Σαββατιάτικα (92) - τα έντεχνα

*** Τούμπα-τούμπα-παραράμ, τούμπα-τούμπα-παραραραράμ... (Πάνος Γαβαλάς) *** Λαό που εφηύρε το "ντάρι-ντάρι" για να φτιάξει ρίμα με το "γλάροι", δεν τον φοβάμαι. *** Φίλης: "Οι αγρότες ζύγιζαν πέτρες για να παίρνουν επιδοτήσεις." *** Τα κάνανε και παλιά αυτά, Νίκο μου, ή μόνο τώρα που γίνατε εσείς κυβέρνηση; *** Τότε ζύγιζαν αλλά τώρα ζυγιάζουν. *** Στο δοξαπατρί σημαδεύουν και πρόσεχε! *** Αυτό που οι αγρότες είναι χαραμοφάηδες για κάθε κυβέρνηση και αδικημένοι για κάθε αντιπολίτευση, δεν θα το καταλάβω ποτέ. *** Κι αν η σιωπή που τριγυρνάει στην ομορφιά σου, στο τέλος δέσει την οργή σου με βροχή... (Πυξ Λαξ)

Μήτσο, εσύ;

*** Πώς σας φάνηκε ο τίτλος της κυριακάτικης Αυγής "Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός"; *** Αυτοί κλέβουνε ως και τον Παπακαλιάτη, ρε! *** Μπάυ δε γουέυ, καταλάβατε από πού έκλεψε την τελευταία του ταινία ο Χριστόφορος; *** Εγώ δεν την είδα (ούτε και πρόκειται) αλλά στοιχηματίζω το δεξί μου χέρι ότι από κάπου είναι κλεμμένη κι αυτή. *** Πάλι μας απείλησαν με Γκρέξιτ οι ευρωπαίοι; *** Αλήθεια, έχετε αναρωτηθεί τι μπορεί να συμβεί σε περίπτωση Γκρέξιτ; *** Ο ΠΑΣ Γιάννινα θα μπορεί να παίζει στο Γιουρόπα Ληγκ; *** Η Παόλα θα μπορεί να πάει στην Γιουροβίζιον; *** Ο Σαράφης-στα-Τρίκαλα θα μπορεί να έχει μαγαζί στην Αβενύ ντυ Μοντ 6, στην καρδιά του Παρισιού; *** Η Ελίζα Βόζενμπεργκ θα παραμείνει στην Νέα Δημοκρατία; *** Πολλά τα προβλήματα, παιδιά... *** Να με λες λοχαγό έρωτα, να στέκεσαι μπροστά μου προσοχή... (Νατάσα Μποφίλιου) *** Καλέ, ποια είν' αυτή που διαφημίζει τον ντολμαδοπαρασκευαστή; *** Την φάγανε την φουκαριάρα την Βέφα, οι άτιμοι; *** Επί τη ευκαιρία, αν ξέρετε, εκτός από την συσκευή που τυλίγει ντολμάδες, υπάρχει και συσκευή που τυλίγει γκόμενες; *** Όχι για μένα, για έναν φίλο μου την θέλω. *** Λαπαβίτσας: "Ο Τσίπρας πούλησε την ψυχή του για την εξουσία." *** Ποια ψυχή του, βρε μαλάκα Κώστα; *** Τον λαό πούλησε. *** Κοψοχρονιά. *** Κούγιας: "Κανείς δεν έχει δικαίωμα να αφαιρεί ανθρώπινη ζωή." *** Εκτός από τον Κορκονέα, Αλέξη, ε; *** Ο φλεγόμενος ποδηλάτης περνά κάθε απόγευμα... (Αλκίνοος Ιωαννίδης) *** Τώρα που είπα "Αλέξη", την είδατε την ομιλία τού Τσίπρα για την "πρώτη χρονιά αριστερά"; *** Εμένα μου άρεσε που οι συριζαίοι διαλέξανε το γήπεδο του Ταε-Κβον-Ντο. *** Επιλογή με συμβολισμό, έτσι; *** Έναν χρόνο σας γαμάμε, απόψε θα σας δείρουμε κιόλας. *** Αυτή η πουτάνα η πρώτη φορά αριστερά σε τί διαφέρει από την τελευταία φορά δεξιά, μη χέσω; *** Μ' αρέσει που κάνατε θέμα την εγγλέζα η οποία έπλυνε το τζην της αφήνοντας στην τσέπη του ένα δελτίο λόττο που κέρδισε 33 μύρια λίρες. *** Ρε σεις, αυτά τα έχει κάνει η Βλαχοπούλου πριν μισό αιώνα!  

Οικογενειακά βάρη

*** Μια ζωή καθυστερημένη η Εγγλεζία. *** Οι άλλοι πουλάνε οικόπεδα στον Άρη και οι εγγλέζοι προσκυνάνε ακόμα την Ζαμπέτα. *** Την Ελισσάβετ, ντε! *** Τώρα που άρχισες να βγαίνεις αργά απ' το σώμα μου και βασανιστικά... (Μελίνα Ασλανίδου) *** Κατρούγκαλος: "Το νέο ασφαλιστικό φέρνει την ελπίδα." *** Κουνιώνται για την ελπίδα, Γιώργο. *** Καμμιά σύνταξη φέρνει; *** Καλέ, τις είδατε τις ομορφιές χτες στην βουλή, με τον Λοβέρδο; *** "Κάτσε κάτω άσχετε και μη τραμπουκίζεις" στον υπουργό; *** Πω πω γλώσσα, ο πρώην τροτσκιστής, πρώην σοσιαλιστής, πρώην γενικώς αλλά και νυν και αεί ηλίθιος! *** Το καλύτερο, όμως, ήταν αυτό που είπε για "κοινοβούλιο Βόρειας Κορέας". *** Έτσι μπράβο, Ανδρέα, γιατί μας έχουν πρήξει ότι η Βόρεια Κορέα έχει δικτατορία. *** Κοινοβούλιο έχει, άσχετοι! *** Δένδιας: "Αν κάποια παράταξη έχει πέσει διαχρονικά θύμα διαπλοκής στην χώρα, αυτή είναι η Ν.Δ." *** Καλέ, άει στον διάολο! *** Ήταν θύμα διαπλοκής ο εθνάρχης; *** Ρε συ Νίκο, πενήντα τόσα χρόνια κι ακόμα ψάχνετε ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο; *** Κλαίει ο άγγελός μου κι όσο κλαίει βρέχει, δεν θα σ' αγαπήσει, μαύρο αίμα έχει... (Ελεονώρα Ζουγανέλη) *** Αυτός ο Καλύβας, που είπε ότι οι κακοποιοί αφοι Τσερνάεφ ήταν φίλοι του Γρηγορόπουλου και παρέα του εκείνο το βράδυ στα Εξάρχεια, είναι όντως καθηγητής στο Γέηλ; *** Αυτό το σκουτί που έβγαλε βιβλίο με το άλλο σκουτί, τον Μαραντζίδη, για τον εμφύλιο; *** Καλύβας, καθηγητής Γέηλ: "Το μόνο μέτρο ποιότητας ενός βιβλίου, η εμπορική του επιτυχία." *** Ωρέ, ΑΣΟΕΕ και πάλι ΑΣΟΕΕ λέμεεεε!!!

Τον κώλο σου ξύνεις, Αντώνη; Ντροπή!

*** Αλέξη, "ριζοσπαστικοποιούμαι" είναι αυτό που λέγαμε παλιά "διορίζομαι"; *** Όταν αποκαλείς "λαθρο-" τους μετανάστες, τί πιο φυσιολογικό από το να αποκαλείς τους ναζί "γερμανούς τουρίστες"; *** Συμφωνείς, Χατζηνίκο; *** Πάντως, αν σου πω ότι στενοχωρήθηκα για το βρομόξυλο που φάγανε, θα σου πω ψέμματα. *** Από τον πύργο της Βαβέλ έφυγα νύχτα με το ΚΤΕΛ για να γλιτώσω... (Θέμης Αδαμαντίδης) *** Πολύ σωστά κατέβηκε από το Εθνικό Θέατρο η παράσταση που ήταν βασισμένη σε κείμενο του Σάββα Ξηρού. *** Αυτό έλειπε, να αποκαθιστούμε καταδικασμένους φονιάδες. *** Πάμε τώρα να εξαφανίσουμε τα τραγούδια του άλλου καταδικασμένου φονιά, του Άκη Πάνου. *** Φόλα και στον Ντάριο Φο που τόλμησε να ανεβάσει θεατρικό τής Ούλρικε Μάινχοφ. *** Κάτω και το "Μακρύ ζεϊμπέκικο" του Σαββόπουλου για τον Κοεμτζή. *** Τάξις και ηθική, τσογλάνια! *** Πώς με βλέπεις, Ντόρα; *** Tζήμερος: "Καμμιά εταιρεία δεν θέλει να απολύει γιατί αυτό σημαίνει ότι πέφτουν οι δουλειές." *** Από την πόλη έρχομαι και στην κορφή κανέλλα, Θάνο μου. *** Πέφτουν οι δουλειές τής Πειραιώς και της Άλφα, ας πούμε; *** Τί έχεις σπουδάσει είπαμε; *** Άνοιξα μανταρίνι και σε θυμήθηκα, πολλές φορές σε ξέχασα μα δεν σ' αρνήθηκα... (Λουδοβίκος των Ανωγείων) *** Χατζηνίκος: "Οι υπερασπιστές του... λογοτεχνικού ''ταλέντου'' του Ξηρού είναι τελικά περισσότεροι από τα έργα του!" *** Παπαριές α λα κρεμ, Νίκο μου. *** Βρε μαλάκα, το λογοτεχνικό ταλέντο τού Ξηρού κρίνουμε ή το κατέβασμα ενός έργου επειδή χρησιμοποιεί φράσεις τού Ξηρού; *** Πλεύρης: "Η κυβέρνηση χρηματοδοτεί ταινία για την δράση του Ξηρού." *** Θανούλη, το τι μ' αρέσει που κάθε τόσο επιβεβαιώνεις πόσο μαλάκας είσαι, δεν λέγεται! *** Λιάγκας: "Το έγκλημα οφείλει να μην έχει ιδεολογική αφετηρία." *** Περιορίσου σε απλές φράσεις, Γιώργο μου. *** Όπως π.χ. "Λόλα, να ένα μήλο." *** Εκτός αν διεκδικείς κι εσύ δικαίωμα στην μαλακία, οπότε πάω πάσο.

Ευτυχισμένα χρόνια

*** Έχω το σεντόνι σου, το σεντόνι σου, σύννεφο που με τυλίγει... (Γιάννης Κότσιρας) *** Για να ανεβάσω λίγο το επίπεδο του ιστολογίου, θυμήθηκα σήμερα μερικούς έντεχνους στίχους επιπέδου. *** Ελπίζω να μη σπαστήκατε. *** Αν γελάσατε με το χοντροζεύγαρο της δεύτερης φωτογραφίας, σας πληροφορώ ότι παίρνουν μηνιαίο επίδομα κάπου 2.500 στερλίνες επειδή δεν μπορούν να εργαστούν λόγω πάχους. *** Φαντάζομαι ότι σας κόπηκε το γέλιο. *** Αν σας πω κι ότι αυτός είναι ο έκτος γάμος του κυρίου, θα ξαναγελάσετε βλέποντας χοντρό; *** Έτσι μπράβο! *** Στην πρώτη φωτογραφία βλέπετε άλλον έναν χοντρό με την μαμά του αλλά την εποχή που δεν ήταν καθόλου χοντρός. *** Κυρίες, δεσποινίδες και κύριοι, ο Δημήτρης Σταρόβας όπως δεν τον έχετε ξαναδεί. *** Για φινάλε, σας έχω μια φωτογραφία του 1957 με τρία πιτσιρίκια: Τζορτζ (ετών 14), Τζον (ετών 16) και Πωλ (ετών 15). *** Πέντε χρόνια αργότερα, στην παρέα θα έμπαινε κι ο Ρίτσαρντ και όλοι μαζί θα ηχογραφούσαν το πρώτο τους τραγούδι, με τίτλο "Love me do". *** Kυρίες, δεσποινίδες και κύριοι, οι Beatles πριν γίνουν Beatles. *** Eίμαστε εραστές της ποιότητας, τί να κάνουμε; *** Ένα πακέτο πέταξα σέρτικα στον πνιγμένο, που παίζει ζάρια και χαρτιά... (Θανάσης Παπακωνσταντίνου) *** Μιας και οι Beatles μας τελείωσαν, βολευτείτε με έντεχνους πνιγμένους τζογαδόρους. *** Καλό σαββατοκύριακο νά 'χετε! ***

Τράπεζα της Ελλάδος - 7. Το clearing της δεκαετίας του '30

Λέγαμε χτες ότι μετά την διεθνή κεφαλαιακή κρίση τού 1929 άνθισε το clearing (κλήρινγκ), δηλαδή το αμοιβαίο ή συμψηφιστικό εμπόριο και ότι η Τράπεζα της Ελλάδος ανέλαβε την υποχρέωση των σχετικών εκκαθαρίσεων. Αν και θα μπορούσαμε να πούμε πολλά πάνω σ' αυτό το θέμα, στα στενά και περιορισμένα πλαίσια ενός ιστολογικού σημειώματος θα επικεντρωθούμε στο ελληνογερμανικό κλήρινγκ.

