Τι συμβαίνει με τις "Σχολές διά βίου μάθησης"; (β)

Χτες χαρακτήρισα τις "Σχολές διά βίου μάθησης" ως παζάρια "πτυχίων-πιστοποιητικών" διά σεμιναρίων και διατύπωσα τις έντονες αμφιβολίες μου για το αν αυτές οι "σχολές" έχουν να κάνουν με πραγματική μάθηση. Κι επειδή υποσχέθηκα ότι θα εξηγήσω τους λόγους για τους οποίους διατηρώ αυτή την επικριτική στάση, συνεχίζω.

Ας δούμε ένα από τα σεμινάρια (όσα κι αν λέει η Αννούλα, αυτός είναι ο ακριβής χαρακτηρισμός) που προκήρυξε το υπουργείο για τις "Σχολές διά βίου μάθησης". Πρόκειται για το "Πρόγραμμα επικαιροποίησης γνώσεων αποφοίτων ΑΕΙ". Αντιγράφω μερικά αποσπάσματα από την σχετική πρόσκληση του υπουργείου προς τα ΑΕΙ και σχολιάζω:

(α) "Σε περίπτωση που δεν έχει συσταθεί Σχολή Δια Βίου Μάθησης (ενν.: στο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα), απαιτείται απόφαση της Συγκλήτου για την λειτουργία του Προγράμματος ενώ όταν συσταθεί η Σχολή Δια βίου Μάθησης το Πρόγραμμα θα αναληφθεί αυτοδίκαια από τη Σχολή Δια Βίου Μάθησης". Προσέξτε την κωλοπιτούρα τού υπουργείου να ξεκινήσουν τα σεμινάρια: ακόμα κι αν κάποιο ΑΕΙ δεν έχει συστήσει "Σχολή διά βίου μάθησης", μπορεί να βάλει μπρος την...μάθηση και αργότερα βλέπουμε για την σχολή. Αυτό είναι που λέμε "σοβαρότητα"!

(β) "Χρηματοδοτούνται προγράμματα επιμόρφωσης αποφοίτων ΑΕΙ, 60 ή 100 ή 150 ωρών σε συγκεκριμένα επιστημονικά αντικείμενα άμεσα αξιοποιήσιμα στην παραγωγική διαδικασία". Εδώ παρατηρούμε δυο "ομορφιές".
- Η πρώτη: Μαθαίνουμε ότι υπάρχει επιστημονικό αντικείμενο το οποίο εξαντλείται σε 60 ώρες! Κι επειδή κάτι θυμόμαστε από το τι σημαίνει "διδακτική ώρα" κι από το πώς γίνονται τα σεμινάρια, καταλαβαίνουμε ότι μπορούμε να "επικαιροποιήσουμε" (σημ.: τι λέξη, θεέ μου...) τις γνώσεις μας, στο γνωστικό αντικείμενο που μας ενδιαφέρει, μέσα σε καμμιά τριανταπενταριά ώρες (και πολλές λέω)! Δηλαδή, όσο χρειαζόμαστε για να διαβάσουμε ένα μυθιστόρημα του Νταν Μπράουν...
- Η δεύτερη: Το σεμινάριο αυτό θα μας βοηθήσει να "επικαιροποιήσουμε" τις γνώσεις μας όχι όπου μας αρέσει αλλά σε συγκεκριμένα επιστημονικά αντικείμενα άμεσα αξιοποιήσιμα στην παραγωγική διαδικασία. Με απλά λόγια: θα επιλέγονται αντικείμενα αφ' ενός μεν "άμεσα αξιοποιήσιμα" απ' αυτούς που ορίζουν την παραγωγική διαδικασία, δηλαδή τις μεγάλες επιχειρήσεις αφ' ετέρου δε σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Ωραίο, έτσι; Από δω και πέρα θα ρωτάμε τον Δασκαλόπουλο και τον Βαρδινογιάννη για το τι πρέπει να σπουδάσουμε!

(γ) "Στο τέλος του προγράμματος οι συμμετέχοντες είτε θα εξετάζονται είτε θα εκπονούν εργασία και βάσει των αποτελεσμάτων της εξέτασης ή αντίστοιχα βάσει της βαθμολογίας της εργασίας και υπό την προϋπόθεση της παρακολούθησης του 80% των προγραμματισμένων ωρών επιμόρφωσης, θα χορηγείται στο συμμετέχοντα Πιστοποιητικό Συμμετοχής που θα έχει ισχύ Τίτλου Σπουδών" (σημ.: η υπογράμμιση δική μου). Άλατις η Αννούλα! Τίτλος σπουδών με ένα κωλοσεμινάριο 60 ωρών (για να μη πω 60 Χ 80% = 48)! Και κάτσε εσύ, μαλάκα, 4-5 χρόνια στο θρανίο, να γίνει ο κώλος σου κόντρα-πλακέ για να πάρεις πτυχίο... Αν αυτό δεν αποκαλύπτει σαφώς την πρόθεση του υπουργείου να καταντήσει τα παραδοσιακά πτυχία κωλόχαρτα, τότε εγώ δεν καταλαβαίνω τι μου γίνεται...

Αλλά τα παραδοσιακά πτυχία θα υποβαθμιστούν και για έναν ακόμη λόγο: για να έχουν αξία στο παζάρι της αγοράς, θα πρέπει να προσαρμοστούν στο περιεχόμενο που ζητάει η αγορά. Άλλωστε, αυτός είναι ο απώτερος στόχος τής Ευρωπαϊκής Ένωσης: η αξία των πτυχίων να ορίζεται από τους εργοδότες.

Καλύτερα να σταματήσω εδώ, για να μη μου ξεφύγει καμμιά κουβέντα που δεν θα συμμαζεύεται. Πάντως, έχω χαρακτηρίσει κατ' επανάληψη την υπουργό παιδείας ως "εθνικά επικίνδυνη πολιτικό" και την έχω "στολίσει" πάμπολλες φορές με διάφορα "κοσμητικά" επίθετα. Μετά από όσα ανέφερα στα δυο τελευταία σημειώματά μου, δεν βλέπω κανένα λόγο να ανακαλέσω το παραμικρό.

Τι συμβαίνει με τις "Σχολές διά βίου μάθησης"; (α)

Έγινε πλέον σαφές ότι ο περίφημος νόμος-πλαίσιο της Αννούλας (μία είναι η Αννούλα) για την ανώτατη εκπαίδευση θα μετατρέψει πανεπιστήμια και ΤΕΙ σε μηχανισμό παραγωγής πτυχίων πολλών ταχυτήτων χωρίς αντίκρυσμα και -σε πολλές περιπτώσεις- χωρίς επιστημονικό περιεχόμενο. Αν εφαρμοστεί ο νόμος, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα γίνουν χώροι εμπορίου ελπίδων, όπου φοιτητές κάθε ηλικίας θα προσδοκούν ένα καλύτερο εργασιακό μέλλον, "επενδύοντας" σ' ένα πιστοποιητικό παρακολούθησης σεμιναρίων. Παράλληλα, τα πραγματικά πτυχία θα υποβαθμιστούν ακόμα περισσότερο, αφού θα ανταγωνίζονται τα γρήγορα μαθήματα κατάρτισης και επανακατάρτισης.

Τα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ θα προσφέρουν "πτυχία" τριών ταχυτήτων. Στην πρώτη ταχύτητα θα βρίσκονται τα γνωστά πτυχία, τα οποία θα κερδίζονται μετά από πανελλαδικές εξετάσεις και ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα σπουδών. Στην δεύτερη ταχύτητα θα βρίσκονται τα "μισά πτυχία", δηλαδή τα πιστοποιητικά που θα χορηγούνται μετά από έναν κύκλο σπουδών μικρότερης διάρκειας. Τέλος, στην τρίτη ταχύτητα θα βρίσκονται τα "πτυχία-πιστοποιητικά", τα οποία θα χορηγούνται από τις "Σχολές διά βίου μάθησης", οι οποίες θα μπορούν να επιβάλουν και δίδακτρα. Μ' αυτά τα τελευταία θα ασχοληθούμε σήμερα.

Πριν περάσουμε στην ουσία του ζητήματος, είναι χρήσιμο να αντιληφθούμε τι είναι αυτές οι "Σχολές διά βίου μάθησης". Πρόκειται για σχολές κατάρτισης και επανακατάρτισης μέσα στα πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ, οι οποίες θα δίνουν πιστοποιητικά γνώσεων όπως κάθε ιδιωτικό ΙΕΚ ή ΚΕΚ αλλά θα επενδύονται με το κύρος των ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης. Με άλλα λόγια, οι "Σχολές διά βίου μάθησης" θα είναι ένα υποκατάστημα των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ, όπου θα πουλιέται κατάρτιση κάθε είδους και όπου με λίγες ώρες σπουδών (και, ίσως, με αρκετά ευρώ) φοιτητές και εργαζόμενοι θα προσθέτουν ένα ακόμα πιστοποιητικό στην συλλογή με τα αποδεικτικά σπουδών τους.

Έχουμε σημειώσει και στο παρελθόν ότι η "διά βίου μάθηση" της Αννούλας δεν είναι ούτε η απαραίτητη επικαιροποίηση γνώσεων, που πρέπει να έχει ο κάθε εργαζόμενος για το επάγγελμά του, ούτε έχει κάποια σχέση με τη διαρκή ανάγκη του ανθρώπου να μαθαίνει και να μορφώνεται. Η "διά βίου μάθηση" της Αννούλας (είτε σ' ένα πανεπιστήμιο είτε σ' ένα ιδιωτικό μαγαζί κατάρτισης) έχει σχέση με την διατυπωμένη επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πως ο εργαζόμενος πρέπει να είναι "ευέλικτος" και να προσαρμόζεται στις εργοδοτικές απαιτήσεις αλλάζοντας καμμιά δεκαριά επαγγέλματα κατά την διάρκεια του εργασιακού του βίου.

Με άλλα λόγια, οι εργαζόμενοι πρέπει, κάνοντας λίγα μαθήματα, να αλλάζουν εργασιακό αντικείμενο ή να επικαιροποιούν τις γνώσεις τους, σύμφωνα με τις ευκαιριακές απαιτήσεις τής αγοράς. Δεν μιλάμε, βέβαια, για μόρφωση ως επιλογή αλλά ως αποτέλεσμα ωμού εκβιασμού: κάνε λίγα σεμινάρια για να κρατήσεις τη δουλειά σου, κάνε λίγα σεμινάρια για να ελπίζεις πως θα βρεις δουλειά...

Έτσι, λοιπόν, το παζάρι των "πτυχίων-πιστοποιητικών" διά σεμιναρίων, εγκαθίσταται επίσημα μέσα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα με τις "Σχολές διά βίου μάθησης". Αλλά πόση σχέση θα έχουν με την πραγματική μάθηση αυτές οι σχολές; Υποψιάζομαι ότι το επίπεδο γνώσης που θα προσφέρουν θα φτάνει μέχρι την κατανόηση του εγχειριδίου χρήσης κάποιας συσκευής. Τους λόγους που με ωθούν σ' αυτό το συμπέρασμα θα τους εκθέσω στο επόμενο σημείωμα.

"Του Κουτρούλη ο γάμος"

Καθαρή Δευτέρα σήμερα κι αναρωτιόμουν ποιο θα μπορούσε να είναι το θέμα τού σημερινού σημειώματος. Δύσκολη η απόφαση αλλά ας είναι καλά ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής. Αντιγράφω ένα απόσπασμα από την θεατρική του κωμωδία "Του Κουτρούλη ο γάμος" (γραμμένη το 1845) και νομίζω ότι δεν θα μπορούσα να κάνω πιο ταιριαστή επιλογή για σήμερα.

(Το σκηνικό: Ο συριανός ράφτης Μανόλης Κουτρούλης αποφασίζει να εγκαταλείψει την τέχνη του και να γίνει υπουργός επειδή έτσι θέλει η αγαπημένη του. Με την βοήθεια του υπηρέτη του Στροβίλη αλλά και του "έγκυρου" και "αδέσμευτου" τύπου, επιδίδεται σε μηχανορραφίες και εν τέλει...αυτοαναγορεύεται σε υπουργό.)

ΣΤΡΟΒΙΛΗΣ
(λαμβάνων εφημερίδα εκ του κόλπου του)
Εφημερίς αγγελιών επίσημος,
ή καν ημιεπίσημος, ακούσατε
τι γράφει: "Αναγγέλλομεν ως είδησιν βεβαίαν,
ότι ηκούσαμεν τινάς να λέγουν πως ηκούσθη
πως το εθνικατάρατον των λύκων υπουργείον
μετ' αίσχους αποβάλλεται, και ότι του Αιγαίου
ο μέγας βιομήχανος Εμμανουήλ Κουτρούλης
εκλήθη την υπουργικήν να καταλάβη έδραν.
Ελπίζομεν..." και τα λοιπά, και τα λοιπά.

-------------------------------

ΚΟΥΤΡΟΥΛΗΣ
(προς τον Στροβίλην επιστρέψαντα)
Στροβίλη, τώρα που το πράγμα έγινε,
κ' ο πόθος επληρώθη της καρδίας μου,
και έφθασα εις υπουργού περιωπήν,
Στροβίλη, τρέμω, ζάλη μ' εκυρίευσε.
Τί θενά κάμω; Πώς και τί θενά ειπώ;
Πώς να φερθώ; Πώς να φανώ ως υπουργός;

ΣΤΡΟΒΙΛΗΣ
Αυτό, αυθέντη, σε ιδρώνει το αυτί;
Τόλμην πολλήν και αρκετήν αναίδειαν,
και μη σε μέλλει. Λάλει ως να ήξευρες
εις όσα δεν ηξεύρεις. Και δογμάτιζε
εις όσα ούτε εννοείς. Και σούφρωνε
τα φρύδια. Και φοβέριζε. Και ύβριζε
και θα σε εκλάβουν υπουργόν εξαίσιον.

(Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, "Του Κουτρούλη ο γάμος", εκδόσεις Νεφέλη, 2012, σελ. 139)

"Ένα κάποιο τέλος"

Παραδέχομαι ότι μέχρι που πήρα στα χέρια μου το "Ένα κάποιο τέλος", δεν γνώριζα τον Τζούλιαν Μπαρνς. Και ίσως να εξακολουθούσα να τον αγνοώ αν δεν έβλεπα στο εξώφυλλο του βιβλίου την ένδειξη "Βραβείο Booker 2011". Χάρη σ' αυτή την ένδειξη τον ανακάλυψα και έμεινα τόσο ενθουσιασμένος από την γνωριμία ώστε αποφάσισα να σας τον συστήσω.

Ο λόγος τού Μπαρνς δεν είναι μόνο σαφής και στιβαρός αλλά διαθέτει και μια φρεσκάδα η οποία ξενίζει ευχάριστα, αν σκεφτούμε ότι ο συγγραφέας έχει ήδη μισάσει την έβδομη δεκαετία τής ζωής του. Βέβαια, το ίδιο θα μπορούσα να πω και για τον -συμπατριώτη και σχεδόν συνομίληκό του- Ίαν Μακ Γιούαν αλλά το ύφος του Μπαρνς θυμίζει γαλήνια λίμνη ενώ ο Μακ Γιούαν μοιάζει περισσότερο με οργισμένη θάλασσα.

Το "Ένα κάποιο τέλος" είναι ένα παράξενο μικρό μυθιστόρημα (ή μήπως πρέπει να το χαρακτηρίσω ως μεγάλη νουβέλα;) γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο και χωρισμένο σε δυο μέρη. Στο πρώτο μέρος, ο εξηντάχρονος -και συνταξιούχος πλέον- Τόνι, ο πρωταγωνιστής, θυμάται και αφηγείται σχεδόν ολόκληρη την ζωή του. Μας μεταφέρει πολύ πίσω στον χρόνο για να μας συστήσει τους φίλους και συμμαθητές του. Γνωρίζουμε και την Βερόνικα, τον πρώτο του έρωτα, ο οποίος ήταν γραφτό να σβήσει πριν καλά-καλά φουντώσει. Η Βερόνικα μπλέκει με έναν από τους πρώην συμμαθητές του, τον Έιντριαν, ο οποίος λίγο αργότερα αυτοκτονεί. Ο Τόνι προσθέτει στον αποτυχημένο έρωτά του κι έναν αποτυχημένο γάμο. Με δυο λόγια, η ιστορία τού Τόνι είναι τόσο κοινή και τόσο επίπεδη ώστε δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος για να γίνουμε κοινωνοί της. Όπως λέει ο ίδιος: "Αυτό δεν είναι άλλωστε η ζωή; Μερικά επιτεύγματα και μερικές απογοητεύσεις. Εμένα μου φάνηκε ενδιαφέρουσα, αλλά δεν πρόκειται να διαμαρτυρηθώ ούτε να εκπλαγώ αν κάποιοι άλλοι την θεωρούν λιγώτερο ενδιαφέρουσα... Η Ιστορία δεν είναι τα ψέματα των νικητών... Είναι μάλλον οι αναμνήσεις των επιζώντων, οι περισσότερες από τις οποίες δεν έχουν να κάνουν ούτε με νίκες ούτε με ήττες".

Στο δεύτερο μέρος όλα αλλάζουν και η αδιάφορη ζωή τού Τόνι ταράζεται χάρη σε μια απρόσμενη κληρονομιά: αν και ο Τόνι την είχε συναντήσει μόλις μια φορά (κι αυτή πριν σαράντα χρόνια), η μητέρα τής Βερόνικας του αφήνει 500 λίρες και το ημερολόγιο του...Έιντριαν. Μόνο που η Βερόνικα δεν έχει καμμιά διάθεση να παραδώσει το ημερολόγιο. Ο Τόνι προσπαθεί να διαλευκάνει το μυστήριο... Η ολοκληρωτική ανατροπή, η οποία έρχεται στις 3-4 τελευταίες σελίδες, είναι τόσο απρόσδόκητη ώστε απαιτεί δεύτερη και τρίτη ανάγνωση για να γίνει απολύτως κατανοητή.

Δεν θα αποκαλύψω περισσότερα. Το "Ένα κάποιο τέλος" είναι ένα λογοτεχνικό κομψοτέχνημα, ένα διαμαντάκι με εξαιρετικά σμιλεμένες έδρες, σε κάθε μια από τις οποίες απεικονίζονται στιγμές τού παρόντος αλλά αντανακλώνται στιγμές τού παρελθόντος. Οι καταβυθίσεις στις αναμνήσεις είναι συνεχείς, σε μια ιστορία όπου ο χρόνος έχει μια πρωτόγνωρη ελαστικότητα. Άλλωστε, ο συγγραφέας είναι ξεκάθαρος από την αρχή: "Ζούμε εντός του χρόνου -αυτός μας κρατάει και μας πλάθει- εγώ όμως δεν ένοιωσα ποτέ να τον κατανοώ πλήρως".Και πιο κάτω: "Αυτά που βίωσες σπανίως είναι όμοια με αυτά που κατέληξες να θυμάσαι, όμως μπορείς πάντοτε να είσαι σίγουρος για τις εντυπώσεις που σου άφησαν. Και αυτό είναι το καλύτερο που μπορείς να ελπίσεις".

