Το ΔΝΤ στην Ρωσσία - 4. Ο θάνατος της κόκκινης αρκούδας

Το 1991 μπαίνει με τους χειρότερους οιωνούς για την Σοβιετική Ένωση καθώς σε όλες τις σοσιαλιστικές της δημοκρατίες φουντώνουν -αλλού περισσότερο κι αλλού λιγώτερο- αποσχιστικά κινήματα. Τον χορό ανοίγει η Ρωσσία με πρωτοστάτη την "Δημοκρατική Ρωσσία", το κόμμα που ίδρυσε ο Μπόρις Γιέλτσιν (*) και αμέσως την ακολουθούν οι χώρες τής Βαλτικής. Ο Γκορμπατσόφ, αντιδρώντας σπασμωδικά, επιχειρεί να καταστείλει τον ξεσηκωμό στην Βαλτική επεμβαίνοντας στρατιωτικά. Όμως, ήταν πλέον σαφές ότι το ποτάμι είχε ξεκινήσει και δεν επρόκειτο να γυρίσει πίσω.

Παράλληλα, η οικονομική κατάσταση εξακολουθεί να χειροτερεύει, καθώς οι εξαγωγές καυσίμων μειώνονται διαρκώς. Τον Μάρτιο, η Σοβιετική Ένωση μόλις που θα καταφέρει να εξαγάγει 60 εκατ. βαρέλια πετρελαίου, αντί των 125 εκατ. βαρελιών τής παλιάς, καλής εποχής. Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι "μεταρρυθμιστές" τού Γιέλτσιν υποκινούν ένα κύμα απεργιών, στην διάρκεια του οποίου υπολογίζεται πως χάθηκαν πάνω από δύο εκατομμύρια ημέρες εργασίας, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει και η παραγωγή άνθρακα.

Οι επί κεφαλής του κινήματος της 19/8/1991. Από αριστερά: Αλεξάντρ Τιζυακόφ, Βασίλυ
Σταρόντουμπτσεφ, Μπόρις Πούγκο, Γκεννάντυ Γιανάεφ, Αλιέκ Μπακλανόφ, Βάλεντιν Βαρεννικόφ.

Ο Γκορμπατσόφ βλέπει την άνοδο της ισχύος τού Γιέλτσιν και αποφασίζει να τον αντιμετωπίσει, παρουσιάζοντας μια δέσμη μέτρων κατά της κρίσης. Το κακό είναι ότι επιλέγει να δώσει τον αγώνα όχι μόνο εκτός έδρας αλλά και με τα όπλα του αντιπάλου. Έτσι, τα μέτρα είναι καθαρά φιλελεύθερα και πλήρως απαλλαγμένα από κάθε τι το κομμουνιστικό: κατάργηση των προκαθορισμένων τιμών και προσαρμογή τού συστήματος στους όρους τής ελεύθερης αγοράς, κλείσιμο των κοινωνικοποιημένων επιχειρήσεων και παράλληλη ιδιωτικοποίησή τους, κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου στις εξαγωγές και απελευθέρωση του εξωτερικού εμπορίου, άρση της απαγόρευσης κατοχής των μέσων παραγωγής από ιδιώτες κλπ.

Ουσιαστικά, δηλαδή, ο Γκορμπατσόφ αποφάσισε να βάλει ταφόπλακα στον κομμουνισμό, με την ελπίδα ότι έτσι θα ανέκοπτε την άνοδο του Γιέλτσιν και θα διατηρούσε την συνοχή τής Σοβιετικής Ένωσης. Δεν μπορούσε να καταλάβει ο ταλαίπωρος ότι το μόνο που κατάφερνε ήταν ακριβώς το αντίθετο, αφού εκείνοι που θα έβγαιναν ωφελημένοι από αυτά τα μέτρα, είχαν ήδη συσπειρωθεί γύρω από τον Γιέλτσιν. Κάτι που θα έπρεπε να είχε καταλάβει αν, εκτός από άμυαλος, δεν ήταν και τυφλός. Διότι μόνον ως τυφλός δικαιολογείται το ότι δεν είδε σύσσωμη την δύση να υποδέχεται τις εξαγγελίες του πανηγυρίζοντας για την τελική νίκη τού καπιταλισμού επί του κομμουνισμού και κάνοντας λόγο για το "τέλος της ιστορίας" ενώ μόνον ένας άμυαλος δεν θα καταλάβαινε ότι κάπου κάνει λάθος όταν στις 12 Ιουνίου ο Γιέλτσιν εκλέχτηκε πρόεδρος της Ρωσσίας. Εν πάση περιπτώσει, τα μέτρα παρουσιάζονται στις 25 Ιουλίου στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ και εγκρίνονται με συντριπτική πλειοψηφία: 385 υπέρ, 15 κατά.


Φυσικά, οι επιλογές τού Γκορμπατσόφ δημιούργησαν τριγμούς στο Κόμμα, όπου δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που αποδοκίμαζαν την απομάκρυνση της ηγεσίας από τις κομμουνιστικές αρχές. Ανάμεσά τους ήσαν παλιά κομματικά στελέχη, στρατιωτικοί και μέλη τής ΚGB (**), όλοι σε ένα καζάνι που έβραζε. Η πίεση τίναξε το καπάκι του καζανιού στις 19 Αυγούστου, όταν όλοι οι παραπάνω πήραν την απόφαση να επαναστατήσουν και να ανατρέψουν τον Γκορμπατσόφ. Δυστυχώς για τους "επαναστάτες", αυτή την φορά δεν υπήρχε μεταξύ τους Λένιν για να οργανώσει τα πράγματα και το κίνημα εξελίχθηκε σε πραξικόπημα-οπερέττα. Οι κινηματίες κατάφεραν μεν να απομονώσουν τον Γκορμπατσόφ στην ντάτσια του στην Κριμαία αλλά απέτυχαν τόσο στο να πάρουν με το μέρος τους τον στρατό όσο και στο να καταλάβουν το κοινοβούλιο. Δυο μέρες αργότερα, όλα θα τελείωναν με την σύλληψη των "επαναστατών". Στις 22 του μηνός, ο Γκορμπατσόφ θα επέστρεφε στην θέση του.

Ο Γιέλτσιν δεν έχασε την ευκαιρία που του πρόσφερε εκείνο το τριήμερο. Μπροστά σε τηλεοπτικές κάμερες και φωτογραφικούς φακούς βγήκε στον δρόμο μαζί με τον "λαό που αγωνιζόταν για την δημοκρατία", στήθηκε μπροστά σε ένα άρμα των κινηματιών κι έδωσε το χέρι στον Γκορμπατσόφ δήθεν για να τον αποκαταστήσει στην εξουσία. Με δυο λόγια, έγινε λαϊκός ήρωας. Εκείνη την στιγμή, ο τυχοδιώκτης Μπόρις πετύχαινε τον σκοπό του: γινόταν ο ισχυρότερος άνδρας τής Ρωσσίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Ο μεγάλος του αντίπαλος δεν θα συνερχόταν ποτέ από το σοκ που του προκάλεσε το κίνημα.

Κι ενώ ο Γκορμπατσόφ βρίσκεται σε κατάσταση ζάλης, ο ισχυροποιημένος Γιέλτσιν αποφασίζει να του επιφέρει το αποφασιστικό χτύπημα. Στις 23 Αυγούστου, οι δυο αντίπαλοι συναντιούνται στην συνεδρίαση του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, η οποία μεταδίδεται απ' ευθείας από την κρατική τηλεόραση και από το... CNN (!). Εκεί, ο Γιέλτσιν εξευτελίζει τον Γκορμπατσόφ, υποχρεώνοντάς τον να διαβάσει τα πρακτικά τού υπουργικού συμβουλίου τής 19ης του μηνός, όπου αποφασίζεται η εκδήλωση του κινήματος εκείνης της ημέρας. Μόλις ο Γκορμπατσόφ ολοκληρώνει την ανάγνωση, ο Γιέλτσιν παίρνει ένα χαρτί και, ως πρόεδρος της Ρωσσίας, υπογράφει επί τόπου διάταγμα με το οποίο θέτει εκτός νόμου το ΚΚΣΕ σε ολόκληρη την ρωσσική επικράτεια και ανακηρύσσει τον εαυτό του ανώτατο διοικητή όλων των μονάδων στρατού, αστυνομίας και KGB που βρίσκονται σε ρωσσικό έδαφος. Παράλληλα, απαιτεί από τον Γκορμπατσόφ να διαλύσει την σοβιετική κυβέρνηση (είχε ορκιστεί την προηγούμενη μέρα!) και να φτιάξει άλλη, σε συνεννόηση μαζί του.

Ο εξουθενωμένος Γκορμπατσόφ καταρρέει. Την επόμενη μέρα, αφού συστήνει νέα κυβέρνηση, σύμφωνη με τις υποδείξεις τού Γιέλτσιν, παραιτείται από την θέση τού Γενικού Γραμματέα τού ΚΚΣΕ και ταυτόχρονα, ως πρόεδρος της ΕΣΣΔ, υπογράφει διάταγμα με το οποίο θέτει εκτός νόμου την δράση τού ΚΚΣΕ σε όλες τις επιχειρήσεις και σε όλον τον κρατικό μηχανισμό. Για ένα κόμμα που η ύπαρξή του είναι συνυφασμένη με την παρουσία και την δράση του στους χώρους δουλειάς, το διάταγμα Γκορμπατσόφ δεν είναι τίποτε λιγώτερο από δολοφονία.

Κάπως έτσι, από τις 24 Αυγούστου 1991, βγαίνει από την μέση και το τελευταίο εμπόδιο για τα κοράκια τής δύσης. Τώρα μπορούν να εφορμήσουν. Ο Γιέλτσιν έδωσε εξετάσεις και τις πέρασε επιτυχώς. Ο Καμντεσσύ μπορεί πλέον να θέσει το ΔΝΤ σε κίνηση.

"Διάβασέ το!". Ο Γιέλτσιν δείχνει στον Γκορμπατσόφ (και σε όλον τον κόσμο) ποιος είναι πλέον το αφεντικό (23/8/1991)

Επίλογος για σήμερα. Δίχως ψυχή πλέον, η σοβιετική αρκούδα θα ξεψυχήσει στις 6 Σεπτεμβρίου, όταν το Κονγκρέσσο των Λαϊκών Αντιπροσώπων θα αποφασίσει με κατηγορηματικό τρόπο (1699 υπέρ, 24 κατά, 49 αποχές) την διάλυση της ΕΣΣΔ και την ίδρυση στην θέση της μιας ένωσης ανεξαρτήτων κρατών. Ακολουθεί η συμφωνία τής Μπελοβέζας (8 Δεκεμβρίου), με την οποία επισημοποιείται η "Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών" και -κυρίως- διακηρύσσεται ότι "η Σοβιετική Ένωση, ως υποκείμενο της διεθνούς νομιμότητας και ως γεωπολιτική πραγματικότητα, δεν υφίσταται πλέον". Ο Γκορμπατσόφ προσπαθεί να προσβάλει την εγκυρότητα της συμφωνίας αλλά στις 21 Δεκεμβρίου αυτή επικυρώνεται με την συμφωνία τής Άλμα-Ατά. Έτσι, ανήμερα Χριστούγεννα του 1991, ο ανυπόληπτος πλέον Γκορμπατσόφ υπογράφει την ληξιαρχική πράξη θανάτου μιας χώρας που, έτσι κι αλλιώς, δεν υπήρχε πια. Η τελευταία σφραγίδα θα έμπαινε την παραμονή της πρωτοχρονιάς, την στιγμή που θα υποστελλόταν -για πρώτη και τελευταία φορά- η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο από το Κρεμλίνο...


---------------------------------------------------
(*) Την άνοιξη του 1989, το Κομμουνιστικό Κόμμα αποφάσισε να καταργήσει το άρθρο 6 τού σοβιετικού συντάγματος, το οποίο όριζε ότι την εξουσία ασκεί ο λαός μέσω του κόμματος, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τον πολυκομματισμό. Την επόμενη χρονιά εμφανίστηκαν τα πρώτα κόμματα, με ισχυρότερο των οποίων την "Δημοκρατική Ρωσσία" τού Γιέλτσιν, ο οποίος ξαναβγήκε από τα αζήτητα στο προσκήνιο μ' αυτόν τον τρόπο.

(**) Μερικά ονόματα: Γκεννάντυ Γιανάεφ (αντιπρόεδρος ΕΣΣΔ), Βάλεντιν Παβλόφ (πρωθυπουργός ΕΣΣΔ), Βλάντιμιρ Κρυούτσκοφ (αρχηγός KGB), Ντμίτρυ Γιαζόφ (υπουργός άμυνας ΕΣΣΔ), Μπόρις Πούγκο (υπουργός εσωτερικών ΕΣΣΔ), Αλιέκ Μπακλανόφ (πρώην υπουργός εξερεύνησης διαστήματος), Βασίλυ Σταρόντουμπτσεφ (πρόεδρος Ένωσης Αγροτών) κλπ

Το ΔΝΤ στην Ρωσσία - 3. Οι μελέτες της CIA

Στο μεταξύ, βέβαια, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να παρακολουθούν και να μελετούν την Σοβιετική οικονομία. Επί δεκαετίες, η CIA καταγράφει και αναλύει τα δεδομένα, προκειμένου να εντοπιστούν με ακρίβεια τα αδύνατα σημεία στην οικονομία τής ΕΣΣΔ προκειμένου να οργανωθούν με τον καλύτερο τρόπο οι επιθέσεις εναντίον της.

Βέβαια, μια υπηρεσία πληροφοριών δεν είναι και ο πλέον ενδεδειγμένος φορέας για να κάνει οικονομικές αναλύσεις. Έτσι, οι εκθέσεις και τα πορίσματα της CIA εξυπηρετούν λιγώτερο την πραγματικότητα και περισσότερο τις πολιτικές επιδιώξεις είτε των συντακτών τους είτε εκείνων που τα παραγγέλνουν, ένα φαινόμενο που γίνεται πιο έντονο όσο πλησιάζει η ώρα τού τέλους (*). Μάλιστα δε, η αναφορά "Μέτρηση του σοβιετικού ΑΕΠ: Προβλήματα και λύσεις", η οποία εκδίδεται τον Σεπτέμβριο του 1990, περιλαμβάνει τόσο περίεργα στοιχεία ώστε o δημοκρατικός γερουσιαστής τής Νέας Υόρκης Ντάνιελ Πάτρικ Μoϋνίχαν ζητάει από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (U.S. General Accounting Office - GAO) να μελετήσει τις εκθέσεις τής CIA και να εκφέρει την γνώμη του.

Ουάσιγκτον, 1970: Ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον με τον τότε σύμβουλό του
και αργότερα γερουσιαστή των δημοκρατικών Ντάνιελ Πάτρικ Μοϋνίχαν.