Μπορεί σήμερα να ηχεί παράξενα στ' αφτιά μας αλλά εκείνη την εποχή το ελληνογερμανικό κλήρινγκ άφηνε σταθερά υπόλοιπο υπέρ της Ελλάδας. Με απλά λόγια, δηλαδή, κάναμε περισσότερες εξαγωγές στην Γερμανία από εισαγωγές. Το φαινόμενο έχει λογική εξήγηση: η Γερμανία βρίσκεται σε περίοδο ανασυγκρότησης από τις καταστροφές τού Α' Παγκοσμίου Πολέμου ενώ, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, έρριξε βάρος στην παραγωγή πολεμικού υλικού. Και για να το πούμε λαϊκά, ενώ εμείς είχαμε να στείλουμε στους γερμανούς καπνό, βαμβάκι, σταφίδα, κρασί, λάδι κλπ, δεν υπήρχαν πολλά πράγματα να πάρουμε απ' αυτούς. Έτσι, μέχρι το 1936, είχε μαζευτεί ένα ποσό κάπου 32 εκατ. μάρκα (1,28 δισ. δραχμές) για εκκαθάριση υπέρ της Ελλάδας.

Βερολίνο, 5/5/1934: Ο διοικητής της Ράιχσμπανκ Χγιάλμαρ Σαχτ περπατά καμαρωτός δίπλα στον Αδόλφο Χίτλερ

Επειδή, όμως, κλήρινγκ σημαίνει ανταλλαγή προϊόντων, έπρεπε κάτι να βρεθεί να ψωνίσουμε κι εμείς. Με την μεσολάβηση της Τράπεζας της Ελλάδος, βρέθηκε. Πέντε εκατομμύρια μάρκα πήγαν στην Ελληνική Τηλεφωνική Εταιρεία και κάπου τόσα ακόμη στους Ελληνικούς Σιδηροδρόμους ενώ η ΤτΕ κατάφερε να πάρουμε και τέσσερα εκατομμύρια μάρκα σε μετρητό. Είναι η εποχή που το ελληνικό δημόσιο ανακαλύπτει τα καλά τής Ζήμενς, της Bosch, της Agfa και της Telefunken.

Παρ' όλα αυτά, το υπόλοιπο υπέρ της Ελλάδας όλο και διευρύνεται. Το κακό ήταν πως η ΤτΕ πλήρωνε κανονικά όσους έκαναν εξαγωγές στην Γερμανία και περίμενε να πάρει τα λεφτά της όταν θα αποφάσιζε η Ράιχσμπανκ να πληρώσει. Ουσιαστικά, δηλαδή, η ΤτΕ χρηματοδοτούσε άτοκα τις ελληνικές εξαγωγές, αντίθετα με ό,τι έκαναν όλες οι άλλες χώρες που άφηναν τους εξαγωγείς να περιμένουν πότε θα πληρωθούν. Κάπου εκεί, η ΤτΕ άρχισε να ανησυχεί, καθώς τα κεφάλαιά της βρίσκονταν στον αέρα, ακάλυπτα από εγγυήσεις. Αν η Ράιχσμπανκ δεν πλήρωνε; Προκειμένου να βρεθεί λύση στο πρόβλημα, πρότεινε στο κράτος να του πουλήσει 15 εκατ. μάρκα (από εκείνα που της χρώσταγε η Ράιχσμπανκ), τα οποία το κράτος θα μπορούσε να τα πατσίσει με αγορά πολεμικού υλικού. Όμως η κυβέρνηση είχε τόσα στενέματα ώστε δίσταζε να πάρει τέτοια απόφαση.

Σ' αυτό το σημείο, ίσως να αναρωτιέστε γιατί επιμέναμε στο κλήρινγκ με τους γερμανούς αφού δεν παίρναμε τα λεφτά μας. Η απάντηση είναι απλή: λόγω υψηλού ποσοστού κέρδους! Προσέξτε:

Οι γερμανοί αγόραζαν σχεδόν ό,τι είχαμε για πούλημα, επειδή στην συνέχεια το μοσχοπούλαγαν στην Ιταλία, η οποία είχε μπόλικο χρήμα (ας είναι καλά οι αποικίες). Οι έλληνες εξαγωγείς αντιλήφθηκαν την πρεμούρα των γερμανών και διατηρούσαν τις τιμές των προϊόντων τους ψηλά. Αυτό είχε μεν ως αντίκτυπο να χαθούν όλες οι αγορές που γίνονταν με ζεστό συνάλλαγμα αλλά το αφτί των ελλήνων εξαγωγέων δεν είχαν κανέναν λόγο να ιδρώσει εφ' όσον έπαιρναν τα λεφτά τους από την ΤτΕ αμέσως. Έτσι, η Γερμανία έφτασε να μονοπωλεί σχεδόν τις εξαγωγές μας. Κι όσο οι γερμανοί αγόραζαν δίχως πολλά παζάρια, τόσο οι έλληνες ανέβαζαν τις τιμές και τόσο αυξανόταν το υπόλοιπο στην Ράιχσμπανκ.

Βέβαια, όλα αυτά δεν τα βλέπαμε μόνο εμείς. Τα έβλεπαν και οι γερμανοί και σκέφτηκαν να τα εκμεταλλευτούν. Γι' αυτό και το καλοκαίρι τού 1936, λίγο πριν την κήρυξη της δικτατορίας από τον Μεταξά, ήρθε στην Ελλάδα για επίσημη επίσκεψη ο διοικητής τής Ράιχσμπανκ Χγιάλμαρ Σαχτ(*), μια επίσκεψη που την ανταποδώσαμε λίγες μέρες αργότερα. Στην κορυφή τής ατζέντας των συζητήσεων σ' αυτές τις επισκέψεις ήταν η εκ μέρους της Ελλάδος προμήθεια πολεμικού και τεχνολογικού υλικού από την Γερμανία, στα πλαίσια του κλήρινγκ. Τελικά, οι διοικητές των δυο τραπεζών συμφώνησαν στην χορήγηση γερμανικών πιστώσεων 30 εκατ. μάρκων για την προμήθεια τέτοιου υλικού. Καλό ποσό, αν υπολογίσουμε ότι το υπόλοιπο από το κλήρινγκ ήταν 32 εκατομμύρια.

Μπορεί στην Τράπεζα της Ελλάδος πολλοί να αισθάνθηκαν ανακούφιση μ' αυτή την συμφωνία αλλά κάποιοι άλλοι ανησύχησαν. Αυτοί ήταν οι άγγλοι, οι οποίοι είχαν κάθε λόγο να στενοχωριούνται βλέποντας την Ελλάδα να προσκολλάται όλο και περισσότερο στην Γερμανία. Αμέσως, λοιπόν, άρχισαν τα καλοπιάσματα, με αποκορύφωμα την πρόσκληση που απηύθυναν το 1938 στον διοικητή τής ΤτΕ Κυριάκο Βαρβαρέσσο να επισκεφθεί το Λονδίνο. Φυσικά, ο Βαρβαρέσσος αποδέχθηκε την πρόσκληση και έμεινε με το στόμα ανοιχτό από την εγκαρδιότητα με την οποία τον υποδέχθηκαν οι διάφοροι οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες με τους οποίους συναντήθηκε. Είναι χαρακτηριστικό ότι, επιστρέφοντας, δήλωσε περιχαρής πως "δεν θα βραδύνη να εκδηλωθή στροφή τής αγγλικής εμπορικής πολιτικής υπέρ της Ελλάδος".

Οι αρχιτραπεζίτες της Γερμανίας Χγιάλμαρ Σαχτ (αριστερά) και της Αγγλίας βαρώνος Μόνταγκιου Νόρμαν (δεξιά)

Αν σας παραξενεύει το γεγονός ότι τέτοια θέματα συζητιούνται και αποφασίζονται από διοικητές τραπεζών κι όχι από πρωθυπουργούς ή έστω υπουργούς, δεν σας αδικώ. Μάλιστα δε, για να σας ιντριγκάρω περισσότερο, θα προσθέσω ότι στις αρχές τού 1940 ο Βαρβαρέσσος ξαναπήγε στο Λονδίνο για να συζητήσει με τους ομολογιούχους του ελληνικού χρέους. Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση που εκδόθηκε μετά το ταξίδι του, οι διαπραγματεύσεις "διεξήχθησαν εν φιλικωτάτη ατμοσφαίρα και εν πνεύματι αμοιβαίας κατανοήσεως", ο δε Βαρβαρέσσος "θεωρεί ως ιδιαιτέρως ευχάριστον γεγονός την επελθούσαν ρύθμισιν του δημοσίου χρέους".

Έτσι γινόταν τότε: οι διοικητές των τραπεζών υποκαθιστούσαν την πολιτική εξουσία. Μερικές δεκαετίες αργότερα, θα σημειώναμε πρόοδο: οι διοικητές των τραπεζών θα γίνονταν πρωθυπουργοί.

-----------------------------------------
(*) Την περίοδο 1934-1937 ο Σαχτ διετέλεσε και υπουργός οικονομικών των ναζί. Μετά τον πόλεμο, δικάστηκε στην Νυρεμβέργη όπου αθωώθηκε με παρέμβαση των άγγλων, παρά την επιμονή των σοβιετικών να καταδικαστεί. Ο Σαχτ ξαναδικάστηκε το 1948 από δικαστήριο της Δυτικής Γερμανίας και καταδικάστηκε σε οχτώ χρόνια καταναγκαστικά έργα αλλά αφέθηκε και πάλι ελεύθερος. Το 1950 συνελήφθη και προσήχθη και πάλι σε δίκη ως ναζί αλλά αυτή την φορά αθωώθηκε οριστικά. Το 1953 ίδρυσε δική του τράπεζα. Πέθανε στα 93 του το 1970, έχοντας προλάβει να διατελέσει σύμβουλος επί οικονομικών θεμάτων σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.

Τράπεζα της Ελλάδος - 6. Αρωγός εντός και εκτός συνόρων

Στα χρόνια που μεσολάβησαν από την πτώχευση του 1932 μέχρι την κατοχή της χώρας από τις φασιστικές δυνάμεις το 1941, η Τράπεζα της Ελλάδος πιστοποίησε κατ' επανάληψη τον θεσμικό της ρόλο ως στυλοβάτη τού συστήματος. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου έσπευσε να βοηθήσει στην διάσωση είτε μεμονωμένων επιχειρήσεων είτε της ελληνικής οικονομίας γενικώτερα. Παραδείγματος χάριν:

(α) Μιλήσαμε ήδη για τα 20 εκατομμύρια που διέθεσε η ΤτΕ προκειμένου να εκκαθαριστεί ομαλά η τράπεζα Κοσμαδοπούλου. Η απόφαση γι' αυτή την βοήθεια λήφθηκε από το Γενικό Συμβούλιο κατά την συνεδρίαση της 17/6/1932, δηλαδή ενάμισυ μήνα μετά την πτώχευση της χώρας. Στην ίδια συνεδρίαση, το Γ.Σ. ενέκρινε και ένα υπέρογκο για την εποχή δάνειο 150 εκατομμυρίων προς την νεοσύστατη Αγροτική Τράπεζα, η οποία αντιμετώπιζε ήδη σοβαρά προβλήματα ρευστότητας.

1932. Η φτώχεια έχει αρχίσει να θερίζει. Σύμφωνα με την τοπική εφημερίδα της Δράμας Λαϊκή Φωνή,
μέσα σε έξι μήνες (11/1931-5/1932), οι δραμινοί "σκοτώνουν" στα τέσσερα αργυραμοιβεία της πόλης τους
πάνω από 40 οκάδες χρυσαφικά, ο οποίος φυγαδεύεται παράνομα στο εξωτερικό.