Τελικά, το "Ένα κάποιο τέλος" δεν είναι απλώς ένα ακόμη μυθιστόρημα. Είναι ένα σημαντικό δημιούργημα, το οποίο μας δείχνει ξεκάθαρα την τέχνη τής συγγραφής. Κυκλοφορεί σε μια ευκολοδιάβαστη έκδοση 210 σελίδων από το "Μεταίχμιο", κοστίζει μόλις 12 ευρώ (στα καλά βιβλιοπωλεία) και η απόκτησή του επιβάλλεται.

Και μια μικρή συμβουλή: Κατά την ανάγνωση, αφήστε σελιδοδείκτες στις σελίδες 48, 96, 123 και 136. Μη ρωτήσετε γιατί αλλά σίγουρα θα χρειαστεί να επανέλθετε σ'αυτές, όταν ολοκληρώσετε την πρώτη ανάγνωση.

Η αγωνία τού ιμπεριαλισμού

Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε την 1η Φεβρουαρίου στην εφημερίδα "Ημερησία", με τίτλο "Κυριαρχία". Το αναδημοσιεύω αυτούσιο αλλά δεν μπορώ να αποφύγω τον πειρασμό να κάνω μερικές υπογραμμίσεις:

Μοιάζει με γιγαντιαίο διαστημόπλοιο. Που προσγειώθηκε ξαφνικά κοντά στο Κέρας της Αφρικής για να επιδείξει τις δυνάμεις του, τις τεράστιες, αξεπέραστες δυνατότητές του. Μοιάζει με σύμβολο ισχύος, με ένα πανίσχυρο κέντρο ελέγχου, με κάποιο φανταχτερό δείγμα επιβολής. Αλλά δεν είναι. Είναι μόνον το εκπληκτικό κτίριο 12 ορόφων που στεγάζει τα νέα γραφεία της Αφρικανικής Ενωσης στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας. Και είναι, φυσικά, κινεζικής κατασκευής. «Η Κίνα, με την εκπληκτική της επανεμφάνιση και τις δεσμεύσεις της στην Αφρική, είναι ένας από τους λόγους για την απαρχή της αφρικανικής αναγέννησης», δηλώνει περήφανα ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, που φιλοξένησε προχθές τη διάσκεψη της Αφρικανικής Ενωσης στο νεόδμητο μεγαθήριο. Όπως σε όλες τις περιπτώσεις, η Κίνα ενήργησε γρήγορα και αποτελεσματικά: Ολοκλήρωσε το έργο μέσα σε τρία χρόνια και σφράγισε τους δεσμούς της με την Αφρική.

Σύμφωνα με το σχετικό δημοσίευμα των Financial Times, η δήλωση του Αιθίοπα πρωθυπουργού προκαλεί αντιδράσεις. Πολλοί δεν συμφωνούν μαζί του, βλέπουν στο υπερσύγχρονο κτίριο δείγματα μίας σύγχρονης «δουλείας», μίας νέας απόπειρας υποδούλωσης, ένα μοντέρνο, ανώδυνο τρόπο αποικιοκρατίας. Δεν είναι μόνον οι Αφρικανοί. Ενα δημοφιλές άρθρο με τον ελκυστικό τίτλο «Πώς η Κίνα θα κατακτήσει τον κόσμο», που έχει ήδη αναρτηθεί σε πολλές ιστοσελίδες της Λατινικής Αμερικής, αναφέρεται απλώς στις συγκυρίες.

«Οι επιχειρηματίες επέστρεψαν από την Κίνα εντυπωσιασμένοι: Ολόκληρη η Βραζιλία κατασκευάζει ένα εκατομμύριο κομμάτια από κάποιο προϊόν, ενώ η Κίνα κατασκευάζει σαράντα εκατομμύρια κομμάτια από το ίδιο προϊόν σε ένα μόνο εργοστάσιο. Η ποιότητα είναι ίδια, αλλά η ταχύτητα διανομής των Κινέζων είναι εντυπωσιακή. Οι Κινέζοι εξάγουν το προϊόν τους στην αγορά μέσα σε λίγες εβδομάδες, σε τιμές πολύ μικρότερες από αυτές της Βραζιλίας». Εκεί, στην Κίνα, συνεχίζει το άρθρο, οι επιχειρηματίες ανακάλυψαν ότι ένα από τα εργοστάσια έπρεπε να αλλάξει έδρα διότι οι μισθοί των εργατών είχαν πλέον φθάσει στα ύψη, στα 100 δολάρια. Εκεί, στην Κίνα δεν πληρώνονται υπερωρίες, οι εργάτες αρκούνται σε μία θέση εργασίας και είναι πρόθυμοι να εργαστούν και κάποιες ώρες αμισθί προκειμένου να τη διασφαλίσουν.

«Αυτή είναι η μεγάλη κινεζική παγίδα. Δεν πρόκειται για οικονομική στρατηγική αλλά για στρατηγική εξουσίας με στόχο την κατάληψη της δυτικής αγοράς», επιμένει ο αρθρογράφος. Και εκτιμά ότι την ώρα που η Ευρώπη πνίγεται μέσα στην οικονομική της κρίση και οι Δυτικοί στέλνουν στην Κίνα τις μονάδες παραγωγής τους για να εκμεταλλευτούν τα φθηνά εργατικά χέρια, την ίδια ώρα χαρίζουν στην Κίνα το μέλλον τους. «Σε λίγο δεν θα υπάρχουν εργοστάσια παπουτσιών ή καλτσών στο δυτικό κόσμο, μόνον στη Κίνα». Υπερβολή; Ισως όχι.

Ο Ντάνι Ρόντρικ, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, καταθέτει, σε πρόσφατο άρθρο του, το ίδιο ερώτημα: «Θα κυβερνήσει η Κίνα τον κόσμο;» «Εάν η Κίνα ξεπεράσει τα εμπόδια και γίνει η κυρίαρχη οικονομική δύναμη της υφηλίου, τότε ναι, η παγκοσμιοποίηση θα προσλάβει κινεζικά χαρακτηριστικά. Η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα θα χάσουν τη λάμψη τους ως διεθνή πρότυπα. Αυτά είναι τα κακά νέα. Τα καλά νέα είναι ότι μία κινεζική διεθνής τάξη πραγμάτων θα επιδείξει μεγαλύτερο σεβασμό στην εθνική κυριαρχία και μεγαλύτερη ανοχή στην εθνική ποικιλομορφία. Θα υπάρχει περισσότερος χώρος για πειραματισμό με διαφορετικά οικονομικά μοντέλα», γράφει. Μήπως να το σκεφτόμαστε;


Το παραπάνω κείμενο εκπέμπει μια αγωνία. Μόνο που αυτή η αγωνία δεν αφορά τους εργάτες, οι οποίοι χάνουν τις δουλειές τους επειδή οι μισθοί τους άγγιξαν το "αστρονομικό" μέγεθος των 100 δολλαρίων. Ούτε αφορά τους σύγχρονους σκλάβους, οι οποίοι δουλεύουν τζάμπα προκειμένου να μη χάσουν το ξεροκόμματο με το οποίο αμείβονται. Και, βεβαίως, δεν αφορά ούτε τους εργάτες που μένουν άνεργοι, μιας και τα μονοπώλια προτιμούν να απασχολούν σκλάβους. Η αγωνία έχει να κάνει με το ερώτημα που διατύπωσε ο καθηγητής τού Χάρβαρντ: "θα κυβερνήσει η Κίνα τον κόσμο;"

Αλλά ο κύριος καθηγητής δεν ανησυχεί ιδιαίτερα, παρ' ότι διαβλέπει τον κίνδυνο να καταλυθεί η δημοκρατία και να συντριβούν τα ανθρώπινα δικαιώματα (βέβαια, χρησιμοποιεί πιο μετριοπαθείς εκφράσεις αλλά η ουσία δεν κρύβεται). Προφανώς, χέστηκε και για την δημοκρατία και για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Γι' αυτόν αρκεί το ότι "θα υπάρχει περισσότερος χώρος για πειραματισμό με διαφορετικά οικονομικά μοντέλα". Με άλλα λόγια: ο κύριος καθηγητής ξερογλείφεται στην προοπτική να γίνει τόσο μεγάλο μπάχαλο ώστε να ξεπεραστεί ακόμη κι ο Φρήντμαν...

Οι ιμπεριαλιστές έχουν τις αγωνίες τους. Αλλά κι εμείς, "της γης οι κολασμένοι", έχουμε τις δικές μας αγωνίες, οι οποίες είναι ολότελα διαφορετικές. Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη. Μόνο που εμείς είμαστε περισσότεροι. Ευτυχώς! Αρκεί να ξυπνήσουμε.

Πριν 80 χρόνια, τέτοια εποχή... (β)

Η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας ήταν φρικτή. Οι πληρωμές για εξυπηρέτηση του χρέους απομυζούσαν το 43% των εσόδων τού προϋπολογισμού κι αυτό σήμαινε ότι η εκπλήρωση των δανειακών υποχρεώσεων ήταν πρακτικά αδύνατη. Τελικά, η κυβέρνηση στις 23 Απριλίου ανακοινώνει την αναστολή πληρωμών τού δημοσίου και στις 27 Απριλίου καταθέτει νόμο, βάσει του οποίου η δραχμή εγκαταλείπει τον κανόνα τού χρυσού.

Στις 14 Μαΐου ο άγγλος πρεσβευτής επιδίδει διάβημα έντονης διαμαρτυρίας, επειδή το ελληνικό κράτος δεν είχε πληρώσει την δόση τής 1ης Μαΐου. Λίγες μέρες αργότερα επιδίδουν ανάλογα διαβήματα και οι πρεσβευτές τής Γαλλίας και της Ιταλίας. Οι εξελίξεις είναι πλέον ανεξέλεγκτες και στις 21 τού μηνός η κυβέρνηση Βενιζέλου παραιτείται.

Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, ως πρόεδρος της δημοκρατίας, ζητά σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης. Ο Τσαλδάρης αντιδρά. Μετά από διαβουλεύσεις, ο Ζαΐμης δίνει εντολή στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Πράγματι, ο Παπαναστασίου σχηματίζει κυβέρνηση αλλά ο Βενιζέλος χολώνεται γιατί ο εκλεκτός του Γεώργιος Κονδύλης μένει εκτός κυβερνητικού σχήματος. Τότε ο Βενιζέλος συλλαμβάνει ένα μακκιαβελικό σχέδιο για να χτυπήσει τον Παπαναστασίου: οι Φιλελεύθεροι εκφράζουν την αμέριστη στήριξή τους στην νέα κυβέρνηση, αφήνοντας να εννοηθεί ότι ουσιαστικά συνεχίζουν να κυβερνούν την χώρα. Ο πανέξυπνος Παπαναστασίου καταλαβαίνει το ύπουλο χτύπημα του Βενιζέλου, θίγεται και παραιτείται.

Τότε ο Βενιζέλος προτείνει για πρωθυπουργό τον Κονδύλη, αν και ακόμη κι οι πέτρες γνώριζαν ότι ο Κονδύλης προετοίμαζε από καιρό την επιβολή δικτατορίας (κάτι που έκανε αργότερα, το 1935). Όμως, η πρωθυπουργοποίηση Κονδύλη δεν προχωράει επειδή αντιδρά με σθένος ένας άλλος στρατηγός, ο Νικόλαος Πλαστήρας, ο οποίος επίσης φιλοδοξούσε να επιβάλει δικτατορία και δεν ήθελε να δώσει πλεονέκτημα στον Κονδύλη (σχόλιο: πόσο πουτάνα γίνεται η Ιστορία μερικές φορές...). Μπροστά στο αδιέξοδο, ο Ζαΐμης ξαναδίνει εντολή στον Βενιζέλο, ο οποίος επιστρέφει στον πρωθυπουργικό θώκο ως...σωτήρας.

Τελικά, ορίζονται εκλογές για την 25η Σεπτεμβρίου. Όμως, η σύγκρουση Λαϊκών-Φιλελευθέρων έχει ως βασικό της θέμα την...δικτατορία. Ο Τσαλδάρης υπόσχεται ότι, αν εκλεγόταν πρωθυπουργός, "δεν επρόκειτο επ' ουδενί λόγω να επιδιώξη πραξικοπηματικήν μεταβολήν τού πολιτεύματος" και ο Βενιζέλος δηλώνει ότι αναγνωρίζει "ως νόμιμον και δεδικαιολογημένην την παρέμβασιν των στρατιωτικών προς υποστήριξιν του πολιτεύματος μόνον μετεκλογικώς" (!!).

Όσο πλησιάζει η ημέρα των εκλογών τόσο αυξάνεται η πόλωση. Ο Βενιζέλος εκβιάζει ανοιχτά τους ψηφοφόρους των μικρών κομμάτων, υποστηρίζοντας ότι η διάσπαση των δημοκρατικών ψήφων θα οδηγούσε σε εμφύλιο. Ιδιαίτερη αίσθηση, μάλιστα, προκάλεσε η δήλωσή του ότι δεν πρόκειται να παραδώσει την εξουσία "αν δεν δοθούν επαρκείς εγγυήσεις διά το πολίτευμα και ο Τσαλδάρης, αν έχη το θάρρος, ας οπλίση τον λαόν κατά του στρατεύματος".

Παρά τους εκβιασμούς, ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές, από τις οποίες δεν προκύπτει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Έτσι, ο πλειοψηφών Τσαλδάρης υποχρεώνεται να σχηματίσει κυβέρνηση συνεργασίας με τον Κονδύλη, τον Μεταξά και τον Χατζηκυριάκο. Για να το καταλάβουμε καλύτερα αυτό, να το πούμε με άλλα λόγια: προκειμένου να ξεπεράσει η χώρα την "κρίση χρέους", το αστικό καθεστώς σχημάτισε κυβέρνηση συνεργασίας τεσσάρων κομμάτων, τα δύο εκ των οποίων είχαν ως αρχηγούς κατοπινούς δικτάτορες. Τόσο καλά!

Η κωμωδία ολοκληρώθηκε στις 11 Νοεμβρίου, όταν ο Τσαλδάρης παρουσίασε τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησής του. Για όσα αφορούσαν τον λαό, ο Τσαλδάρης μίλησε γενικά κι αόριστα: ενίσχυση της παραγωγής (σημ.: δηλαδή...ανάπτυξη!), καταπολέμηση της ανεργίας κλπ. Όμως, σε όσα αφορούσαν το κεφάλαιο ήταν συγκεκριμένος: συγχώνευση των δυο μεγαλύτερων τραπεζών, Ελλάδος και Εθνικής (σημ.: πάνω απ'όλα η διάσωση των τραπεζών, μη ξεχνιόμαστε!), ιδιωτικοποίηση τραίνων-ταχυδρομείων-τηλεγράφων (σημ.: ναι, ναι, δεν ανακάλυψε ο Φρήντμαν τις ιδιωτικοποιήσεις!) και αποζημίωση όσων είχαν καταθέσεις σε χρυσό ή συνάλλαγμα και ζημίωσαν με την εγκατάλειψη του κανόνα τού χρυσού. Αμ πώς!

Κλείνουμε την διαδακτική αυτή ιστοριούλα με το πιο κωμικό στιγμιότυπο από την παραπάνω συνεδρίαση της 11ης Νοεμβρίου 1932. Στην ομιλία του, ο Βενιζέλος ζήτησε από τον Τσαλδάρη να δεχτεί την συγκρότηση οικουμενικής κυβέρνησης, τονίζοντας ότι αυτό επιβάλλεται για εθνικούς λόγους. Ο Τσαλδάρης αρνήθηκε κατηγορηματικά και επέμεινε στην ψήφο εμπιστοσύνης. Στην ψηφοφορία που ακολούθησε (ετοιμαστείτε για το χοντρό γέλιο), οι Φιλελεύθεροι τού Βενιζέλου, "οργισμένοι" από την άρνηση του Τσαλδάρη, έδωσαν...ψήφο ανοχής!!! Αν αυτό δεν λέγεται "απροκάλυπτη συνεργασία των αστικών δυνάμεων", τότε πώς λέγεται;


Υστερόγραφο: Το 1932 πραγματοποιήθηκαν 199 απεργίες, όπου συμμετείχαν 80.000 εργάτες. Στις περισσότερες, οι κυβερνήσεις Βενιζέλου και Τσαλδάρη απάντησαν με πυρά και συλλήψεις. Στο μεταξύ, οργίαζαν οι καταδίκες με το βενιζελικής έμπνευσης "ιδιώνυμο", ενώ από τις 31 Αυγούστου 1931 είχε κλείσει ο "Ριζοσπάστης" με δικαστική απόφαση. (Τα στοιχεία είναι από το "Δοκίμιο ιστορίας του ΚΚΕ - τόμος Α')

Πριν 80 χρόνια, τέτοια εποχή... (α)

Τελικά, το αστικό μας σύστημα έχει πλάκα ώρες-ώρες, όταν δεν μας σπάει τα νεύρα. Τριάντα πέντε χρόνια κόλλησε η γλώσσα μας (όσων, δηλαδή, έχουμε το χούι να διατηρούμε την ταξική μας συνείδηση) να λέμε ότι η απλή αναλογική αποτελεί συστατικό τής δημοκρατίας εκ των ων ουκ άνευ, αλλά οι ταγοί μας επέμεναν ότι για την προκοπή τού τόπου χρειάζονται σταθερές μονοκομματικές κυβερνήσεις και, μάλιστα, με άνετη πλειοψηφία (άλλωστε, γι' αυτό και τα εκλογικά μας συστήματα πριμοδοτούν -άλλο λιγώτερο κι άλλο περισσότερο- το πρώτο σε ψήφους κόμμα). Τριάντα πέντε χρόνια λέγαμε τα ίδια και τα ίδια, αλλά το μόνο που κερδίσαμε ήταν ταμπέλλες όπως "κολλημένοι", "αιθεροβάμονες", "φαντασιόπληκτοι", "ανερμάτιστοι" κλπ.