Τον Σεπτέμβριο του 1991, το GAO ολοκληρώνει την "Εκτίμηση του πόσο καλά έχει η CIA υπολογίσει το μέγεθος της (σοβιετικής) οικονομίας", όπου διαπιστώνει σωρεία ανακριβειών στους υπολογισμούς τής CIA. Το GAO, βέβαια, σπεύδει να δικαιολογήσει αυτά τα λάθη ως οφειλόμενα σε έλλειψη πείρας και ειδικών γνώσεων αλλά σφάζει με το μπαμπάκι: "Αν οι συνθήκες στην Σοβιετική Ένωση καθιστούν απαραίτητο να συνεχίσει η CIA να υπολογίζει το σοβιετικό ΑΕΠ, το GAO συνιστά στον διευθυντή της...". Εν πάση περιπτώσει, από την έκθεση του GAO σημειώνω το παρακάτω απόσπασμα:

Μια σοβιετική μετάβαση σε μια οικονομία της αγοράς θα διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό το έργο της εκτίμησης και αξιολόγησης των σοβιετικών ΑΕΠ. Μια τέτοια κίνηση θα σήμαινε την αντικατάσταση των στρεβλών προκαθορισμένων τιμών με τις τιμές της αγοράς. Η οικονομία της αγοράς θα μπορούσε επίσης να μειώσει την αναποτελεσματικότητα ενός κεντρικά σχεδιασμένου συστήματος που έχει επηρεάσει αρνητικά την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Η Σοβιετική Ένωση έχει υιοθετήσει την ιδέα της εγκατάλειψης της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας της για μια οικονομία της αγοράς. Ωστόσο, η σημερινή δραματική διαδικασία προς την πολιτική και οικονομική μεταρρύθμιση καθιστά πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς είτε την ταχύτητα είτε την τελική επιτυχία αυτών των προσπαθειών.

Παρένθεση πρώτη. Προσέξτε τις -δικές μου- υπογραμμίσεις. Βρισκόμαστε ακόμη στον Σεπτέμβριο και ο Γκορμπατσόφ εξακολουθεί να είναι στην ηγεσία τού ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ. Και όμως, το GAO θεωρεί την εγκατάλειψη του κομμουνιστικού οικονομικού μοντέλου ως δεδομένη. Κλείνει η πρώτη παρένθεση.

Ανάμεσα στα διάφορα έγγραφα της CIA, βρίσκεται και ένα από τον Μάρτιο του 1985, με τίτλο "Υποστηριζόμενα προγράμματα προσαρμογής τού ΔΝΤ: οικονομική συμμόρφωση και πολιτικές επιπτώσεις", το οποίο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον διότι, μέσα απ' αυτό, η CIA κατ' αρχάς διαπιστώνει πως τα αυστηρά προγράμματα του ΔΝΤ μπορούν να προκαλέσουν επικίνδυνες πολιτικές αναταράξεις και εν συνεχεία προτείνει λύσεις. Αντιγράφω, μεταφράζω και υπογραμμίζω δυο χαρακτηριστικά αποσπάσματα, χωρίς άλλα σχόλια:

• Η κύρια απαίτηση των πιστωτών από τις χρεωμένες αναπτυσσόμενες χώρες έχει μετατοπιστεί από την απλή υιοθέτηση μιας σταθερής συμφωνίας με το ΔΝΤ στην έντονη συμμόρφωση προς τους στόχους των οικονομικών επιδόσεων. Δεν είναι μόνο ότι σχεδόν το 90% των συμφωνιών τού ΔΝΤ συνδέονται πλέον με αυστηρούς όρους οικονομικής πολιτικής αλλά το ΔΝΤ επιβάλλει αυτούς τους όρους με ασυτηρότερο έλεγχο και μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. (...) Πιστεύουμε ότι οι χρεώστες θα συνεχίσουν να βελτιώνουν τις επιδόσεις τους στο πεδίο των τρεχουσών συναλλαγών αλλά θα έχουν περισσότερες δυσκολίες στο να πετύχουν τους εγχώριους στόχους υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ.
• Τα προγράμματα του ΔΝΤ απαιτούν ακριβώς τον τύπο των οικονομικών αλλαγών που μπορεί να οδηγήσουν σε πολιτική αστάθεια. (...) Απεργίες, διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και εξεγέρσεις είναι οι επικρατέστερες μορφές αστάθειας (...) οι οποίες σπάνια εξελίσσονται σε απειλή για την κυβερνητική σταθερότητα αλλά αναγκάζουν τις κυβερνήσεις να αναστέλλουν τα μέτρα λιτότητας υπό τον φόβο της αποξένωσής τους από τους ψηφοφόρους τους.

Πάντως, το κομμάτι αυτού του εγγράφου που κέρδισε περισσότερο την προσοχή μου, είναι εκείνο στο οποίο η CIA δίνει μερικές... συμβουλές προς τις κυβερνήσεις που, στην προσπάθειά τους να εφαρμόσουν τις οδηγίες τού ΔΝΤ, αντιμετωπίζουν προβλήματα από την λαϊκή δυσαρέσκεια. Τί μπορούν, μεταξύ άλλων, να κάνουν αυτές οι κυβερνήσεις (με μερικά δικά μου σχόλια);

• Να αρχίζουν διαφημιστικές καμπάνιες επιμόρφωσης του κόσμου για την ανάγκη προσαρμογής και για τα μακροπρόθεσμα οφέλη που μπορεί να περιμένει (σ.σ.: π.χ. υπάρχει ανάγκη οδυνηρής μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού αλλά θα εξασφαλίσουμε τις συντάξεις των παιδιών μας).
• Να προσαρμόζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες σε ημερήσια ή εβδομαδιαία βάση αντί για μία "μια κι έξω" υποτίμηση.
• Να εφαρμόζουν τις αυξήσεις των τιμών σταδιακά, ώστε να περιορίζεται η λαϊκή αντίδραση (σ.σ.: όπως η σταδιακή αύξηση των ειδικών φόρων σε καπνό, καύσιμα κλπ ενώ το ίδιο ισχύει και για μειώσεις ή και καταργήσεις εισοδημάτων όπως συντάξεις, ΕΚΑΣ, επιδόματα κλπ).
• Να αποφεύγουν τα ευαίσθητα ζητήματα, όπως οι αυξήσεις των τιμών, όταν η πολιτική κατάσταση είναι τεταμένη, προτιμώντας λιγώτερο ευαίσθητα, όπως οι αποκρατικοποιήσεις (σ.σ.: π.χ. μη μου κόψεις εμένα ένα πενηντάρι από τον μισθό και χάρισε όπου θες Ελληνικό και ΟΣΕ).
• Να κατευθύνουν την λαϊκή οργή μακρυά τους, προς την κατεύθυνση του ΔΝΤ και των ξένων δανειστών. Στο Σουδάν, για παράδειγμα, βόηθησε την κυβέρνηση του Νιμέιρι η αντίληψη ότι για τα περισσότερα από τα δεινά των πολιτών φταίνε οι δανειστές, η ξηρασία και οι αυξημένες προσφυγικές ροές λόγω ξηρασίας στις όμορες χώρες (σ.σ.: κι εμείς ζάχαρη θα περνάγαμε, αν δεν είχαμε τους πρόσφυγες κι αν οι κακοί δανειστές δεν εκβίαζαν τον πρωθυπουργό μας).

Παρένθεση δεύτερη. Επιτρέψτε μου να σας θυμίσω ότι το παραπάνω έγγραφο της CIA συντάχθηκε το 1985. Σας το θυμίζω επειδή ίσως να ξεχαστήκατε διαβάζοντας και να νομίσατε ότι είναι πρόσφατο. Κλείνει και η δεύτερη παρένθεση.

Εκδόσεις της CIA για την ΕΣΣΔ. Το σκίτσο στην μέση (ο πράκτορας της CIA δείχνει τις "Εκτιμήσεις για την
σοβιετική οικονομία" και ρωτάει "Ψιτ! Θες να δεις μερικά καυτά στατιστικά στοιχεία;") είναι από την δεύτερη.

Ας επιστρέψουμε, όμως στην διήγησή μας. Βρισκόμαστε στο 1989 και ο ρόγχος τής σοβιετικής αρκούδας έχει ήδη αρχίσει να ακούγεται έντονα. Η διεθνής των κερδοσκόπων ετοιμάζεται να της δώσει το τελειωτικό χτύπημα, προκειμένου να ορμήξει στο κουφάρι της αλλά διστάζει. Διστάζει επειδή ναι μεν γνωρίζει άριστα τι θα επακολουθήσει αλλά δεν μπορεί να υπολογίσει με ασφάλεια την λαϊκή αντίδραση. Πρέπει πρώτα να βρεθεί ο κατάλληλος "λαϊκός ηγέτης", ο οποίος θα αναλάβει να χειραγωγήσει αυτή την αντίδραση. Για την ακρίβεια, αυτός ο "ηγέτης" υπάρχει και περιμένει με αδημονία να μπει στο παιχνίδι αλλά πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα. Είναι ο πρώην γραμματέας τού ΚΚΣΕ στην Μόσχα, ο Μπόρις Γιέλτσιν. Η φιλαρχία του τον οδήγησε σε σύγκρουση με τον Γκορμπατσόφ και, συνακόλουθα, στην απομάκρυνσή του από τα κομματικά αξιώματα αλλά έχει πια επανέλθει στο πολιτικό προσκήνιο ως "μεταρρυθμιστής" και "ριζοσπάστης".

Το 1990, με την αμέριστη οικονομική στήριξη της αναδυόμενης κάστας των "ολιγαρχών", ο Γιέλτσιν καταφέρνει κι εκλέγεται πρόεδρος της σοσιαλιστικής δημοκρατίας τής Ρωσσίας. Τώρα πια, είναι ο δεύτερος ισχυρότερος άνδρας σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ. Μόνο ο Γκορμπατσόφ βρίσκεται πιο ψηλά απ' αυτόν.

Για πόσο ακόμη, όμως;

------------------------------------------------
(*) Για περισσότερα, δείτε το δεύτερο κεφάλαιο της έκδοσης της CIA "Watching the Bear: Essays on CIA's Analysis of the Soviet Union" με τίτλο "CIA's Analysis of the Soviet Economy".

Σαββατιάτικα (141) - της συγγνώμης

*** Ο Παπουτσέλης ζήτησε συγγνώμη από τον Παναθηναϊκό για το πέναλτυ του 1996; *** Κωλόχαρτος: "Ζητώ συγγνώμη από τον εβραϊκό λαό." *** Τί έγινε, ρε παιδιά; *** Δηλαδή, τώρα θα μαζέψουμε τα "Οι Εβραίοι - όλη η αλήθεια" (του Πλεύρη, εκδόσεις Γεωργιάδη) να τα κάψουμε στο Σύνταγμα; *** Πλεύρης: "Ημέρα σεβασμού στην μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος των Εβραίων." *** Θανούλη, αν σε πάρει χαμπάρι ο πατέρας σου, αλίμονό σου! *** Θερμόμετρο να βάλεις! *** Τουλάχιστον ο Βορίδης αντέχει; *** Μπαγάσα Κούλη, κάτι μαγειρεύεις, δεν μπορεί! *** Πολλές συγγνώμες, ρε παιδιά... *** Λέτε γι' αυτό να χάθηκε τελείως το φιλότιμο; *** Α propos, από τους έλληνες θα ζητήσει κανείς συγγνώμη; *** Μαλακία ρώτησα πάλι, ε; *** Ο Εφιάλτης ζήτησε συγγνώμη από τον Λεωνίδα για την προδοσία; *** Παπακώστα: "Ανθελληνισμός, αντισημιτισμός και κάθε είδους -ισμός γεννούν ολοκαυτώματα." *** Όπως σουρρεαλισμός, υπνωτισμός, βηματισμός, προγραμματισμός, αυνανισμός... *** Σεισμός

Ε, αφού τις προάλλες είχαμε τον Γκόρμπυ...

και κνησμός πιάνονται ή όχι επειδή δεν γράφονται με γιώτα; *** Αχ, βρε Κατερινάκι, μαράζι τό 'χω ν' ανοίξεις το στόμα σου δίχως να ξεστομίσεις μαλακία. *** Αυτό που ο Μπιμπίλας δεν δέχτηκε να υπογράψει το ψήφισμα των ηθοποιών κατά της Χρυσής Αυγής, πώς το σχολιάζετε; *** Ναι, ναι, ο Μπιμπίλας! *** Σπύρο μου, δεν σου τό 'χα και λυπάμαι. *** Πες μας και ότι είσαι υπέρμαχος της καθαρότητας της φυλής, να το πάθουμε το εγκεφαλικό. *** Ο Αντώνιος ζήτησε συγγνώμη από την Κλεοπάτρα που παντρεύτηκε άλλη; *** Αληθεύει ότι ο Ιάσων πήρε μεταγραφή από το Ποτάμι για την ΝουΔου; *** Αυτός που ο πατέρας του είχε πρωτοβγεί βουλευτής με την ΕΔΑ, μετά πήγε στην Ένωση Κέντρου, μετά στο ΠαΣοΚ και, τέλος, στην ΝουΔου; *** Βάζω στοίχημα ότι μετά τον πούλο που θα πάρει στις εκλογές, θα την κάνει για ΣυΡιζΑ. *** Σταύρακα, λιγοστεύουμε. *** Φωτήλας: "Ευχαριστώ τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Άδωνι Γεωργιάδη για την στήριξη." *** Α, για να σε στηρίξουν πήγες, όχι για να τους στηρίξεις! *** Πες το, παιδάκι μου, μη παρεξηγηθείς άδικα! *** Ο Κωνσταντάρας ζήτησε συγγνώμη από τον Τζανετάκο για τις φάπες; *** Και το πούρο, ρε κωλόπαιδα; *** Καλά οι φάπες αλλά να πάρετε και το πούρο του ανθρώπου; *** Είχατε και στο χωριό σας Partagas με 6,30 € έκαστο, βρε τσόγλανοι; *** Ότι τάχα τα είχατε πάρει με τις μαλακίες που λέει, ε; *** Πείτε την αλήθεια, πως τον πλακώσατε για να του πάρετε το πούρο. *** Κούλη, μόλις καθαρίσεις τα Εξάρχεια, συνέχισε με το Κολωνάκι. *** Μα τόλμησαν οι άπλυτοι να βγουν στο Κολωνάκι; *** Αφεντικά και δούλοι ένα γινήκαμ' ούλοι; *** Κωλόχαρτος: "Ανατρίχιασα διαβάζοντας προαναγγελία ελέγχων κατά πολιτών από τον Βαξεβάνη." *** Που να χέσω τα ελληνικά σου, ρε Άδωνι, ο έλεγχος δεν γίνεται ποτέ "κατά" κάποιου. *** Παρεμπιπτόντως, πρόβλημα έχεις μόνο με τους ελέγχους σε πολίτες ή και σε φαντάρους; *** Εκτός αν τους θες αιφνιδιαστικούς, οπότε σε πείραξε η προαναγγελία. *** Ο Πάρις ζήτησε συγγνώμη από τον Μενέλαο για το κέρατο; *** Σοβαρά το λέτε τώρα ότι η κυβέρνηση αποστράτευσε τον Σφακιανάκη; *** Αυτόν τον γίγαντα της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος; *** Αυτόν που έβαλε φυλακή τον