(β) Με την οικονομική κατάσταση να χειροτερεύει διαρκώς, τα διαθέσιμα των τραπεζών όλο και λιγόστευαν. Χαρακτηριστικό είναι το ότι τον Σεπτέμβριο του 1935 οι καταθέσεις όλων των τραπεζών στην ΤτΕ έφτασαν τα 160 εκατομμύρια ενώ στην αρχή του χρόνου ξεπερνούσαν τα 1,76 δισ.! Τότε ήταν που η Εθνική Τράπεζα ζήτησε την κατεπείγουσα ενίσχυσή της με 275 εκατομμύρια. Το πρόβλημα της ΕτΕ ήταν τόσο μεγάλο ώστε το αίτημα έγινε αμέσως δεκτό από την Εκτελεστική Επιτροπή, ώστε να μη χαθεί χρόνος μέχρι να συγκληθεί το Γενικό Συμβούλιο.

(γ) Μόλις ο Χίτλερ μπήκε στον Πολωνία και άρχισε κι επίσημα ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο κόσμος έσπευσε στις τράπεζες και άρχισε να αποσύρει τις καταθέσεις του. Οι τράπεζες τα χρειάστηκαν και αντέδρασαν σπασμωδικά με το να εφευρίσκουν διάφορες δικαιολογίες για να εμποδίσουν τους καταθέτες τους να προβαίνουν σε αναλήψεις. Η ΤτΕ επενέβη και ζήτησε από όλες τις τράπεζες να σταματήσουν αυτή την τακτική, υποσχόμενη ότι θα τις βοηθούσε καλύπτοντας οποιοδήποτε κενό ρευστότητας παρουσιαζόταν. Έτσι, περί τα τέλη Αυγούστου 1939, οι τράπεζες σήκωσαν όλα τους τα χρήματα από την ΤτΕ και άρχισαν να ικανοποιούν όλες τις απαιτήσεις των καταθετών τους. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, οι καταθέτες ηρέμησαν, πείστηκαν ότι τα χρήματά τους δεν κινδυνεύουν και οι καταθέσεις επέστρεψαν στις τράπεζες.

(δ) Παράλληλα, η ΤτΕ προσπάθησε να βοηθήσει με καθε τρόπο τις μεγάλες επιχειρήσεις  που είχαν προβλήματα λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Η βοήθεια αυτή δινόταν όχι απλώς με δανεισμό αλλά και με μείωση του επιτοκίου δανεισμού, με προεξοφλήσεις αξιογράφων επί ενεχύρω απαιτήσεων, με κούρεμα των σωρευμένων τόκων κλπ.


Όμως, η Τράπεζα της Ελλάδος δεν έδειχνε συμπαράσταση μόνο στο εγχώριο κεφάλαιο. Όταν στις 17 Μαΐου 1930 ιδρύθηκε η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (ΤΔΔ), ζητήθηκε από την ΤτΕ να συμμετάσχει στο κεφάλαιό της. Η ΤΔΔ απευθυνόταν σε κεντρικές τράπεζες που ενδιαφέρονταν για τον διακανονισμό των χρεών του Α' ́Παγκοσμίου Πολέμου και των συναφών επανορθώσεων ή είχαν νόμισμα ικανοποιητικής αξίας βάσει των αρχών του κανόνα χρυσού ή κανόνα συναλλάγματος-χρυσού που ίσχυαν. Η ΤτΕ δέχτηκε την πρόσκληση, βλέποντάς την ως πρόκληση να αποκτήσει διεθνή αναγνώριση και επιρροή. Τα ταξίδια των στελεχών της τράπεζας ανά τον κόσμο άρχισαν και οι συμμετοχές τους σε διεθνή συνέδρια όλο και αυξάνονταν.

Με τα πρώτα δείγματα της κρίσης στην Ευρώπη, η ΤτΕ εμφανίστηκε έτοιμη να συνδράμει ξένες τράπεζες που αντιμετώπιζαν προβλήματα. Έτσι, στις 22 Ιουνίου 1931 αποφάσισε να συμμετάσχει στην στήριξη της Εθνικής Τράπεζας της Αυστρίας, σε συνεργασία με την ΤΔΔ. Το ίδιο πρόθυμα δέχτηκε να συμμετάσχει και σε δεύτερο δάνειο προς την ίδια τράπεζα, θέλοντας να δείξει την επιθυμία της να βοηθήσει την ΤΔΔ στο έργο της.

Με την ίδια "διεθνή τραπεζική αλληλεγγύη", η ΤτΕ έσπευσε να βοηθήσει και την Εθνική Τράπεζα της Ουγγαρίας. Μάλιστα δε, τον Ιανουάριο του 1932 και ενώ ο Βενιζέλος γυρνούσε την Ευρώπη ψάχνοντας δανεικά, η ΤτΕ υπέκυψε στις πιέσεις της ΤΔΔ και ανανέωσε τα δάνειά της προς τις τράπεζες και της Αυστρίας και της Ουγγαρίας. Και σαν να μην έφταναν αυτά, τον Νοέμβριο του 1933 η ΤτΕ αποφάσισε να παγώσει για τρία χρόνια την εξόφληση των δανείων τής ουγγρικής τράπεζας (σε χρυσά δολλάρια παρακαλώ!) επειδή θεωρήθηκε πως η εξόφληση δεν ήταν εφικτή "λόγω της δυσχερούς οικονομικής καταστάσεως της Ουγγαρίας" (σάμπως η κατάσταση της Ελλάδας να ήταν καλύτερη).

Βασιλεία, Ελβετία: Η έδρα της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (Bank for International Settlements - BIS)

Ας επιστρέψουμε, όμως, στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Ως απόρροια της μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης του 1929, όλες οι χώρες του κόσμου άρχισαν να επιβάλλουν περιορισμούς στις εισαγωγές τους (κυρίως αυξάνοντας υπέρογκα  τους δασμούς), προκειμένου να μειώσουν την εκροή συναλλάγματος. Τότε άρχισε να ανθεί το "συμψηφιστικό ή αμοιβαίο εμπόριο", πιο γνωστό ως κλήρινγκ (clearing). Δηλαδή, έστελνε μια χώρα στην άλλη καλαμπόκι και, αντί για συνάλλαγμα, πληρωνόταν με βρώμη. Επειδή, όμως, πάντα υπήρχε μια διαφορά στον λογαριασμό (έστω και μικρή), έπρεπε στο τέλος κάθε συναλλαγής να γίνει εκκαθάριση. Για την τακτοποίηση των εκκαθαρίσεων από κλήρινγκ, η ευθύνη ανατέθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Αλλά για το κλήρινγκ θα πούμε περισσότερα αύριο.

Τράπεζα της Ελλάδος - 5. Η πτώχευση του 1932

Μετά την συντριπτική του νίκη στις εκλογές τής 19/8/1928 (178 έδρες στις 250), ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατάρτισε ένα εξαιρετικά αισιόδοξο και φιλόδοξο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων για να λύσει το προσφυγικό και να βάλει την Ελλάδα σε ρυθμούς ανάπτυξης. Η δραχμή εντάχθηκε αμέσως στον κανόνα χρυσού, οι άγγλοι κεφαλαιούχοι άρχισαν να αυξάνουν αλματωδώς τις επενδύσεις τους στην χώρα και όλα έδειχναν να πηγαίνουν καλά. Μέχρι το 1931, ο τόπος θα κατέγραφε, για πρώτη φορά στην ιστορία του, τρεις συνεχόμενους πλεονασματικούς προϋπολογισμούς. Μόνο μελανό σημάδι ήταν η αύξηση του χρέους σχεδόν κατά 20% μέσα σε τρία χρόνια αλλά ποιος τα υπολόγιζε τότε αυτά...

Τα απόνερα της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης τού 1929 άργησαν να φτάσουν στην Ελλάδα αλλά κάποια στιγμή έφτασαν. Με την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση πια, ήταν μοιραίο και οι εξαγωγές τής χώρας (καπνός κλπ) να μειωθούν και οι άδηλοι πόροι από τα εμβάσματα των ομογενών να λιγοστέψουν. Ο Βενιζέλος βρέθηκε να βαδίζει σε τεντωμένο σχοινί: για να τονώσει τις εξαγωγές έπρεπε να υποτιμήσει την δραχμή αλλά κάτι τέτοιο θα αύξανε κατακόρυφα το χρέος, σε σημείο να μη μπορεί πια να εξυπηρετηθεί.

Ζάππειο, 1929(;): Ο Ελευθέριος Βενιζέλος (με το δίκωχό του) δίπλα στον Γεώργιο Παπανδρέου.
Πίσω τους ο Πότης Τσιμπίδαρος. Δίπλα στον Παπανδρέου, καθήμενος, ο Παναγής Τσαλδάρης

Τελικά, ο Βενιζέλος αποφάσισε να μη διαταράξει την σχέση τής δραχμής με την στερλίνα και επελέγη η λύση της διατήρησης των νομισματικών ισοτιμιών. Προκειμένου να στηρίξει την δραχμή, η Τράπεζα της Ελλάδος κλήθηκε να διαθέσει τα αποθέματά της σε χρυσό και συνάλλαγμα. Με την πολιτική αυτή διαφώνησαν σθεναρά οι επιφανέστεροι των οικονομολόγων της εποχής, όπως ο Δημήτριος Μάξιμος και ο Κυριάκος Βαρβαρέσσος (τότε ειδικός σύμβουλος της ΤτΕ και αργότερα διοικητής της αλλά και υπουργός οικονομικών). Κι επειδή, όταν επί οικονομικών θεμάτων διαφωνούν οι πολιτικοί με τους οικονομολόγους, είναι απολύτως φυσικό να έχουν δίκιο οι δεύτεροι, πολύ σύντομα το σύστημα βρήκε σε βράχο: τα -έτσι κι αλλιώς, ασθενικά- αποθέματα της ΤτΕ εξανεμίστηκαν δίχως ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Τον Σεπτέμβριο του 1931, το οικονομικό επιτελείο τής κυβέρνησης είχε την ιδέα να συνδέσει την δραχμή με το δολλάριο, προκειμένου να τονωθεί η σταθερότητά της. Δυστυχώς, η επιλογή αυτή δημιούργησε πανικό και σε λίγες μέρες φυγαδεύτηκαν στο εξωτερικό 3,6 εκατ. δολλάρια από τράπεζες και ιδιώτες, επιτείνοντας ραγδαία τα προβλήματα.

Ο Βενιζέλος πείσμωσε. Αύξησε τους εισαγωγικούς δασμούς και, την ώρα που άλλες τράπεζες έκλειναν, αυτός ίδρυε την Αγροτική Τράπεζα για να ενισχύσει την γεωργική παραγωγή. Επίσης, έδωσε εντολή στην τράπεζα της Ελλάδος να μειώσει όσο μπορούσε την κυκλοφορία τής δραχμής, προκειμένου να προφυλάξει το νόμισμα από πληθωριστικές και κερδοσκοπικές πιέσεις. Ταυτόχρονα, δρομολόγησε ένα πλάνο αύξησης του εξωτερικού δανεισμού, όχι για αναπτυξιακούς λόγους πλέον αλλά για να στηρίξει την δραχμή με συνάλλαγμα. Προς τούτο, τον Ιανουάριο του 1932 πήρε σβάρνα Ρώμη, Παρίσι και Λονδίνο, ψάχνοντας πενήντα εκατομμμύρια δολλάρια δανεικά για τέσσερα χρόνια.

Οι ξένοι δεν έδειξαν να πολυσυγκινούνται από όσα τους έλεγε ο Βενιζέλος αλλά δέχτηκαν να συζητήσουν το ελληνικό πρόβλημα στην συνεδρίαση της Δημοσιονομικής Επιτροπής της Κοινωνίας των Εθνών (σ.σ.: σήμερα θα μιλούσαμε για Γιούρογκρουπ) τον Μάρτιο. Μέχρι τότε, όμως, οι ελληνικές εξαγωγές πάγωσαν τελείως και η τράπεζα της Ελλάδος έδωσε στο κράτος το 1/3 των αποθεματικών της σε συνάλλαγμα, ώστε να εξυπηρετηθούν οι δανειακές υποχρεώσεις της χώρας. 