Τριάντα πέντε χρόνια, λοιπόν, ο τόπος χρειαζόταν μονοκομματικές και σταθερές κυβερνήσεις. Έλα, όμως, που μόλις έσφιξαν τα γάλατα, λάσκαραν τα γρανάζια κι άρχισε το σύστημα να μπάζει, οι ταγοί μας άλλαξαν τροπάρι και ανακάλυψαν την...συναίνεση! Τι έγινε, ρε μάγκες; Ξαφνικά, οι αυτοδύναμες κυβερνήσεις, οι οποίες προβάλλονταν τόσα χρόνια ως εγγύηση σταθερότητας, έγιναν ανεπαρκείς; Ή, μήπως, μπροστά στον κοινό εχθρό του συστήματος (δηλαδή, τον λαό και το ταξικό κίνημα) νοιώσατε την ανάγκη τής συσπείρωσης;

Βέβαια, το σκηνικό που έχει στηθεί σήμερα δεν είναι πρωτόγνωρο. Μιας και είναι γνωστή η εμμονή αυτού του ιστολογίου στην ιστορία, ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε καλύτερα το παρόν ρίχνοντας μια ματιά στο παρελθόν. Σε μια εποχή όπου ο τόπος περνούσε άλλη μια "κρίση χρέους" (εδώ γελάμε), στα απόνερα μιας ευρύτερης καπιταλιστικής κρίσης. Πάμε, λοιπόν, 80 χρόνια πίσω, με οδηγό το βιβλίο τού Γρηγορίου Δαφνή, "Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων" (εκδόσεις Κάκτος, 1997)...


Βρισκόμαστε στο 1932, με τον πλανήτη να μην έχει συνέλθει από το κραχ τού 1929, το οποίο έπληξε καίρια τα κέντρα τού καπιταλιστικού συστήματος. Η Ελλάδα, ως καπιταλιστική χώρα κι αυτή, δεν ήταν δυνατόν να μη βιώσει τις επιπτώσεις: λουκέτα σε πολλές επιχειρήσεις, εκτόξευση της ανεργίας, διόγκωση των ελλειμμάτων τού προϋπολογισμού και του εμπορικού ισοζυγίου, πτώση τής αξίας τής δραχμής, αύξηση των φόρων κλπ.

Η όξυνση της κρίσης προκάλεσε όξυνση και στις σχέσεις των δυο μεγάλων πολιτικών παρατάξεων της εποχής, τους Φιλελεύθερους (του Βενιζέλου) και τους Βασιλικούς, οι οποίοι εκφράζονταν κυρίως από το Λαϊκό Κόμμα τού Παναγή Τσαλδάρη. Η αλήθεια είναι ότι από το 1928 (όταν επανήλθε στην πρωθυπουργία ο Βενιζέλος), οι αντιθέσεις των δυο παρατάξεων είχαν αμβλυνθεί αλλά οι δυσκολίες τού αστικού συστήματος να διαχειριστεί την κρίση ξαναφούντωσαν την κόντρα.

Στις 21 Απριλίου 1932 έληγε η τριετής θητεία 48 εκ των 120 γερουσιαστών, οπότε έπρεπε να γίνουν εκλογές γι' αυτές τις 48 θέσεις. Ο Βενιζέλος φοβόταν ένα δυσμενές αποτέλεσμα και, ξέροντας ότι ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα επηρέαζε αργότερα τις βουλευτικές εκλογές, ήθελε να γίνουν ταυτόχρονα οι εκλογές για την γερουσία και για την βουλή. Δεν ήθελε, όμως, ούτε να επισπεύσει τις βουλευτικές εκλογές, επειδή ήλπιζε ότι μέχρι το τέλος της τετραετίας θα ανέστρεφε το κακό γι' αυτόν κλίμα. Τί έκανε, λοιπόν, ο πολυδιαφημισμένος "δημοκράτης" πολιτικός; Συγκάλεσε την εθνοσυνέλευση στις 11 Μαΐου και επέβαλε απόφαση με την οποία παρατεινόταν η θητεία των γερουσιαστών μέχρι την λήξη τής τετραετίας!

Έκανε κι άλλη "ομορφιά" ο Βενιζέλος. Ενώ το 1928 υποστήριζε ότι η απλή αναλογική οδηγεί σε ακυβερνησία και αναρχία κι έφτασε μέχρι πραξικοπήματος για να την καταργήσει και να επαναφέρει το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα, τώρα επανέφερε την αναλογική, σχεδιάζοντας την μετεκλογική συνεργασία των κομμάτων! Μνημειώδης έμεινε η δήλωσή του: "Την αντιπαθώ την αναλογικήν. Αλλά με την αναλογικήν δύναμαι να διαβεβαιώσω τον ελληνικόν λαόν, ότι ουδένα κίνδυνον διατρέχει".

Λεπτομέρεια: Κατά την συζήτηση του εκλογικού νόμου στην βουλή, ο Βενιζέλος προειδοποίησε τον Τσαλδάρη να μη χρησιμοποιήσει την αναλογική για να ανακινήσει πολιτειακό ζήτημα. Το θέμα του βασιλιά επανερχόταν εν μέσω αβασίλευτης δημοκρατίας.

Αυτά σαν προοίμιο και αύριο θα ολοκληρώσουμε. Μη ξεχάσετε ότι βρισκόμαστε στο 1932 και μπερδευτείτε με όσα θα ακολουθήσουν.

Αναπτυχθείτε, μας έλεγαν...

Δυο πράγματα είναι προφανές ότι θεοποιούνται με τα απανωτά μνημόνια και τους εφαρμοστικούς νόμους που υπογράφουν οι αστικές κυβερνήσεις τούτου του δόλιου τόπου: η προστασία τής "διεθνούς των τοκογλύφων" και η ανάπτυξη της οικονομίας. Επειδή, όμως, προσωπικά τάσσομαι αντίθετος σε οποιαδήποτε θεοποίηση (ή, έστω, αγιοποίηση), ας ρίξουμε μια ματιά σήμερα σ' αυτή την πολυθρύλητη ανάπτυξη.

Πρώτα-πρώτα, ας συμφωνήσουμε ότι η οποιαδήποτε ανάπτυξη δεν είναι αυτοσκοπός. Υποτίθεται, δηλαδή, ότι επιδιώκω ανάπτυξη προκειμένου να πετύχω κάτι άλλο μέσω αυτής. Εκτός, βέβαια, εάν αυτοϊκανοποιούμαστε (κοινώς, μαλακιζόμαστε) βλέποντας τους σχετικούς δείκτες να βελτιώνονται. Πάει καλά ως εδώ και πάμε παρακάτω.

Εργαλείο, λοιπόν, η ανάπτυξη. Ναι, αλλά για να φτιάξουμε τί; Παιδεία δεν βλέπω να φτιάχνουμε, αφού κλείνουμε σχολεία, καταργούμε τα βιβλία, περικόπτουμε θέσεις εκπαιδευτικών και κάνουμε ότι μπορούμε για να σπρώξουμε τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην αγκαλιά τού ιδιωτικού κεφαλαίου. Κοινωνική πρόνοια δεν βλέπω να φτιάχνουμε, αφού κλείνουμε παιδικούς σταθμούς, καταργούμε επιδόματα ευπαθών ομάδων, ξυρίζουμε κόντρα τις συντάξεις, κλείνουμε οργανισμούς που πρόσφεραν στον λαό εργατικές κατοικίες και ισοπεδώνουμε κοινωνικές κατακτήσεις δεκαετιών. Υγεία δεν βλέπω να φτιάχνουμε, αφού παραδίνουμε τα νοσοκομεία στο ιδιωτικό κεφάλαιο, αυξάνουμε την συμμετοχή των ασφαλισμένων σε φάρμακα και περίθαλψη και βάζουμε εισιτήριο προκειμένου να πάει κάποιος στο νοσοκομείο. Υποδομές δεν βλέπω να φτιάχνουμε, αφού εκχωρούμε τα πάντα στους ιδιώτες προς εκμετάλλευση, από ορυχεία και δρόμους μέχρι λιμάνια, αεροδρόμια και υποθαλάσσιο πλούτο. Οπότε, τί στο διάολο την θέλουμε αυτή την πουτάνα την ανάπτυξη;

Αλλά ας αλλάξουμε γωνία θέασης (point of view, που λένε και τα αμερικανάκια), να δούμε πώς θέλουμε να πετύχουμε ανάπτυξη. Με το μπαρδόν, αλλά εγώ ο μύωψ δεν βλέπω να ακολουθούμε άλλο δρόμο παρά αυτόν που λέγεται "ενίσχυση των κεφαλαιούχων". Τους δίνουμε "γη και ύδωρ", προκειμένου να μας κάνουν την χάρη να μας...αναπτύξουν: μειώνουμε την φορολογία τους, τους μειώνουμε τις ασφαλιστικές εισφορές ή τους απαλλάσσουμε και πλήρως άμα λάχει, τους φτιάχνουμε γαμάτα νομοθετικά πλαίσια ώστε να μπορούν να εκμεταλλεύονται τους εργαζομένους όσο το δυνατόν περισσότερο, καταργούμε τον Οργανισμό Μεσολάβησης και Διαιτησίας ώστε να μένουν ασύδοτοι και, γενικά, δεν τους χαλάμε κανένα χατήρι. Γιατί τα κάνουμε όλα αυτά; Μα, για να μας λυπηθούν και να μη κλείσουν τα εργοστάσιά τους και εν γένει τις επιχειρήσεις τους, οπότε θα βουλιάξουμε στην ανεργία και...αντίο ανάπτυξη.

Άντε να ξαναλλάξουμε γωνία θέασης. Ας πούμε, λοιπόν, ότι καταργούμε και ισοπεδώνουμε ό,τι έχει μείνει ακόμη όρθιο, πέφτει ο βασικός μικτός μισθός στα 400 ευρώ και στα 300 για τους νέους, πάνε οι συντάξεις στα 150 ευρώ και, γενικά, όχι μόνο κατεβάζουμε τελείως τα βρακιά μας αλλά τα βγάζουμε και τους τα χαρίζουμε. Αρχίζει, λοιπόν, η περίφημη ανάπτυξη, παίρνουν μπρος οι φάμπρικες, αβγαταίνει η παραγωγή, γίνονται άκρως ανταγωνιστικά τα ελληνικά προϊόντα, εισρέει το χρήμα και το ΑΕΠ εκτινάσσεται. Εν τάξει, μαλακίες λέω τώρα αλλά αφού αυτό είναι το πλάνο εκείνων που μας διαφεντεύουν, ας υποθέσουμε ότι όλα πάνε κατ' ευχή. Το ερώτημα είναι απλό: ποιός βγαίνει κερδισμένος απ' αυτή την ιλιγγιώδη ανάπτυξη;

Λυπάμαι αλλά εγώ ο μύωψ δεν βλέπω να βγαίνουν κερδισμένοι παρά μόνο οι πάντοτε κερδισμένοι: οι λεφτάδες. Ας μου πει κάποιος έναν λόγο για τον οποίο θα δεχτούν όλοι αυτοί να μοιράσουν έστω ένα ψίχουλο. Τί θα κάνει το αστικό κράτος; Θα τους αυξήσει την φορολογία; Θα τους βάλει να ξαναπληρώσουν ασφαλιστικές εισφορές; Θα επαναφέρει νομοθετικές διατάξεις που θα προασπίζουν τα συμφέροντα των εργαζομένων; Ή θα τους τρίξει τα δόντια με οποιονδήποτε άλλο τρόπο; Παπάρια μάντολες! Λες και τότε δεν θα υπάρχει η σημερινή "απειλή" περί κλεισίματος των επιχειρήσεων και μεταφοράς τους στην Άπω Ανατολή.

Ζαλίστηκα από την εναλλαγή γωνιών θέασης αλλά στο ερώτημα "ανάπτυξη ναι, αλλά για ποιόν και γιατί;" απάντηση δεν προέκυψε. Λυπάμαι που δεν είμαι καλός στο σκιτσάρισμα γιατί θα ήθελα να φτιάξω ένα καρεδάκι βγαλμένο από τις ιστορίες τού Αστερίξ: σωριασμένοι και σακατεμένοι έλληνες να παραμιλούν "αναπτυχθείτε, μας έλεγαν"...

Η "Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη" και το "φιλάνθρωπο κεφάλαιο"

Κοινωνικό παντοπωλείο για άπορους από την "Καρφούρ", δωρεάν πετρέλαιο θέρμανσης σε άπορες οικογένειες του Θριάσιου Πεδίου από την "Ελληνικά Πετρέλαια", ενίσχυση συνοικιακών αθλητικών συλλόγων από την "Μαρφίν", ενίσχυση άπορων παιδιών από την "Τράπεζα Πειραιώς"... Όμορφα πράγματα στο πλαίσιο της προωθούμενης από την Ευρωπαϊκή Ένωση "Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης" (ΕΚΕ). Επί τέλους, το άκαρδο κεφάλαιο συγκινείται και σκύβει πάνω από την φτωχολογιά. Κι από δίπλα, οι μεγαλόσχημοι χειροκροτούν, με πρώτο και καλύτερο τον πρωθυπουργό, ο οποίος είδε ως "λαϊκή γιορτή" την προσέλευση των πεινασμένων στα πρωτοχρονιάτικα συσσίτια...

Τον περασμένο Οκτώβριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιοποίησε την στρατηγική της για την ΕΚΕ. Μεταξύ άλλων, η Επιτροπή αναφέρει ότι οι επιχειρήσεις, για να ανταποκριθούν πλήρως στην κοινωνική τους ευθύνη, "θα πρέπει να έχουν υιοθετήσει μια διαδικασία που θα ενσωματώνει κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς, ηθικούς προβληματισμούς στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και τον πυρήνα της στρατηγικής τους, σε στενή συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη τους". Η στρατηγική συνίσταται σε παράλληλες δράσεις, οι οποίες καλύπτουν οκτώ τομείς. Αντιγράφω δυο απ' αυτούς: ...2. Βελτίωση και παρακολούθηση των επιπέδων της εμπιστοσύνης προς τις επιχειρήσεις: η Επιτροπή θα προωθήσει έναν δημόσιο διάλογο σχετικά με το ρόλο και τις δυνατότητες των επιχειρήσεων και θα οργανώσει έρευνες, σχετικά με την εμπιστοσύνη των πολιτών προς στις επιχειρήσεις... 6. Περαιτέρω ενσωμάτωση της ΕΚΕ στην εκπαίδευση, την κατάρτιση και την έρευνα: η Επιτροπή θα παράσχει περαιτέρω υποστήριξη της εκπαίδευσης και κατάρτισης του τομέα της ΕΚΕ, και θα διερευνήσει τη δυνατότητα περαιτέρω χρηματοδότησης της έρευνας στον τομέα αυτό.

Τι είναι, όμως, η ΕΚΕ; Η Κομμισσιόν την αναφέρει ως μια έννοια, σύμφωνα με την οποία "οι εταιρείες ενσωματώνουν σε εθελοντική βάση κοινωνικές και περιβαλλοντικές δράσεις... Η ανταπόδοση συνίσταται στο ότι αυτές οι ενέργειες των επιχειρήσεων δημιουργούν καλή φήμη, αναγνωρισιμότητα και, τελικά, κέρδη". Προφανώς, δεν έχουμε να κάνουμε με όψιμη "ηθική" ή "ευαισθησία" τού κεφαλαίου. Πρόκειται για καθαρά εθελοντικές δράσεις, οι οποίες προτείνονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση επειδή εκτιμάται ότι θα έχουν ευεργετικές επιπτώσεις στον αντικειμενικό στόχο του κεφαλαίου, δηλαδή στην αύξηση του κέρδους. Με άλλα λόγια, η ΕΚΕ δεν είναι παρά μια ακόμη μορφή επένδυσης, η οποία απλώνεται σε τομείς άγνωστους ως τώρα για το κεφάλαιο, όπως η φιλανθρωπία και η κοινωνική ευασθησία. Για να γίνει ευκολώτερα κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν την "κοινωνική ευθύνη", ας δώσουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Το περίφημο "Ίδρυμα Γκέητς" (μη κερδοσκοπικός οργανισμός τού κυρίου "Πόρτες", ο οποίος πλούτισε χάρη στα "Παράθυρά" του) αποφάσισε να βοηθήσει την αφρικανική φτωχολογιά, δείχνοντας την "εταιρική κοινωνική ευθύνη" τής "Microsoft". Έτσι, χρηματοδότησε με κάμποσα εκατομμύρια δολλάρια έναν άλλο αμερικανικό μη κερδοσκοπικό οργανισμό, τον "TechnoServe", ο οποίος αναλαμβάνει να εκπαιδεύσει τους αφρικανούς αγρότες δώδεκα χωρών ώστε να αυξήσουν την ποσότητα και να βελτιώσουν την ποιότητα των προϊόντων τους. Όλα αυτά θα ακούγονταν θαυμάσια, αν δεν υπήρχε μια μικρή λεπτομέρεια: οι εκπαιδευόμενοι αγρότες είναι υποχρεωμένοι να πωλούν την -βελτιωμένη και αυξημένη- παραγωγή τους στην "Agra". Ποιά είναι η "Agra", είπατε; Μια άλλη μη κερδοσκοπική εταιρεία, την οποία έφτιαξαν από κοινού το "Ίδρυμα Γκέητς με το "Ίδρυμα Ροκφέλλερ", η οποία έχει αποκτήσει 500.000 μετοχές τής διαβόητης "Monsanto". Ωραίο, έτσι; Από ΕΚΕ σε ΜΚΟ κι από ΜΚΟ σε άλλη ΜΚΟ, φτάσαμε στο ζουμί. Τόμπολα!!

Για να τελειώνουμε με τα παραμυθάκια, η αλήθεια είναι ότι τα αστικά επιτελεία δεν ανησυχούν για τις επιπτώσεις της κρίσης στην ζωή των λαών. Ανησυχούν μόνο για το ενδεχόμενο μετατροπής τής συσσωρευόμενης αγανάκτησης σε οργανωμένη λαϊκή αντίδραση κατά τού κεφαλαίου και των εκπροσώπων του. Έτσι, ενώ από την μια πλευρά δημιουργούν συνθήκες χειροτέρευσης της ζωής των λαϊκών στρωμάτων, από την άλλη βάζουν την μουτσούνα τής "εταιρικής κοινωνικής ευθύνης" για να δείξουν πως τάχατες διαθέτουν ηθικές αξίες, κοινωνική προσφορά και συναίσθηση του γενικού καλού.

Όσο για μας, στο χέρι μας είναι να τους δείξουμε ότι, αντί για "συσσίτια-λαϊκά πανηγύρια" και "κοινωνικά παντοπωλεία", προτιμάμε να αμείβεται σωστά η δουλειά μας ώστε να πηγαίνουμε στον μπακάλη τής γειτονιάς μας και να βάζουμε μόνοι μας το τσουκάλι στην φωτιά.