Γατάκι Αλέξη, έχεις εσύ φλυτζάνι από το Χάρβαρντ;

Γέροντα Παστίτσιο; *** Αυτόν που μας συμβούλεψε (;) να απενεργοποιούμε το email μας (;) όταν δεχόμαστε απειλητικά μηνύματα; *** Αυτόν τον τιτάνα τής πληροφορικής; *** Αίσχος! *** Μητσοντόρα: "Μαζί με τον Σφακιανάκη, η κυβέρνηση αποστράτευσε και τα τελευταία ψήγματα αξιοπρέπειας που διέθετε." *** Θοδώρα, για να τον αποκαταστήσετε, κάντε τον βουλευτή. *** Έτσι κι αλλιώς, ο αδερφουλιάς σου δεν αφήνει άριστο για άριστο που να μη τον μαζέψει στο κόμμα. *** Εδώ μάζεψε και την Μιράντα, μέσω "Δράσης" *** Την Ξαφά, καλέ, που είχε πει την μεγάλη αλήθεια ότι "τα δικαιώματα των εργαζομένων επιβαρύνουν το κόστος των επιχειρήσεων". *** Η Τατιάνα ζήτησε συγγνώμη από τον Παναγιώταρο για την βρισιά; *** Αγαναχτήσατε και σεις με τον Ταγιάνι; *** Τον μαλάκα τον φραττέλλο λέω, που διαδέχτηκε τον Σουλτς στην προεδρία τού ευρωκοινοβουλίου και λύσσαξε να αποκαλεί την ΠΓΔΜ Μακεδονία. *** Δεν έμαθε ακόμη ο ηλίθιος ότι αναφέρεται στην μόνη "πρώην χώρα" τού πλανήτη, άρα σε χώρα που δεν υπάρχει; *** Κι εγώ αγανάχτησα αλλά για τους σωστούς λόγους. *** Μα να πει ότι οι ιδέες τού Μεγαλέκου συνέβαλαν στην γέννηση της Ευρώπης; *** Βρε γίδι, στα παπάρια του την είχε γραμμένη την Ευρώπη ο Μεγάλος. *** Έφτασε ως την άλλη άκρη του κόσμου αλλά δυτικώτερα της Μακεδονίας και βορειότερα της Θράκης ούτε για χέσιμο. *** Ο Μεγαλέξαντρος ζήτησε συγγνώμη από τον Κλείτο που τον έσφαξε άδικα των αδίκων; *** ΣΕΒ: "Χρειαζόμαστε

Να δω πακέττο τσιγάρων μ' αυτή την φωτογραφία...

ένα Ελληνικό Μνημόνιο Plus, που θα ξεπερνάει το manual των δανειστών." *** Επί τέλους, κάποιοι που δεν φοβούνται να μιλήσουν! *** Αρκετά πια με τον μικροτσούτσουνο τον Ντάισελμπλουμ και τον πουρόγερο τον Σώυμπλε! *** Φέρτε μας κάτι σε Plus, από 24 πόντους και πάνω, να το 'φχαριστηθούμε! *** Είναι σίγουρο ότι οι φαντάροι κάνουν με τα χέρια τους τον αλβανικό αετό; *** Έτσι έκανα κι εγώ τα χέρια μου όταν τραγούδαγα το "Μια ωραία πεταλούδα" στην κόρη μου μωρό. *** Αυτό που οι επιστήμονες έφτιαξαν υβρίδιο ανθρώπου-χοίρου για μεταμοσχεύσεις, πώς το βλέπετε; *** Τζάμπα κόπος, ρε παιδιά. *** Με τόσους μπάτσους στον κόσμο... τζάμπα κόπος. *** Ο Ιγνάτιος Λογιόλα ζήτησε συγγνώμη από την ανθρωπότητα για την Ιερά Εξέταση; *** Σαλτιέλ: "Οι εθνικοσοσιαλιστές αυτοπροσδιορίζονται ως κίνημα της αριστεράς." *** Αλφρέντο, σαλτιέλ και πηδήξου. *** Αληθεύει ότι την Δευτέρα θα κλείσει οριστικά ο ΔΟΛ; *** 95 χρόνια ιστορία και την κατέστρεψε ο Μουλόπουλος σε μια βδομάδα; *** Πείτε μου, να ξέρω, να βάλω έγκαιρα μια σαμπάνια να παγώνει. *** Αν δεις ένα ΔΟΛ να πέφτει, κάνε μια ευχή. *** Ποτέ ξανά! *** Τουλάχιστον, πάει ο Πετράν στον Real. *** Ναι αλλά φεύγει ο Τράγκας είπατε; *** Μια γλυκιά μπουκιά δεν μπορούμε να φάμε, ρε γαμώτο; *** Μα πόσο άχρηστοι είναι όλοι εκεί στον Άρειο Πάγο; *** Τόσο δύσκολο ήταν να στείλουν οχτώ ψόφιους στην Τουρκία για σφάξιμο; *** Πού 'σαι, ρε Θόδωρε... ολόκληρο Οτζαλάν μόνος σου... *** Ο Μαραντόνα ζήτησε συγγνώμη από τους εγγλέζους για το "χέρι του θεού" του 1986; *** Γκόρμπυ: "Φαίνεται σαν ο κόσμος να προετοιμάζεται για πόλεμο." *** Μιχαλάκη, ζης; *** Πιάσε μία απ' όλα γίγας και κάτσε να πούμε καμμιά παπαριά να περάσει η ώρα. *** Αυτός ο Τραμπ που υπογράφει το ένα διάταγμα μετά το άλλο, τί σας θυμίζει; *** Δεν είναι σαν έναν "κάντε με πρωθυπουργό για μια μέρα και θα δείτε" που πραγματοποιήθηκε η επιθυμία του; *** Τραμπ: "Το Μεξικό ζη σε βάρος των ΗΠΑ." *** Και η Ελλάδα σε βάρος της Ευρώπης, αυτά είναι γνωστά, βρε Ντόναλντ. *** Πώς

Ευτυχισμένα χρόνια

βλέπετε όλες αυτές τις διαμαρτυρίες στις ΗΠΑ κατά του Τραμπ; *** Άραγε, όλοι αυτοί που διαμαρτύρονται, ψήφισαν στις εκλογές ή είχαν πάει για ψάρεμα; *** Ο Σκαλούμπακας ζήτησε συγγνώμη από τους εξόριστους της Μακρονήσου; *** Δεν ξέρω πόσες συγγνώμες θα ακούσετε στην ζωή σας αλλά μη περιμένετε ποτέ να σας ζητήσει συγγνώμη ο/η πρώην σας. *** Φταίγατε! *** Αν στην δεύτερη φωτογραφία προσέξατε ότι το χερούλι στο φλυτζάνι τού μικροδράκουλα είναι ανάποδα, μόνο και μόνο για να φανεί το "Harvard", μη δυσανασχετείτε. *** Ο γιος του αποστάτη δεν αρκεί να είναι άριστος, πρέπει και να φαίνεται. *** Τί άλλο να βάλω ως λεζάντα στην πρώτη φωτογραφία για να καταλάβετε ότι βλέπετε τον Μπόρις Γιέλτσιν στα νιάτα του; *** Δείτε τον και δίπλα στον Μπιλ Κλίντον στον Λευκό Οίκο, στις 23/10/1995. *** Για να τον φέρουν εκεί, τον έψαχναν στην πόλη, όπου γύριζε πιωμένος ψάχνοντας για... πιτσαρία! *** Αν σας χάλασαν οι φωτογραφικές επιλογές μου, ζητώ συγγνώμη. *** Ελπίζω ότι θα επανορθώσω αν σας "ταξιδέψω" όχι με αλκοόλ σαν τον Γιέλτσιν αλλά με μουσική ψυχεδέλεια από τα παλιά. *** Διαλέγω Κing Crimson, λοιπόν, βάζω την βελόνα στο τρίτο κομμάτι του ανεπανάληπτου "In the Court of the Crimson King" και, καθώς σας καληνυχτίζω, σας αφήνω να βυθιστείτε στις ονειρικές εικόνες τού "Epitaph"... ***

Το ΔΝΤ στην Ρωσσία - 2. Η μελέτη για την οικονομία της ΕΣΣΔ

Για να ολοκληρωθεί η μελέτη τής σοβιετικής οικονομίας που ζήτησε ο Τζωρτζ Μπους, χρειάστηκε να συνεργαστούν επί πέντε μήνες το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΟΣΑ και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης. Τελικά, στις 19 Δεκεμβρίου 1990 δόθηκε στην δημοσιότητα το τελικό κείμενο καμμιά εξηνταριά σελίδων, με τον λιτό τίτλο "The economy of the USSR", το οποίο περιείχε και τις προτάσεις τού ΔΝΤ (*).

Το Ταμείο ήταν απολύτως σαφές ως προς το βίαιο πρόγραμμα που είχε στα σκαριά για την Σοβιετική Ένωση και απέρριπτε κατηγορηματικά οποιαδήποτε εναλλακτική επιλογή. Το παρακάτω απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό (οι υπογραμμίσεις δικές μου):

Στην ιδανική περίπτωση, θα μπορούσε να ακολουθηθεί ένας δρόμος σταδιακής μεταρρύθμισης, η οποία θα ελαχιστοποιούσε τις οικονομικές διαταράξεις και παράλληλα θα μας επέτρεπε να δρέψουμε σύντομα τους καρπούς τής αυξημένης οικονομικής αποδοτικότητας. Όμως εμείς δεν γνωρίζουμε κανέναν τέτοιο δρόμο, ειδικά με τις δεδομένες δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες αρχίζουμε. Πραγματικά αμφιβάλλουμε για το αν η επιστροφή στον κεντρικό έλεγχο συνιστά βιώσιμη επιλογή και θα παροτρύνει τις αρχές να κινηθούν γρήγορα ώστε να υλοποιήσουν την δέσμευσή τους για μια οικονομία της αγοράς. Αυτό συνεπάγεται ταυτόχρονη αντιμετώπιση των ζητημάτων της σταθεροποίησης και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Κατά την άποψή μας, η αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας θα απαιτήσει μια πολύ απότομη μείωση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης, περίπου κατά 8% του ΑΕΠ...

Νέα Υόρκη, 7/12/1988: Υπό το βλέμμα τού αντιπροέδρου του Τζωρτζ Μπους,
ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρέηγκαν δείχνει τον σωστό δρόμο στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ

Η ιδέα πίσω από όλα αυτά είναι σαφής: η επιβολή μέτρων σε τόσο μεγάλη έκταση και με τόσο υψηλή ταχύτητα ώστε να προκαλέσουν όσο το δυνατόν πιο οδυνηρό σοκ, διότι αυτό εξυπηρετεί τις αγορές. Το ζητούμενο είναι η περίφημη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, έστω κι αν η επίτευξή του απαιτεί κάθετη μείωση της παραγωγής και, επομένως, κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας:

Αυτές οι αλλαγές δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν σε λίγες εβδομάδες. Αλλά είναι βασικό να σημειωθεί ικανοποιητική πρόοδος στο ξεκίνημα, έτσι ώστε η μεταρρύθμιση να θεωρηθεί ως μη αναστρέψιμη ρήξη με το παρελθόν και η διαδικασία να αποκτήσει μια ασταμάτητη ορμή. Το απαραίτητο πρόγραμμα οικονομικής μεταρρύθμισης δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί χωρίς μια αρχική μείωση της παραγωγής και της απασχόλησης.

Οι "μεταρρυθμιστές" (για την ακρίβεια: απορρυθμιστές) του ΔΝΤ γνωρίζουν πολύ καλά τι κάνουν. Άσχετα με το κατά πόσο είναι σωστοί οι πολλαπλασιαστές που χρησιμοποιούν κάθε φορά, η καταστροφή που προκαλείται από τα σχέδιά τους δεν συνιστά ατύχημα αλλά αναμενόμενη και αναπόφευκτη επίπτωση. Όπως σημειώνουν οι ίδιοι στο πέμπτο κεφάλαιο αυτής της μελέτης:

Η αρχική φάση τής μετάβασης θα επιφέρει σημαντικές μετατοπίσεις και μια στροφή προς τις τιμές της αγοράς που θα βλάψουν τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Ως εκ τούτου, θα χρειαστεί ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαβανομένου ενός προγράμματος ανακούφισης της ανεργίας, για την προστασία των πιο ευάλωτων από τις βραχυπρόθεσμες συνέπειες της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας.

Για μισό λεπτό, ν' ανοίξουμε μια παρένθεση! Τί αηδίες είναι αυτές που λέει το ΔΝΤ; Δηλαδή, όλο αυτό το παραμύθι για "δίχτυα κοινωνικής προστασίας", "προστασία των ασθενέστερων", "ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα" κλπ δεν συνιστά ιδέα της αριστερής μας κυβέρνησης; Η περίφημη "προστασία των πιο ευάλωτων" δεν είναι αριστερή πολιτική αλλά τακτικός ελιγμός τού νεοφιλελεύθερου μετασχηματισμού; Ήμαρτον! Πέφτω από τα σύννεφα πριν κλείσουμε την παρένθεση και συνεχίζω το διάβασμα:

Η προοπτική μιας απότομης πτώσης τής παραγωγής και μιας ταχείας ανόδου των τιμών στα αρχικά στάδια μιας ριζικής μεταρρύθμισης είναι αποθαρρυντική. Το ερώτημα είναι αν η διστακτικότητα την οποία συνεπάγεται το συντηρητικό σενάριο (σ.σ.: περί βαθμιαίων αλλαγών και όχι μέτρων-σοκ) θα μπορούσε εν τέλει να μετριάσει τις απώλειες, επιτρέποντας παράλληλα την μετάβαση σε μια λειτουργική οικονομία τής αγοράς με σταθερή ανάπτυξη. Κατά την γνώμη μας, η συντηρητική προσέγγιση είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα αποτύχει και στα δυο. (...) Αυτή η επιλογή θα καθυστερήσει την αναπόφευκτη εξάλειψη της σπάταλης και ανεπιθύμητης παραγωγής και την αποβολή τής περιττής εργασίας.

Εδώ είμαστε! Είχατε ξανακούσει για "σπάταλη και ανεπιθύμητη παραγωγή" και για "περιττή εργασία"; Είχατε ποτέ υποπτευθεί ότι τα λουκέτα στις επιχειρήσεις και η έκρηξη της ανεργίας μπορεί και να μην αποτελούν παράπλευρες απώλειες αλλά επιθυμητό στόχο των "μεταρρυθμιστών"; Ούτε κι εγώ αλλά για όλα υπάρχει η πρώτη φορά.