Ανοίγουμε παρένθεση. 83 χρόνια αργότερα, η Ελλάδα θα ξανάβγαινε παγανιά για δανεικά και οι ξένοι θα δέχονταν με τα χίλια ζόρια να συζητήσουν το ελληνικό πρόβλημα με μερικούς μήνες καθυστέρηση. Στο μεταξύ, οι δημόσιοι φορείς, οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης και σχεδόν όλοι οι φορείς που διέθεταν δημόσιο χρήμα θα καλούνταν να δώσουν τα αποθεματικά τους στο κράτος ώστε να εξυπηρετηθούν οι δανειακές υποχρεώσεις της χώρας. Οι ομοιότητες ανάμεσα στο 1932 και το 2015 είναι όντως ανατριχιαστικές. Αφήνουμε την παρένθεση ανοιχτή και συνεχίζουμε.

Με τούτα και με κείνα, έφτασε ο Μάρτιος και συνεδρίασε η Δημοσιονομική Επιτροπή της ΚτΕ αλλά ο Βενιζέλος δεν κατάφερε να γίνει πειστικός. Η Επιτροπή έκρινε ότι οι έλληνες δεν ήθελαν να κάνουν καμμιά θυσία αλλ' απλώς έψαχναν τρόπο να φορτώσουν τα πρόβλημά τους στους πιστωτές τους. Ο Βενιζέλος στράφηκε τότε απ' ευθείας στην Κοινωνία των Εθνών αλλά κι από κει δεν πήρε παρά μόνο ευχές και συμπάθεια.

20/3/1932, 45 μέρες πριν την πτώχευση, ο Βενιζέλος παραμυθιάζει τον λαό με διάγγελμά του:
"Και αν ακόμη οι ξένοι δεν μας βοηθήσουν, ουδείς υπάρχει κίνδυνος καταστροφής"

Τα πάντα είχαν πια τελειώσει. Στις 27 Απριλίου 1932, η Ελλάδα αποχώρησε από τον κανόνα του χρυσού και η δραχμή άρχισε να καταρρέει. Μέχρι την 5η Μαΐου η στερλίνα θα έπιανε τις 539 δραχμές (από 375). Μη μπορώντας πλέον να κάνει αλλιώς, η κυβέρνηση κήρυξε στάση πληρωμών, επισημοποιώντας την πέμπτη πτώχευση της Ελλάδας μέσα σε μόλις έναν αιώνα ύπαρξής της. Το κύρος τού Βενιζέλου έσβησε και η χώρα παραδόθηκε σε ένα κύμα πανελλαδικών απεργιακών κινητοποιήσεων. Στις 21 Μαΐου ο Βενιζέλος παραιτήθηκε, δηλώνοντας δημοσίως πως δεν θα επέστρεφε αν δεν ενισχυόταν η εκτελεστική εξουσία και δεν περιοριζόταν η ελευθεροτυπία. Έτσι, για άλλη μια φορά, ο "κορυφαίος έλληνας πολιτικός τού 20ου αιώνα" αποδείκνυε περίτρανα ότι δεν είχε και πολύ καλές σχέσεις με την δημοκρατία.

Συνέχεια της προηγούμενης παρένθεσης. Στις 6 Ιουνίου 2015 και ενώ περίμενε από τους ξένους να συζητήσουν το ελληνικό πρόβλημα, η κυβέρνηση δεν πλήρωσε την οφειλόμενη δόση στο ΔΝΤ, ζητώντας ομαδοποίηση των οφειλών και πληρωμή στις 30 Ιουνίου. Όμως, ούτε τότε πλήρωσε, ζητώντας και νέα παράταση. Παρά ταύτα, η χώρα δεν κηρύχθηκε επισήμως σε πτώχευση, μιας και κάτι τέτοιο θα έφερνε κατακλυσμιαίες επιπτώσεις σε ολόκληρη την ευρωζώνη. Κλείνει η παρένθεση, κλείνει και το σημερινό σημείωμα.

Τράπεζα της Ελλάδος - 4. 1929-1932: Το σύστημα τρίζει

Την εποχή που στην γαστέρα τού κεφαλαίου συλλαμβανόταν η Τράπεζα της Ελλάδος, το τραπεζικό τοπίο τής χώρας ήταν ασαφές και μπερδεμένο. Κατ' αρχάς, δέσποζε η Εθνική, με τον δισυπόστατο ρόλο της ως εμπορική και ως κεντρική τράπεζα. Δίπλα της, υπήρχαν άλλες 37 τράπεζες, ανάμεσα στις οποίες ξεχώριζαν η Αθηνών, η Εμπορική, η Τράπεζα Ανατολής και η -αγγλικών συμφερόντων- Ιονική, που κυριαρχούσε στα Ιόνια νησιά. Επίσης, υπήρχαν τρεις κτηματικές τράπεζες, με την νεοσύστατη Εθνική Κτηματική (θυγατρική της Εθνικής) να ξεχωρίζει. Τέλος, υπήρχαν δυο μικρές αγροτικές τράπεζες, το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο και το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων. Μόνη της η Εθνική κατείχε το 45% των καταθέσεων της χώρας, οι άλλες τέσσερις μεγάλες τράπεζες που αναφέραμε κατείχαν μαζί το 40% και όλες οι υπόλοιπες σαράντα τράπεζες μοιράζονταν το 15%.

Μέσα στο παραπάνω πλαίσιο, με το κράτος να αντιμετωπίζει οργανωτικά προβλήματα λόγω αντικειμενικών δυσκολιών (επέκταση με τους βαλκανικούς πολέμους και συρρίκνωση με την μικρασιατική κατάστροφή μέσα σε λιγώτερο από 20 χρόνια) και με την έλλειψη ενός στοιχειώδους τραπεζικού κώδικα, είναι λογικό να συμβούν δυο πράγματα. Πρώτον, ο εναγκαλισμός των τραπεζών με το κράτος, ο οποίος ήταν τόσο έντονος ώστε έβγαζε μάτια και επέσυρε δυσμενείς διεθνείς κριτικές (είδαμε ήδη την κριτική των λονδρέζικων Times στην Εθνική). Και, δεύτερον, η σαθρή δομή (κυρίως των μικρών τραπεζών), η οποία τις έκανε εξαιρετικά ευάλωτες στις σεισμικές δονήσεις τού μεγάλου κραχ του 1929. Πάνω σ' αυτό το τελευταίο θα πούμε δυο λόγια σήμερα.

Φεβρουάριος 1932: Διαδήλωση καταθετών μπροστά στο κτήριο της Τράπεζας Κοσμαδοπούλου
(Ένθετο: δημοσίευμα της εφημερίδας "Λαϊκή φωνή", 9/3/1933)

Μετά την μικρασιατική καταστροφή, άρχισαν στην Ελλάδα να ξεπετάγονται καινούργιες τράπεζες σαν μανιτάρια. Μόνο μέσα στο 1926 ιδρύθηκαν επτά: Σερβοελληνική, Γεωργική Ελλάδος. Γεωργικής Πίστεως, Ένωσης, Λακωνίας, Αγγλοαμερικανική, Παύλου. Το πρελούδιο της καταστροφής ήταν η πτώχευση των δυο τελευταίων το 1929. Μια πτώχευση που δημιούργησε πανικό και οδήγησε σε αθρόα απόσυρση καταθέσεων. Η κυβέρνηση Βενιζέλου τα χρειάστηκε και ξεκινησε μια σειρά επαφών με τις μεγαλύτερες τράπεζες, η οποία κατέληξε στην ίδρυση μιας τραπεζικής ένωσης που είχε ως σκοπό την παροχή ρευστότητας στις μικρότερες. Παράλληλα, για να στηρίξει τις παραπαίουσες μικρές τράπεζες, η ένωση αγόραζε τις μετοχές τους που κατέρρεαν στο χρηματιστήριο.

Το πρελούδιο ολοκληρώθηκε και, για λίγο, επικράτησε μια ανακούφιση. Όμως, σύντομα τα όργανα άρχισαν να χτυπούν δυνατώτερα, καθώς πτώχευε η Τράπεζα Θεσσαλίας στον Βόλο. Η Θεσσαλίας είχε ιδρυθεί το 1921 από τον μεγαλοτσιφλικά Παπαγεωργίου και εξυπηρετούσε πολλές θεσσαλικές επιχειρήσεις, οπότε η πτώχευσή της είχε δραματικές επιπτώσεις σε ολόκληρη την οικονομία της περιοχής. Με πρωτοβουλία της Εθνικής (η νεοσυσταθείσα ΤτΕ είναι ακόμη αδύναμη για τέτοια), συστήνεται ένα "συνδικάτο εγγύησης (syndicat de garantie)", το οποίο αναλαμβάνει την εκκαθάριση της τράπεζας Θεσσαλίας.

Μπαίνοντας το 1930, αρχίζουν τριγμοί στην -θεωρούμενη ως ισχυρή- Τράπεζα Βιομηχανίας. Σε βοήθειά της σπεύδουν ΕτΕ και ΤτΕ, προσφέροντάς της ρευστότητα αλλά και προωθώντας ένα σχέδιο συγχώνευσής της με την Τράπεζα Λακωνίας και την Τράπεζα Ελληνικής Εμπορικής Πίστεως. Όμως, το σχέδιο αποτυγχάνει επειδή η Λακωνίας έχει κι αυτή προβλήματα ρευστότητας. Και τότε έρχεται η χαριστική βολή για την Βιομηχανίας, καθώς πτωχεύει ένας από τους μεγαλύτερους χρεώστες της, η "Εμπορική Βιομηχανική Εταιρεία" του πατρινού μεγαλοεπιχειρηματία Δημοσθένη Αλεξόπουλου (*). Η ΤτΕ έκανε τα αδύνατα δυνατά για να σώσει την τράπεζα, έτοιμη να διαθέσει ως και το 10% των κεφαλαίων της γι' αυτόν τον σκοπό (!), πλην εις μάτην. Η Βιομηχανίας οδηγήθηκε σε εκκαθάριση.

Κατά την διετία 1930-1931, όλες οι τράπεζες λειτουργούν με ζημιές και κρατιούνται με τα δόντια. Όμως, στις 31 Ιανουαρίου 1932, σκάει το επόμενο κανόνι και πάλι στον Βόλο. Αυτή την φορά ήταν η Τράπεζα Κοσμαδοπούλου, η οποία παρασέρνει και την -στενά συνδεδεμένη μαζί της- Τράπεζα Τρικάλων αλλά και την τράπεζα Χολέβα-Μαρκαρά στην Λάρισα. Λίγο αργότερα, οι Κοσμαδόπουλοι (**) θα συλληφθούν και θα οδηγηθούν σε δίκη για δόλια χρεωκοπία, πλαστογραφία, απάτη και υπεξαίρεση (λίγο πριν την πτώχευση, είχαν μεταβιβάσει όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία στις συζύγους τους). Με εγγύηση το ενεργητικό τής υπό εκκαθάριση τράπεζας, η ΤτΕ βάζει 20 εκατομμύρια και η ΕτΕ άλλα 5, για να ολοκληρωθεί η εκκαθάριση με τα λιγώτερα δυνατά προβλήματα.

Ολόκληρη η Θεσσαλία είναι πλέον σε αναβρασμό αλλά το βαρέλι δεν φαίνεται να έχει πάτο. Πριν βγει ο Μάιος, άλλη μια τράπεζα της περιοχής καταρρέει. Πρόκειται για την φιλόδοξη Κεντρική Τράπεζα της Ελλάδος, μέτοχοι της οποίας ήσαν κυρίως εφοπλιστές. Η ΚτΕ ενημερώνει την Τράπεζα της Ελλάδος ότι αδυνατεί να επιστρέψει στους καταθέτες της τα χρήματά τους. Η ΤτΕ σπεύδει να βοηθήσει αλλά και πάλι δεν γίνεται τίποτε. Πριν βγει η χρονιά, η Κεντρική θα τεθεί κι αυτή υπό εκκαθάριση.

Ο "Νέος Ριζοσπάστης" αναγγέλλει την πτώχευση της Κεντρικής Τράπεζας (25/5/1932)

Τα σύννεφα πυκνώνουν πάνω από την ελληνική οικονομία. Μέσα σε λιγότερο από τριάμισυ χρόνια έξι τράπεζες τέθηκαν υπό αναγκαστική εκκαθάριση (Αγγλοαμερικανική, Κοσμαδοπούλου, Σάμου, Μεσσηνίας, Κεντρική, Τρικάλων), άλλες δέκα υπό εκούσια εκκαθάριση (Αθηναϊκή, Πίστεως, Βιομηχανίας, Εμπόρων Ελλάδος, Εμπορίου και Βιομηχανίας, Εθνικής Οικονομίας, Θεσσαλίας, Ιδιοκτησίας Πειραιώς, Μεσιτική, Πανελλήνιος) και αρκετά πιστωτικά ιδρύματα πτωχεύουν (Παύλου, Χολέβα-Μαρκαρά κλπ). Μαζί τους βουλιάζει ολόκληρη η αγορά: πτωχεύουν 1.937 επιχειρήσεις, εκ των οποίων οι 501 είναι βιομηχανίες. Ο Μάιος του 1932 μοιάζει με βαρύ χειμώνα...