Το παραμυθάκι περί "κρίσης χρέους"

Σε τούτο το ιστολόγιο επιμένουμε, από την πρώτη στιγμή, να υποστηρίζουμε ότι η διεθνής καπιταλιστική κρίση, την οποία βιώνουμε, είναι κρίση προερχόμενη από υπερυσσώρευση κεφαλαίων και όχι κρίση χρέους, όπως διατείνονται "έγκυροι" μουμουεδοαναλυτές και ανεγκέφαλα παπαγαλάκια. Βέβαια, η επιμονή μας οφείλεται στην γνώση η οποία προέρχεται από τις εμπεριστατωμένες μαρξικές αναλύσεις και, συνεπώς, θα μπορούσε κάποιος να την αποδώσει σε κάποιο "κόλλημά" μας. Όμως, έρχεται το ίδιο το αστικό σύστημα να επιβεβαιώσει την ορθότητα των ισχυρισμών μας κι ας δούμε πώς.

Οι εκθέσεις τού ΟΟΣΑ διαπιστώνουν σαφώς την ύπαρξη αυξημένων ρίσκων και αβεβαιοτήτων στην ευρωζώνη, λόγω της αδυναμίας της πολιτικής διαχείρισης να δώσει λύσεις στην βύθιση των οικονομικών τής ευρωζώνης σε ύφεση. Παράλληλα, ο ΟΟΣΑ διαπιστώνει ότι η ύφεση εξαπλώνεται και στις θεωρούμενες ως μη ευάλωτες χώρες αλλά και ότι οι δημοσιονομικές αστοχίες δεν είναι η μόνη κινητήρια δύναμη στην εξάπλωση της κρίσης.

Οι προβλέψεις τού ΟΟΣΑ για το 2012 είναι εξαιρετικά απαισιόδοξες, αφού προβλέπουν αύξηση του ΑΕΠ μόλις κατά 0,2% αλλά και αύξηση της ανεργίας. Ας σημειώσουμε εδώ ότι μια οικονομία θεωρείται πως βρίσκεται σε ύφεση αν καταγράψει μείωση του ΑΕΠ της επί δυο συνεχόμενα τρίμηνα. Συνεπώς, για να σημειωθεί εφέτος μέσος ετήσιος όρος αύξησης 0,2% σε περίοδο κρίσης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα τελευταία τρίμηνα του 2012 θα κλείσουν με αρνητικό πρόσημο.

Η ίδια απαισιοδοξία χαρακτηρίζει και την έκθεση του τραπεζικού κολοσσού Citigroup, η οποία εκτιμά ότι μέχρι το τέλος τού καλοκαιριού θα έχουν υποβαθμιστεί (είτε για πρώτη φορά είτε εκ νέου) η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία. Η έκθεση δεν αναφέρεται στην Ελλάδα, επειδή η Ελλάδα δεν γίνεται να υποβαθμιστεί περισσότερο, αφού έχει φτάσει στον βυθό. Όμως, εκτιμά ότι η ελληνική κρίση δεν θα κοπάσει πριν το 2015 και προβλέπει ύφεση 4,9% για το 2012 και 3,1% για το 2013, με παράλληλη αύξηση της ανεργίας.

Τί δείχνουν, λοιπόν, αυτές οι εκθέσεις; Είναι προφανές ότι πουθενά δεν γίνεται λόγος για χρέη. Αντίθετα, το πρόβλημα εντοπίζεται στην ύφεση, δηλαδή στην μείωση της αξίας τού κεφαλαίου. Ας προσπαθήσουμε να το εξήγήσουμε αυτό με απλά λόγια.

Η υπέρμετρη μεταπολεμική καπιταλιστική ανάπτυξη, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία 25 χρόνια, βασίστηκε κυρίως στην επιδότησή της (με την ευρεία έννοια της λέξης) από τους κρατικούς κορβανάδες. Με το δεδομένο ότι στόχος αυτής της ανάπτυξης ήταν η μεγιστοποίηση του παραγόμενου κέρδους και όχι η ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, το αποτέλεσμα ήταν στρεβλωμένο: οι επενδύσεις γίνονταν μόνον εφ' όσον υπήρχε προοπτική κέρδους. Μοιραία, αυτή η διευρυμένη αναπαραγωγή τού κεφαλαίου θα έφτανε σε αδιέξοδο όταν τα "μπουκωμένα" κέρδη δεν θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν κερδοφόρες επενδύσεις.

Σε μια κεντρικά σχεδιασμένη -σοσιαλιστικού τύπου- οικονομία δεν υπάρχουν τέτοια αδιέξοδα. Σε μια τέτοια οικονομία, αν η κοινωνία χρειάζεται ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο, το εργοστάσιο θα γίνει δίχως να λογαριαστεί η κερδοφορία του. Ομοίως, αν χρειάζεται ζάχαρη ή κριθάρι, αυτά τα προϊόντα θα παραχθούν, άσχετα με την τιμή τους στα διεθνή χρηματιστήρια. Αντίθετα, στον καπιταλιστικό κόσμο δεν γίνεται καμμία επένδυση αν δεν εξασφαλιστεί η υψηλή της κερδοφορία.

Σήμερα, μετά από δεκαετίες νεοφιλελεύθερων πειραμάτων, έχουν στοιβαχτεί υπερσυσσωρευμένα κεφάλαια, τα οποία αναζητούν εναγωνίως κερδοφόρες τοποθετήσεις. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι ένα τμήμα αυτών των κεφαλαίων πρέπει να καταστραφεί ώστε αυτό που θα μείνει να βρει πρόσφορο έδαφος για να αναπαραχθεί. Αυτός είναι ο βασικός πονοκέφαλος των αστικών κέντρων διαχείρισης: η κεφαλαιακή καταστροφή να γίνει με ελεγχόμενο τρόπο. Στην βάση αυτή εδράζονται οι ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις, τόσο ανάμεσα στα ισχυρά κράτη όσο και σε κεφαλαιοκράτες μέσα στην ίδια χώρα. Εδώ οφείλονται, επίσης, οι φυγόκεντρες τάσεις στην ευρωζώνη, η οποία χαρακτηρίζεται από μια -χαρακτηριστική στον καπιταλισμό- ανισομετρία, όπου ο ισχυρός βορράς καίγεται να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά του.

Μετά από τις παραπάνω παρατηρήσεις, θα κλείσουμε το σημερινό σημείωμα επαναλαμβάνοντας αυτό που είπαμε στην αρχή: δεν υπάρχει καμμιά κρίση χρέους, υπάρχει μόνο κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων. Και για να γίνω περισσότερο κατηγορηματικός, ας διατυπώσω ένα φιλοσοφικό ερώτημα: αν υποθέσουμε ότι αύριο το πρωί η Ελλάδα εξοφλούσε τα χρέη της μέχρι δεκάρας, θα σπρώχνονταν μεθαύριο οι ξένοι επενδυτές για το ποιος θα προλάβει να χτίσει εργοστάσιο στον τόπο μας; Την απάντηση μάς την έδωσε ο κολοσσός που λέγεται Nokia: παρ' ότι η Φινλανδία δεν έχει κανένα πρόβλημα χρέους, η Nokia έκλεισε το εργοστάσιό της κι εγκατέλειψε την "πατρίδα" της, αναχωρώντας για την Άπω Ανατολή.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 83. Βιβλιογραφία

Χτες ολοκληρώθηκε η σειρά των κειμένων με θέμα την "Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού" και, παίρνοντας μια ανάσα ανακούφισης (επί τέλους!), άρχισα να συμμαζεύω το χάος στο οποίο ήταν βυθισμένο το γραφείο μου επί τέσσερις μήνες. Αμέτρητα αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών, χαρτάκια με παραπομπές, φωτοτυπίες και σημειώματα μαζεύτηκαν και αρχειοθετήθηκαν. Λίγο ακόμη και δεν θα υπήρχε χώρος να ακουμπήσω το πληκτρολόγιο.

Όταν ήρθε η ώρα να τακτοποιήσω τα βιβλία, που βρίσκονταν όχι μόνο πάνω στο γραφείο αλλά και στο πάτωμα γύρω απ' αυτό (πολλά απ' αυτά ακόμη ανοιχτά), σκέφτηκα ότι θα άξιζε τον κόπο να αλλάξω σήμερα την καθιερωμένη κυριακάτικη βιβλιοπαρουσίαση. Έτσι, αποφάσισα να καταγράψω όλα αυτά τα βιβλία, συμπληρώνοντας την "Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού" με την βιβλιογραφία της.

Η αλφαβητική λίστα που ακολουθεί δεν περιλαμβάνει μόνο τα βιβλία από τα οποία προήλθε το υλικό τής "Ανατομίας". Περιλαμβάνει και βιβλία τα οποία είτε επηρέασαν ευρύτερα την σκέψη μου είτε μου έδωσαν κίνητρα και εναύσματα για να γράψω όσα έγραψα. Ομολογώ ότι το μέγεθός της με εξέπληξε αλλά πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι σε τούτο το ιστολόγιο επιμένω να αναφέρομαι σε βιβλία που έχω διαβάσει και ποτέ σε βιβλία που έχω ακούσει να μιλάνε γι' αυτά. Και, βέβαια, εξυπακούεται ότι δεν είναι απαραίτητο να συμφωνώ με τον οποιονδήποτε συγγραφέα επειδή διαβάζω κάποιο βιβλίο του.

• Αργείτης Γιώργος, "Διεθνής πολιτική οικονομία", Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2005, σελ. 70 
• Βιριλιό Πωλ, "Η πληροφορική βόμβα", Νησίδες, 2000, σελ. 137
• Γουάρντ Βίκυ, "Η πτώση τής Lehman Brothers - Το ξεκίνημα της κρίσης", Παπαδόπουλος, 2011, σελ. 387 (σημ.: Πρόκειται για την δεύτερη έκδοση του βιβλίου. Η πρώτη έκδοση, το 2010, είχε διατηρήσει τον αυθεντικό τίτλο: "Το καζίνο τού διαβόλου".)
• Ζιν Χάουαρντ, "Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών", Αιώρα, 2008, σελ. 797
• Καζάκης Δημήτρης, "Η ελληνική Πομπηία", Το Ποντίκι, 2011, σελ. 558
• Καραμπελιάς Γιώργος, "Ισλάμ και παγκοσμιοποίηση - Η θανάσιμη διελκυστίνδα", Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2001, σελ. 268 (σημ.: Πρόκειται για την συμπληρωμένη β' έκδοση του βιβλίου.)
• Κατσαρός Κυριάκος, "Μεγάλοι κύκλοι της καπιταλιστικής οικονομίας και κυρίαρχα ρεύματα του αστικού φιλελευθερισμού", Παπαζήσης, 2010, σελ. 311
• Κλάιν Ναόμι, "No logo", Λιβάνης, 2005, σελ. 590
• Κλάιν Ναόμι, "Το δόγμα τού σοκ", Λιβάνης, 2010, σελ. 718
• Λάσκος Χρήστος και Τσακαλώτος Ευκλείδης, "Χωρίς επιστροφή - Από τον Κέυνς στην Θάτσερ", ΚΨΜ, 2011, σελ. 218
• Λένιν Β.Ι., "Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού", Σύγχρονη Εποχή, 1988 (σημ.: Το κείμενο περιλαμβάνεται στον 27ο τόμο τής έκδοσης "Λένιν-Άπαντα".)
• Λιούις Μάικλ, "Μπούμερανγκ", Παπαδόπουλος, 2011, σελ. 243
• Λιούις Μάικλ, ¨Το μεγάλο σορτάρισμα", Παπαδόπουλος, 2010, σελ. 347
• Μαρκόπολος Χάρρυ, "Κανείς δεν ήθελε ν' ακούσει", Παπαδόπουλος, 2010, σελ. 404  
• Μαρξ - Ένγκελς, "Κείμενα για την οικονομική κρίση", Σύγχρονη Εποχή, 2011, σελ. 196
• Μόγιο Νταμπίσα, "Πώς χάθηκε η δύση", Λιβάνης, 2011, σελ. 366
• Μπαμπύ Ζαν, "Οι θεμελιώδεις νόμοι της καπιταλιστικής οικονομίας", Στοχαστής, 2010, σελ. 200
• Μπογιόπουλος Νίκος, "Είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε", Λιβάνης, 2011, σελ. 476 (σημ.: Το βιβλίο έχει παρουσιαστεί σε παλιότερο σημείωμα αυτού του ιστολογίου)
• Μπρέννερ Ρόμπερτ, "Ό,τι είναι καλό για την Goldman Sachs είναι καλό για τις ΗΠΑ", Εργατική Πάλη, 2010, σελ. 196
• Μπωντ Μισέλ, "Η ιστορία του καπιταλισμού (από το 1500 μέχρι το 2000)", Ηλέκτρα, 2008, σελ. 474
• Νεγρεπόντη-Δελιβάνη Μαρία, "Αντι-μνημονιακά", Κορνηλία Σφακιανάκη, 2010, σελ. 84
• Ντεντ Χάρρυ, "Η μεγάλη ύφεση", Λιβάνης, 2009, σελ. 502
• Πέρκινς Τζον, "Εξομολόγηση ενός οικονομικού δολοφόνου", Αιώρα, 2007, σελ. 395
• Πητ Ρίτσαρντ, "Ανόσια τριάδα - Το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΠΟΕ", Λιβάνης, 2010, σελ. 495
• Ραμονέ Ιγνάσιο, "Το απόλυτο κραχ - Η κρίση του αιώνα και η ανασυγκρότηση του μέλλοντος", Εκδόσεις τού Εικοστού Πρώτου, 2009, σελ. 154
• Ρος Μαρκ, "Η Τράπεζα - Πώς η Goldman Sachs κυβερνά τον κόσμο", Μεταίχμιο, 2011, σελ. 346
• Ρος Μαρκ, "Καπιταλισμός εκτός νόμου - Η οικονομία τού παρασκηνίου", Μεταίχμιο, 2011, σελ.322
• Σάξσον Νίκολας, "Offshore - Τα νησιά των θησαυρών", Παπαδόπουλος, 2011, σελ. 413
• Σουμπέτερ Τζόζεφ, "Καπιταλισμός, σοσιαλισμός και δημοκρατία", Παπαζήσης, 2006, σελ. 526
• Στίγκλιτζ Τζόζεφ, "Η μεγάλη αυταπάτη", Λιβάνης, 2003, σελ. 499
• Στίγκλιτζ Τζόζεφ, "Ο θρίμαβος της απληστίας", Παπαδόπουλος, 2011, σελ. 509
• Τόλιος Γιάννης, "Κρίση, ''απεχθές'' χρέος και αθέτηση πληρωμών", Τόπος, 2011, σελ. 149
• Φορρεστέρ Βιβιάν, "Η οικονομική φρίκη", Νέα Σύνορα-Λιβάνης, 1997, σελ. 254
• Φουκουγιάμα Φράνσις, "Το τέλος τής ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος", Νέα Σύνορα-Λιβάνης, 1993, σελ. 453
• Φρήντμαν Μίλτον, "Capitalism and freedom", University of Chicago Press, 1962, σελ. 166 (σημ.: Το "ευαγγέλιο του νεοφιλελευθερισμού" δεν κυκλοφορεί στα ελληνικά. Εδώ χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του 1982.)
• Φρήντμαν Μίλτον και Ρόουζ, "Two lucky people - Memoirs", University of Chicago Press, 1998, σελ. 660
• Φρόις Άμπραχαμ, "Νεοκλασικοί εναντίον νεοκεϋνσιανών", Παρατηρητής, 1980(;), σελ. 362
• Χάρβεϋ Νταίηβιντ, "Νεοφιλελευθερισμός - Ιστορία και παρόν", Καστανιώτης, 2007, σελ. 299
• Χάρβεϋ Νταίηβιντ, "Ο νέος ιμπεριαλισμός", Καστανιώτης, 2006, σελ. 246
• Χολλογουαίυ Τζον, "Ρωγμές στον καπιταλισμό", Σαββάλας, 2011, σελ. 478
• Συλλογικό, "Η διεθνής οικονομική κρίση και η θέση της Ελλάδας. Οι θέσεις του ΚΚΕ", Σύγχρονη Εποχή, 2009, σελ. 126
• Συλλογικό, "Milton Friedman: Μονεταριστικές αναζητήσεις", Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, 2009, σελ. 48 
• Συλλογικό, "Πολιτική οικονομία του καπιταλισμού", Κριτική, 2009, σελ. 1022
• Συλλογικό, "Debtocracy - Χρεοκρατία", Λιβάνης, 2011, 239

ΥΓ:  Έχω την εντύπωση ότι ανάμεσα στα βιβλία που "είτε επηρέασαν ευρύτερα την σκέψη μου είτε μου έδωσαν κίνητρα και εναύσματα" (όπως προανέφερα), θα έπρεπε να συμπεριλάβω κι άλλα πολλά, π.χ. "Οικονομική" των Σάμουελσον-Νορντχάους, "Το Κεφάλαιο" του Μαρξ ή "Η γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος" του Κέυνς. Αλλά έτσι δεν θα τελειώναμε ποτέ...

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 82. Επίλογος: μια μαρξιστική θεώρηση

Είχαμε ξεκαθαρίσει από την αρχή ότι για την "ανατομία του φιλελευθερισμού" θα χρησιμοποιούσαμε αποκλειστικά κεϋνσιανά εργαλεία. Όχι, βέβαια, επειδή δεν είχαμε εμπιστοσύνη στην ορθότητα της μαρξιστικής ανάλυσης αλλά για να μη μπορεί κάποιος αναγνώστης να μας κατηγορήσει για προκατάληψη, στενοκεφαλιά ή ο,τιδήποτε άλλο. Έτσι, καταδείξαμε -όχι με λίγο κόπο, είναι αλήθεια- ότι προκατάληψη και δογματισμός δεν χαρακτηρίζουν εμάς αλλά, κατά μείζονα λόγο, τους θιασώτες των φρηντμανικών δοξασιών.

Από τα πρώτα κιόλας σημειώματα, προβλήθηκαν έντονες ενστάσεις, είτε ως δημόσια σχόλια είτε ως μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, άλλοτε ως ύβρεις και άλλοτε με σοβαρότητα. Δεν απάντησα προσωπικά σε καμμία, στις μεν επειδή δεν άξιζε ο κόπος και στις δε επειδή προτίμησα να αφήσω τα κείμενα να απαντήσουν στην ώρα τους. Ελπίζω ότι πολλοί λαθεμένοι ισχυρισμοί (π.χ. ότι είναι ψέμα πως ο νεοφιλελευθερισμός διάκειται θετικά στην διοχέτευση κρατικού χρήματος προς τις ιδιωτικές επιχειρήσεις) έχουν πάρει πλέον την απάντησή τους.

Όμως, σε τούτο τον επίλογο ας διατηρήσουμε το δικαίωμα να ρίξουμε μια μαρξιστική ματιά στο θέμα που αναλύσαμε. Και, πρώτα-πρώτα, ας παραδεχτούμε ότι η χρήση και μόνο τού όρου "νεοφιλελευθερισμός" είναι ασύμβατη με την μαρξιστική ανάλυση, για την οποία δεν υπάρχει νεοφιλελευθερισμός αλλά μόνο σκέτος καπιταλισμός. Στην μαρξιστική ανάλυση δεν γίνεται διάκριση του καπιταλισμού σε νεοφιλελευθερισμό, κεϋνσιανισμό, τουρμποκαπιταλισμό, καζινοκαπιταλισμό κλπ, υπό την έννοια ότι όλα αυτά αποτελούν διαφορετικά "ρούχα" τα οποία ενδύεται ο καπιταλισμός, ανάλογα με τις περιστάσεις.