Μάλτα, 3/12/1989: Γκορμπατσόφ και Μπους υπογράφουν την επίσημη λήξη τού Ψυχρού Πολέμου.
Ειρωνική λεπτομέρεια: ο σοβιετικός ηγέτης υπογράφει με το δεξί και ο πολιτειακός με το αριστερό.

Από τα παραπάνω είναι εύκολο να καταλάβει κανείς ότι οι συντάκτες τής μελέτης δεν έβλεπαν την ώρα να εφορμήσουν στην ΕΣΣΔ και να εφαρμόσουν τα δόγματα του Φρήντμαν. Ο πλούτος που είχαν συγκεντρώσει οι σοβιετικοί αποτελούσε πρόκληση και το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο είχε βρεθεί η χώρα συνιστούσε ένα τεράστιο "παράθυρο ευκαιρίας". Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι δεν μπορούσαν να υπολογιστούν με ασφάλεια οι αντιδράσεις του λαού. Οι μελετητές, γνωρίζουν ότι τέτοιου είδους "μεταρρυθμίσεις" βαραίνουν τα χαμηλά και μεσαία λαϊκά στρώματα και, συνεπώς, αντιλαμβάνονται ότι ορισμένες βασικές πτυχές τής θεραπείας-σοκ είναι εξαιρετικά επικίνδυνες και θα πρέπει να εφαρμοστούν με πολλή προσοχή προκειμένου να αποφευχθεί η κοινωνική έκρηξη. Για παράδειγμα, αναγνωρίζουν μεν ότι η κατάργηση ελέγχου των τιμών είναι επικίνδυνη αλλά επειδή την θεωρούν απαραίτητη, σημειώνουν:

Συνιστούμε οι έλεγχοι να περιοριστούν προσωρινά στις τιμές των επιχειρήσεων κοινής ωφελείας και στα ενοίκια των κατοικιών. (...) Η απελευθέρωση των τιμών κατά την διάρκεια μακροοικονομικών ανισορροπιών, η ακραία συγκέντρωση οικονομικής ισχύος, οι ελλείψεις αγαθών και οι ανελαστικότητες μπορεί να οδηγήσουν σε ένα σπιράλ πληθωριστικών μισθών και μεγάλων μονοπωλιακών κερδών...

Εν πάση περιπτώσει, η μελέτη και οι προτάσεις του ΔΝΤ αξιολογήθηκαν θετικά από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και τους G7 γενικώτερα. Τώρα πια το ζήτημα ήταν να βρεθεί η κατάλληλη στιγμή για την επέμβαση αλλά και ο καλύτερος τρόπος να χειραγωγηθούν οι λαϊκές αντιδράσεις. Όλα έδειχναν ότι πλησίαζε η ώρα τού Μπόρις Γιέλτσιν...


---------------------------------------------
(*) Δυστυχώς, η μελέτη δεν είναι ελεύθερα προσβάσιμη στο διαδίκτυο αλλά μόνο επί πληρωμή. Δωρεάν υπάρχει μόνο σε μορφή .txt και για να την διαβάσει κανείς πρέπει να ταλαιπωρηθεί αρκετά αλλά αξίζει τον κόπο. Αν κάποιος αναγνώστης ανακαλύψει κάτι άλλο, τον παρακαλούμε να μας ενημερώσει.

Το ΔΝΤ στην Ρωσσία - 1. Η ΕΣΣΔ ψυχομαχάει

Είναι γεγονός ότι ο πρωθυπουργός και η κυβέρνησή του έχουν εξαιρετική επίδοση στις κυβιστήσεις, κοινώς κωλοτούμπες. Η ταχύτητα με την οποία το μαύρο γίνεται άσπρο και, συχνά, ξαναμαυρίζει, έχει ήδη γίνει παροιμιώδης, φθείροντας σε χρόνο-ρεκόρ τις εικόνες που έφερνε στο μυαλό πολλών ο όρος "αριστερά" και τα οράματα με τα οποία αυτός ο όρος ήταν συνυφασμένος.

Μια από τις χαρακτηριστικώτερες παλινωδίες τού συριζαϊκού λόγου είναι αυτή που έχει να κάνει με το ΔΝΤ. Στα χρόνια τής αντιπολίτευσης, το Ταμείο ήταν ο κακός δράκος τού παραμυθιού. Κατόπιν, έγινε ο καλύτερος σύμμαχός μας στην προσπάθεια να απαλλαγούμε από τα μνημόνια. Την εποχή τού δημοψηφίσματος ξανάγινε εχθρός μας αλλά, λίγο αργότερα, τα ξαναβρήκαμε αφού ο κ. Τσίπρας διαπίστωσε ότι "η έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δικαιώνει την επιλογή μας να μην αποδεχθούμε μια συμφωνία που παρακάμπτει αυτό το μείζον θέμα του χρέους". Τότε, μάλιστα, κάποιοι σκέφτηκαν ότι μπορούμε να εκβιάσουμε τον Σώυμπλε, απειλώντας τον πως, αν μας παραζορίσει, θα παραβλέψουμε τις Βρυξέλλες και θα ζητήσουμε βοήθεια αποκλειστικά από το ΔΝΤ! Σήμερα, ο υπό την κ. Λαγκάρντ οργανισμός ξανάγινε ο εχθρός που απαιτεί παράλογα πράγματα, όπως μείωση των συντάξεων, επέκταση του κόφτη κλπ.

Μαδρίτη, 30/10/1991. Δυο μήνες πριν πέσουν οι τίτλοι τέλους, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ
και Τζωρτζ Μπους σφίγγουν χαμογελαστοί τα χέρια κατά την διάρκεια συνάντησης κορυφής.

Τελικά, το ΔΝΤ είναι ευλογία ή κατάρα; Αντίθετα προς τους "αριστερούς" τής εξουσίας, το ιστολόγιο έχει τοποθετηθεί επανειλημμένα και τεκμηριωμένα υπέρ της κατάρας, με χαρακτηριστικώτερα τα όσα αναφέραμε στην Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού. Επειδή, όμως, είναι πολύ πιθανό αυτό το ιστολόγιο να μην αρέσει στον κ. Τσίπρα και την παρέα του, τους συνιστώ να διαβάσουν το βιβλίο τού ερευνητή, ιστορικού και δημοσιογράφου Ερνστ Βολφ "Pillaging the World: The History and Politics of the IMF" (Λεηλατώντας τον κόσμο: Η ιστορία και η πολιτική τού ΔΝΤ), το οποίο κυκλοφόρησε το 2014 (*).

Καθώς πιάσαμε κουβέντα για το ΔΝΤ και με δεδομένα ότι, πρώτον, εφέτος συμπληρώνεται ένας αιώνας από την Οκτωβριανή Επανάσταση και, δεύτερον, η σημερινή κατάσταση στην Ρωσσία θυμίζει πολύ την κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Ε.Σ.Σ.Δ. στα τέλη τής δεκαετίας τού '80, σκέφτομαι ότι δεν θα ήταν άσχημα αν λέγαμε δυο -ή και παραπάνω- λόγια για τον ρόλο που έπαιξε το ΔΝΤ κατά την περίοδο της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης και αμέσως μετά. Ξαναρρίχνουμε πρώτα μια ματιά στα κεφάλαια 34-41 της Ανατομίας (για να μη λέμε τα ίδια) και ξεκινάμε.


Όταν, στις 11 Μαρτίου 1985, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διαδεχόταν στην θέση τού γενικού γραμματέα τού Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης τον Κονσταντίν Τσερνιένκο, ο οποίος είχε πεθάνει την προηγουμένη, σίγουρα γνώριζε ότι η χώρα του αντιμετώπιζε σοβαρότατα οικονομικά προβλήματα αλλά μάλλον δεν υποψιαζόταν ότι είχε βουλιάξει τόσο βαθιά στο τέλμα ώστε θα χρειαζόταν μια καινούργια Οκτωβριανή Επανάσταση για να βγει από αυτό. Ο λαθεμένος δρόμος που επί τριάντα χρόνια τραβούσε το Κρεμλίνο, είχε φτάσει πλέον στο τέρμα του.

Πράγματι, οι σοβιετικοί πιάστηκαν σαν το ποντίκι στην φάκα όταν μετά το 1956 θέλησαν όχι απλώς να παίξουν το παιχνίδι των ΗΠΑ αλλά να το παίξουν και εκτός έδρας. Εγκατέλειψαν την διαδικασία τού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και παγιδεύτηκαν σε μια ανηλεή κούρσα εξοπλισμών, η οποία τους ξεμάτωσε σαν την γάτα που τρίβει την γλώσσα της στην ράσπα. Στο ανατριχιαστικό βιβλίο του "Η Νίκη" (εκδόσεις Παπαζήσης, 2002), ο Πήτερ Σβάιτσερ περιγράφει με κυνική διαύγεια τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ στράγγισαν οικονομικά την ΕΣΣΔ, χρησιμοποιώντας κάθε πρόσφορο μέσο, από τους μουτζαχεντίν τού Αφγανιστάν μέχρι τον πόλεμο του διαστήματος.

Η κατάσταση ήταν τόσο τραγική ώστε η χρονιά που ο Γκορμπατσόφ γινόταν γενικός γραμματέας, ήταν η πέμπτη συνεχόμενη χρονιά που το σοβιετικό ΑΕΠ σημείωνε μείωση. Σε περίοδο που η παγκόσμια οικονομία δεν αντιμετώπιζε ιδιαίτερα προβλήματα, η ΕΣΣΔ βυθιζόταν στην ύφεση. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πριν βγει το 1985 η Σαουδική Αραβία (με την παρότρυνση των ΗΠΑ) θα έσπαγε την συμφωνία της με τον ΟΠΕΚ και θα τετραπλασίαζε την παραγωγή τού πετρελαίου της, κάτι που θα οδηγούσε σε κατάρρευση της τιμής τού μαύρου χρυσού. Επρόκειτο για συντριπτικό χτύπημα στην σοβιετική οικονομία, η οποία στηριζόταν (όπως και σήμερα, άλλωστε) στις εξαγωγές καυσίμων.

Ο Γκορμπατσόφ προσπάθησε να αμυνθεί αλλά οι κινήσεις του, επηρεασμένες οπωσδήποτε από τις οπορτουνιστικές πολιτικές επιλογές τριάντα χρόνων, θύμιζαν παγιδευμένο σε κινούμενη άμμο, του οποίου κάθε κίνηση τον βουλιάζει περισσότερο. Πρώτα-πρώτα, αύξησε τις εισαγωγές από τις χώρες τού Συμφώνου τής Βαρσοβίας (με παράλληλη μείωση των υπολοίπων), πληρώνοντας όμως όχι με χρήμα αλλά με πετρέλαιο και, μάλιστα, σε τιμές οι οποίες ορίζονταν πολύ πάνω από τις τιμές που διαμορφώνονταν στην διεθνή αγορά. Κατόπιν, θεσμοθέτησε για πρώτη φορά την δυνατότητα των σοβιετικών επιχειρήσεων να συνάπτουν κοινοπραξίες (join ventures) με επιχειρήσεις τού δυτικού κόσμου, ελπίζοντας ότι έτσι θα μαζέψει συνάλλαγμα. Παράλληλα, αποδύθηκε σε μια αγωνιώδη προσπάθεια εξασφάλισης δανείων από την δύση, με εξωπραγματικά υψηλά επιτόκια, κάτι που διόγκωσε το εξωτερικό χρέος στο -απίστευτο για την ΕΣΣΔ- ύψος των 54 δισ. δολλαρίων μέσα σε τέσσερα χρόνια.

Νέα Υόρκη, Ιούνιος 1990: Οι πρωταγωνιστές της παράστασης "Οι τραπεζίτες στον ΟΗΕ".
Από αριστερά: Μπάρμπερ Κόναμπλ (πρόεδρος Παγκόσμιας Τράπεζας), Μισέλ Καμντεσσύ (διευθυντής
ΔΝΤ), Χαβιέ Πέρες ντε Κουέγιαρ (γ.γ. του ΟΗΕ), Αλμπέρτο Φουτζιμόρι (από τον επόμενο μήνα
πρόεδρος του Περού), Ενρίκε Ιγγλέσιας (πρόεδρος της Διαμερικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης).

Με το τείχος τού Βερολίνου να έχει περάσει πλέον στην Ιστορία, η δεκαετία τού '90 προμηνυόταν ακόμη χειρότερη για την Σοβιετική Ένωση. Αναζητώντας διέξοδο, ο Γκορμπατσόφ απευθύνθηκε σε ένα μεγάλο κονσόρτσιουμ τριακοσίων τραπεζών ζητώντας ένα μεγάλο δάνειο. Όταν το αίτημά του απορρίφθηκε, στράφηκε για βοήθεια στους G7, περιμένοντας ότι τουλάχιστον οι ΗΠΑ θα τον βοηθούσαν. Φυσικά, ο Τζωρτζ Μπους αρνήθηκε γιατί καταλάβαινε ότι τώρα πια η Σοβιετική Ένωση ψυχομαχούσε και το παιχνίδι έφτανε στο τέλος του, κάτι που δεν έδειχνε να καταλαβαίνει ο Γκορμπατσόφ. Οι G7 αποφάσισαν να αναθέσουν την μέριμνα των υπολοίπων ανατολικών χωρών στην ΕΟΚ και οι ΗΠΑ να ασχοληθούν αποκλειστικά με την ΕΣΣΔ. Μόλις θα ολοκληρωνόταν η σύσκεψη, ο Μπους θα ζητούσε από τον Μπάρμπερ Κόναμπλ (πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας) και τον Μισέλ Καμντεσσύ (διευθυντή τού ΔΝΤ) να συντάξουν μια πλήρη μελέτη τής σοβιετικής οικονομίας...



--------------------------------------------------
(*) Αξίζει να σημειώσουμε ότι το βιβλίο τού Βολφ γράφτηκε και πρωτοκυκλοφόρησε στα γερμανικά, με τον τίτλο "Weltmacht IWF: Chronik eines Raubzugs", δηλαδή "Παγκόσμια Δύναμη ΔΝΤ: Χρονικό μιας επιδρομής".

Ας μιλήσουμε για την ανεργία

Δίκην προλόγου, πρέπει να ομολογήσω ότι αιφνιδιάστηκα όταν διάβασα κάπου στο διαδίκτυο ότι "ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, σε άρθρο του στην ετήσια έκδοση του Economist «Ο Κόσμος το 2017», που κυκλοφόρησε στα ελληνικά η εφημερίδα Αγορά, τονίζει...". Μάλιστα δε, ο αιφνιδιασμός μου είχε και συνέχεια γιατί πιο κάτω διάβασα ότι η εν λόγω έκδοση περιλάμβανε και άρθρο τού Κυριάκου Μητσοτάκη. Προς τι ο αιφνιδιασμός; Μα, εγώ είχα ήδη διαβάσει την αγγλική έκδοση του Economist "The world in 2017" και δεν είχα συναντήσει πουθενά άρθρο ούτε του ενός ούτε του άλλου! Όχι, δεν είχα στραβωμάρα. Απλώς οι καλοί μας δημοσιογράφοι φρόντισαν να μη μας διευκρινίσουν ότι τα δυο άρθρα δημοσιεύθηκαν μόνο στην ελληνική έκδοση. Διάβολε, δεν βλάφτει ν' αφήσουμε το πόπολο να νομίζει ότι ολόκληρος Economist ενδιαφέρεται για τα άρθρα των κ.κ. Τσίπρα και Μητσοτάκη!