----------------------------------------------------------------
(*) Ο Δημοσθένης Αλεξόπουλος (πατέρας του ακαδημαϊκού και πρύτανη Καίσαρα Αλεξόπουλου) είναι χαρακτηριστικό δείγμα κεφαλαιούχου της εποχής, με προφίλ "παίζω και κερδίζω": πολιτικός οπαδός τού -επίσης πατρινού- Δημ. Γούναρη, δημοτικός σύμβουλος Πατρέων, αντιπρόεδρος και κατόπιν πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου Πατρών, πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου Πατρών, πρόεδρος της Παναχαϊκής κλπ ενώ υπήρξε μέτοχος και μέλος ΔΣ πολλών εταιρειών (Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων, Ανώνυμος Μηχανουργική και Ξυλουργική Εταιρεία, Ανώνυμος Μετοχική Εταιρεία Ραπτομηχανών, Ελληνική Εμπορική Εταιρεία Εισαγωγών Εξαγωγών - 5Ε κλπ). Στην Πάτρα ήταν πασίγνωστος όχι τόσο λόγω των τριών ιστιοφόρων που διέθετε, όσο λόγω του ότι το 1919 βγήκε στους δρόμους με ένα Φορντ, το πρώτο αυτοκίνητο που κυκλοφόρησε ποτέ στην πόλη.

(**) Την τράπεζα είχε ιδρύσει ο ζαγορίτης αργυραμοιβός Δημήτρης Κοσμαδόπουλος. Μετά τον θάνατό του, το 1921, την ανέλαβαν οι γυιοί του Ιωάννης και Γεώργιος, μετατρέποντάς την σε ανώνυμη εταιρεία. Το 1924, προκειμένου να εκμεταλλευτούν την υπερπαραγωγή εκείνης της περιόδου σε λεμόνια, οι Κοσμαδόπουλοι δημιουργούν εμφιαλωτήριο στην Αγριά τού Πηλίου (δίπλα στα ψυγεία που ήδη διαθέτουν) και βγάζουν στην αγορά την γνωστή λεμονάδα ΕΨΑ. Μετά την πτώχευση, η ΕΨΑ (Εταιρεία Ψυγείων Αγριάς) πέρασε στην ιδιοκτησία τής Εθνικής Τράπεζας.

Τράπεζα της Ελλάδος - 3. Υπεραξίες και παρατάσεις

Λέγαμε τις προάλλες ότι η Εθνική Τράπεζα χρησιμοποιήθηκε ως μοχλός για την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος. Κατά πρώτον, ανέλαβε ως ανάδοχος την διάθεση των μετοχών τής νέας τράπεζας, μια διάθεση που έγινε με δημόσια προσφορά σε τρεις ισόποσες δόσεις. Κατά δεύτερον, συγκέντρωνε σε ειδικό λογαριασμό τα χρήματα που προορίζονταν για συμμετοχή τού δημοσίου στο κεφάλαιο της ΤτΕ (μιλάμε για τα τρία εκατ. στερλίνες που προβλέπονταν στο Πρωτόκολλο της Γενεύης) και απέδιδε εκ μέρους του δημοσίου στην ΤτΕ τα αποθέματα χρυσού και αργύρου του ελληνικού κράτους, τις ομολογίες του σε χρυσό, τις καταθέσεις όλων των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών κλπ. Με δυο λόγια, ο πλούτος του κράτους, ο οποίος βρισκόταν ως τότε στην ΕτΕ, μεταφέρθηκε στην ΤτΕ.

Το πρόβλημα ήταν ότι η ΕτΕ δεν μεταβίβαζε μόνο κρατική περιουσία. Έπρεπε να μεταβιβάσει και το εκδοτικό προνόμιο, το οποίο απολάμβανε από ιδρύσεώς της, το 1841. Μετά από τόσα χρόνια, αυτό το προνόμιο εθεωρείτο ως άυλο περιουσιακό στοιχείο, εφ' όσον προσέδιδε κύρος και ισχύ στην ΕτΕ. Τώρα, όμως, η ΕτΕ υποχρεωνόταν να το παραχωρήσει στην ΤτΕ, άρα να ζημιωθεί.

Πενηντάδραχμο του 1927. Εκδόθηκε από την Εθνική Τράπεζα αλλά, μετά την ίδρυση της ΤτΕ,
κυκλοφόρησε με κόκκινη επισήμανση της Τράπεζας της Ελλάδος.

Παράλληλα, η ΕτΕ ζημιωνόταν και από την παράδοση του χρυσού στην ΤτΕ. Εφ' όσον η δραχμή ήταν ενταγμένη στον κανόνα χρυσού (δηλαδή, η ποσότητα του κυκλοφορούντος χρήματος μιας χώρας καλυπτόταν από ισόποσης αξίας χρυσό), η ΕτΕ, ως εκδότρια τράπεζα, φρόντιζε με κατάλληλες αγοραπωλησίες να διαθέτει πάντοτε επαρκή καλύμματα. Το θέμα ήταν πως, λόγω των αναταράξεων στις διεθνείς αγορές (ας θυμηθούμε και πάλι ότι βρισκόμαστε λίγο πριν το μεγάλο κραχ), η αξία των αποθεματικών πολύτιμων μετάλλων τραβούσε την ανηφόρα, οπότε τα αποθέματα της ΕτΕ σε χρυσό είχαν δημιουργήσει μια μεγάλη υπεραξία. Το σύνολο της υπεραξίας των καλυμμάτων και του εκδοτικού προνομίου υπολογίστηκε στο δυσθεώρητο ύψος του ενός δισεκατομμυρίου δραχμών (ή 2,67 εκατ. στερλινών) περίπου.

Αυτή η υπεραξία έγινε αιτία πολέμου, αφού η Εθνική ζητούσε ανάλογη αποζημίωση. Ο διοικητής της Αλέξανδρος Διομήδης ισχυριζόταν ότι η υπεραξία δημιουργήθηκε χάρη στην συνετή πολιτική και τις ορθές αγοραπωλησίες τής τράπεζάς του, άρα η ΕτΕ νομιμοποιείτο να την κρατήσει. Μαζί του συμφωνούσε και το Λαϊκό Κόμμα. Αντίθετα, ο Αλέξανδρος  Παπαναστασίου υποστήριζε ότι η υπεραξία δημιουργήθηκε από την διαχείριση της κρατικής περιουσίας, άρα πρέπει να ακολουθήσει την κρατική περιουσία στην Τράπεζα της Ελλάδος. Οι οικονομολόγοι της χώρας χωρίστηκαν σε δυο στρατόπεδα, ώσπου ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε να επέμβει με τον δικό του τρόπο: με το έτσι θέλω, μοίρασε την υπεραξία στις δυο τράπεζες 50/50.

Στο σημείο αυτό, αξίζει τον κόπο να κάνουμε άλλη μια στάση, για να πούμε δυο λόγια και για την Εθνική Τράπεζα. Η ΕτΕ ιδρύθηκε το 1841, με νόμο του Όθωνα "Περί συστάσεως Εθνικής Τραπέζης" (ΦΕΚ 6/30-3-1841), σε μια προσπάθεια να τιθασσευτεί το τέρας το οποίο κατέτρωγε τα σπλάγχνα των ελλήνων και λεγόταν τοκογλυφία. Όπως λέει ο νόμος, "αι εργασίαι της τραπέζης θέλουν είσθαι αι εξής: 1) θέλει δανείζει επί υποθήκη και ενεχύρω, και 2) θέλει ενεργεί προεξοφλήσεις", ενώ συμπληρώνει ότι "πάσα άλλη επιχείρησις της τραπέζης, μη ενδιαλαμβανομένη εις το ανωτέρω άρθρον, απαγορεύεται". Στην συνέχεια, πάντως, ο νόμος ανοίγει και το -απαραίτητο στην ελληνική πραγματικότητα- παραθυράκι: "Δύναται, μολοντούτο, η τράπεζα, προϊόντος του χρόνου, να αναλάβη, τη συγκαταθέσει της Κυβερνήσεως και της γενικής συνελεύσεως, και νέας επιχειρήσεις". Στον ίδιο νόμο περιλαμβάνεται και το δικαίωμα της τράπεζας να εκδίδει χρήμα: "Προς τον σκοπόν τούτον η τράπεζα έχει το δικαίωμα να εκδώση τραπεζητικά γραμμάτια, πληρωτέα εις τον φέροντα...".

Σϋμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης, η ΤτΕ θα λειτουργούσε μέχρι το 1970 (μη ξεχνάμε ότι το δάνειο είχε διάρκεια 40 χρόνια και θα έληγε το 1968) ενώ το εκδοτικό της προνόμιο θα έληγε το 1960 κατόπιν καταγγελίας. Όμως, η κυβέρνηση Καραμανλή δεν προέβη σε καταγγελία και το προνόμιο ανανεώθηκε αυτοδικαίως. Το 1970, η δικτατορική κυβέρνηση ανανέωσε την άδεια λειτουργίας της ΤτΕ μέχρι το 2000 (ΝΔ 413/1970. ΦΕΚ Α/16/22-1-1970), αυξάνοντας μάλιστα το μετοχικό κεφάλαιό της κατά 42 εκατ. δραχμές. Το 1992, η κυβέρνηση Μητσοτάκη παρέτεινε εκ νέου την άδεια λειτουργίας της ΤτΕ μέχρι το 2020 (Ν.2010/1992, ΦΕΚ Α/20/14-2-1992). Τέλος, το 2012, η κυβέρνηση Σαμαρά αντικατέστησε το "2020" του παραπάνω νόμου με το "2050" (Ν.4099/2012, άρθρο 165, παρ. 7, ΦΕΚ Α/250/20-12-2012).

ΦΕΚ 6/30-3-1841: "Περί συστάσεως Εθνικής Τραπέζης"

Ίσως ο προσεκτικός αναγνώστης να παρατήρησε ότι και οι τρεις παρατάσεις στην λειτουργία τής ΤτΕ δόθηκαν σε έντονες πολιτικά περιόδους: η πρώτη επί δικτατορίας, η δεύτερη επί κυβέρνησης με πλειοψηφία μόλις μιας έδρας και μετά από μια οικουμενική κυβέρνηση τραπεζίτη (Ζολώτας) ενώ η τρίτη επί δικομματικής κυβέρνησης συνεργασίας, πάλι μετά από οικουμενική κυβέρνηση τραπεζίτη (Παπαδήμος). Αυτές οι συμπτώσεις έχουν επισημανθεί στο διαδίκτυο και έχουν γίνει αντικείμενο συνομωσιολογικών συζητήσεων, στις οποίες το ιστολόγιο αρνείται να συμμετέχει, κατά πάγια τακτική του. Εν τούτοις, θα άκουγε με ενδιαφέρον την απάντηση στην -μάλλον εύλογη- απορία σχετικά με τους λόγους οι οποίοι οδήγησαν δυο κυβερνήσεις να νομοθετήσουν για παράταση της λειτουργίας της ΤτΕ οκτώ ολόκληρα χρόνια πριν την λήξη της.


Όπως είδαμε στα προηγούμενα, ο λόγος που επέβαλε την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος δεν ήταν άλλος από την άσκηση ορθολογικής νομισματικής πολιτικής, η οποία θα υπάκουε στους διεθνείς κανόνες νομισματικής λειτουργίας και θα ήταν απαλλαγμένη από πολιτικές -ή ακόμη και κομματικές- παρεμβάσεις. Στην πράξη, όμως, τα φαινόμενα εμπλοκής τόσο του κράτους στα πόδια της ΤτΕ όσο και της Τράπεζας στην κυβερνητική λειτουργία κάθε άλλο παρά σπανίζουν. Αποκορύφωμα ήταν ο διορισμός τού Γεράσιμου Αρσένη ως υπουργού εθνικής οικονομίας (5/7/1982-26/7/1985), ενώ ήταν ήδη διοικητής τής ΤτΕ (3/11/1981-20/2/1984), κάτι που του προσέδωσε τον τίτλο τού "Τσάρου της Οικονομίας".

Θα συνεχίσουμε.