Με δεδομένο ότι η μεγιστοποίηση του κέρδους βρίσκεται στην φύση τού καπιταλισμού και αποτελεί την καρδιά του, οι "μεταμφιέσεις" τού κεφαλαιοκρατισμού έχουν σχέση αποκλειστικά με τις συνθήκες που επικρατούν κάθε φορά. Για παράδειγμα, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο γνώρισε δόξες ο κεϋνσιανισμός, ως αντίδοτο στην αυξανόμενη επιρροή του σοσιαλισμού. Ο κεϋνσιανισμός διατηρήθηκε ίσαμε την ήττα τού σοσιαλισμού, στις αρχές τής δεκαετίας τού '90. Τότε, το κεφάλαιο έκρινε ότι ήρθε η ώρα για την επίθεσή του κατά των κοινωνικών κατακτήσεων, εφ' όσον εξέλιπε το περίφημο "αντίπαλο δέος".

Η πρόσφατη ιστορία δείχνει καθαρά ότι η επέλαση του καπιταλισμού (με οποιαδήποτε μορφή) γίνεται σφοδρότερη όσο η παγκόσμια ολιγαρχία ξηλώνει τα λαϊκά δικαιώματα. Αυτό το ζούμε έντονα στις μέρες μας. Κι αν σήμερα, μετά από όσα είπαμε σε τούτο το ιστολόγιο επί τέσσερις σχεδόν μήνες, ο νεοφιλελευθερισμός φαντάζει στα μάτια μας ως η αποκρουστικότερη μορφή τού καπιταλισμού, ας μη ξεχνάμε δυο βασικές αλήθειες:

Πρώτον: Με δεδομένο ότι μόνη επιδίωξη του κεφαλαίου είναι η αύξηση της κερδοφορίας του, δεν επιτρέπεται να παγιδευόμαστε σε διλήμματα όπως π.χ. αν ο κεϋνσιανισμός είναι προτιμώτερος του νεοφιλελευθερισμού ή πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε μια καπιταλιστική κοινωνία με ανθρώπινο πρόσωπο μέσω κάποιας "νέας συμφωνίας" (νιου ντηλ). Εφ' όσον η αύξηση της καπιταλιστικής κερδοφορίας περνάει υποχρεωτικά μέσα από την μείωση της αξίας τής εργασίας, οποιαδήποτε προσπάθεια για "εξανθρωπισμό" του καπιταλισμού είναι ανυπόστατη.

Δεύτερον: Το παρατεταμένο "μούδιασμα" των λαϊκών στρωμάτων σε ολόκληρο σχεδόν τον πλανήτη, σε συνδυασμό με την σφοδρότητα της καπιταλιστικής αντεπανάστασης, έχουν συντείνει στην ανάδειξη του καπιταλισμού "σ' ένα ανώτερο κοινωνικοοικονομικό καθεστώς. Το βασικό σ' αυτό το προτσές από οικονομική άποψη είναι η αντικατάσταση του καπιταλιστικού ελεύθερου συναγωνισμού από τα καπιταλιστικά μονοπώλια... Τα μονοπώλια, ξεπηδώντας από τον ελεύθερο συναγωνισμό, δεν τον καταργούν, μα υπάρχουν πάνω σ' αυτόν και δίπλα σ' αυτόν, γεννώντας έτσι μια σειρά εξαιρετικά οξείες και βίαιες αντιθέσεις, προστριβές, συγκρούσεις. Το μονοπώλιο είναι ένα πέρασμα από τον καπιταλισμό σ' ένα ανώτερο σύστημα. Αν θα χρειαζόταν να δοθεί ένας όσο το δυνατό πιο σύντομος ορισμός τού ιμπεριαλισμού, θα έπρεπε να πούμε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού. Ο ορισμός αυτός θα περιείχε το κυριώτερο, γιατί, από τη μια μεριά, το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι το τραπεζικό κεφάλαιο μερικών πάρα πολύ μεγάλων μονοπωλιακών τραπεζών, που έχει συγχωνευθεί με το κεφάλαιο των μονοπωλιακών ενώσεων των βιομηχάνων και από την άλλη, το μοίρασμα του κόσμου είναι το πέρασμα...στην αποικιακή πολιτική τής μονοπωλιακής κατοχής των εδαφών της γης που έχει ολότελα μοιραστεί" (*).

Σαν συμπέρασμα των παραπάνω, μπορούμε να πούμε επιγραμματικά ότι ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί το ενδιάμεσο στάδιο τής φυσιολογικής εξέλιξης του καπιταλισμού από τον κεϋνσιανισμό στον ιμπεριαλισμό.


(*) Β.Ι.Λένιν, "Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού" (Λένιν-Άπαντα, τόμος 27, σελ. 392 - Σύγχρονη Εποχή, 1988)

Φόβος

Από τα ξημερώματα της Δευτέρας προσπαθώ να συγκρατήσω τα νεύρα μου, τα οποία έχουν γίνει σμπαράλια με όσα διαβάζω κι ακούω για τα επεισόδια της Κυριακής. Το σύνολο των Μέσων Μαζικής Εξαπάτησης έχει αποδυθεί σε εναγώνια προσπάθεια να ταυτίσει τους εγκάθετους κουκουλοφόρους με το διεκδικητικό λαϊκό κίνημα. Ο στόχος είναι σαφής: να χαρακτηριστεί περίπου τρομοκράτης όποιος τολμάει να διεκδικεί ο,τιδήποτε μαχητικά.

Για παράδειγμα, ο "πολύς" και "μεγκάλος" Πρετεντέρης θυμήθηκε την ξεπουλημένη ιταλίδα ευρωαριστερή Ροζάνα Ροσάντα, η οποία είχε εντάξει τις Ερυθρές Ταξιαρχίες στο "οικογενειακό άλμπουμ της αριστεράς". Ας θυμηθούμε εδώ τον τρόπο με τον οποίο η αστική διανόηση τσουβαλιάζει στο ίδιο σακί έναν αχταρμά κομμάτων, κομματιδίων και γκρουπούσκουλων, κολλώντας πάνω τους την ενιαία ετικέττα "αριστερά". Και είναι αυτή η ίδια η αστική διανόηση που -τί παράξενο!- στενοχωριέται περισσότερο απ' όλους για τον "κατακερματισμό των αριστερών δυνάμεων" και επιμένει να συναθροίζει τα δημοσκοπικά ποσοστά τους. Πόσο δίκιο είχε η Παπαρήγα όταν είπε "εμείς είμαστε κομμουνιστές, δεν είμαστε αριστεροί"...

Στον πυρήνα τους, πάντως, όλα αυτά τα δημοσιεύματα κρύβουν έναν διογκούμενο φόβο. Ο Πρετεντέρης μίλησε για το ενδεχόμενο "να βυθιστεί η χώρα σε έναν άτυπο εμφύλιο", ο Κασιμάτης αγαναχτεί επειδή "ο αντικομμουνισμός στην χώρα μας δεν είναι αποδεκτός όπως στην Ευρώπη", ο Μανδραβέλης τρομάζει με την διαπίστωση ότι η αριστερή ιδεολογία "έχει ποτίσει βαθιά την χώρα σε επίπεδο παραφροσύνης", ο Θεοδωρόπουλος παρομοιάζει το λαϊκό κίνημα με "θηρίο που σκοτώνει την δημοκρατία", ο Λιακόπουλος χαρακτηρίζει τους κομμουνιστές ως αποτυχημένους που καταφεύγουν στην βία, ο Βαμβακάς (φρέσκο φυντάνι αυτός) φορτώνει το μπάχαλο στην αριστερά και απαιτεί "να αποσυρθεί η κουκούλα τού ιδεαλισμού"... Και έπεται συνέχεια.

Ο ίδιος φόβος άρχισε να φουντώνει σε όλα τα στηρίγματα του αστικού καθεστώτος. Όπως π.χ. στον εισαγγελέα, ο οποίος κινήθηκε εναντίον όσων εμπόδισαν την προχτεσινή ψηφοφορία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, κόντρα στον νόμο τής Αννούλας. Σύμφωνα με τον εισαγγελέα, μπορούμε να διαμαρτυρόμαστε για κάποιους νόμους αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να τους εφαρμόζουμε (!), παράλληλα δε καταφέρθηκε εναντίον των διαμαρτυρομένων επειδή εμπόδισαν όσους ήθελαν να ψηφίσουν, στερώντας τους την άσκηση δημοκρατικού δικαιώματος (!!). Δεν εκπλησσόμαστε. Ο συνδυασμός φόβου και επιλεγμένης άποψης περί δημοκρατικών δικαιωμάτων γεννούσε πάντοτε και θα συνεχίσει να γεννάει τέτοια όμορφα ανέκδοτα.

Πάντως, το πρόβλημα της αστικής τάξης δεν είναι ο φόβος αυτός καθ' εαυτόν. Άλλωστε, πάντοτε η αστική τάξη φοβόταν την δύναμη των λαϊκών στρωμάτων και γι' αυτό φροντίζει να διατηρεί σωρεία κατασταλτικών μέτρων, από υποσχεσιολογία μέχρι ΜΑΤ. Το πρόβλημά της είναι ότι τώρα ο φόβος άρχισε να γίνεται φανερός και κάτι τέτοιο αποτελεί τονωτική ένεση στο λαϊκό κίνημα. Ένα λαϊκό κίνημα που ξέρει καλά αυτόν τον φόβο. Τόσο καλά, μάλιστα, ώστε του έχει δώσει και όνομα: "Φάντασμα".

Πρόκειται για το φάντασμα τού παππού Κάρολου, το οποίο απειλεί να ξαναπλανηθεί πάνω από την Ευρώπη...

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 81. Η σειρά τής Ευρωπαϊκής Ένωσης

Βρισκόμαστε πλέον στο 2009. Με την ευρωπαϊκή οικονομία να περπατάει σε τεντωμένο σχοινί δίχως προστατευτικό δίχτυ, την οικονομία των ΗΠΑ να βυθίζεται και τους κινέζους να παριστάνουν τον...κινέζο, τα παιδιά του Σικάγου έβαλαν σε εφαρμογή το μεγάλο κόλπο: την επέκταση της αντεπανάστασής τους στο πάλαι ποτέ προπύργιο του κεϋνσιανισμού, την ίδια την Ευρώπη. Αυτή την φορά δεν θα περιορίζονταν σε χτύπημα εναντίον κάποιας μεμονωμένης χώρας αλλά θα οργάνωναν ένα τσουνάμι που θα προκαλούσε σοκ σε ολόκληρη την γηραιά ήπειρο.

Τα γεγονότα από δω και πέρα είναι γνωστά σε όλους αλλά το παρασκήνιο παραμένει στο μισοσκόταδο, αφού η ιστορία δεν έχει γραφτεί ακόμη και τα ντοκουμέντα δεν έχουν αποκαλυφθεί. Το σίγουρο είναι ότι η νεοφιλελεύθερη επίθεση κατά της Ευρώπης ξεκίνησε από την Ελλάδα. Πολλοί υποστηρίζουν ότι προτιμήθηκε η Ελλάδα ως ο πλέον αδύναμος κρίκος στην ευρωπαϊκή αλυσίδα αλλά θεωρώ ότι αυτή η άποψη είναι και πρόχειρη και ανυπόστατη. Την άποψη αυτού του ιστολογίου την έχουμε ήδη δημοσιεύσει στο κείμενο "Η.Π.Α.-Κίνα: μια σχέση για την οποία μας πέφτει λόγος (3)", από το οποίο αντιγράφω: 

"Πεποίθησή μου είναι ότι η Ελλάδα μπήκε στο μάτι του διεθνούς καπιταλισμού λόγω δύο -κυρίως- παραγόντων: της γεωπολιτικής της θέσης και των εργατικών κεκτημένων. Για το πρώτο δεν χρειάζεται να πω πολλά, αφού είναι εύκολα κατανοητό. Τα εργατικά κεκτημένα, όμως, σηκώνουν λίγη κουβέντα. Είναι αλήθεια ότι το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα έχει κάνει άλματα. Σε μια χώρα που γνώρισε απανωτές δικτατορίες και συνεχή πίεση από Άγγλους και Αμερικανούς, οι εργάτες κατάφεραν μέσα σε λιγότερα από 70 χρόνια να κατακτήσουν ωράρια, άδειες, συντάξεις, περίθαλψη, συνδικαλισμό, συμβάσεις εργασίας κλπ κλπ..."

Πολλοί υποστηρίζουν ότι το διεθνές κεφάλαιο προτίμησε την Ελλάδα επειδή βρήκε στον τόπο μας εθελόδουλους πολιτικούς. Ως αποδείξεις παρουσιάζουν το "ευχαριστούμε τους αμερικανούς" τού Κώστα Σημίτη, την εν κρυπτώ συνεννόηση του Γιώργου Παπανδρέου (μήνες πριν κερδίσει τις εκλογές) με τον Στρως-Καν, την αποστροφή τού ίδιου περί "διεφθαρμένου λαού" κλπ. ενώ κάποιοι προσθέτουν και την άτακτη υποχώρηση του Κώστα Καραμανλή, ο οποίος προτίμησε να κρυφτεί αντί να προασπίσει το εθνικό συμφέρον. Σωστά όλα αυτά αλλά αποκρύπτουν την ουσία. Και η ουσία είναι ότι οι έλληνες πολιτικοί δεν διαφέρουν σε τίποτε από τους ευρωπαίους συναδέλφους τους, αφού είναι όλοι ταγμένοι να προασπίζουν τα ίδια συμφέροντα της ίδιας τάξης και είναι κόντρα στην φύση τους η προάσπιση των συμφερόντων των λαϊκών στρωμάτων.

Με άλλα λόγια, αν η επίθεση είχε εκδηλωθεί όχι κατά της Ελλάδας αλλά κατά της Ιταλίας ή της Γαλλίας, είναι σίγουρο ότι οι ιταλοί ή οι γάλλοι πολιτικοί θα συμπεριφέρονταν όπως οι έλληνες. Άλλωστε, τώρα που η νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση επεκτείνεται και σ' αυτές τις χώρες, βλέπουμε ότι η ίδια επίθεση κατά των εργαζομένων γίνεται κι εκεί: αυξήσεις των ορίων συνταξιοδότησης, περικοπή αποδοχών, κατάλυση εργατικών δικαιωμάτων, επέκταση της "ελαστικής" εργασίας, διόγκωση της ανεργίας, κατεδάφιση κάθε έννοιας κοινωνικού κράτους κλπ.

Στο 67ο σημείωμα αυτής της σειράς άφησα ένα ερώτημα αναπάντητο. Έλεγα τότε: "Για να πετύχει τους σκοπούς του ο καπιταλισμός τής καταστροφής, στην Κεντρική Αμερική πίεσε τις κυβερνήσεις να προωθήσουν τις απαραίτητες νομοθετικές αλλαγές. Στο Ιράκ πήγε λίγο παραπέρα: εισέβαλε, επέβαλε κατοχή κι έβαλε δικό του κυβερνήτη να προωθήσει τις επιθυμητές αλλαγές. Τώρα, στην Κεϋλάνη έκανε ένα ακόμη βήμα: ζήτησε -και πήρε- απόλυτη εξουσιοδότηση για να επιφέρει ο ίδιος τις αλλαγές που τον βόλευαν, παρακάμπτοντας τα εμπόδια που λέγονταν "κυβέρνηση", "κοινοβούλιο" κλπ... Έχοντας κατά νου τα παραπάνω βήματα, ποιό θα είναι άραγε το επόμενο βήμα που θα επιχειρήσει ο καπιταλισμός, προκειμένου να επιβάλει τα σχέδιά του;". Σήμερα η απάντηση έχει δοθεί: ανέλαβε ο ίδιος την κυβέρνηση. Το αποδεικνύει καταφανέστατα η ανάρρηση των τραπεζιτών Παπαδήμου και Μόντι σε πρωθυπουργικούς θώκους.

Θα μπορούσα να πω πολλά ακόμη αλλά δεν θέλω να εκφυλίσω αυτή την τετράμηνη ανάλυση σε συνωμοσιολογία ή σε εικοτολογία. Άλλωστε, εκτιμώ ότι αρκούν όσα είπαμε μέχρι σήμερα για να καταλάβουμε το παιχνίδι που παίζεται. Και είναι αλήθεια ότι παίζεται καλοστημένο παιχνίδι. Μόνο που οι παίκτες επιφυλάσσουν στον λαό την άχαρη θέση του απλού θεατή από τον οποίο έχουν διπλή απαίτηση: και να πληρώσει και να χειροκροτήσει.

Στο επόμενο σημείωμα θα αρχίσουμε να γράφουμε τον επίλογο, ρίχνοντας και μια μαρξιστική ματιά σε όλα τούτα.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 80. Η "δημιουργική λογιστική"

Όσο πλησιάζε το τέλος του 1998 και η ώρα να ξεκινήσει η τρίτη και τελευταία φάση τής ΟΝΕ, τόσο πιο φανερό γινόταν ότι οι στόχοι τού Μάαστριχτ παρέμεναν άπιαστο όνειρο για όλες ανεξαιρέτως τις χώρες τής ΕΟΚ. Ειδικά εκείνο το όριο του 3% στο έλλειμμα (επί του ΑΕΠ) δεν πλησιαζόταν ούτε καν από τις δυο ισχυρότερες -κατά τεκμήριο- ευρωπαϊκές οικονομίες, την Γαλλία και την Γερμανία. Το ίδιο άπιαστο έδειχνε και το όριο του χρέους, το οποίο, σύμφωνα με την συνθήκη τού Μάαστριχτ, δεν έπρεπε να ξεπερνούσε το 60% τού ΑΕΠ.

Στα παραπάνω προβλήματα, ένας σοβαρός μελετητής θα μπορούσε να υποδείξει δυο διεξόδους. Η πρώτη θα ήταν το "μαλάκωμα" των σκληρών ορίων τού Μάαστριχτ (π.χ. το 3% του ελλείμματος θα μπορούσε να γίνει 5%). Η δεύτερη λύση θα ήταν η αναβολή τής ολοκλήρωσης τής ΟΝΕ για 2-3 χρόνια. Δυστυχώς, όμως, τα συμφέροντα του κεφαλαίου δεν επέτρεπαν την υιοθέτηση τέτοιων λύσεων. Από τη μια, η ύπαρξη σκληρών όρων ήταν απαραίτητη ώστε να υπάρχει ανά πάσα στιγμή μια "δαμόκλειος σπάθη" πάνω από τα κεφάλια που θα τολμούσαν να σηκωθούν. Από την άλλη, η αναβολή τής ολοκλήρωσης τής ΟΝΕ σήμαινε καθυστέρηση στην λήψη μέτρων που θα ευνοούσαν την κερδοφορία των μονοπωλίων.