Εν πάση περιπτώσει, έστω και στην ελληνική έκδοση, οι δυο πρόεδροι δεν είπαν κάτι διαφορετικό απ' αυτά που τους έχουμε συνηθίσει να λένε: ανακρίβειες και μπούρδες κενές περιεχομένου. Μεταξύ όλων, ξεχώρισα την αποστροφή τού κ. Τσίπρα "αν και η ανεργία παραμένει σε υψηλά επίπεδα, εντούτοις έχει μειωθεί σχεδόν κατά 4% επί των ημερών της σημερινής κυβέρνησης". Ας μιλήσουμε για ανεργία, λοιπόν.

Μαγική εικόνα η μείωση που αναφέρει ο κ. Τσίπρας; Καραμπινάτο ψέμα; Όχι ακριβώς. Σύμφωνα με την ΕλΣτατ, τον Ιανουάριο του 2015 η ανεργία ήταν 26% ενώ τον Οκτώβριο του 2016 (τελευταία στοιχεία) είχε υποχωρήσει στο 22,4%, άρα υπάρχει μια μείωση 3,6 ποσοστιαίων μονάδων. Βέβαια, η ίδια η ΕλΣτατ σημειώνει ότι η εποχική προσαρμογή των δεδομένων μεταβάλλει αυτά τα ποσοστά σε 25,8% και 23% αντίστοιχα, οπότε ρίχνει την μείωση στις 2,8 μονάδες αλλά ας μη το κάνουμε θέμα. Το θέμα είναι το πώς μετριέται η ανεργία.

Αν η πολιτεία σεβόταν τον εαυτό της (δηλαδή, τους πολίτες της), θα υπολόγιζε την εργασία (κατά συνέπεια και την ανεργία) όχι με το κεφάλι (πόσοι έχουν δουλειά) αλλά με μονάδες εργασίας. Όπως κάνει, δηλαδή, σε περιπτώσεις επιδοτούμενων επενδύσεων όπου υπάρχει ρήτρα θέσεων εργασίας. Η πιο χαρακτηριστική μονάδα εργασίας είναι το σαραντάωρο, οι 40 ώρες δουλειάς την εβδομάδα. Αν υποθέσουμε ότι ο εργασιακά ενεργός πληθυσμός τής χώρας είναι 4,5 εκατομμύρια και όλοι αυτοί είχαν πλήρη και κανονική δουλειά, θα καταγράφαμε 180 εκατομμύρια ώρες εργασίας. Υποθέστε τώρα ότι όλος αυτός ο ενεργός πληθυσμός δουλεύει με ημιαπασχόληση (τέσσερις ώρες ημερησίως αντί για οκτώ), άρα μαζεύονται μόνον 90 εκατομμύρια ώρες εργασίας την εβδομάδα. Με τον τρόπο που μετριέται σήμερα η ανεργία, η ΕλΣτατ θα συνέχιζε να καταγράφει 0% ανέργους αλλά με την μέθοδο των μονάδων εργασίας θα σημειώναμε 50% ανεργία, απεικονίζοντας έτσι την πραγματικότητα.

Πάμε παρακάτω, όμως. Η ανεργία δεν είναι απλώς ένα στατιστικό στοιχείο. Το μέγεθός της επηρεάζει σχεδόν το σύνολο της οικονομίας. Για παράδειγμα, η αύξησή της επιφέρει μείωση του ΑΕΠ ενώ η μείωση των εισοδημάτων, που αυτή συνεπάγεται, οδηγεί στην καθίζηση της κατανάλωσης και, κατ' επέκταση, στην απένδυση, η οποία επιτείνει την ύφεση.

Παρένθεση. Όπως λέει και ο κ. Τσίπρας στο άρθρο του, η -επίσημη- ανεργία μειώθηκε κατά τέσσερις μονάδες σε δυο χρόνια. Γιατί, λοιπόν, η ύφεση εξακολουθεί να βαθαίνει; Δεν θα έπρεπε η μείωση της ανεργίας να επιφέρει αύξηση του ΑΕΠ; Όχι, φυσικά! Ξεχάσατε ότι δεν μετράμε την ανεργία με μονάδες εργασίας αλλά με το κεφάλι; Με τα τρίωρα και τα τετράωρα αλλά και την διαλείπουσα απασχόληση ολίγων ημερών τον μήνα να κάνουν θραύση πλέον, μείωση των ανέργων μπορεί να έχουμε, μείωση της ανεργίας όχι. Κλείνει η παρένθεση.

Φυσικά, άμεσο επακόλουθο της ανεργίας είναι και το φαινόμενο της διόγκωσης των μη εξυπηρετούμενων ("κόκκινων") δανείων και των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το δημόσιο. Η συρρίκνωση του εισοδήματος ιδιωτών και επιχειρήσεων μεταφέρει την αποπληρωμή των δανειακών και των φορολογικών υποχρεώσεων στην κατηγορία των "ειδών πολυτελείας", θέτοντάς την αυτομάτως εκτός οικογενειακών και επιχειρηματικών προϋπολογισμών. Με την ανεργία να έχει εκτοξευθεί από το 8% (Ιανουάριος 2008) στο 26% μέσα σε εφτά χρόνια (σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία πάντα), είναι λογικώτατη η παράλληλη εκτόξευση των κόκκινων δανείων από το 12% στο 50+% κατά την ίδια περίοδο και των ληξιπρόθεσμων οφειλών στο δημόσιο από τα 11,5 στα 96 δισεκατομμύρια ευρώ (σημ.: βεβαίως, εδώ έχει βάλει το χεράκι της και η υπέρμετρη φορομπηξία των τελευταίων χρόνων αλλά ας μην επεκτείνουμε την κουβέντα και χαθούμε) .

Ας συνεχίσουμε με λίγη θεωρία. Μπορεί η μεταβολή ενός οικονομικού μεγέθους να έχει επίπτωση σε κάποιο άλλο, όμως αυτή η επίπτωση δεν είναι άμεση. Απαιτείται πάντοτε κάποιος -μικρότερος ή μεγαλύτερος- χρόνος προσαρμογής. Αν υποθέσουμε, δηλαδή, ότι μέχρι το Πάσχα γίνεται κάτι συγκλονιστικά δραστικό που σταματά την ύφεση και αρχίζει η ανάπτυξη, η ανεργία θα συνεχίσει να αυξάνεται για αρκετό καιρό ακόμη, ίσως δε και ως τα τέλη τού 2018 χωρίς να θεωρείται απίθανο αν το φαινόμενο επεκταθεί και στους πρώτους μήνες του 2019. Αλλά και τότε, όταν κουτσά-στραβά θα έχει σταθεροποιηθεί η ανεργία και θα αρχίσει να μειώνεται (σε πραγματικές μονάδες χρόνου), η μείωση της κατανάλωσης να συνεχιστεί για τουλάχιστον ένα εξάμηνο ακόμη, χρόνος απαραίτητος για να αναθαρρήσουν οι πολίτες και να αρχίσουν να ξεσφίγγουν τα λουριά τους. Τότε και μόνον τότε θα δρομολογηθεί η πλήρης αναστροφή και διόρθωση των υφεσιακών επιπτώσεων. Και, βέβαια, τότε και μόνον τότε μπορεί να δουν να μπαίνει κανένα φράγκο στα ταμεία τους τόσο οι τράπεζες από κόκκινα δάνεια όσο και το κράτος από ληξιπρόθεσμες οφειλές.

Αριστερά, η αυθεντική έκδοση "Ο Κόσμος το 2017". Δεξιά, η "εμπλουτισμένη" ελληνική εκδοχή του,
με άρθρα των Αλέξη Τσίπρα, Κυριάκου Μητσοτάκη, Νίκου Αναστασιάδη, Ευκλείδη Τσακαλώτου κλπ.

Τί σημαίνουν όλα αυτά; Πολύ απλά, υπογραμμίζουν αυτό που είπα στην αρχή, ότι δηλαδή οι πρόεδροι του ΣυΡιζΑ και της Ν.Δ. λένε ανακρίβειες και μπούρδες κενές περιεχομένου. Από την πλευρά του, ο κ. Τσίπρας μπουρδολογεί ισχυριζόμενος ότι μείωσε την ανεργία ενώ η διαβεβαίωσή του ότι πάμε για ανάπτυξη γύρω στο 3% μέσα στο 2017 είναι μάλλον υπερβολικά αισιόδοξος. Από την άλλη, οι κατηγορίες περί "πλήρους αποτυχίας" που εκτοξεύει ο κ. Μητσοτάκης προς την κυβέρνηση δεν συνιστούν πολιτική τοποθέτηση αλλά μπουρδολογία σε προεκλογική κομματική συγκέντρωση, αφού η χώρα δεν θα είχε μπει ακόμη σε ρυθμούς ανάπτυξης έστω κι αν η κυβέρνηση έπαιρνε όλα τα άριστα μέτρα από τον Ιανουάριο του 2015.

Συνελόντι ειπείν, η ανεργία είναι πολύ σοβαρό ζήτημα για να το εμπιστευτούμε στα χέρια δύο παιδίων τα οποία παίζει, γράφoντας χαζομάρες στον Economist (έστω, στην ελληνική του έκδοση).

Το "αλάθητο" του Φρήντμαν

Επειδή το χτεσινό σημείωμα έγινε αφορμή να ανοίξει μια καθόλου εύκολη κουβέντα, θα ήθελα να προσθέσω μερικές ακόμη σκέψεις.

Έχουμε πει στο παρελθόν ότι, καθώς παρακολουθούσαν και μελετούσαν το οικονομικό περιβάλλον, ο Μαρξ και ο Κέυνς έκαναν τις ίδιες διαπιστώσεις, κάτι που δεν ακούγεται παράλογο. Η διαφορά τους είναι στο σχέδιο λύσης των προβλημάτων που διαπίστωναν, ανάλογα με τον τελικό στόχο που είχε καθένας στο μυαλό του. Λογικό είναι, λοιπόν, να δεχτούμε ότι τις ίδιες διαπιστώσεις έκανε και ο ακραιφνής νεοφιλελεύθερος και μονεταριστής Μίλτον Φρήντμαν, τον οποίο ουδείς επιτρέπεται να αποκαλεί άσχετο ή ηλίθιο.

Το πρόβλημα με τον Φρήντμαν είναι η κατευθυνόμενη επιστημοσύνη του. Για να το πω απλά, ο Φρήντμαν δεν επικεντρωνόταν στην μελέτη για να καταλήξει σε συμπεράσματα αλλά είχε δεδομένα τα συμπεράσματα και προσπαθούσε να τα τεκμηριώσει θεωρητικά. Καταλάβαινε μεν ότι οι επιλογές τού Κέυνς δεν αποτρέπουν τις κρίσεις τού καπιταλισμού αλλά, παράλληλα, δεν δεχόταν να υιοθετήσει ως λύση τις επιλογές τού Μαρξ. Έτσι, επέλεξε έναν άλλο δρόμο, ο οποίος μέχρι τότε ανιχνευόταν μόνο στις θεωρίες τού Σούμπετερ, του Χάγιεκ κλπ. Μόνο που, ιστορικά, ο δρόμος τού Φρήντμαν αποδείχτηκε αδιέξοδος. Όπου εφαρμόστηκαν οι δοξασίες του, στο τέρμα τής διαδρομής περίμενε η αποτυχία, όπως δείξαμε τεκμηριωμένα στην Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού.

Μίλτον Φρήντμαν και Ρόναλντ Ρέηγκαν. Ο καθηγητής τού Σικάγου διετέλεσε ανεπίσημος
οικονομικός σύμβουλος του Ρέηγκαν και σ' αυτόν οφείλονταν τα καταστροφικά Reaganomics.

Αν και τις αποτυχίες αυτές τις διαπίστωνε και ο ίδιος ο Φρήντμαν, ποτέ μέχρι το τέλος τής ζωής του δεν παραδέχτηκε ότι οι δοξασίες του ήσαν εσφαλμένες. Αντίθετα, επέμενε ότι όλες οι αποτυχίες οφείλονταν στην μη πλήρη εφαρμογή τής θεωρίας του. Ακριβώς, δηλαδή, όπως κάνουν οι διάφορες θρησκείες, οι οποίες έχουν όλες έναν παράδεισο αλλά φταίμε εμείς που δεν καταφέρνουμε να εξασφαλίσουμε πρόσβαση σ' αυτόν επειδή δεν εφαρμόζουμε απόλυτα τις οδηγίες τους.

Πάμε παρακάτω. Μιλήσαμε χτες για "τραπεζικό χρήμα" και σημειώσαμε ότι μόνο μέσω αυτού αυξάνεται η κυκλοφορία. Πιθανώς, κάποιοι από τους αναγνώστες να θυμήθηκαν το παλιό ανέκδοτο, όπου ο ιάπωνας τουρίστας αφήνει πενήντα ευρώ "καπάρο" στον ξενοδόχο και πάει να δει αν το δωμάτιο είναι του γούστου του. Μέχρι να γυρίσει, ο ξενοδόχος έχει ξωφλήσει μ' αυτό το πενηντάρι την καμαριέρα, εκείνη έτρεξε αμέσως να ψωνίσει με αυτά τα λεφτά από τον μπακάλη, ο οποίος τα πήρε και πλήρωσε τον καθηγητή που έκανε φροντιστήριο στην κόρη του, εκείνος έδωσε αμέσως το πενηντάρι στον μάστορα που του είχε επισκευάσει το μηχανάκι και ο μάστορας έτρεξε να το δώσει στον φίλο του τον ξενοδόχο τα 50 ευρώ που του είχε πάρει δανεικά. Κάπου εκεί, ο ιάπωνας επιστρέφει, δηλώνει ότι δεν του αρέσει το δωμάτιο, παίρνει πίσω το πενηντάρι του και φεύγει. Δηλαδή, με έναν πενηντάρι που στο τέλος γύρισε στην τσέπη από την οποία βγήκε, υλοποιήθηκαν συναλλαγές συνολικού ύψους διακοσίων πενήντα ευρώ. Βάλτε τώρα στην θέση τού ιάπωνα μια τράπεζα και θα έχετε μια χοντροκομμένη αλλά σαφή εικόνα για το πώς δουλεύει το σύστημα.