Σαββατιάτικα (91) - της πρώτης χρονιάς αριστερά

*** Διαγραφή τού μεγαλύτερου μέρους του χρέους. *** Πρώτη χρονιά αριστερά! *** Κι αυτό το "πρώτη φορά γαμιστερά" να μη το ξαναπείτε. *** Οι εξόριστοι της Μακρονήσου και του ΑηΣτράτη πρέπει να αισθάνονται δικαιωμένοι. *** Τώρα που οι χλεχλέδες μάθανε να ψηφίζουνε Τσίπρα και να τους βγαίνει Καμμένος, αύριο θα ψηφίσουν με άνεση Κούλη. *** ΣυΡιζα ή Διόριζα; *** Πώς το βλέπεις Μηλιέ; *** Τελικά, καταλάβατε τι έγινε με τον Βαρουφάκη; *** Τον έβγαλαν άχρηστο ή ήταν όντως άχρηστος; *** Αθερίδης: "Όταν ο Καραμανλής είπε ότι είμαστε ένα απέραντο φρενοκομείο, εννοούσε ότι μόνο από αριστερό πρωθυπουργό θα ανεχτούμε δεξιά πολιτική." *** Ωραία ατάκα, Θοδωρή! *** Μη μου πεις ότι στην έγραψε αυτός που είχε γράψει και το "Ναι"στο δημοψήφισμα!

Ωραίο χαμόγελο η μαντμαζέλ!

*** Πες την τώρα απ' έξω, χωρίς να κοιτάς το κείμενο.*** Ρήτρα ανάπτυξης. *** Αυτό το Χάρβαρντ που έχει βγάλει ο Κούλης, είναι αυτό που είχε πάει να μιλήσει ο Κωλόχαρτος; *** Και όπου ήταν καθηγητής το ζαβό ο Γιωργάκης; *** Και όπου έκανε μεταπτυχικό ο Μπους ο Β(λαξ); *** Προσκυνάτε ΑΣΟΕΕάρα, ρεεεε! *** Και αλλάξτε γνώμη και για το ΤΕΙ Μεσολογγίου. *** Μανδραβέλης: "Οι αγρότες πρέπει να αντιμετωπίζονται από την πολιτεία όπως όλοι οι υπόλοιποι επιχειρηματίες." *** Γιασάν, Πάσχο. *** Κι εμείς σε αντιμετωπίζουμε όπως όλους τους υπόλοιπους χοντρομαλάκες. *** Ισότης και ισονομία. *** Πρόγραμμα Θεσσαλονίκης. *** Μωρή Μαρέβα, τόση καφρίλα έχεις που βλέπεις τους διαδηλωτές στο Σύνταγμα ως μετανάστες; *** Μωρή, ο άντρας σου είναι κεντροδεξιός είπαμε, όχι ακροδεξιός. *** Κι ας έχει μπλέξει με τον Κωλόχαρτο. *** Apropos, αυτό με τον Κούλη που έχει κάνει δυο κορίτσια αλλά κανένα δεν έβγαλε Μαρίκα, πώς τό 'χετε; *** Τουλάχιστον, έβγαλε τον γυιο του Κώστα. *** Μη χαθεί το προζύμι. *** Δεν καταλαβαίνω γιατί σας πειράζει που τα ΜΜΕ φτιάχνουν το προφίλ τού Κυριάκουλα. *** Θέλετε, δηλαδή, να τον αφήσουνε να μοιάσει του πατέρα του; *** Βενιζέλος: "Ο Βαρουφάκης ήθελε να απειλήσει την ευρωζώνη με διάλυση."

Όταν το ζευγάρι είναι ταιριαστό...

*** Μπένυ, πάλι έφαγες βαρειά και σε πείραξε; *** Κόφ' το, να πάει στον διάολο. *** Αν δεν πας από τριγλυκερίδια, θα πας από μαλακία. *** Εθνικό σχέδιο για ανάκτηση της εργασίας. *** Η κυρία Βούτση, που διορίστηκε ειδική σύμβουλος του Κουρουπλή, τί ακριβώς έχει σπουδάσει είπαμε; *** Και πού ακριβώς έχει δουλέψει; *** Τι ρωτάω τώρα, ε; *** Με τρώει ο κώλος μου. *** Πλεύρης ο Θανούλης: "Συγχαρητήρια στον Κυριάκο Μητσοτάκη." *** Όλους τους κεντρώους μάζεψες, Κούλη. *** Γιατί διαμαρτύρεστε που οι ιταλοί έκλεισαν την Σόφτεξ; *** Αφού τους την πούλησε το ΠαΣοΚ, την κάνουν ό,τι θέλουν. *** Με τον παρά τους, γαμούν και την κυρά τους. *** Τι παναπεί ότι δεν υπάρχει πια χαρτοβιομηχανία στην Ελλάδα; *** Ούτε ζαχαρουργείο υπάρχει. *** Άδωνι, εισαγωγή θα τα κάνουμε τα κωλόχαρτα πλέον! *** Δωρεάν ρεύμα σε 300.000 νοικοκυριά. *** Παιδεραστής ο Νίκος Γεωργιάδης; *** Ρε σεις, θέλετε και τις λέτε τέτοιες ανοησίες; *** Κάνουνε τέτοια οι δεξιοί; *** Ή δεν ξέρει ο Κούλης που τον έχει δεξί του χέρι; *** Για σύμβουλος του υπουργού οικονομικών πήγε στην Μολδαβία ο άνθρωπος, όχι για αγοράκια. *** Είχε ο Σημίτης επιστημονικό σύμβουλο χωρίς πτυχίο; *** Εμ, έτσι εξηγούνται πολλά. *** Τσατάλια τα νεύρα της Φώφης. *** Ρε συ Γρηγοράκο, αφού σε διέγραψε η κοπέλλα, δώσ' της πίσω την έδρα. *** Αλλά κι εσύ, βρε Φώφη... τρεις κι ο κούκος ήσασταν κι έδιωξες τον κούκο; *** Επανίδρυση Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας. *** Σταύραξ: "Το Ποτάμι δεν γυρίζει πίσω." *** Σύμφωνοι, Σταύρακα, αλλά καμμιά φορά στερεύει κιόλας. **

Πέντε φάσκελα, κανένα χαμένο (το πέμπτο στο σήμα του σταθμού)!

Θεοχάρης: "Η εκλογή Μητσοτάκη έχει φέρει τη ΝΔ πιο κοντά στο κέντρο και το Ποτάμι." *** Παραπόταμος η ΝΔ, Χάρη; *** Ε, όχι και συμμορία η κυβέρνηση! *** Ώρες είναι να μας πείτε ότι κάνει διορισμούς με... συμμοριοδότηση. *** Πώς τον είδατε τον Πανούση (όχι τον Τζίμη) με το τσιφτετέλι του; *** Και πού να δείτε τον Βούτση σε καποέιρα και τον Μιχαλογιαννάκη σε ζούμπα. *** Επαναφορά της 13ης σύνταξης. *** Το γλίτωσα το ταξίδι στην Βουλγαρία. *** Ο κομμουνιστής δήμαρχος της Πάτρας φτιάχνει Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών δυο βήματα από το σπίτι μου. *** Αν με κάψουνε, λέει, δεν θα πάω στον Παράδεισο. *** Ναι ρε, γιατί άμα δεν με κάψουνε θα πάω. *** Πάντως, επιμένω ότι τελευταία μου επιθυμία είναι να με κάψουνε ολόκληρο, εκτός από τ' αρχίδια μου. *** Αυτά θέλω να ταφούν κανονικά, με παπάδες και ψαλτάδες. *** Να δω τι θα κάνετε όταν πει ο παπάς "δεύτε τελευταίον ασπασμόν"! *** Τώρα που το σκέφτομαι, αν η φάση γίνει Τσικνοπέμπτη, βάζετε και δυο-τρία λουκάνικα από δίπλα, μη πάει χαμένη τόση θράκα. *** Και φροντίστε τον κάφτη να τον λένε Σταύρο. ***

Ευτυχισμένα χρόνια

Να πάω τραγουδιστός: "Φτιάχτονε, Σταύρο, φτιάχτονε, βάλτου φωτιά και κάφτονε". *** Άει σιχτίρ, κωλοζωή. *** Αφού κλαίμε όταν ερχόμαστε, ας γελάσουμε όταν φεύγουμε. *** Κατάργηση της εξίσωσης του ειδικού φόρου κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρμανσης με το πετρέλαιο κίνησης. *** Δεν ξέρω τι μ' έπιασε σήμερα και θυμήθηκα κάποια από εκείνα που πριν έναν χρόνο έταζε ο Τσίπρας και που κάποιοι χαχόλοι λέγανε πως θα ήσαν ευτυχισμένοι αν έκανε τρία στα δέκα. *** Τελικά, έκανε μόνο το μακρύτερο από τα τρία. *** Αν μετά από τόσα χρόνια που την έχετε κεχαγιά στον κώλο σας δεν αναγνωρίσατε στην πρώτη φωτογραφία την επί κεφαλής τού ΔΝΤ Κριστίν "λίστα" Λαγκάρντ, είσαστε άξιοι της μοίρας σας. *** Αν μη τι άλλο, στην τελευταία φωτογραφία αναγνωρίσατε πολλά γνωστά νεοδημοκρατικά μουσούδια (Γκαβός, Πανίκας, Κώουτς, Τζίτζι, Γκιουλέκας), από την εποχή που ήσαν όλοι μαζί κι αγαπημένοι. *** Ευτυχώς, τώρα θα τους ξαναενώσει ο Κυριάκουλας. *** Λέμε τώρα. *** Αν ακούστηκα μακάβριος όταν είπα για αποτεφρώσεις, ζητώ συγγνώμη. *** Κι όποιος δεν γουστάρει την κηδεία μου, να μου το πει να μη πάω κι εγώ στην δικιά του. *** Όπως και νά 'χει, καλό σας σαββατοκύριακο! *** Και μη ξεχνάτε: *** Κατάργηση του ΕνΦΙΑ! ***

Τράπεζα της Ελλάδος - 2. Πριν την ίδρυση

Στο σημείο αυτό, πρέπει να κάνουμε μια στάση για να ξεκαθαρίσουμε τους λόγους για τους οποίους αποφασίστηκε η ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος. Φυσικά, μιας και δεν φτιάχνονται τράπεζες προς εξυπηρέτηση του απλού λαού, οι λόγοι αυτοί πρέπει να αναζητηθούν στις ανάγκες του εγχώριου και του διεθνούς κεφαλαίου αλλά και στις ανάμεσά τους κόντρες.

Επιστρέφουμε στο 1927. Η παρατημένη στην μοίρα της Ελλάδα αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα, κυρίως λόγω των δυο εκατομμυρίων προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής, για τους οποίους απαιτούνται μεγάλες δαπάνες προκειμένου να ενταχθούν κανονικά στην ελληνική καθημερινότητα. Η δραχμή υποτιμάται διαρκώς (το 1925 η στερλίνα ξεπέρασε τις 350 δραχμές, ενώ η λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου την βρήκε στις 25 δραχμές μόλις), με αποτέλεσμα το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών να επιδεινώνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Οι οικονομολόγοι πρότειναν διάφορους τρόπους για ενίσχυση του νομίσματος (ανατίμηση στα επίπεδα του 1918, κλείδωμα της τρέχουσας ισοτιμίας κλπ) αλλά, τελικά, επικράτησε η άποψη που διατύπωσαν οι καθηγητές Ανδρέας Ανδρεάδης και Ξονοφών Ζολώτας: πρώτα ισοσκελισμός του προϋπολογισμού και μετά νομισματική σταθεροποίηση σε τρέχοντα επίπεδα.

Ποιός είπε ότι ο Λουκάς Παπαδήμος ήταν ο πρώτος τραπεζίτης που έγινε πρωθυπουργός της Ελλάδας;
Στην φωτογραφία, το υπουργικό συμβούλιο της κυβέρνησης του 74χρονου τραπεζίτη Αλ.Διομήδη (1949).
Δεύτερος από αριστερά (μισοκρυμμένος) ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, αριστερά του ο Γεώργιος Μαύρος
και πίσω, ανάμεσά τους, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (ο πιο κοντός της παρέας).