Έτσι, λοιπόν, επιλέχθηκε μια τρίτη λύση: ο στρουθοκαμηλισμός. Οι ευρωπαίοι πολιτικοί έβλεπαν τα προβλήματα τα οποία εμπόδιζαν την ολοκλήρωση της οικονομικής ένωσης της Ευρώπης αλλά προτίμησαν, αντί να ασχοληθούν με την εξεύρεση μιας σοβαρής -πλην χρονοβόρας- λύσης, να κάνουν ότι δεν τα βλέπουν. Κι αυτό το πέτυχαν χρησιμοποιώντας την περίφημη "δημιουργική λογιστική". Αλλά, τι πράμα είναι αυτή η "δημιουργική λογιστική"; Ας δώσουμε δυο παραδείγματα:

(α) Ας πούμε ότι παίρνω δάνειο για να αγοράσω ένα σπίτι και για την αποπληρωμή τού δανείου συμφωνώ να πληρώνω 20.000 ευρώ ετησίως επί 10 χρόνια. Η απλή λογιστική λέει ότι τον πρώτο χρόνο έχω χρέος 200.000 ευρώ, τον δεύτερο χρόνο 180.000, τον τρίτο 160.000 κλπ. Η "δημιουργική λογιστική" λέει ότι κάθε χρόνο έχω χρέος 20.000 ευρώ, επειδή τόσα είμαι υποχρεωμένος να πληρώσω. Προσέξτε τώρα το παράδοξο: μόλις αγοράσω το σπίτι καταγράφω στο ενεργητικό μου (δηλαδή, στην περιουσία μου) ένα σπίτι διακοσίων χιλιάδων ευρώ αλλά η μεν απλή λογιστική λέει ότι χρωστάω διακόσια χιλιάρικα (δηλαδή, δείχνει την πραγματικότητα) η δε "δημιουργική" λέει ότι χρωστάω είκοσι, επειδή τόσα πρέπει να πληρώσω εφέτος (άρα, δείχνει ότι εφέτος πλούτισα κατά 180.000)! Με τέτοια πολύ ωραία ευρήματα, όλοι κατάφεραν να "τιθασσεύσουν" τα χρέη τους στα όρια του Μάαστριχτ.

(β) Ας πούμε τώρα ότι έχω ετήσια εισοδήματα 100.000 ευρώ αλλά οι υποχρεώσεις μου φτάνουν τις 110.000. Έχω, λοιπόν, ετήσιο έλλειμμα 10%. Πώς μπορώ να κρύψω αυτό το έλλειμμα, μέσω της "δημιουργικής λογιστικής"; Εμφανίζω έναν μπάρμπα μου, ο οποίος διατίθεται να "αγοράσει" υποχρεώσεις μου αξίας 8.000 ευρώ, τα οποία θα του τα αποδώσω μετά από 5 χρόνια. Όπως είπαμε στο προηγούμενο παράδειγμα, αυτό το οκταχίλιαρο "εξαφανίζεται" για μια πενταετία, οπότε οι υποχρεώσεις μου πέφτουν από τις 110.000 στις 102.000 και, συνεπώς, το έλλειμμά μου περιορίζεται στο 2%. Το 'πιασα το κριτήριο του Μάαστριχτ! Πείτε τώρα ότι ο μπάρμπας μου λέγεται Γκόλντμαν Σακς και πιάσατε κι εσείς το υπονοούμενο.

Έχει πλέον αποδειχτεί ότι η Ελλάδα μπήκε στην ΟΝΕ χάρη στην "δημιουργική λογιστική" και μόνο. Μαιτρ στο στήσιμο της κομπίνας ήσαν δυο γνωστά μας μουσούδια: ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης και ο τωρινός πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος, τις γνωριμίες τού οποίου εκμεταλλεύτηκε ο Σημίτης για να πετύχει τον σκοπό του. Ίσως κάπου εδώ πρέπει να αναζητήσουμε την εμμονή Παπαδήμου για παραμονή στο ευρώ: αν ο άνθρωπος υποστήριζε σήμερα κάτι διαφορετικό, θα ήταν σαν να παραδεχόταν ότι τότε είχε κάνει χοντροπαπαριά.

Για να βάλουμε, όμως, τα πράγματα στην σωστή τους διάσταση, ας επαναλάβουμε ότι δεν ήταν μόνο η Ελλάδα που μπήκε με "δημιουργικό" τρόπο στην ΟΝΕ. Όλες ανεξαιρέτως οι χώρες-μέλη τής ΟΝΕ χρησιμοποίησαν τα ίδια λογιστικά εργαλεία για να ωραιοποιήσουν τους αμείλικτους αριθμούς (*). Γι' αυτό σήμερα κρέμεται πάνω από τα κεφάλια όλων (ακόμη και της Γαλλίας) η "δαμόκλειος σπάθη" που προαναφέραμε. Γι' αυτό το "ελληνικό πρόβλημα" δεν είναι καθόλου ελληνικό αλλά πολύ ευρύτερο. Γι' αυτό η κρίση που διανύουμε δεν είναι "κρίση χρέους" (όπως θέλουν να την παρουσιάζουν οι ανεγκέφαλοι παπαγαλίσκοι τού καπιταλισμού), αφού τα χρέη υπήρχαν πάντα και δεν εξαφανίστηκαν επειδή κάποιοι τα έκρυψαν κάτω από το χαλί.

Με τέτοια τερτίπια, όμως, δεν ήταν δυνατόν να προχωρήσουν τα πράγματα στο διηνεκές. Δεν μπορείς να κρύβεις μονίμως τα σουπίδια σου κάτω από το χαλί. Βέβαια, στην αρχή όλα πήγαιναν καλά και το κεφάλαιο δεν είχε λόγους να παραπονιέται αφού συσσώρευε κέρδη. Μόνο που η συσσώρευση κερδών οδήγησε σε υπερσυσσώρευση κεφαλαίων, το σύστημα "μπούκωσε" και έγινε φανερό ότι η ευρωενωσιακή οικονομία είχε καταντήσει ένα τεράστιο απόστημα το οποίο θα έσπαγε, αργά ή γρήγορα.


(*) Για τον παράξενα αρμονικό τρόπο με τον οποίο συνέκλιναν οι ευρωπαϊκές οικονομίες εκείνη την εποχή, δείτε την "Έκθεση για την σύγκλιση" τού Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος, τον Μάρτιο του 2008


ΥΓ: Ας συγκρατήσουν τις ενστάσεις τους οι οικονομολόγοι, σχετικά με τον απλοϊκό τρόπο παρουσίασης της "δημιουργικής λογιστικής". Δεν φτιάχνω οικονομικό σύγγραμμα, ο δόλιος. Στο ιστολόγιό μου γράφω.

Αισθάνομαι κάπως σαν...

Μπορεί να μη συμφωνείτε μαζί μου αλλά εγώ την Κυριακή το βράδυ αισθάνθηκα πολύ καλύτερα. Πώς να το κάνουμε, βρε αδερφέ; Μικρό πράμα είναι να με σώζουν 199 νοματαίοι; Και, μάλιστα, να με σώζουν αψηφώντας εκατοντάδες χιλιάδες αρκουδιαραίους που σκούζανε στους δρόμους επειδή, άγνωστο γιατί, δεν γουστάρανε να σωθούν;

Αισθάνθηκα ακόμη καλύτερα δε, από την στιγμή που είδα αυτόν τον ευγενέστατο και ήρεμο σοφό άνθρωπο, τον πρωθυπουργό μας, να με διαβεβαιώνει ότι θυσιάζεται για πάρτη μου. Πώς να παραγνωρίσω το γεγονός ότι το μόνο που τον υποχρεώνει να δουλεύει σ' αυτή την ηλικία είναι η αγωνία του για μένα; Ο άνθρωπος, το ξέρω, δεν έχει ανάγκη: και το κομπόδεμά του για τα γεράματα το έχει, και η γυναίκα του αφράτη οικονομικά είναι, και πέντε γνωριμίες έχει κάνει στην ζωή του ώστε να έχει κάπου να απευθυνθεί αν τον βρει κάτι έκτακτο, που λέει ο λόγος. Για μένα αγωνίζεται κι εγώ να μη το εκτιμήσω;

Λυπήθηκα, όμως, που δεν έβλεπα τον κόσμο να συμμερίζεται την αγωνία των ηγετών μας. Να, χτες προσπαθούσα να βάλω μυαλό σε ένα φιλαράκι μου αλλά εκείνος δεν καταλάβαινε τίποτε. "Ρε συ", να του λέω, "άμα δεν γίνουν τα πράματα καταπώς λέει η κυβέρνηση, θα χάσεις τις αποταμιεύσεις σου". "Ποιές αποταμιεύσεις, βρε μαλάκα", να μου απαντάει εκείνος, "που δυο φράγκα είχα στην άκρη και γίνανε καπνός εδώ και μήνες;". Προσπάθησα να αλλάξω κουβέντα. "Σκέφτηκες, όμως", τον ρώτησα, "πως άμα δεν υπογράψουμε το νέο μνημόνιο, δεν θα πάρουμε το νέο δάνειο και δεν θα έχει το κράτος λεφτά να σου πληρώσει τον μισθό;" Άναψε και κώρωσε ο φίλος. "Από ποιό δάνειο θα πάρω τον μισθό μου, βρε μαλάκα", ούρλιαξε, "που, όπως θα το πάρουμε, θα το μοιράσουμε σε τοκογλύφους και τραπεζίτες; Πότε πήραμε δάνειο για μισθούς; Όλα τα δάνεια για τους λεφτάδες τα παίρνουμε".

Άρχισα να ξεροκαταπίνω κι αποφάσισα να τράβηξω το καλύτερό μου χαρτί. "Αν δεν δεχτούμε τους όρους τους, θα μας πετάξουν έξω από το ευρώ και θα φαλιρίσουμε", είπα αγαναχτισμένος. Αλλά ενώ νόμιζα ότι με αυτό το τρομερό επιχείρημα τον κόλλησα στον τοίχο, εκείνος με κοίταξε με οίκτο. "Πόσο μαλάκας είσαι, ρε συ;", μου είπε κουνώντας το κεφάλι και συμπλήρωσε: "Αν είναι να φτωχύνουμε βγαίνοντας από το ευρώ, γιατί δεν πλουτίσαμε μπαίνοντας;"

Κατάλαβα ότι, αντί να τον στριμώξω, βρέθηκα εγώ στριμωγμένος. "Μα καλά, με την μείωση του χρέους, δεν θα απελευθερωθούν πολύτιμοι πόροι για την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική προστασία, όπως είπε ο πρωθυπουργός;" επέμεινα. Θύμωσε. "Μη γίνεσαι περισσότερο μαλάκας, αγόρι μου. Κι αν ακόμη απελευθερωθούν πόροι, όπως λες, για σένα θα απελευθερωθούν; Στα μονοπώλια θα πάνε. Ή μήπως πιστεύεις πως αν -λέμε, αν!- καλυτερέψουν τα πράγματα, θα ξαναπάνε οι μισθοί εκεί που ήσαν πριν δυο χρόνια;"

Απέφυγα να δώσω συνέχεια στην κουβέντα γιατί ήταν φανερό ότι ο φίλος ήταν κολλημένος και δεν εννοούσε να καταλάβει. Πάντως, για να λέμε και του στραβού το δίκιο, ένα πράμα δεν το κατάλαβα ούτε κι εγώ. Κατάλαβα αυτό που είπε ο Γιωργάκης, όταν μας εξήγησε τους λόγους που αυτή η ψηφοφορία έγινε κυριακάτικα και με την διαδικασία τού κατεπείγοντος. Κατάλαβα και τους λόγους για τους οποίους ο χοντροφυρερίσκος δεν στήριξε την κυβέρνηση τώρα που ψηφίζονταν τα μέτρα που ο ίδιος είχε προτείνει αλλά την στήριξε όταν ψηφίζονταν τα προηγούμενα μέτρα που ο ίδιος δεν τα ήθελε. Αλλά εκείνο που είπε ο Αντώνης δεν μπόρεσα να το καταλάβω: διαφωνεί, λέει, με τα μνημόνια αλλά τώρα πρέπει να ψηφιστούν τα μέτρα γιατί η χώρα βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού κι όταν γλιτώσουμε από τον γκρεμό και θα κάνουμε εκλογές, τα ξαναλέμε. Αμάν, βρε Αντώνη! Αν είναι να γλιτώσουμε από τον γκρεμό, γιατί διαφωνείς με το μνημόνιο; Κι αν είναι να μας σώσει αυτό με το οποίο λες πως διαφωνείς, γιατί να το ξανακουβεντιάσουμε μετά τις εκλογές; Πολύ με μπερδεύεις, ρε συ...

Συμπέρασμα βγάλατε τελικά; Εγώ, όπως είπα πρωτύτερα, αισθανόμουν καλύτερα αλλά, όσο το σκέφτομαι, τόσο με τρώνε οι αμφιβολίες. Πώς γίνεται να σώζομαι με μισθό 580 ευρώ και να ήμουν κατεστραμμένος όταν έπαιρνα 750; Γιατί πρέπει να κλείσουν σχολεία και νοσοκομεία προκειμένου να πάρει μπρος το εργοστάσιο του τάδε βιομήχανου; Γιατί πρέπει να βοηθηθούν οι τράπεζες όταν κουρεύονται τα ομόλογα και δεν πρέπει να βοηθιέμαι κι εγώ όταν κουρεύεται το εισόδημά μου; Γιατί πρέπει να πληρώσω εγώ οποιοδήποτε χρέος όταν ποτέ στην ζωή μου δεν πήρα μια δεκάρα δανεικά; Έλα ντε.... Τελικά, νομίζω ότι δεν αισθάνομαι καλύτερα. Δηλαδή, δεν αισθάνομαι καθόλου καλά. Για την ακρίβεια, αισθάνομαι κάπως σαν...πώς να το πω... 


ΥΓ: Το άκρον άωτον της κατάντιας είναι να ακούς γύρω σου για Βαλεντίνους κι εσύ να αισθάνεσαι μαλάκας.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 79. Η συνθήκη του Μάαστριχτ

Στο προηγούμενο σημείωμα είπαμε ότι σήμερα θα αναφερθούμε στην συνθήκη τού Μάαστριχτ, η οποία σηματοδοτεί την πρώτη καθαρή και συγκροτημένη νεοφιλελεύθερη στροφή τής Ευρώπης. Αλλά, πώς φτάσαμε στο Μάαστριχτ;

Αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι καπιταλιστικές χώρες τής δύσης ένοιωσαν ότι απειλούνται από την επέκταση και την ευρύτερη αποδοχή τού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού τής ανατολικής Ευρώπης. Έτσι, παραμερίζοντας τις αντιπαλότητές τους, αισθάνθηκαν την ανάγκη συνένωσης των δυνάμεών τους ενώπιον του κοινού εχθρού, του κομμουνισμού. Πρώτο βήμα αυτής της συνένωσης δυνάμεων ήταν η δημιουργία τής Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) το 1951 από 6 χώρες: Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο. Το 1957, οι ίδιες χώρες ίδρυσαν την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ή "ΕΟΚ των 6". Με την Πράξη Συγχώνευσης του 1965, τα όργανα της ΕΚΑΧ και της ΕΟΚ συγχωνεύθηκαν. Κατά την δεκαετία τού '70 μπήκαν στην ΕΟΚ η Δανία, η Ιρλανδία και η Μεγάλη Βρεττανία, ενώ την επόμενη δεκαετία προστέθηκαν η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Έτσι, φτάσαμε στην "ΕΟΚ των 12" και στην γνωστή σημαία με τα 12 αστέρια.

Μετά την ήττα τού σοσιαλισμού στις αρχές τής δεκαετίας τού '90, οι ηγέτες τής ΕΟΚ είδαν στην ανατολική Ευρώπη πρόσφορο έδαφος για την επέκταση του καπιταλισμού και άρχισαν να δέχονται ως μέλη στην Κοινότητα την μία μετά την άλλη τις πρώην κομμουνιστικές χώρες. Όμως, αυτή η διόγκωση της ΕΟΚ απαιτούσε αυστηρότερο έλεγχο για να μη "χαθεί η μπάλα". Στην σύνοδο του Λουξεμβούργο, τον Δεκέμβριο του 1985, είχε υιοθετηθεί η "Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη" για την δημιουργία ενιαίας εσωτερικής αγοράς. Όμως, οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις και η -χαρακτηριστική στον καπιταλισμό- ανισόμετρη ανάπτυξη δεν άφησαν την ιδέα τής ενιαίας εσωτερικής αγοράς να ολοκληρωθεί. Έτσι, τον Δεκέμβριο του 1991, οι υπουργοί εξωτερικών τής τότε "ΕΟΚ των 12" μαζεύτηκαν στο Μάαστριχτ για να λύσουν το πρόβλημα. Αποτέλεσμα αυτής της σύσκεψης υπήρξε η περίφημη "συνθήκη του Μάαστριχτ", η οποία έβαλε τα θεμέλια της μετεξέλιξης της ΕΟΚ στην σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η συνθήκη του Μάαστριχτ προέβλεπε τη δημιουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης (ΟΝΕ), την καθιέρωση ενιαίου νομίσματος για όλα τα κράτη-μέλη και την πολιτική ενοποίηση της Ε.Ε. με μια μορφή Ομοσπονδίας ή Συνομοσπονδίας. Με εμφανή την δυσκολία τής πολιτικής ενοποίησης, το βάρος τής συνθήκης έπεσε στην ΟΝΕ, η διαδικασία διαμόρφωσης της οποίας χωρίστηκε σε τρία στάδια:

Το πρώτο στάδιο έπρεπε να ολοκληρωθεί στο τέλος του 1993. Στο χρονικό αυτό διάστημα, αίρονταν οι περιορισμοί στην κίνηση των κεφαλαίων ανάμεσα στα κράτη-μέλη και εντασσόταν το νόμισμα κάθε κράτους-μέλους στο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ). Στο ΕΝΣ μετείχαν τότε οι 11 χώρες της ΕΟΚ, εκτός της Ελλάδας (η δραχμή έπρεπε να ενταχθεί στο ΕΝΣ μέχρι 31 Δεκέμβρη 1994, οπότε και πράγματι εντάχθηκε). Επίσης, το πρώτο στάδιο προέβλεπε, για κάθε κράτος-μέλος, την εφαρμογή πολιτικής που θα οδηγούσε στην "σύγκλιση των οικονομιών" και τέθηκαν τέσσερα ενιαία κριτήρια σχετικά με τον πληθωρισμό, τα δημόσια ελλείμματα, το δημόσιο χρέος και τα επιτόκια.