Το άλυτο πρόβλημα του παραπάνω κυκλώματος λέγεται φορολογία. Αν υποθέσουμε ότι θέλω να πάω σ' έναν οδοντίατρο να κάνω μια απονεύρωση και ταυτόχρονα εκείνος ψάχνει λογιστή να του φτιάξει την δήλωση. Επειδή και οι δυο χρεώνουμε 100 ευρώ την δουλειά μας, εξυπηρετεί ο ένας τον άλλον και είμαστε πάτσι. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι είμαστε και νόμιμοι, αφού πρέπει και οι δυο να κόψουμε αποδείξεις και, μάλιστα, να τις αλληλοεξοφλήσουμε με τις πιστωτικές μας κάρτες. Φυσικά, η νομιμότητα πληρώνεται: από κάθε απόδειξη 100 ευρώ, το κράτος θα εισπράξει για ΦΠΑ, φόρο εισοδήματος και εισφορά αλληλεγγύης περίπου 45 ευρώ. Δηλαδή, τα 90 ευρώ τού κατοστάρικου θα εξαφανιστούν κατά την βόλτα που θα κάνει το χαρτονόμισμα από εμένα στον οδοντίατρο και πάλι πίσω.

Θεωρητικά, αυτά τα 90 ευρώ θα πρέπει να μας αποδοθούν με άλλη μορφή, π.χ. ως σχολεία για τα παιδιά μας, ως νοσοκομεία, ως πλατείες και παιδικές χαρές, ως υποδομές, ως αντιπλημμυρικά και αντισεισμικά έργα κλπ. Ιδού, λοιπόν, το λαμπρό πεδίο δόξης που έχουν βάλει στο μάτι ο Φρήντμαν και οι θαυμαστές του. Αν τα σχολεία, τα νοσοκομεία, οι υποδομές και εν γένει τα πάντα (ακόμη και ο στρατός, γιατί όχι;) αποδοθούν προς εκμετάλλευση στο ιδιωτικό κεφάλαιο, αυτά τα 90 ευρώ θα κατευθύνονται προς τους εν λόγω επενδυτές. Βεβαίως, όχι με την μορφή φόρου αλλά με την μορφή εισιτηρίου ή τιμολογίου αλλά αυτό μικρή σημασία έχει.

Το δυστύχημα δεν είναι ότι οι μονεταριστικές και νεοφιλελεύθερες δοξασίες έχουν αποτύχει διεθνώς και παταγωδώς. Είναι ότι όλο και περισσότεροι τις ενστερνίζονται, πιστεύοντας ότι θα πετύχουν αν τις εφαρμόσουν σωστά. Δείτε, για παράδειγμα, την "αριστερή" κυβερνητική φιλοδοξία να ιδιωτικοποιήσει το νερό ή τα σκουπίδια, παρ' ότι αυτό το μοντέλο απέτυχε οπουδήποτε στον πλανήτη κι αν εφαρμόστηκε και πλέον σημειώνεται ένα παγκόσμιο κύμα επιστροφής τής διαχείρισης του νερού και των απορριμμάτων στις τοπικές διοικήσεις.

Παρεμπιπτόντως, αν παρατηρήσετε ότι η κυβέρνηση δεν θέλει να ιδιωτικοποιήσει το νερό αλλά υπακούει ακόντως στις μνημονιακές υποχρεώσεις της, θα σας δώσω άλλο παράδειγμα: τους παιδικούς σταθμούς. Μέχρι πέρυσι, το κράτος ενίσχυε τους δημοτικούς παιδικούς σταθμούς ώστε να εξυπηρετούνται οι φτωχοί εργαζόμενοι. Από εφέτος, αντί γι' αυτή την ενίσχυση, το κράτος δίνει στους δικαιούχους επιταγές, τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν είτε σε δημοτικούς είτε σε ιδιωτικούς παιδικούς σταθμούς. Μοιραία, αυτή η διαδικασία λειτουργεί ως ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και παράλληλα υποβαθμίζει την έννοια του κοινωνικού κράτους, μέχρι να καταλήξουμε στην ολοκληρωτική απαξίωση των δημοτικών παιδικών σταθμών και την οριστική κατάργησή τους. Μια κατάργηση που, κατά πάσα πιθανότητα, θα σημάνει και την πλήρη κατάργηση οποιασδήποτε ενίσχυσης με μετατόπιση του συνολικού βάρους στις πλάτες των γονιών.

Από τον Ρίτσαρντ Νίξον (αριστερά), ενυπόγραφα, "στον Δρ. Μίλτον Φρήντμαν (δεξιά) με εκτίμηση και τις
καλύτερες ευχές". Στην μέση ο τότε υπουργός οικονομικών -και επί Ρέηγκαν εξωτερικών- Τζωρτζ Σουλτς.

Ας τελειώνουμε. Η μόνη δοκιμασμένη ιστορικά διέξοδος από την καπιταλιστική κρίση και ο μόνος ιστορικά διαπιστωμένος τρόπος να ξαναμπεί ο μηχανισμός σε πλήρη λειτουργία είναι αυτό που έχει παρατηρήσει ο Μαρξ αλλά αρνούνται να δουν οι σύγχρονοι μεγαλοσχήμονες: η καταστροφή ενός μεγάλου τμήματος του συσσωρευμένου κεφαλαίου. Και ο μόνος τρόπος για να γλιτώσουμε μια για πάντα από το χιλιοφθαρμένο καπιταλιστικό οικοδόμημα είναι να το γκρεμίσουμε. Με μονεταριστικά ή άλλα μερεμέτια δεν γίνεται δουλειά.

Ατελέσφορα μονεταριστικά παιχνίδια

Υπάρχουν φορές που αμφιβάλλω για την νοητική μου ικανότητα, καθώς παρατηρώ να βιάζονται βάναυσα μερικές από τις βασικές αρχές τής οικονομικής επιστήμης, έτσι όπως την διδάχτηκα τόσο στα χρόνια που καθόμουν στα θρανία όσο και αργότερα (κυρίως τότε). Όμως, είμαι σίγουρος πως ούτε τόσο πολύ έχω φυράνει λόγω ηλικίας ώστε να μου διαφεύγουν κάποια θέσφατα ούτε όλοι αυτοί που διαγουμίζουν τις ζωές μας είναι τόσο ηλίθιοι. Τί συμβαίνει λοιπόν;

Πάρτε, για παράδειγμα, το πρόβλημα της ρευστότητας. Παρ' ότι οι εμπορικές τράπεζες έχουν απορροφήσει άφθονο χρήμα (μέσω ανακεφαλαιοποιήσεων κλπ) και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εξακολουθεί να αγοράζει κρατικά ομόλογα, η ρευστότητα στην αγορά είναι σχεδόν ανύπαρκτη και η δέσμευση των εκάστοτε κυβερνήσεων περί "διοχέτευσης ρευστότητας στην πραγματική οικονομία" έχει καταντήσει ανέκδοτο. Γιατί άραγε; Ας δούμε τι λέει η θεωρία πάνω σ' αυτό.

Κατ' αρχάς, πρέπει να καταλάβουμε ότι αυτή καθ' εαυτήν η αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ δεν έχει καμμιά σχέση με την ρευστότητα στην αγορά. Πρόκειται για μια πράξη η οποία απεικονίζεται μεν λογιστικά αλλά δεν δημιουργεί ροή χρήματος. Στην καπιταλιστική μας οικονομία, η νομισματική βάση συνίσταται στην νομισματική κυκλοφορία, δηλαδή στο πραγματικό χρήμα που βρίσκεται είτε στα συρτάρια των τραπεζών είτε στα πορτοφόλια των ιδιωτών είτε στα ταμεία των επιχειρήσεων. Έτσι, λοιπόν, η αγορά ομολόγων από την ΕΚΤ μπορεί να αυξάνει την νομισματική βάση αλλά δεν επηρεάζει την κυκλοφορία του. Πώς αυξάνεται η κυκλοφορία τού χρήματος; Μόνο με την δημιουργία τραπεζικού χρήματος, δηλαδή με την κυκλοφορία των τραπεζικών διαθεσίμων διά της χορηγήσεως δανείων.

Για να καταλάβουμε τα παραπάνω, ας υποθέσουμε ότι αύριο η ΕΚΤ εκδίδει φρέσκο χρήμα πενήντα δισ. ευρώ με τα οποία αγοράζει ομόλογα από όλες τις τράπεζες της ευρωζώνης. Τί κάναμε ως εδώ; Αυξήσαμε την νομισματική βάση αλλά η αγορά δεν έχει δει ακόμη δεκάρα τσακιστή. Και ούτε πρόκειται να δει ώσπου να αποφασίσουν οι τράπεζες να βγάλουν αυτό το χρήμα από τα σεντούκια τους χορηγώντας δάνεια. Και για να μιλήσουμε με πραγματικά νούμερα κι όχι με παραδείγματα, ας σημειώσουμε ότι, με την πολιτική αυτή, η ΕΚΤ έχει αυξήσει την νομισματική βάση κατά 550 δισ. ευρώ μέσα σε τέσσερα μόλις χρόνια.

Πάμε παρακάτω. Πού βρίσκονται άραγε αυτά τα 550 δισ.; Με τα ζόρια που αντιμετωπίζουν όλες σχεδόν οι τράπεζες (το μεγαλύτερο των οποίων λέγεται "κόκκινα δάνεια"), καμμιά δεν δείχνει διατεθειμένη να σπρώξει τα διαθέσιμά της στην αγορά. Όταν οι καταστάσεις είναι δύσκολες, αποτελεί φυσική επιλογή κάθε οργανισμού να ρίχνει το βάρος του στην άμυνα. Για τις τράπεζες, η άμυνα συνίσταται πρωτίστως στην μείωση της μόχλευσης, δηλαδή στην μείωση των δανείων που έχουν στον δρόμο. Κι αφού οι κανονισμοί δεν τους επιτρέπουν να διατηρούν ρευστό πάνω από κάποιο όριο, υποχρεώνονται να καταθέτουν την υπερβάλλουσα ρευστότητά τους στις κεντρικές τους τράπεζες. Αυτή η κατάθεση γίνεται με επιτόκιο το οποίο αποκαλείται Επιτόκιο Διευκόλυνσης Αποδοχής Καταθέσεων (ΕΔΑΚ) και ορίζεται από την ΕΚΤ κάθε έξι εβδομάδες.

Στην προσπάθειά της να πιέσει τις εμπορικές τράπεζες να χορηγήσουν δάνεια, η ΕΚΤ επιδιώκει να καταστήσει ασύμφορη την τήρηση των διαθεσίμων τους στις κεντρικές τράπεζες. Έτσι, λοιπόν, ακολουθεί μια πολιτική διαρκούς μειώσεως του ΕΔΑΚ, το οποίο το 2009 βρέθηκε στο 1% και προοδευτικά έπεσε στο 0% το καλοκαίρι του 2012, πλην όμως χωρίς αποτέλεσμα. Τον Ιούνιο του 2014, το ΕΔΑΚ πήρε για πρώτη φορά αρνητική τιμή (-0,10%) αλλά και πάλι δίχως αντίκρυσμα.  Τρεις μόλις μήνες αργότερα, ο Ντράγκι έρριξε το ΕΔΑΚ στο -0,20% και τον Δεκέμβριο του 2015 στο -0,30%, χωρίς να μπορέσει να κάμψει την αντίσταση των τραπεζών. Από τον Μάρτιο του 2016 το ΕΔΑΚ βρίσκεται στο -0,40% αλλά η ρευστότητα εξακολουθεί να αποτελεί ζητούμενο. Οι τράπεζες δεν πολυνοιάζονται για το -0,40% (το μετακυλίουν στις χρεώσεις των πελατών τους) και η ΕΚΤ βλέπει να αποτυγχάνουν τα σχέδιά της για αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας η οποία θα αύξανε και τα επίπεδα τιμών, βγάζοντας τον βρόγχο τού αποπληθωρισμού από τον λαιμό τής Ευρώπης.

Μιλώντας για πληθωρισμό, ας ξαναρίξουμε μια ματιά στα βιβλία. Σύμφωνα με την ποσοτική θεωρία του χρήματος, το γενικό επίπεδο τιμών μεταβάλλεται αναλογικά προς την μεταβολή της προσφοράς χρήματος. Δηλαδή, αύξηση της προσφοράς χρήματος κατά 2% προκαλεί αύξηση της κατανάλωσης που καταλήγει σε πληθωρισμό 2%. Μόνο που το συγκεκριμένο θεωρητικό υπόδειγμα έχει ως βασική προϋπόθεση την πλήρη απασχόληση του εργατικού δυναμικού! Όσο μεγαλύτερη ανεργία υπάρχει, τόσο μικρότερο μέρος τής αύξησης του προσφερόμενου χρήματος διοχετεύεται στην κατανάλωση.

Ας ανακεφαλαιώσουμε. Τί έμαθα εγώ ο δόλιος από τα βιβλία; Πρώτον, ότι σε συνθήκες αστάθειας, αβεβαιότητας κλπ η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος πέφτει κατακόρυφα και, δεύτερον, ότι σε περιβάλλον υψηλής ανεργίας καθίσταται ατελέσφορη η νομισματική πολιτική. Με δυο λόγια: η έξοδος από τις καπιταλιστικές κρίσεις δεν επιτυγχάνεται με μονεταριστικά παιχνίδια. Κι επειδή υποθέτω ότι δεν είμαι ο μόνος που έχει διαβάσει αυτά τα βιβλία, αναρωτιέμαι τί παραπάνω μπορεί να ξέρουν όσοι επιμένουν σε τέτοια παιχνίδια.

Εκτός αν επιμένουν μόνο και μόνο επειδή παραμένουν αθεράπευτα τυφλοί οπαδοί τού μεγαλύτερου εκπροσώπου των μονεταριστών, του Μίλτον Φρήντμαν, άσχετα αν ο πατέρας των "παιδιών τού Σικάγου" ποτέ δεν δικαιώθηκε ιστορικά.