Τότε ήταν που ξέσπασε πόλεμος μεταξύ των λονδρέζικων Times και του διοικητή τής Εθνικής Αλέξανδρου Διομήδη. Είπαμε χτες ότι, μέχρι την ίδρυση της ΤτΕ, το κράτος ασκούσε νομισματική πολιτική μέσω ΕτΕ. Οι Times, λοιπόν, κατηγόρησαν την Εθνική ότι μοίραζε άκριτα δάνεια και "έκοβε" χρήμα κατά το δοκούν, οδηγώντας την δραχμή στην απαξίωση. Ο Διομήδης απάντησε ότι η βοήθεια της τράπεζας προς τους έλληνες κεφαλαιούχους είχε ως γνώμονα το εθνικό συμφέρον και όχι την συμμόρφωση προς τους διεθνείς κανόνες νομισματικής διαχείρισης. Δηλαδή, ο Διομήδης απάντησε περίπου ότι "δεν μας νοιάζει η δραχμή, αρκεί να εξυπηρετηθούν οι βιομήχανοι". Μόνο που ο Διομήδης είχε ξεχάσει κάτι βασικό: η Μεγάλη Βρεττανία ήταν ο κυριώτερος δανειστής της χώρας μας και τα δάνεια που μας είχε χορηγήσει δεν ήσαν εκφρασμένα σε λίρες αλλά σε δραχμές, πράγμα που σήμαινε πως, έτσι όπως έπεφτε η δραχμή, όταν θα ερχόταν η ώρα να πληρώσουμε, εκείνοι θα έπαιρναν τις λίρες τους σε... ρούβλια. Έτσι, η βρεττανική κυβέρνηση έβαλε ευθέως πλέον το ζήτημα της υποχρέωσης του ελληνικού δημοσίου να μετατρέψει τις οφειλές του σε λίρες.

Μετά από μια σειρά δανείων που είχε πάρει τα προηγούμενα χρόνια και κάτω από την ασφυκτική πίεση του προσφυγικού προβλήματος, η Ελλάδα έχει και πάλι ανάγκη από χρήματα. Τον Ιούλιο, ο υπουργός οικονομικών Γεώργιος Καφαντάρης βρίσκεται στην Γενεύη, ψάχνοντας για λεφτά. Στις 14 του μηνός, ο απογοητευμένος Καφαντάρης στέλνει από την Γενεύη μια επιστολή στην Κοινωνία των Εθνών, όπου αναφέρει ότι η αποκατάσταση των προσφύγων είναι αδύνατον να επιτευχθεί χωρίς επιπρόσθετο δανεισμό και παρακαλεί την ΚτΕ να μεσολαβήσει ώστε η χώρα να πάρει ένα γενναίο δάνειο ύψους εννέα εκατομμυρίων στερλινών. Η ΚτΕ υποσχέθηκε να βοηθήσει, σε συνεννόηση με τον ΔΟΕ. Προς τούτο, έστειλε στην Αθήνα μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων, οι οποίοι θα μελετούσαν τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και θα συνιστούσαν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις.

Αφού μέχρι τότε, το κράτος έκανε την δουλειά του μέσω της Εθνικής Τράπεζας, σ' αυτή την τράπεζα είχε εκχωρήσει το αποκλειστικό προνόμιο έκδοσης χρήματος. Η επιτροπή τής ΚτΕ, σε συνεργασία με τον ΔΟΕ (στον οποίο είχαν βαρύνοντα λόγο οι βρεττανοί), απαίτησε την πλήρη ανεξαρτησία τής ΕτΕ από το κράτος και την άμεση διακοπή εκ μέρους της οποιασδήποτε εμπορικής τραπεζικής δραστηριότητας. Ήταν σαφές: μια τράπεζα που μπορεί να εκδίδει χρήμα, δεν μπορούσε παράλληλα να δίνει και δάνεια. Στην πρόταση αντέδρασε (για ευνόητους λόγους) ο τότε αντιπρόεδρος της ΕτΕ Εμμανουήλ Τσουδερός, ο οποίος πρότεινε να αφήσουν την Εθνική στην ησυχία της και να φτιάξουν άλλη τράπεζα, καθαρά εκδοτική. Η πρόταση Τσουδερού έγινε δεκτή με ευχαρίστηση από όλες τις πλευρές, διότι η μεν κυβέρνηση θα εξακολουθούσε να ελέγχει μια τράπεζα (ΕτΕ), οι δε ξένοι θα είχαν μια άλλη τράπεζα (ΤτΕ) που θα λειτουργούσε σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες

Στην τελική συμφωνία περί ίδρυσης της ΤτΕ αντέδρασε το Λαϊκό Κόμμα. Ο Παναγής Τσαλδάρης υποστήριζε ότι η δημιουργία κεντρικής τράπεζας και η εκχώρηση σ' αυτήν του προνομίου έκδοσης χρήματος θα έβλαπταν το εθνικό συμφέρον και θα στερούσαν την χώρα από την δυνατότητα άσκησης ανεξάρτητης οικονομικής πολιτικής. Θεωρητικά, ο Τσαλδάρης είχε δίκιο, αφού η ΕτΕ ελεγχόταν από το κράτος ενώ η ΤτΕ θα ήταν ανεξάρτητη και δεν θα υπάκουε σε κυβερνητικές εντολές. Στην πράξη, όμως, απεδείχθη ότι τα πράγματα δεν ήσαν τόσο άσχημα. Σε βάθος χρόνου, σπάνια η κεντρική τράπεζα θα έπαιρνε αποφάσεις αντίθετες προς την κυβερνητική βούληση κι ακόμη πιο σπάνια οι ελληνικές κυβερνήσεις θα εκδήλωναν βούληση αντίθετη προς τις επιθυμίες των μεγάλων οικονομικών κέντρων του εξωτερικού.

ΦΕΚ Α/28/26-2-1898: Ο Νόμος 2519/1898, με τον οποίο κυρώνεται η επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου.

Ξέρω πως αυτά τα κείμενα είναι μάλλον κουραστικά και γι' αυτό θα σταματήσω εδώ για σήμερα. Όμως, θα προσθέσω δυο-τρία πραγματάκια σε όσα είπα ακροθιγώς χτες περί του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, ανταποκρινόμενος σε δυο σχετικά μηνύματα που πήρα στο ηλεκτρονικό μου ταχυδρομείο.

Η επιβολή τού ΔΟΕ μοιάζει πολλαπλώς με την επιβολή των μνημονίων που ξέρουμε. Στις 26 Φεβρουαρίου 1898, δημοσιεύεται στο ΦΕΚ Α/28 ο Νόμος 2519 "Περί διεθνούς ελέγχου", σύμφωνα με τον οποίον "η είσπραξις και η διάθεσις προσόδων επαρκών εις την υπηρεσίαν του διά την πολεμικήν αποζημίωσιν δανείου (ενν. τον πόλεμο του 1897) και των άλλων εθνικών χρεών τίθενται υπό τον απόλυτον έλεγχον Διεθνούς Επιτροπής Αντιπροσώπων των μεσολαβησών Δυνάμεων, εδρευούσης εν Αθήναις". Η επιτροπή αυτή θα λειτουργούσε "μέχρις εντελούς αποσβέσεως των από του έτους 1881 εν τω εξωτερικώ συνομολογηθέντων εις χρυσόν δανείων, περιλαμβανομένων και των διά του παρόντος νόμου προβλεπομένων νέων δανείων".

Τελικά, η επιτροπή τού Ν.2519 εξελίχθηκε σε εταιρεία με την επωνυμία "Εταιρεία Διαχειρίσεως Υπεγγύων Προσόδων - ΕΔΥΠ" και, σχεδόν αμέσως, μετονομάστηκε σε "Εταιρεία Διαχειρίσεως Ειδών Μονοπωλίου Ελληνικού Δημοσίου - ΕΔΕΜΕΔ". Αν αυτό το "ΕΔΕΜΕΔ", σας θυμίζει "ΤΑΙΠΕΔ", δεν θα σας κατηγορήσει κανείς, αφού το ίδιο πράγμα κάνουν και τα δυο: πουλάνε την κρατική περιουσία και μαζεύουν τα λεφτά για να τα δώσουν στους ξένους δανειστές.

Η ΕΔΕΜΕΔ έμελλε να φτάσει σε ηλικία 87 ετών, αφού διαλύθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1985, αν και ο ΔΟΕ έφυγε από την χώρα το 1978. Με το Προεδρικό Διάταγμα 976/3-9-1981 (επί προεδρίας Κων. Καραμανλή) παρατάθηκε η λειτουργία της, "διά την προσαρμογήν των κρατικών μονοπωλίων προς τας διατάξεις της προσχωρήσεως της Ελλάδος εις την Ευρωπαϊκήν Οικονομικήν Κοινότητα".



----------------------------------
Πηγές
- Patricia Clavin, "Securing the world economy - The reinvention of the League of Nations, 1920-1946", Oxford University Press, 2013
- Louis P. Cassimatis, "American influence in Greece, 1917-1929", Kent State University Press, 1988
- Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, "Ιστορία της Τράπεζας της Ελλάδος, 1928-2008", Τράπεζα της Ελλάδος, 2014

Τράπεζα της Ελλάδος - 1. Η ίδρυση

Πριν λίγες μέρες, με σχόλιό του στο σημείωμα του ιστολογίου για το σκάνδαλο "Ακρόπολις", κάποιος αναγνώστης ρώτησε αν υπάρχει και κάποιο κείμενο για την Τράπεζα της Ελλάδος. Με μια αναζήτηση στο Google, θα φανεί ότι εδώ έχουμε ασχοληθεί ουκ ολίγες φορές με την ΤτΕ, από την εποχή τού αλήστου μνήμης Γκαργκάνα μέχρι σήμερα, σχεδόν οποτεδήποτε μιλάγαμε για κάποιο σκάνδαλο. Τί να πρωτοθυμηθώ; Το διαβόητο Τ+3 του χρηματιστηρίου, που έγινε Τ+10 σε μια νύχτα; Τον Λαυρεντιάδη και την Proton; Τα πάρε-δώσε του Σάλλα με τον Προβόπουλο; Όρεξη να υπάρχει και από τέτοια, όσα θέλετε. Επειδή, όμως, όλα αυτά είναι αποσπασματικά, σήμερα λέω να βουτήξω στα βαθιά και να ξεκινήσω μια μικρή σειρά κειμένων για την ΤτΕ, με στοιχεία και λεπτομέρειες που δεν είναι ούτε ευρέως γνωστά ούτε εύκολο να βρεθούν κάπου συγκεντρωμένα. Το τί θα βγει, θα φανεί στο τέλος.

Το ΦΕΚ Α/298/7-12-1927, με το οποίο ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος.

Από το 1897, στα οικονομικά τής χώρας κάνει κουμάντο ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, ο οποίος επιβλήθηκε ως απόρροια του "δυστυχώς, επτωχεύσαμεν" του 1893 και του "ατυχούς" ελληνοτουρκικού πολέμου εκείνης της χρονιάς. Ο έλεγχος αυτός ασκείται από μια Διεθνή Οικονομική Επιτροπή (μια τρόικα της εποχής, σαν να λέμε), η οποία εγκαθίσταται μόνιμα στην Αθήνα από το 1897 μέχρι το 1978, ήτοι επί 81 συναπτά έτη και φροντίζει να πληρώνουμε τα χρέη μας. Για να το εξασφαλίσει αυτό, ο ΔΟΕ παρακρατεί τα έσοδα του κράτους από το μονοπώλιο διαφόρων ειδών (σπίρτα, αλάτι, τσιγαρόχαρτα, πετρέλαιο, σμύριδα και τράπουλες διακινούνταν αποκλειστικά από το κρατικό μονοπώλιο μέχρι την μεταπολίτευση), από το χαρτόσημο ως κινητό επίσημα (αυτό που κολλάγαμε κάποτε σαν γραμματόσημο στα διάφορα έγγραφα), από τον φόρο καπνού, από τα τέλη τού λιμανιού του Πειραιά κλπ.

Όταν το 1927 η Ελλάδα χρειάστηκε χρήματα (τί πρωτότυπο!), ο ΔΟΕ κανόνισε να βγούμε στις αγορές για ένα δάνειο γύρω στα εννέα εκατομμύρια στερλίνες, με την εγγύηση της Κοινωνίας των Εθνών. Απαραίτητη προϋπόθεση (προαπαιτούμενο, σαν να λέμε) ήταν να υπογράψουμε το Πρωτόκολλο της Γενεύης (ένα μνημόνιο της εποχής), το οποίο κυρώθηκε από την ελληνική βουλή και έγινε νόμος του κράτους. Ήταν ο Ν.3423/1927, ο οποίος δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ Α/298/7-12-1927.