Το δεύτερο στάδιο της ΟΝΕ θα άρχιζε την πρωτοχρονιά τού 1994 και θα διαρκούσε 3 χρόνια. Στο στάδιο αυτό θα εδημιουργείτο το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ινστιτούτο (ΕΝΙ), με σκοπό τον συντονισμό της νομισματικής πολιτικής και την προώθηση των προϋποθέσεων για το κοινό νόμισμα. Μέχρι το τέλος τού 1996, τα κράτη-μέλη θα έπρεπε να είχαν επεξεργαστεί το πλαίσιο ίδρυσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Σ' αυτό το στάδιο θα άρχιζαν να εφαρμόζονται οι διατάξεις για την ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων, την απαγόρευση του εσωτερικού δανεισμού τού δημοσίου και την ανεξαρτητοποίηση των κεντρικών τραπεζών από τις εθνικές νομοθεσίες.

Στο τρίτο στάδιο, οι οικονομίες των κρατών-μελών θα ελέγχονταν από τα όργανα της Κοινότητας ως προς το βαθμό σύγκλισης των οικονομιών και το ΕΝΙ θα μετατρεπόταν στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Η ΕΚΤ και όλες οι κεντρικές τράπεζες των κρατών-μελών θα αποτελούσαν από κοινού το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) ή Ευρωσύστημα. Οι αποφάσεις τής ΕΚΤ θα είχαν υποχρεωτική ισχύ για κάθε κράτος-μέλος (*). Σ' αυτό το στάδιο τα εθνικά νομίσματα θα καταργούνταν και θα υιοθετείτο το κοινό ευρωνόμισμα. Κάπως έτσι, η ΟΝΕ ξεκινάει από την πρωτοχρονιά τού 1999 με όσα κράτη-μέλη πληρούν τα τέσσερα κριτήρια: Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ισπανία, Πορτογαλία Ιρλανδία, Φινλανδία και Αυστρία. Η Ελλάδα μπήκε το 2001, ενώ Βρεττανία, Δανία, και Σουηδία μένουν εκτός (οι δύο τελευταίες μετά απο δημοψήφισμα).

Λεπτομέρεια: Η συνθήκη τού Μάαστριχτ εγκρίθηκε από κάθε κυβέρνηση κράτους-μέλους χωριστά, εντός τού 1992. Στην Ελλάδα ψηφίστηκε τον Ιούλιο από όλα τα κόμματα πλην ΚΚΕ, χωρίς οι βουλευτές να έχουν υπ' όψη τους το κείμενο της συνθήκης, το οποίο δεν δόθηκε στην δημοσιότητα παρά μόνο μετά την ψήφισή του! Προφανώς, το παραμυθάκι "το ψήφισα δίχως να το διαβάσω" δεν αποτελεί δημιούργημα των ημερών μας.

Πριν κλείσουμε το σημερινό μας σημείωμα, ας διατυπώσω και δυο απορίες: (α) Αν δεν πρόκειται για πρόστυχη διαδικασία ενίσχυσης του καπιταλισμού, ποιά λογική μπορεί να διέπει την υιοθέτηση κοινού νομίσματος από μια πλούσια και μια φτωχή χώρα; Όσο κι αν σπούδασα οικονομικά, είναι αδύνατον να καταλάβω... (β) Έχοντας υπ' όψη όσα προαναφέραμε, πόση λογική μπορεί να διαθέτουν όσοι τάσσονται υπέρ μιας "Ευρώπης των λαών και όχι των μονοπωλίων", εφ' όσον αυτό το "μαγαζί" έχει φτιαχτεί από τα μονοπώλια στα μέτρα τους;



(*) Αυτός ο όρος καθιστά τον τίτλο "Τράπεζα της Ελλάδος" ψευδεπίγραφο. Ο σωστός τίτλος θα ήταν: "Ευρωσύστημα - υποκατάστημα Ελλάδος".

"Το μοιραίο δείπνο"

Σήμερα θα κάνουμε την γνωριμία μας με έναν από τους σημαντικώτερους λογοτέχνες των Βαλκανίων, τον αλβανό Ισμαήλ Κανταρέ. Ο Κανταρέ γεννήθηκε στο Αργυρόκαστρο το 1936 και τα τελευταία χρόνια έχει προταθεί κατ' επανάληψη για τον βραβείο Νόμπελ. Μπορεί να μη πάρει το Νόμπελ τελικά, αλλά στο μεταξύ έχει κερδίσει το βραβείο Booker (2005) για το συνολικό του έργο, το βραβείο Balcanica (2009) για το μυθιστόρημα "Η αποκλεισμένη: ρέκβιεμ για την Λίντα Μπ." και το βραβείο τού "Πρίγκηπα των γραμμάτων τής Αστούριας" (γνωστό ως "Νόμπελ των ισπανόφωνων").

Εμείς θα γνωρίσουμε τον Κανταρέ μέσα από το μυθιστόρημά του "Το μοιραίο δείπνο", το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως "βαλκανικό παραμύθι", αν και προσωπικά θα το χαρακτήριζα ως "αλβανικό παραμύθι". Ως φόντο τής ιστορίας του, ο Κανταρέ επιλέγει την γενέτειρά του (το Αργυρόκαστρο) και ως άξονες, γύρω από τους οποίους περιστρέφεται όλη αυτή η ιστορία, χρησιμοποιεί δυο εμπνευσμένα ευρήματα: την (συν)ύπαρξη στην πόλη δυο επιφανών γιατρών με το ίδιο επώνυμο (Γκουραμέτο ο μεγάλος και Γκουραμέτο ο μικρός) και την παράθεση ενός δείπνου εκ μέρους του μεγάλου Γκουραμέτο προς έναν ανώτερο χιτλερικό αξιωματικό ο οποίος... ας μη το αποκαλύψω και χαλάσω την συγγραφική έκπληξη. Από αυτό το δείπνο ξεκινάει η ιστορία, η οποία εκτυλίσσεται ως μια μεγαλοπρεπής φάρσα:

Την επόμενη μέρα τού δείπνου, ο χιτλερικός αξιωματικός απελευθερώνει μια ομάδα φυλακισμένων αλβανών, μεταξύ των οποίων -τι παράξενο!- και έναν εβραίο φαρμακοποιό, τον Γιάκοελ. Το νέο ηχεί περίεργα στα αφτιά των ντόπιων και η τοπική κοινωνία συγκλονίζεται. Ένα πέπλο μυστηρίου απλώνεται πάνω απ' την πόλη: τι διαμείφθηκε σ' αυτό το μυστηριώδες δείπνο; μήπως πρόκειται απλώς για δωσιλογισμό εκ μέρους τού γιατρού; μήπως ο γιατρός ενήργησε από πατριωτισμό; πρόκειται για μια σκοτεινή κίνηση συμφέροντος ή για μια απλή ανθρωπιστική χειρονομία;

Τα ερωτήματα αυτά θα μείνουν για χρόνια αναπάντητα, ώσπου επανεμφανίζονται κατά την διάρκεια τής κομμουνιστικής διακυβέρνησης, οπότε -με μπόλικο παραλογισμό- η απελευθέρωση των αιχμαλώτων (ειδικά του εβραίου φαρμακοποιού Γιάκοελ) οδηγεί τις υπηρεσίες ασφαλείας στο συμπέρασμα ότι το Αργυρόκαστρο είναι το κέντρο μιας παγκόσμιας ιατρικής συνωμοσίας κατά της ζωής τού ίδιου τού Στάλιν, ο οποίος βρίσκεται στα τελευταία του.

Συνοπτικά, "Το μοιραίο δείπνο" χαρακτηρίζεται από μια εξαιρετική γραφή και ένα υποδόριο χιούμορ, ενώ ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πανέξυπνα την πέννα του για να ασκήσει πολιτική κριτική μέσα από μια σάτιρα που σπάει κόκκαλα. Ο βαθειά κομμουνιστής Κανταρέ δεν διστάζει να διακωμωδήσει τις ίδιες του τις αξίες, όχι για να τις αποδομήσει αλλά για να εξηγήσει τις αιτίες που οδήγησαν στην απαξίωσή τους.

Το βιβλίο κυκλοφορεί σε μια ευανάγνωστη έκδοση 218 σελίδων από το "Μεταίχμιο". Δεν πάει πολύς καιρός που γκρίνιαξα για την τιμή ενός άλλου βιβλίου αυτού του εκδοτικού οίκου αλλά τώρα πρέπει να παραδεχτώ ότι τα 13 ευρώ που πλήρωσα για "Το μοιραίο δείπνο" αποτελούν ιδιαίτερα λογικό αντίτιμο τόσο για το επίπεδο του βιβλίου όσο και για την ποιότητα της έκδοσης. Τολμήστε! Θα ανακαλύψετε μια αλβανική λογοτεχνία που θα σας εκπλήξει ευχάριστα.


ΥΓ: Μπορεί να βάζω άριστα στην τιμή αυτής της έκδοσης αλλά... Διάβολε, πόσο θα κόστιζαν δτο-τρεις περισσότερες πληροφορίες για τον συγγραφέα στα "αφτιά" του εξώφυλλου; Για να μην αναφερθώ στην φτηνιάρικη σύνθεση μαχαιροπηρουνοκούταλων που "κοσμεί" το εξώφυλλο και αδικεί το περιεχόμενο.

"Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος"

Χτες, άθελά μου παραβίασα την αρχή που 'χει τούτο το ιστολόγιο να μη κάνει τις συνηθισμένες του δημοσιεύσεις όποτε είναι μέρα απεργίας. Με μεταμέλεια γι' αυτό το λάθος, στέκομαι σήμερα ευλαβικά μπρος στον Τάσο Λειβαδίτη και παίρνω απ' το χέρι του το αντίδωρο της ημέρας. "Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος" με συμβουλεύει και διόλου δεν με ενοχλεί το αυστηρό του ύφος...


Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν' αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκιο.
Θα βγεις στους δρόμους, θα φωνάξεις, τα χείλια σου θα ματώσουν απ' τις φωνές
το πρόσωπό σου θα ματώσει από τις σφαίρες μα ούτε βήμα πίσω.
Κάθε κραυγή σου μια πετριά στα τζάμια των πολεμοκάπηλων
κάθε χειρονομία σου σα να γκρεμίζεις την αδικία.
Και πρόσεξε: μη ξεχαστείς ούτε στιγμή.
Έτσι λίγο να θυμηθείς τα παιδικά σου χρόνια
αφήνεις χιλιάδες παιδιά να κομματιάζονται την ώρα που παίζουν ανύποπτα στις πολιτείες
μια στιγμή αν κοιτάξεις το ηλιοβασίλεμα
αύριο οι άνθρωποι θα χάνονται στην νύχτα του πολέμου
έτσι και σταματήσεις μια στιγμή να ονειρευτείς
εκατομμύρια ανθρώπινα όνειρα θα γίνουν στάχτη κάτω απ΄τις οβίδες.
Δεν έχεις καιρό
δεν έχεις καιρό για τον εαυτό σου
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
μπορεί να χρειαστεί ν' αφήσεις τη μάνα σου, την αγαπημένη ή το παιδί σου.
Δε θα διστάσεις.
Θ' απαρνηθείς την λάμπα σου και το ψωμί σου
θ' απαρνηθείς τη βραδινή ξεκούραση στο σπιτικό κατώφλι
για τον τραχύ δρόμο που πάει στο αύριο.
Μπροστά σε τίποτα δε θα δειλιάσεις και ούτε θα φοβηθείς.
Το ξέρω, είναι όμορφο ν' ακούς μια φυσαρμόνικα το βράδυ, να κοιτάς εν' άστρο, να ονειρεύεσαι
είναι όμορφο σκυμμένος πάνω απ΄ το κόκκινο στόμα της αγάπης σου
να την ακούς να λεει τα όνειρα της για το μέλλον.
Μα εσύ πρέπει να τ' αποχαιρετήσεις όλ' αυτά και να ξεκινήσεις
γιατί εσύ είσαι υπεύθυνος για όλες τις φυσαρμόνικες του κόσμου, για όλα τ' άστρα, για όλες τις λάμπες και για όλα τα όνειρα
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
μπορεί να χρειαστεί να σε κλείσουν φυλακή για είκοσι ή και περισσότερα χρόνια
μα εσύ και μες στη φυλακή θα θυμάσαι πάντοτε την άνοιξη, τη μάνα σου και τον κόσμο.
Εσύ και μες απ' το τετραγωνικό μέτρο του κελιού σου
θα συνεχίζεις το δρόμο σου πάνω στη γη.
Κι όταν μες στην απέραντη σιωπή, τη νύχτα
θα χτυπάς τον τοίχο του κελιού σου με το δάχτυλο
απ' τ' άλλο μέρος του τοίχου θα σου απαντάει η Ισπανία.
Εσύ, κι ας βλέπεις να περνάν τα χρόνια σου και ν' ασπρίζουν τα μαλλιά σου
δε θα γερνάς.
Εσύ και μες στη φυλακή κάθε πρωί θα ξημερώνεσαι πιο νέος
αφού όλο και νέοι αγώνες θ' αρχίζουνε στον κόσμο
αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος
θα πρέπει να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό.
Αποβραδίς στην απομόνωση θα γράψεις ένα μεγάλο τρυφερό γράμμα στη μάνα σου
θα γράψεις στον τοίχο την ημερομηνία, τ' αρχικά του ονόματός σου και μια λέξη: Ειρήνη
σα νάγραφες όλη την ιστορία της ζωής σου.
Να μπορείς να πεθάνεις ένα οποιοδήποτε πρωινό
να μπορείς να σταθείς μπροστά στα έξη ντουφέκια
σα να στεκόσουνα μπροστά σ' ολάκερο το μέλλον.
Να μπορείς, απάνω απ' την ομοβροντία που σε σκοτώνει
εσύ ν' ακούς τα εκατομμύρια των απλών ανθρώπων που τραγουδώντας πολεμάνε για την ειρήνη.
Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

(Από την συλλογή "Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο", εκδόσεις Κέδρος, 1956)


ΥΓ: Ανοίξτε τα ηχεία τού υπολογιστή σας και ακούστε, μέσω YouTube, τον Κώστα Καζάκο να απαγγέλει το παραπάνω ποίημα.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 78. Ο πρώιμος ελληνικός νεοφιλελευθερισμός

Η κατάρρευση της Ισλανδίας, σε συνδυασμό με τους επικίνδυνους κλυδωνισμούς που συντάρασσαν την οικονομία των ΗΠΑ, έδωσε το έναυσμα στα "παιδιά του Σικάγου" να επιτεθούν στην Ευρώπη. Η κεντρική ιδέα αυτής της "απόβασης" είναι δίδυμη. Από την μια, η γρήγορη εξάπλωση της καπιταλιστικής κρίσης θα δημιουργούσε την εντύπωση ότι οι Η.Π.Α. έπεσαν θύμα προβλημάτων που προέρχονταν από το εξωτρικό. Από την άλλη, η εμπλοκή τής Ευρώπης θα υποχρέωνε τις ισχυρές ευρωπαϊκές οικονομίες (κυρίως την Γερμανία) να συμπαρασταθούν στις Η.Π.Α. στο πρόβλημα που δημιουργούσε στην υπερδύναμη το φτηνό κινεζικό νόμισμα (*).

Στο σημείο αυτό πρέπει να σταθούμε για λίγο προκειμένου να ξεκαθαρίσουμε κάτι βασικό: μπορεί ο νεοφιλελευθερισμός να χύμηξε στην Ευρώπη κατά την τελευταία τριετία αλλά ο σπόρος που είχε φυτευτεί την εποχή τής Θάτσερ είχε βρει γόνιμο έδαφος κι είχε βγάλει ρίζες από τότε. Θιασώτες των φρηντμανικών θεωριών υπήρχαν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες από την δεκαετία τού 1980 και προσπαθούσαν -έστω και αποσπασματικά- να τις διαδώσουν και να τις παγιώσουν. Και για να μη μιλάμε αόριστα, ας δούμε μερικά δείγματα νεοφιλελευθερισμού στον τόπο μας από εκείνη την εποχή.

Το 1985, το ΠΑΣΟΚ τού παντοδύναμου Ανδρέα Παπανδρέου κέρδισε τις εκλογές με το σύνθημα "Για ακόμα καλύτερες μέρες". Όμως, αμέσως μετά τις εκλογές, ο Παπανδρέου εγκατέλειψε τις ψευδοσοσιαλιστικές προγραμματικές του θέσεις και προσχώρησε στην νεοφιλελεύθερη συναίνεση, υιοθετώντας μια στρατηγική η οποία στήριζε την ανάπτυξη στις ανεξέλεγκτες δυνάμεις τής ελεύθερης αγοράς. Με μια πρωτοφανή Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου επέβαλε πάγωμα μισθών και συντάξεων σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, μείωση κοινωνικών παροχών, αναστολή των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, άρση ορισμένων περιορισμών στις απολύσεις, ενίσχυση των επενδυτικών κεφαλαίων, διευκόλυνση των ξένων επενδύσεων κλπ.

Η νεοφιλελεύθερη συναίνεση του Ανδρέα Παπανδρέου φαίνεται σαφέστατα τόσο στο "μανιφέστο" που έδωσε στην δημοσιότητα ο πρωθυπουργός το καλοκαίρι τού 1988 (το οποίο πέρασε "ντούκου" από τα ΜΜΕ τής εποχής, τα οποία ασχολούνταν με την Μιμή και τον Κοσκωτά), όσο και στο συνολικό νομοθετικό έργο τής κυβέρνησης, το οποίο προωθούσε τις ιδιωτικοποιήσεις, την απελευθέρωση της αγοράς εργασίας, την απελευθέρωση της χρηματαγοράς, την μείωση των ελέγχων στην ιδιωτικές επιχειρήσεις κλπ. Είναι η εποχή που το χρηματιστήριο της Αθήνας γνωρίζει ημέρες δόξας και στην καθημερινό λεξιλόγιο των ελλήνων εμφανίζονται για πρώτη φορά κάποιοι περίεργοι ξενόγλωσσοι όροι, όπως limit up, limit down, blue chip κλπ.

Όσο κι αν ο Παπανδρέου αποφεύγει την χρησιμοποίηση του όρου "νεοφιλελευθερισμός", όπως αποφεύγει ο διάολος το λιβάνι, χάρη στις νεοφιλελεύθερες επιλογές του το ξεπούλημα των βιώσιμων ελληνικών επιχειρήσεων στο ξένο κεφάλαιο παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Ο ίδιος δεν ανησυχεί: "αυτό που έχει σημασία δεν είναι η εθνικότητα των κεφαλαίων αλλά η εθνικότητα της διαχείρισής τους", δηλώνει το 1988 στην γενική συνέλευση του ΣΕΒ.