Σαββατιάτικα (140) - του λεξιλογίου

*** Βουστροφηδόν, απείκασμα, νηπενθής... *** Μικροδράκουλας: "Μία απόλυση θα γίνει, κύριε Τσίπρα κι αυτή θα είναι η δικιά σας από τον εντολοδόχο ελληνικό λαό." *** Από ποιον δέχεται εντολές ο λαός, Κούλη μου; *** Βρε ζωντόβολο, πόσες φορές σου έχω πει να μη χρησιμοποιείς δύσκολες λέξεις; *** Μέχρι τρισύλλαβες το πολύ. *** Και προς θεού, όχι σπάνιες λέξεις που δεν ακούγονται σε μεσημεριανάδικα! *** Είναι σίγουρο ότι τα εγγλέζικα του Αλέξη είναι χειρότερα από τα ελληνικά τού Κούλη; *** Γιακουμάτος: "Η ομοφυλοφιλία είναι κολλητική αρρώστια." *** Σαν την πλατυποδία, ας πούμε; *** Και γιατί δεν βγάζει ένα εμβόλιο η Novartis, ρε συ Μεμά; *** Ούτε για την μαλακία υπάρχει εμβόλιο, ε; *** Σκατά φαρμακευτικές... *** Ελπίζω αυτοί που αναδημοσιεύουν κείμενά μου να είναι όλοι στρέιτ, μη κολλήσω τίποτε τώρα στα γεράματα. *** ...αρχολίπαρος, ορμέμφυτο, ξενηλασία... *** Ας μου

Ψηλά θα φτάσεις;... Pizza boy θα γίνεις;... Τί να σου πω;

εξηγήσει κάποιος τί σκατά φοβούνται όσοι γονείς δεν θέλουν προσφυγόπουλα στα σχολεία όπου πάνε τα παιδιά τους; *** Ο μόνος λογικός φόβος είναι ότι στην παρέλαση θα κρατάει την σημαία κάποιο ξενάκι κι όχι τα μούλικά τους. *** Όσο για την αγωνία τους αν τα προσφυγάκια έχουν κάνει όλα τα εμβόλιά τους, τι να πω; *** Τα δικά τους τα απογαμίδια είναι εντάξει από εμβόλια; *** Αν ναι, να μην ανησυχούν κι αν όχι, να παν' να... θού κύριε. *** Κι ας μάθουν κάποτε τα γίδια ότι όσο περισσότερο μορφώνεται ένα παιδί τόσο λιγώτερες πιθανότητες έχει να γίνει τζιχαντιστής. *** ...επιδαψιλεύω, ασκαρδαμυκτί, κωδίκελος... *** Αυτό που η Τατιάνα ρούμπωσε τους χρυσαυγήτες πολύ με σύγχισε. *** Στον θεό σας, δηλαδή, πώς να καταπιώ το ότι μου ξέφυγε ένα "έμπαινε Τατιάνα"; *** Εδώ που τα λέμε, αν ήμουν στην θέση τού τραμπούκου τού Λαγού, θα αυτοκτονούσα μετά από τέτοια ξεφτίλα. *** Ρόμπα από την Τατιάνα... κρίμα ο τσαμπουκάς δηλαδή. *** Και χαλάλι η μήνυση επειδή τον είπες τραμπούκο, κορίτσι μου. *** Εγώ τον λέω μουνόπανο αλλά δεν με διαφημίζει. *** Μπλουζάκι "Je suis Tatiana" κυκλοφόρησε ή ακόμα; *** Τζήμερος: "Το να μπουκάρεις σε σχολεία είναι φασισμός μόνον όταν μπουκάρουσα είναι η Χρυσή Αυγή;" *** Ζε βου ρεμερσί μπόλικο, Θάνο μου, που κέρδισα το στοίχημα! *** Ήμουν απολύτως σίγουρος ότι θα την έλεγες την παπαριά σου για το Πέραμα. *** ...σπουδαρχίδης, κατατρύχομαι, αιθαλοκομπία... *** Διαμαντοπούλου: "Η αποχή όλα αυτά τα χρόνια από αξιώματα ήταν μια δύσκολη και με κόστος συνειδητή πολιτική επιλογή." *** Ρε συ Αννούλα, θα μας τρελάνεις; *** "Συνειδητή επιλογή" ο πούλος που πήρες στις εκλογές τού 2012; *** "Άννα Πούλου" σε λέγαμε, το ξέχασες; *** Μη μου πείτε ότι δεν συγκλονιστήκατε στην σκέψη ότι μπορεί να κλείσουν Νέα και Βήμα. *** Παιδιά, δεν είναι καλό να κλείνουν εφημερίδες. *** Πώς θα χειραγωγείται η κοινή γνώμη; *** Τί να πρωτοκάνουν τα κανάλια, δηλαδή; *** Αφήστε δε που τά 'φτυσε και το Μέγκα και τώρα πού θα χέζει λέει τις μαλακίες απόψεις του ο Πρετεντέρης; *** Πόσα βούρλα να στεγάσει η

Έγκυρη μετάφραση: A Greek tragedy = Η κυβέρνηση έχει γονατίσει τους Έλληνες

Καθημερινή πια; *** ...ψιμυθίωση, ορρωδώ, σχετλιαστικός... *** Τελικά, δεν έχω καταλάβει αν έπρεπε ή όχι να βοηθήσει το κράτος τον ΔΟΛ. *** Πρέπει ή όχι να βοηθάει το κράτος τις επιχειρήσεις που πάνε για φούντο; *** Νομίζω όχι, εκτός αν είναι τράπεζες ή ΜΜΕ. *** Το πέτυχα; *** Πώς σας φάνηκε η ιδέα να προβάλλονται ειδήσεις σε οθόνες στους σταθμούς τού Μετρό; *** Θεοχάρης: "Οι σταθμοί του μετρό γίνονται βήμα κυβερνητικής προπαγάνδας." *** Σωστός ο Χάρης. *** Φτάνει πια με την κατευθυνόμενη ενημέρωση. *** Μόνον όταν οι -ίδιες- ειδήσεις μεταδίδονται από τα κανάλια είναι αδέσμευτη η ενημέρωση. *** Πώς ήσαν τα "Επίκαιρα" της χούντας; *** Άει γεια σου! *** ...ευεπίφορος, φαλκιδεύω, ερεισίνωτο... *** Αληθεύει ότι η "Δράση" προσχώρησε στην ΝουΔου; *** Αυτό δεν είναι το κόμμα που μάζευε δυσαρεστημένους τής ΝουΔου; *** Ρε κάτι μυστήρια που έχει η πολιτική... *** Πώς την είδατε την ορκωμοσία του πλανητάρχη; *** Τί παναπεί δεν την είδατε; *** Κάτι τέτοια κάνανε και οι ουασιγκτονέζοι και ήταν η συγκέντρωση σαν διαδήλωση παρθένων στην Φυλής. *** Πάντως, εγώ πιστεύω στον Τραμπ. *** Έχει όλα τα προσόντα να οδηγήσει τις ΗΠΑ στην κατάρρευση. *** Το μόνο που μου την έσπασε, ήταν που παρέδωσε κανονικά ο Ομπάμα. *** Μαλακία του. *** Έπρεπε να φύγει ζούλα και ν' αφήσει το κλειδί κάτω από το χαλάκι. *** Πώς είχε κάνει ο γκαβός στον Αλέξη; *** ...αρύομαι, αγχίνοια, διαπρύσιος... *** Πλεύρης: "Η κουλτούρα των αριστερών φαίνεται και στις ΗΠΑ, όταν χάνουν εκλογές

Να σας χέσω το ιμομπιλάιζερ, γατάκια!

δεν σέβονται το αποτέλεσμα." *** Θανούλη, δεν είναι τυχαίο που έχουν και οι ΗΠΑ Μακρόνησο, το Λονγκ Άιλαντ. *** Πες του Τραμπ να μαζεύει σιγά-σιγά τα κομμούνια για αναμόρφωση. *** Να δω πολιτειακό κομμουνιστή και την Χίλλαρυ Πασιονάρια και τί στον κόσμο! *** Θυμώσατε κι εσείς για την δίωξη κατά του Σώρρα; *** Ότι και καλά πρόσβαλε τους ανάπηρους. *** Αν είναι έτσι, γιατί δεν διώχτηκε και ο Λαζόπουλος για τον ίδιο λόγο; *** Εμ, Αρτέμη μου, αφού έκανες το σύστημα να τρέμει, έπρεπες να το περιμένεις ότι θα σε έβαζαν στο μάτι. *** Σιγά μην άφηνε η CIA να κάνουν Συνέλευση οι έλληνες απανταχού τής Γαίας. *** ...λοιδορία, ελλοχεύω, αβελτηρία... *** "Θοδωρή πάχυνες;" με ξέρανε συνάδελφος που πρέπει να φοράει 56 νούμερο τζην. *** Τί σκατά δείχνει ο καθρέφτης της; *** Να δείτε που αυτή έχει αντικαταστήσει τους καθρέφτες της με κοίλα κάτοπτρα. *** Ξέρει κανείς να μου εξηγήσει την λέξη "αιφνιδιαστικός"; *** Τί σημαίνει π.χ. "αιφνιδιαστική επίσκεψη Μητσοτάκη στην Διεύθυνση Αστυνομικών Επιχειρήσεων"; *** Πόσες ώρες νωρίτερα στήνονται απ' έξω δημοσιογράφοι και κάμερες όταν έχουμε "αιφνιδιαστική επίσκεψη"; *** Mάθαμε αν έκλεισε η υποψηφιότητα Ρέμου στην ΝουΔου; *** Ρέμος, Ρουβάς, Μπογδάνος, Σκυλακάκης... *** Αρίστων Συνέλευσις. ***...βυσσοδομώ, φληνάφημα, αλυσιτελής... *** Αληθεύει ότι ο Μουλόπουλος της Αυγής που ανέλαβε τον ΔΟΛ είναι κουμπάρος τού Ψυχάρη; *** Ρε πώς τα φέρνει η ζωή... αν δεν αφήνεις τίποτε στην

Ευτυχισμένα χρόνια

τύχη. *** Εγώ ο μαλάκας να τα βλέπω, που έκανα κουμπάρα μια σκυλομπατίρω. *** Πορτοσάλτε: "Τα ψέμματα του Τσίπρα αναβλύζουν σαν την Κασταλία πηγή." *** Δηλαδή, Άρη μου, είναι ιερά; *** Αν θυμάμαι καλά από το δημοτικό, η Κασταλία είναι η ιερή πηγή των Δελφών, όπου λουζόταν η Πυθία, έτσι δεν είναι, ρε παιδιά; *** Και μαλάκας και αστοιχείωτος; *** Να σου χέσω την εγκυρότητα, γίδι. *** Μητσοντόρα: "Η κατάσταση στα νοσοκομεία είναι τραγική." *** Πες μου, ρε συ Θοδώρα, ότι πήγες στο Ντυνάν και δεν σου έκαναν έκπτωση 93,35% όπως στον πατέρα σου, να βάλω τις φωνές. *** ...γεραρός, αμετροεπής, ψιττακίζω... *** Κούλη, σου έδωσα σήμερα μια λίστα με λέξεις που μπορείς να αρχίσεις να μαθαίνεις σιγά-σιγά, για να εντυπωσιάσεις. *** Λέξεις διαλεγμένες ειδικά για πάρτη σου. *** Αν ήταν ο Σημίτης, θα του έδινα άλλες, π.χ. σκουληκομυρμηγκότρυπα, φασκελωκουκούλωστα, αναρχοληστοκομμουνιστοσυμμορίτης κλπ. *** Στοιχηματίζω ό,τι θέλετε ότι στην πρώτη φωτογραφία δεν αναγνωρίσατε τον "άνθρωπο με το βλαντί", τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. *** Από την ΕΣΣΔ έρχεται και η τελευταία μας φωτογραφία, τραβηγμένη την 26/5/1972 στο Κρεμλίνο. *** Μετά την υπογραφή συμφωνίας αφοπλισμού, Χένρυ Κίσσιντζερ, Ρίτσαρντ Νίξον και Λεονίντ Μπρέζνιεφ τσουγκρίζουν τα ποτήρια τους, υπό το βλέμμα των Νικολάι Ποντγκόρνυ και Αλεξέι Κοσύγκιν. *** Για να μείνουμε στο πνεύμα, ξεσκονίζω και βάζω στο πικάπ το ιστορικό "White Album" των Beatles, προκειμένου να σας αποχαιρετήσω υπό τους ήχους τού θρυλικού Back in the USSR. *** Αν θέλετε, μείνετε λίγο ακόμη, να ακούσετε και το Dear Prudence και το Ob-La-Di, Ob-La-Da και το... *** Έτσι, θα ομορφήνει σίγουρα το σαββατοκύριακό σας. *** Καλά να περνάτε! ***

Πλουτίσαμε χάρη στις πουτάνες

Για να φτάσουμε στο ζητούμενο του σημερινού θέματος, πρέπει να πιάσουμε το νήμα από την αρχή. Γυρίστε, λοιπόν, τα ρολόγια σας κάπου είκοσι χρόνια πίσω και... κόκκινη κλωστή δεμένη...

Στο τιμόνι τής χώρας βρίσκεται ο Κώστας Σημίτης, ο οποίος παλεύει να βάλει την Ελλάδα στην ΟΝΕ και όταν λέμε ότι παλεύει, το εννοούμε. Βλέπετε, ανάμεσα στους όρους που έχει βάλει το Μάαστριχτ σε όποιο κράτος θέλει να μπει στην ΟΝΕ είναι και η διατήρηση του ετήσιου ελλείμματός του σε επίπεδα κάτω του 3% του ΑΕΠ του. Δυστυχώς για τον Σημίτη, τα πράγματα δεν είναι καθόλου εύκολα, αφού όταν έγινε πρωθυπουργός τον Ιανουάριο 1996 βρήκε το έλλειμμα στο 10,6%. Και πάλι καλά, δηλαδή, αφού ο Μητσοτάκης, όταν έπεσε το 1993, παρέδωσε έλλειμμα 13,8%.

Ο Σημίτης προσπαθεί. Κλείνει το 1996 με -7,5% και το 1997 με -4%. Το 1998 φορτσάρει τραβώντας μια υποτίμηση στην δραχμή κατά 14% και καταφέρνει να μαζέψει το έλλειμμα στο 2,5%, βάζοντας τελικά την χώρα στον προθάλαμο της ΟΝΕ. Με προϋπολογισμένο έλλειμμα 1,2% για το 2000, η Ελλάδα γίνεται δεκτή στην Ευρωζώνη μετά πολλών επαίνων. Θα χρειαζόταν να περάσουν μερικά χρόνια για να αποκαλυφθεί ότι αυτά τα ποσοστά είχαν μαγειρευτεί από μια ομάδα αρχιμαγείρων με επί κεφαλής τον Σημίτη και τον τότε διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Λουκά Παπαδήμο. Στην πραγματικότητα, ποτέ το έλλειμμα δεν είχε πέσει κάτω από 3,5% του ΑΕΠ, άρα η χώρα δεν έπρεπε ποτέ να μπει στην ΟΝΕ.

Βρυξέλλες, 10/7/2007: Ο αντιπρόεδρος της ΕΚΤ Λουκάς Παπαδήμος με τους υπουργούς οικονομικών
Κύπρου Μιχάλη Σαρρή και Ελλάδος Γιώργο Αλογοσκούφη στο περιθώριο της συνεδρίασης του EcoFin.

Κουτσά-στραβά, φτάνουμε στο 2004, όπου έρχονται τα πάνω κάτω. Στις εκλογές τής 7ης Μαρτίου το ΠαΣοΚ τού Γιώργου Παπανδρέου συντρίβεται από την Νέα Δημοκρατία τού Κώστα Καραμανλή, ο οποίος τοποθετεί στο υπουργείο οικονομίας και οικονομικών τον Γιώργο Αλογοσκούφη. Πρώτη δουλειά τού νέου υπουργού είναι να κάνει την περίφημη απογραφή. Στον προϋπολογισμό που είχε ετοιμάσει στα τέλη του 2003 ο Νίκος Χριστοδουλάκης, προβλεπόταν έλλειμμα 1,2% αλλά η απογραφή προσδιορίζει το έλλειμμα στο 2,95%. Δυστυχώς, η Eurostat έχει το προηγούμενο του Σημίτη και δεν μασάει. Κάνει τους δικούς της λογαριασμούς και βγάζει το έλλειμμα 7,5%.

Τότε ο Αλογοσκούφης πιάνει την μεγάλη ιδέα: αφού δεν μπορεί να ρίξει το ποσοστό μειώνοντας τον έναν όρο (τα ελλείμματα), θα το κάνει αυξάνοντας τον άλλο (το ΑΕΠ). Έτσι, το 2006 αποφασίζει να αναθεωρήσει τα μακροοικονομικά μεγέθη της χώρας από το 2000 και μετά, υπολογίζοντας εκ νέου την ιδιωτική κατανάλωση, τις επενδύσεις, την απασχόληση, την ανεργία κλπ. Η καινοτομία συνίσταται στο ότι οι καινούργιοι υπολογισμοί λαμβάνουν υπ' όψη τους και την "μαύρη" οικονομία, όπως την πορνεία, τον παράνομο τζόγο, το λαθρεμπόριο, την αδήλωτη εργασία κλπ. Το αποτέλεσμα είναι εκκωφαντικό: οι αναπροσαρμοσμένοι πίνακες του Αλογοσκούφη παρουσιάζουν το ΑΕΠ τής χώρας αυξημένο κατά 25,7%!

Φυσικά, αρχίζουν να γελάνε και οι πέτρες ενώ η φράση "η Ελλάδα πλούτισε χάρη στις πουτάνες" γίνεται ανέκδοτο σε όλον τον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επεμβαίνει με τρόπο που θυμίζει σύγχρονο τρολάρισμα: ενημερώνει την ελληνική κυβέρνηση ότι, με βάση το αναπροσαρμοσμένο ΑΕΠ, η χώρα εδικαιούτο 2 δισ. ευρώ λιγώτερες επιδοτήσεις από το Γ' ΚΠΣ και συνεπώς πρέπει να επιστρέψει αυτό το ποσό στα κοινοτικά ταμεία! Τελικά, η Eurostat απορρίπτει το μεγαλύτερο μέρος των αναπροσαρμογών Αλογοσκούφη και δέχεται αύξηση του ΑΕΠ 2000-2006 κατά 9,6%.


Φτάνουμε στο 2010. Η Ευρωπαϊκή Ένωση καθιερώνει το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εθνικών και Περιφερειακών Λογαριασμών 2010 (ESA 2010), δηλαδή κάτι σαν ενιαίο λογιστικό σχέδιο που θα χρησιμοποιείται από όλες τις χώρες τής Ε.Ε. στην δημόσια λογιστική τους. Η ιδέα είναι απλή: όλες οι χώρες να χρησιμοποιούν το ίδιο σύστημα, έτσι ώστε και το περιεχόμενο κάθε λογαριασμού να είναι συγκεκριμένο και να διευκολύνονται οι συγκρίσεις κονδυλίων ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες χώρες και η ενσωμάτωση των στοιχείων σε μια πανευρωπαϊκή οικονομική κατάσταση να είναι ευκολώτερη.

Και τώρα ας φτάσουμε και στο ζητούμενο της σημερινής μας ιστορίας. Το 2014, η Ε.Ε. αποφάσισε να τροποποιήσει το ESA 2010, εισάγοντας ορισμένες αλλαγές οι οποίες κρίθηκαν απαραίτητες μετά από εισηγήσεις διαφόρων κρατών-μελών. Για παράδειγμα, οι δαπάνες για έρευνα θεωρούνται πλέον ως επενδυτικές δαπάνες. Το ίδιο και οι δαπάνες για οπλικά συστήματα. Όμως, η κορυφαία αλλαγή, το κερασάκι τής ιστορίας μας, θα το αντιγράψω (μεταφρασμένο) από το σημείωμα της Κομμισσιόν "Ερωτήσεις και απαντήσεις: Ευρωπαϊκό Σύστημα Λογαριασμών 2010", το οποίο κυκλοφόρησε στις 17/10/2014. Παρακαλώ, την προσοχή σας:

- Υπάρχουν άλλες αλλαγές που γίνονται την ίδια στιγμή;
        (...) Στο πλαίσιο της διαδικασίας εναρμόνισης της μεθοδολογίας σε όλη την ΕΕ, πολλά κράτη μέλη θέσπισαν βελτιώσεις στον τρόπο με τον οποίο υπολογίζουν ορισμένες παράνομες δραστηριότητες στο ΑΕΠ.

- Γιατί οι παράνομες δραστηριότητες περιλαμβάνονται στον υπολογισμό του ΑΕΠ;
        Πρέπει να τονιστεί ότι αυτό δεν είναι κάτι νέο. Οι παράνομες δραστηριότητες που μπορούν να θεωρηθούν ως συναλλαγές στην αγορά έχει ζητηθεί να προσμετρώνται στον υπολογισμό του ΑΕΠ εδώ και δεκαετίες, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Οι αλλαγές σήμερα είναι απλώς μια βελτίωση της μεθοδολογίας για τη μέτρηση αυτών των δραστηριοτήτων. 
        ΑΕΠ σημαίνει μέτρηση κάθε οικονομικής δραστηριότητας. Δηλωμένες και αδήλωτες (οι οποίες περιλαμβάνουν τις παράνομες) δραστηριότητες πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψιν προκειμένου να έχουμε μια πλήρη και ακριβή εικόνα της αξίας παραγωγής/κατανάλωσης σε μια δεδομένη χρονική περίοδο.
        Ωστόσο, έπρεπε να συμφωνήσουμε στα πρότυπα για το πώς να μετράμε παράνομες δραστηριότητες. Έτσι, συμφωνήθηκαν κοινές μεθοδολογικές κατευθυντήριες γραμμές ανάμεσα στην Κομμισσιόν και στα κράτη-μέλη για να διασφαλιστεί η συνοχή στον τρόπο που θα μετρούν τις δραστηριότητες αυτές για στατιστικούς σκοπούς όλα τα κράτη-μέλη. Αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές αφορούν την πορνεία, την παραγωγή και την διακίνηση ναρκωτικών και αλκοόλ και το λαθρεμπόριο καπνού.

[Πηγή: Tübingen's Institute for Applied Economic Research - Διάγραμμα: Cogito ergo sum]

Μη τραβάτε τα μαλλιά σας, καλέ! Τα πράγματα είναι απλά. Σου λένε οι άνθρωποι: αφού η περιβόητη ανάπτυξη δεν έρχεται με τίποτε, κάτι πρέπει να κάνουμε για να παραμυθιάσουμε τον κόσμο. Ας προσθέσουμε, λοιπόν, στο ΑΕΠ τα έσοδα (κατ' εκτίμηση πάντα!) από πορνεία, λαθρεμπόριο, όπλα, ναρκωτικά κλπ, έτσι ώστε και το ΑΕΠ να αβγατίσει (νάτη η ανάπτυξη!) και τα ποσοστά χρέους και ελλειμμάτων να μειωθούν. Η ίδια η Κομμισσιόν υπολόγισε ότι, με αυτό το τερτίπι, το δημόσιο χρέος θα εμφανιζόταν μειωμένο κατά 2,3% κατά μέσον όρο. Σημειώστε ότι η εφαρμογή του "νέου" ESA άρχισε υποχρεωτικά για όλες τις χώρες-μέλη στις 22 Σεπτεμβρίου 2014.

Α, ρε Αλογοσκούφη, πόσο μπροστά ήσουν για την εποχή σου! Έπρεπε να περάσουν 18 χρόνια για να καταλάβουν οι υπόλοιποι ευρωπαίοι ότι μπορούν κι αυτοί να πλουτίσουν από τις πουτάνες...

Είκοσι ένα χρόνια!

Χτες το απόγευμα στην Ουάσιγκτον, το "Ατλαντικό Συμβούλιο" οργάνωσε μια εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου "Ευκαιρία της Ευρώπης για ανάπτυξη", το οποίο έγραψαν από κοινού ο σουηδός οικονομολόγος Άντερς Άσλουντ με τον υπουργό οικονομικών της Βουλγαρίας Σίμεον Τζάνκοβ. Στην εκδήλωση μίλησαν ο Άσλουντ και ο διευθυντής τού ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ Πωλ Τόμσεν (γνωστός μας ως μέλος τής παλιάς τρόικας). Μιας και η εκδήλωση μεταδόθηκε απ' ευθείας μέσω διαδικτύου, είχα την ευκαιρία να την παρακολουθήσω και να σημειώσω δυο-τρία ενδιαφέροντα στοιχεία που αφορούν την Ελλάδα.

Καρολίνα Βιτσίνι (συντονίστρια του Atlantic Council), Πωλ Τόμσεν, Άντερς Άσλουντ

Κατ' αρχάς, γενική διαπίστωση των δυο κύριων ομιλητών ήταν η ανισότητα που επικρατεί στην -κατά τα άλλα- ενωμένη Ευρώπη. Και οι δυο εντόπισαν ως αιτία τού προβλήματος το γεγονός ότι η Ευρώπη επιχείρησε την οικονομική και νομισματική της ένωση χωρίς να έχει προηγηθεί η πολιτική της ένωση. Σύμφωνα με τον Άσλουντ, αυτό έχει ως συνέπεια όλοι να κατηγορούν τις Βρυξέλλες όταν κάτι πάει στραβά, ακόμη κι όταν η ευθύνη (ή, έστω, το μεγαλύτερο μέρος της) βαραίνει τις εγχώριες κυβερνήσεις.

Ένα από τα χαρακτηριστικά δείγματα ανισότητας που παρουσίασε ο Άσλουντ, είναι οι χαώδεις διαφορές στην απασχόληση. Με λίγο πάνω από τον μισό ενεργό της πληθυσμό να έχει δουλειά, η Ελλάδα καταλαμβάνει τον πάτο τού σχετικού πίνακα ενώ στην κορυφή βρίσκεται η Σουηδία, όπου εργάζεται το 75% όσων μπορούν να δουλέψουν. Για να υπογραμμίσει την ανισότητα, ο Άσλουντ παρουσίασε αμέσως μετά στοιχεία για το πόσες ώρες εργάζονται ετησίως οι ευρωπαίοι. "Ποιοί εργάζονται περισσότερο;", ρώτησε ρητορικά ο ομιλητής, τονίζοντας ιδιαίτερα την απάντηση "οι έλληνες!" και προσθέτοντας ότι "αυτό είναι λογικό γιατί η αγορά στην Ελλάδα έχει απορρυθμιστεί τόσο πολύ ώστε οι έλληνες είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται σκληρά για να τα βγάλουν πέρα".

Παρένθεση. Σ' αυτόν τον πίνακα, την τελευταία θέση καταλαμβάνουν οι γερμανοί, κάτι που προκάλεσε το ελαφρά ειρωνικό σχόλιο του Άντερς ότι οι γερμανοί χρειάζονται μια δουλειά για να μπορούν να ζήσουν και να πληρώνουν και τους φόρους τους αλλά δεν έχουν διάθεση να εργαστούν. Κλείνει η παρένθεση.

Από την πλευρά του, ο Τόμσεν (με σαφές πρόβλημα στον λόγο, το οποίο τον καθιστά μάλλον ακατάλληλο για ομιλητή) αναλώθηκε σε κοινοτοπίες που τόνιζαν τις ανισότητες στην Ευρώπη και ελάχιστα από όσα είπε είχαν πράγματι ενδιαφέρον. Όμως, αυτός ήταν που ανέφερε το -κατ' εμέ- σημαντικώτερο στοιχείο που ακούστηκε κατά την διάρκεια αυτού του δίωρου:

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς τού ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, για να πέσει η ανεργία στα προ κρίσης επίπεδα, θα χρειαστούν 21 χρόνια για την Ελλάδα, 12 χρόνια για την Ιταλία, 10 χρόνια για την Πορτογαλία και 6 χρόνια για την Ισπανία.

Ομολογώ ότι κάπου εκεί και για μερικά λεπτά έχασα τον ομιλητή. "Κόλλησα", προσπαθώντας να συνειδητοποιήσω αυτό που άκουσα. Και δεν μπορούσα να ισχυριστώ πως κάτι δεν κατάλαβα καλά, αφού ο πίνακας με τις σχετικές ενδείξεις ήταν εκεί, μπροστά στα μάτια μου. Είκοσι ένα χρόνια! Θα τραβήξουμε κουπί ως το 2038, ελπίζοντας να ξαναβρεθούμε στο 2008! Τριάντα χαμένα χρόνια!

Φυσικά, αυτό το 21 δεν είναι παρά ένας αριθμός, ο οποίος βγήκε από τα κομπιουτεράκια των ειδικών τού ΔΝΤ και της ΠΤ. Το ερώτημα είναι πώς βγήκε αυτός ο αριθμός. Υποθέτω ότι η βασική παράμετρος που λήφθηκε υπ' όψιν ήταν ότι η Ελλάδα θα υλοποιήσει έγκαιρα και χωρίς αποκλίσεις όλες τις υποδείξεις που θα της κάνουν "αυτοί που ξέρουν" (ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, ΕΚΤ κλπ κλπ). Υποδείξεις, σαν αυτές, ας πούμε, που θα προέλθουν από την έκθεση της Ντέλιας Βελκουλέσκου περί της ελληνικής οικονομίας, η οποία θα συζητηθεί σε λίγες μέρες στο εκτελεστικό συμβούλιο του ΔΝΤ. Όπως έχει ήδη γίνει γνωστό, η έκθεση θεωρεί sine qua non την περαιτέρω μείωση των συντάξεων και την δραστική μείωση του αφορολόγητου, για την οποία μιλήσαμε χτες σ' αυτό το ιστολόγιο. Κι από δίπλα, ετοιμάζεται και η έκθεση του ίδιου του Τόμσεν, η οποία διαπιστώνει ότι το ύψος των μισθών στην Ελλάδα είναι αναντίστοιχο προς την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας...

Σλάιντ της παρουσίασης με τα στοιχεία τού Τόμσεν για την προσδοκώμενη μείωση της ανεργίας

Δυσκολεύομαι να το πω με άλλα λόγια. Αυτό το 21 σημαίνει ότι τουλάχιστον επί δυο δεκαετίες ακόμη (ενδεχομένως δε επί πολύ περισσότερο, σε περίπτωση που αποδειχτεί εσφαλμένος κάποιος... πολλαπλασιαστής) θα βλέπουμε τις εκάστοτε κυβερνήσεις να κόβουν κομμάτια από την ζωή μας και, παράλληλα, να μας διαβεβαιώνουν ότι το κάνουν με πόνο ψυχής και αντίθετα προς τις επιθυμίες τους αλλά "δεν γίνεται αλλιώς".

Το θέμα είναι εμείς τι θα κάνουμε. Θα αντιδράσουμε ή θα περιμένουμε υπομονετικά;

--------------------------------------
Σημείωση: Για όποιον ενδιαφέρεται, η εκδήλωση έχει ήδη ανεβεί στο YouTube.