Μπορεί οι εκλογές τού 1989 να έφεραν αλλαγή πολιτικού σκηνικού αλλά ο Μητσοτάκης δεν έκανε τίποτε περισσότερο από το να υιοθετήσει τις νεοφιλελεύθερες επιλογές τής προηγούμενες κυβέρνησης και να επιταχύνει την υλοποίησή τους. Γι' αυτό, άλλωστε, τοποθετεί σε καίρια υπουργικά πόστα τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο και τον Στέφανο Μάνο, δυο ακραιφνείς και δεδηλωμένους οπαδούς τού φρηντμανισμού. Αυτή η "αγία τριάδα" εφορμά, επιχειρώντας να κατεδαφίσει τα πάντα: ΔΕΗ, ΟΤΕ, υγεία, παιδεία, αστικές συγκοινωνίες, ακτοπλοΐα κλπ. Με την πτώση τής κυβέρνησης Μητσοτάκη, η επέλαση του νεοφιλελευθερισμού ανακόπηκε για μια τριετία αλλά το 1996 ήρθε ένας άλλος οπαδός των ελεύθερων αγορών να συνεχίσει το απορρυθμιστικό έργο, ο Κώστας Σημίτης.

Για περισσότερες λεπτομέρειες σε όσα έγιναν εκείνα τα χρόνια, παραπέμπω τον αναγνώστη στην σειρά κειμένων με θέμα "Μεταπολίτευση και Οικονομία" (στην σελίδα "Αφιερώματα" του ιστολογίου). Χαρακτηριστικά, ας αναφέρουμε το παράδειγμα εξέλιξης αυτού του κατάπτυστου δημιουργήματος, το οποίο αποκαλείται "ασφαλιστική μεταρρύθμιση" αντί για το πιο σωστό "ασφαλιστική απορρύθμιση", κατά τα τελευταία 30 χρόνια: Ν.1266/1982 (νόμος Βερυβάκη), Ν.2084/1992 (νόμος Σιούφα), Ν.2874/2000 (νόμος Γιαννίτση), Ν.3029/2002 (νόμος Ρέππα), Ν.3655/2008 (νόμος Πετραλιά), Ν.3918/2011 (νόμος Λοβέρδου). Πραγματικά, είναι αξιοθαύμαστη η συνέπεια με την οποία κάθε καινούργιος νόμος περιλαμβάνει δυσμενέστερες διατάξεις για τους ασφαλισμένους από τον προηγούμενο. Αυτή την αξιοθαύμαστη συνεργασία δεξιάς-"σοσιαλιστών", εις βάρος των εργαζομένων πάντα, την παρατηρούμε και στην εξέλιξη άλλων νομοθεσιών, όπως π.χ. στα εργασιακά, στην παιδεία κλπ. Κι αυτή η συνεργασία αποδεικνύει ότι η άρχουσα τάξη κινείται βάσει ενός προδιαγεγραμμένου σχεδίου νεοφιλελεύθερου προσανατολισμού.

Παρόμοια δείγματα νεοφιλελεύθερων προσαρμογών σημειώνονται σε ολόκληρη την Ευρώπη από το 1980 και μετά: στην Γερμανία των Κολ και Σρέντερ, στην Γαλλία των Μιττεράν και Σιράκ, στην Βρεττανία των Θάτσερ, Μαίητζορ και Μπλαιρ, στην Ιταλία των Αντρεόττι και Μπερλουσκόνι (και καμμιά δεκαριά άλλων), στις Κάτω Χώρες, στην Ιβηρική, ακόμη και στην Ελβετία, όπου η νεοφιλελεύθερη συνείδηση έχει ριζώσει τόσο πολύ στους πολίτες ώστε η αύξηση του ΦΠΑ και οι φορολογικές απαλλαγές των επιχειρήσεων αποφασίζονται με...δημοψηφίσματα!

Αν όλα όσα αναφέραμε παραπάνω φαίνεται ότι αποτελούν αποσπασματικές επιλογές κάποιων πολιτικών σε κάποια κράτη, η δομή τής ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (όπως προκύπτει κυρίως από την συμφωνία τού Μάαστριχτ και δευτερευόντως από την συνθήκη τής Λισαβόνας) είναι ακραιφνώς νεοφιλελεύθερη. Αυτό θα είναι το θέμα τού επόμενου σημειώματός μας.



(*) Σχετικά με την κρίση που δημιουργεί στις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας το φτηνό γουάν, το ιστολόγιο δημοσίευσε τον Μάιο του 2010 μια σειρά τεσσάρων κειμένων, με τον γενικό τίτλο "Η.Π.Α.- Κίνα: μια κρίση για την οποία μας πέφτει λόγος".

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 77. Η Ισλανδία καταρρέει

Όταν το τσουνάμι που ξέσπασε με την κατάρρευση της Lehman Brothers έφτασε στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, σώριασε σε συντρίμμια την πρώτη χώρα που βρήκε στο διάβα του. Η άτυχη ήταν η Ισλανδία, μια χώρα μόλις 320.000 κατοίκων, η οποία προβαλλόταν ως "οικονομικό θαύμα", μιας και οι τράπεζές της είχαν αναδειχθεί σε παράδεισο για όσους κυνηγούσαν το γρήγορο κέρδος.

Πράγματι, στις ισλανδικές τράπεζες είχαν βρει "τον μήνα που τρέφει τους έντεκα" λυτοί και δεμένοι. Πρώτοι και καλύτεροι οι άγγλοι κι ανάμεσά τους 110 δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια αλλά και τα ασφαλιστικά ταμεία των αστυνομικών και του πυροσβεστικού σώματος. Το συνολικό ποσό που είχαν "επενδύσει" οι άγγλοι (δημόσιοι φορείς και ιδιώτες) στις τράπεζες της Ισλανδίας υπολογίστηκε στα 8 δισεκατομμύρια λίρες. Δηλαδή, μόνο οι εγγλέζοι είχαν "ακουμπήσει" στις τράπεζες της γειτονικής τους χώρας, προς επένδυση (υποτίθεται), ποσά που αναλογούσαν σε 25.000 λίρες ανά ισλανδό. Κανένας σοβαρός αναλυτής δεν βρέθηκε να πει ότι αυτή και μόνη η αναλογία εμπεριέχει τρομακτικό κίνδυνο.

Για να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των καταθετών τους, οι ισλανδικές τράπεζες είχαν αναδειχθεί στους πλέον "ρισκαδόρους" επενδυτές κάθε λογής τοξικού σκουπιδιού που γεννιόταν στις ΗΠΑ, αγοράζοντας οποιοδήποτε σύνθετο ή παράγωγο χρηματοοικονομικό κατακάθι, αρκεί αυτό το κατακάθι να υποσχόταν γρήγορο και υψηλό κέρδος. Έτσι, σύντομα η Ισλανδία απέκτησε το παρατσούκλι "Ελβετία των παραγώγων". Λογικά, λοιπόν, λίγες μέρες μετά την "μαύρη Δευτέρα" τής Lehman Brother, οι τρεις μεγάλες ισλανδικές τράπεζες λύγισαν.

Η ισλανδική κυβέρνηση επιχείρησε να εφαρμόσει την τακτική Πώλσον και να κρατικοποιήσει τις τράπεζες που κατέρρεαν. Χρησιμοποιώντας το 10% των συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας, κρατικοποίησε αμέσως την Glitnir, την τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας. Λίγες μέρες αργότερα κρατικοποίησε και την δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα, την Landsbanki. Ταυτόχρονα, στήριξε και την μεγαλύτερη απ' όλες τις τράπεζες, την Knaupthing, με μισό δισ. ευρώ ενώ, παράλληλα, εγγυήθηκε όλες τις καταθέσεις.

Σύντομα απεδείχθη ότι το παιχνίδι ήταν χαμένο. Με το ΑΕΠ τής χώρας να φτάνει τα 15 δισ. ευρώ και τις τράπεζες να εμφανίζουν ανοίγματα περίπου 150 δισ. (με το 90% να προέρχεται από τις τρεις τράπεζες που προαναφέραμε), ήταν σίγουρο ότι η εθνική οικονομία δεν μπορούσε να σηκώσει το βάρος ενώ και οι εγγυήσεις της κυβέρνησης προς τους καταθέτες ήσαν άνευ ουσίας, αφού ξεπερνούσαν το συνολικό ΑΕΠ. Στις 8 Οκτωβρίου, η κυβέρνηση έκανε μια τελευταία προσπάθεια να σώσει ό,τι μπορούσε, ρίχνοντας την ισοτιμία τής ισλανδικής κορώνας έναντι του ευρώ στο 130/1. Όμως, η κατάσταση είχε βγει τόσο πολύ εκτός ελέγχου ώστε στις 11.39' της ίδιας μέρας η κορώνα χτύπησε 200/1. Το μεσημέρι, η κυβέρνηση ζήτησε διεθνή βοήθεια.

Η πρώτη απάντηση ήρθε το επόμενο πρωί από τον Γκόρντον Μπράουν. Ο άγγλος πρωθυπουργός, προσπαθώντας να κερδίσει προεκλογικά οφέλη, εκδήλωσε άκρως αγανακτισμένος με τους ισλανδούς και χαρακτήρισε την Ισλανδία ως...χώρα-τρομοκράτη! Προσέξτε τον συλλογισμό του: εμείς καταθέσαμε τα χρήματά μας στις ισλανδικές τράπεζες - οι ισλανδικές τράπεζες ανήκουν πλέον στο ισλανδικό κράτος - οι ισλανδικές τράπεζες δεν μας δίνουν τα χρήματά μας και έτσι "απειλούν τον τρόπο ζωής μας" - το ισλανδικό κράτος ανέχεται και στηρίζει αυτή την τακτική των τραπεζών του - συμπέρασμα: το ισλανδικό κράτος απειλεί τον τρόπο ζωή των βρεττανών, άρα είναι τρομοκράτης! Με την παπαριά αυτή, ο Μπράουν ενεργοποίησε τις διατάξεις της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας και προχώρησε σε προσωρινή κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της Ισλανδίας επί βρεττανικού εδάφους (κυρίως της Icebank, θυγατρικής τής Landsbanki, στην οποία οι άγγλοι είχαν καταθέσει 4,6 δισ. λίρες).

Προσέξτε τώρα την συνέχεια γιατί είναι πολύ διδακτική:

Μόλις οι ισλανδοί έμαθαν ότι ανακηρύχθηκαν "τρομοκράτες", έπαθαν σοκ. Εξουθενωμένοι από την βρεττανική πίεση και μη βλέποντας την παραμικρή υποστήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση (όπου επί χρόνια προσπαθούσαν να ενταχθούν), στράφηκαν στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Όμως, οι βρεττανοί (μαζί με τους ολλανδούς, που είχαν πάθει κι αυτοί ζημιά από την κατάρρευση των ισλανδικών τραπεζών) έβαλαν κι εκεί το δαχτυλάκι τους: απαίτησαν από το Δ.Ν.Τ. -και πέτυχαν- να κατατεθεί η οικονομική βοήθεια του Ταμείου προς την Ισλανδία σε ειδικό λογαριασμό, απ' όπου πρώτα θα πληρώνονταν οι βρεττανοί και οι ολλανδοί καταθέτες και μετά, με ό,τι περίσσευε και αν περίσσευε, θα έμπαινε μπρος η διαδικασία αναθέρμανσης της ισλανδικής οικονομίας.

Ουφ! Το είπα και ξεθύμανα! Όχι τίποτε άλλο αλλά για να μη καμώνονται σήμερα ο κοντοπίθαρος ο Σαρκοζύ με την φακλάνα την Μέρκελ ότι ανακάλυψαν την χρήση ειδικού λογαριασμού για την Ελλάδα. Το κόλπο είναι παλιό, ρε σεις! Ρωτάτε και κανένα "αριστερό", σαν τον "εργατικό" τον Μπράουν...



ΥΓ: Μετά την συμφωνία με το Δ.Ν.Τ., η ισλανδική κυβέρνηση προσπάθησε να φορτώσει τα βάρη στις πλάτες των πολιτών αλλά κατέρρευσε από τον λαϊκό ξεσηκωμό. Αυτή η αντίδραση του ισλανδικού λαού έχει πολύ ενδιαφέρον αλλά ξεφεύγει από το πλαίσιο αυτών των σημειωμάτων.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 76. Το ξέσπασμα της κρίσης

Βγαίνοντας το 2007, είχε γίνει πλέον ολοφάνερο ότι η οικονομία των ΗΠΑ βρισκόταν στον αέρα. Με την τραπεζική πίστη να συρρικνώνεται όλο και περισσότερο, οι κεϋνσιανοί οικονομολόγοι αύξησαν την πίεσή τους για ανάληψη δράσης από την κυβέρνηση. Όμως, εκείνες τις κρίσιμες ώρες ο Μπους ο Β(λαξ) αποφάσισε να εμπιστευτεί και πάλι το νεοφιλελεύθερο συνταγολόγιο, σύμφωνα με το οποίο ένα είναι το φάρμακο "διά πάσαν (οικονομικήν) νόσον και πάσαν (οικονομικήν) μαλακίαν": το λιγώτερο κράτος. Έτσι, τον Φεβρουάριο του 2008 προώθησε ένα τεράστιο πακέττο φοροαπαλλαγών προς τις επιχειρήσεις, ύψους 168 δισεκατομμυρίων δολλαρίων.

Θεωρητικά, αυτή η τακτική αναθερμαίνει την οικονομία αλλά με μια κρίσιμη προϋπόθεση: την βεβαιότητα για ένα καλύτερο αύριο. Υποτίθεται ότι οι λιγώτεροι φόροι οδηγούν σε αύξηση των επενδύσεων, αύξηση της ανταγωνιστικότητας, μείωση των τιμών και αύξηση της κατανάλωσης, δηλαδή σε αναθέρμανση της οικονομίας. Στην πράξη, όμως, δεν έγινε τίποτε τέτοιο και απλώς οι επιχειρήσεις καρπώθηκαν το όφελος των φοροαπαλλαγών. Λογικώτατη εξέλιξη: οι απογοητευμένοι και υπερχρεωμένοι πολίτες (πολλοί από τους οποίους είχαν ήδη χάσει ή κινδύνευαν άμεσα να χάσουν το σπίτι τους) ούτε ήθελαν αλλά ούτε και μπορούσαν να στηρίξουν οποιαδήποτε αύξηση της κατανάλωσης. Έτσι, το πρόβλημα της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων όχι μόνο δεν επιλύθηκε αλλ' αντιθέτως διογκώθηκε.

Μέχρι το 2008, ο καπιταλισμός είχε γνωρίσει πολλές κρίσεις αλλά αυτή που ερχόταν τώρα, ορμητική σαν τσουνάμι, έμοιαζε αλλοιώτικη. Για πρώτη φορά κινδύνευε όχι κάποιος κλάδος τής οικονομίας, όχι κάποια χώρα αλλά η ίδια η ραχοκοκκαλιά τού καπιταλισμού: οι τράπεζες. Η κατάσταση ήταν τόσο επικίνδυνη ώστε το κράτος αποφάσισε να επέμβει δραστικά για να σώσει το τραπεζικό σύστημα. Κι αφού ο Φρήντμαν δεν ζούσε πια για να δώσει τις συμβουλές του, η σχολή τού Σικάγου περιορίστηκε σε ρόλο βουβού θεατή, όταν το υπουργείο οικονομικών και η ομοσπονδιακή τράπεζα (Fed) μεσολάβησαν για την απορρόφηση του επενδυτικού κολοσσού Bear Stearns από την J.P.Morgan Chase αντί μόλις 2 δολλαρίων ανά μετοχή (*).

Τον Σεπτέμβριο του 2008, το τσουνάμι έσκασε. Στις 7 του μηνός, κατέρρευσαν δυο επενδυτικοί κολοσσοί, οι οποίοι είχαν πλημμυρίσει την αγορά με "άρρωστα" στεγαστικά δάνεια: η Fannie Mae και η Freedie Mac. Από τον Ιούλιο, ο υπουργός οικονομικών Χανκ Πώλσον είχε προειδοποιήσει το κονγκρέσσο ότι μάλλον οι δυο εταιρείες θα χρειάζονταν κρατική βοήθεια. Τελικά, το "κακό κράτος" εθνικοποίησε επίσημα και τις δυο εταιρείες. Ο Πώλσον υπολόγισε το κόστος διάσωσης στα 200 δισεκατομμύρια δολλάρια.

Αυτή η εξέλιξη οδήγησε τους τραπεζίτες να πέσουν σαν μύγες πάνω στον Πώλσον και τον Μπερνάνκι (τον διοικητή τής Fed), ζητώντας κι αυτοί βοήθεια. Μέσα σε μια βδομάδα, το κράτος αποφάσισε να διαθέσει 700 δισεκατομμύρια για να διασώσει την Goldman Sachs και τον ασφαλιστικό κολοσσό AIG. Όμως, όταν η Lehman Brothers (μια από τις παλαιότερες τράπεζες των ΗΠΑ, η οποία είχε "πνιγεί" στα τοξικά ομόλογα) ζήτησε με την σειρά της βοήθεια, ο Πώλσον σήκωσε τα χέρια ψηλά. Ήταν πλέον σαφές ότι ένα συνολικό πρόγραμμα διάσωσης θα απαιτούσε ιλιγγιώδη ποσά, τα οποία θα μπορούσαν να αγγίξουν ακόμη και τα 2 τρισεκατομμύρια. Τελικά, την Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου 2008, η Lehman Brothers κατέρρευσε και υπέβαλε αίτηση πτώχευσης. Εκείνη η "μαύρη Δευτέρα" θεωρείται συμβολικά ως η αρχή τής παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης.

Η αναλυτική εξιστόρηση των όσων έγιναν εκείνη την εποχή στις ΗΠΑ ξεφεύγει από τα πλαίσια αυτών των σημειωμάτων. Οπωσδήποτε, όμως, κάποια στιγμή θα επανέλθουμε γιατί το σχετικό υλικό είναι και άφθονο και διδακτικώτατο. Για την ώρα, το θέμα που μας ενδιαφέρει είναι ότι τα απόνερα εκείνου του τσουνάμι χτύπησαν και την απέναντι πλευρά τού Ατλαντικού. Η πρώτη χώρα που συγκλονίστηκε απ' αυτό το χτύπημα ήταν η Ισλανδία...


(*) Κατά τις διαπραγματεύσεις, η Bear Stearns αποτίμησε την αξία τής μετοχής της στα 80 δολλάρια. Έναν χρόνο νωρίτερα, τον Μάρτιο του 2007, η ίδια μετοχή πουλιόταν στα 150 δολλάρια. Ολόκληρη η ιστορία στο "J.P.Morgan buys Bear in fire sale, as Fed widens credit to avert crisis" (Wall Street Journal, 17/03/2008).