Το δάνειο είχε την επίσημη ονομασία "Σταθεροποιητικό και Προσφυγικό Δάνειο", επειδή το πού θα πήγαιναν τα εννιά εκατομμύρια είχε ήδη αποφασιστεί. Το ένα τρίτο θα το έπαιρναν οι δανειστές. Άλλο ένα τρίτο θα πήγαινε στην ενίσχυση και αποκατάσταση των προσφύγων τής μικρασιατικής καταστροφής. Τα υπόλοιπα θα χρησιμοποιούνταν για την δημιουργία μιας τράπεζας (*), της Τράπεζας της Ελλάδος, η ίδρυση της οποίας ήταν υποχρεωτική από το πρωτόκολλο και προβλεπόταν σαφώς στο παράρτημά του. Η κύρωση της ίδρυσης έγινε από την βουλή, με τον Ν.3424/1927, ο οποίος δημοσιεύθηκε στο ίδιο ΦΕΚ με τον προηγούμενο νόμο.

Tο δάνειο των εννιά εκατομμυρίων στερλινών ήταν ομολογιακό, είχε διάρκεια 40 χρόνια, επιτόκιο 6% (**) και εκδόθηκε στο 91% της ονομαστικής του αξίας. Ποιοί ήσαν οι επενδυτές που έσπευσαν; Σύμφωνα με την έκθεση  του συμβουλίου ξένων ομολογιούχων του Λονδίνου, οι ομολογίες αναλήφθηκαν (α) από τους επενδυτικούς οίκους Hambro's Bank και Erlanger, μέσω των χρηματιστηρίων Λονδίνου, Στοκχόλμης και Μιλάνου κατά 4.070.960 στερλίνες, (β) από τον οίκο Speyer and Co και την νεοϋρκέζικη National City Co (κατοπινή Citibank), μέσω των χρηματιστηρίων Νέας Υόρκης και Ζυρίχης κατά 17.000.000 δολλάρια (Wall Street Journal της 31/1/1928) ή 3.400.000 στερλίνες (ισοτιμία 5 προς 1) και (γ) τα υπόλοιπα από διαφόρους επενδυτές.

Παρένθεση. Η Hambro's Bank της Δανίας είναι παλιά γνώριμη αυτού του τόπου, αφού δάνειζε την Ελλάδα από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, πριν καλά-καλά υπάρξει επίσημα ως Ελλάδα. Φαίνεται πως από τότε τό 'χαμε απωθημένο να γίνουμε "Δανία του Νότου". Κλείνει η παρένθεση.

Το στήσιμο της νέας τράπεζας ανατέθηκε στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος. Οι επενδυτές που αναφέραμε πρωτύτερα (όποιοι κι αν ήσαν αυτοί, τέλος πάντων), θα κατέθεταν τα κεφάλαιά τους σε ειδικό λογαριασμό του δημοσίου στην ΕτΕ. Η ΕτΕ θα κάλυπτε 100% το κεφάλαιο της ΤτΕ, βγάζοντας σε δημόσια εγγραφή (για την ακρίβεια, σε τρεις ισόποσες δόσεις) τις μετοχές. Μ' αυτόν τον τρόπο, η νέα τράπεζα θα έμπαινε στο χρηματιστήριο πριν καλά-καλά σταθεί στα πόδια της.

Έτσι κι έγινε. Στις 15 Μαΐου 1928, η Τράπεζα της Ελλάδος άρχισε να λειτουργεί και στις 12 Ιουνίου 1930 μπήκε στο χρηματιστήριο. Ποιοί ήσαν αυτοί που αγόρασαν τότε τις μετοχές της; Ούτε αυτούς τους μάθαμε ποτέ!

"Ηγγυημένον εις χρυσόν δάνειον σταθεροποιήσεως και προσφυγικόν" - Ομολογία χιλίων δολλαρίων (***)

Θα κλείσουμε για σήμερα επισημαίνοντας μια κρίσιμη λεπτομέρεια, επειδή δεν ξέρω πόσοι μπήκατε στον κόπο να ακολουθήσετε τον διασύνδεσμο που σας έδωσα και να διαβάσετε τον Ν.3424/1927. Είπαμε πρωτύτερα ότι το ελληνικό κράτος δανείστηκε εννιά εκατομμύρια στερλίνες, με την υποχρέωση να διαθέσει τα τρία για την ίδρυση της ΤτΕ. Βάσει του Πρωτοκόλλου της Γενεύης (και του νόμου), το κράτος ήταν υποχρεωμένο να καταθέσει αυτό το ποσό στην ΤτΕ σε χρυσό! Δηλαδή: δανειστήκαμε ως κράτος χαρτονομίσματα (στερλίνες και δολλάρια) και δώσαμε στην τράπεζα χρυσάφι, σε μια εποχή που οι αγορές κατρακυλούσαν σε όλον τον κόσμο (μη ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην εποχή του "μεγάλου κραχ") και η αξία των αποθεματικών πολύτιμων μετάλλων (όπως ο χρυσός και ο άργυρος) ανέβαινε καθημερινά.



-----------------------------------------------
(*) Τότε παίρναμε δανεικά για να φτιάξουμε τράπεζες. Σήμερα παίρνουμε δανεικά για να τις βοηθήσουμε να μη πέσουν έξω. Μικρές οι διαφορές, πολύ περισσότερες οι ομοιότητες.

(**) Την ίδια εποχή πήραμε από τις ΗΠΑ άλλο δάνειο, ύψους 12.167.000 δολλαρίων (ισότιμο προς 2.433.400 στερλίνες), εικοσαετούς διάρκειας, με επιτόκιο μόλις 4%.

(***) Για όποιον ενδιαφέρεται, η εικονιζόμενη ομολογία πωλείται στο διαδίκτυο αντί 295 ευρώ. Η υψηλής ποιότητος εκτύπωση έγινε στην Μεγάλη Βρεττανία από τον διάσημο οίκο "Bradbury, Wilkinson and Company", ο οποίος τύπωνε και τα ελληνικά χαρτονομίσματα. Προφανώς, ο ΔΟΕ θεώρησε πως το Εθνικό Τυπογραφείο και το Εκδοτήριο της Εθνικής Τράπεζας δεν ήσαν ικανά να κάνουν αυτή την δουλειά. Προσέξτε το τεράστιο υδατογράφημα-κράχτη με το υψηλό επιτόκιο 6% στο κέντρο της.

Για ένα δολλάριο ημερησίως ανά χίλιους κατοίκους...

Η βόμβα είχε σκάσει νωρίτερα αλλά ο κρότος της ακούστηκε σ' όλον τον κόσμο όταν στις 15 του περασμένου Δεκέμβρη η Washington Post δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο "Στο Φλιντ του Μίτσιγκαν υπάρχει τόσος μόλυβδος στο αίμα των παιδιών ώστε (η πόλη) κηρύσσεται σε κατάσταση ανάγκης".

Το Φλιντ δεν είναι παρά μια κουκίδα στον χάρτη των ΗΠΑ, κάπου εκατό χιλιόμετρα βόρεια του Ντητρόιτ. Πρόκειται για μια από τις πάμπολλες σ' όλο τον κόσμο "γειτονιές των καταφρονεμένων", όπου μένουν κάπου εκατό χιλιάδες ψυχές, οι μισές των οποίων διαβιούν επίσημα κάτω από το όριο της φτώχειας. Αν και βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο μιας χώρας η οποία συνιστά σύμβολο του καπιταλισμού, το Φλιντ είναι τόσο φτωχό και προβληματικό ώστε τα τελευταία 14 χρόνια έχει τεθεί πέντε φορές υπό ειδική διαχείριση.

Φλιντ, 25/4/2014: Το πρώτο νερό του ποταμού Φλιντ φτάνει στα ποτήρια των αρχών της πόλης που το γιορτάζουν.

Το 1967, η δημοτική αρχή του Φλιντ αποφάσισε να κλείσει το υδραγωγείο της πόλης και να αγοράζει νερό από το Ντητρόιτ, επειδή συνέφερε οικονομικά. Κάπου μισόν αιώνα αργότερα, το 2013, μια άλλη δημοτική αρχή βρήκε έναν ακόμη φτηνότερο τρόπο υδροδότησης της πόλης: διέκοψε την προμήθεια νερού από το Ντητρόιτ και άρχισε να τροφοδοτεί την πόλη με τα νερά τού ομώνυμου παρακείμενου ποταμού Φλιντ. Τι κι αν στον ποταμό έρριχναν τα απόβλητά τους δεκάδες βιομηχανίες που βρίσκονταν κατά μήκος του; Κανείς δεν σκέφτηκε ότι αυτά τα νερά μπορεί και να ήταν μολυσμένα. Αρκούσε το ότι ήσαν φτηνά.

Παρένθεση. Η αλήθεια είναι λίγο διαφορετική. Το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να αποδεχτεί το σχέδιο υδροδότησης που είχε υποβάλει η εταιρεία διαχείρισης υδάτινων πόρων KWA (Karegnodi Water Authority). Η KWA θα υδροδοτούσε την πόλη με νερό που θα έφερνε από την λίμνη Χιούρον αλλά, επειδή το σχέδιο θα χρειαζόταν μια τριετία για να ολοκληρωθεί, στο μεταξύ η πόλη θα βολευόταν με τα νερά τού ποταμού Φλιντ. Κλείνει η παρένθεση.

Τον Απρίλιο του 2014 το σχέδιο μπήκε σε εφαρμογή. Σχεδόν αμέσως άρχισαν διαμαρτυρίες για την οσμή και την γεύση του νερού. Δυο μήνες αργότερα, οι αρχές παραδέχθηκαν ότι υπάρχει πρόβλημα και υποσχέθηκαν να επιληφθούν. Δεν χρειάστηκε να περάσει πολύς καιρός και από τις βρύσες των σπιτιών άρχισε να τρέχει λάσπη κι ένα σκούρο υγρό που δεν θύμιζε σε τίποτε νερό. Όπως απεδείχθη, ο Φλιντ ήταν τόσο φορτωμένος με τοξικά και βαρέα μέταλλα ώστε το νερό του κατέστρεφε τις σωληνώσεις της πόλης και των σπιτιών. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι το γεγονός ότι το τοπικό εργοστάσιο της Τζένεραλ Μότορς μετέφερε αλλού την παραγωγή του επειδή το νερό κατέστρεφε τα ανταλλακτικά που κατασκεύαζε.

Στις διαμαρτυρίες των κατοίκων, η δημοτική αρχή απάντησε με συστάσεις για χρήση εμφιαλωμένου νερού, κάτι που, με τόση φτώχεια γύρω, ακούστηκε μάλλον ως ανέκδοτο. Τον Αύγουστο εκδόθηκαν τρεις απανωτές οδηγίες για βρασμό του νερού πριν την χρήση του, λόγω "πιθανών προβλημάτων με βακτήρια". Το βασικό πρόβλημα, όμως, δεν ήταν ότι το νερό κατέτρωγε τις σωληνώσεις αλλά το ότι ο μόλυβδος αυτών των σωληνώσεων περνούσε στο νερό. Κι επειδή ο βρασμός μπορεί να σκοτώνει κάποια μικρόβια αλλά δεν εξαφανίζει τον μόλυβδο, το μόνο που κατάφερναν οι κάτοικοι βράζοντας το νερό ήταν να εξατμίζεται μια ποσότητα και παράλληλα να αυξάνεται η περιεκτικότητα σε μόλυβδο όσου νερού έμενε στην κατσαρόλα.

Έναν μήνα αργότερα, η δημοτική αρχή ανακαλεί τις οδηγίες για βρασμό και αυξάνει την ποσότητα απολυμαντικού στο νερό, στο οποίο διαπιστώθηκε ότι υπήρχε το εξαιρετικά επικίνδυνο βακτηρίδιο e-coli. Οι φτωχοί κάτοικοι, όμως, δεν έχουν άλλη επιλογή για να μη πεθάνουν από δίψα. Ο κυβερνήτης τού Μίτσιγκαν εγκρίνει δαπάνη για να μοιραστούν 30.000 φίλτρα νερού σε όλες τις οικογένειες του Φλιντ. Τον Ιανουάριο του 2015 ανακοινώνονται τα αποτελέσματα ελέγχου, ο οποίος καταδεικνύει απαράδεκτα υψηλές συγκεντρώσεις καρκινογόνων τριαλομεθανίων. Παράλληλα, ολοκληρώνει τις έρευνές του και το τοπικό παράρτημα του πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν, σύμφωνα με το οποίο ανιχνεύθηκαν στο νερό υψηλά επίπεδα μολύβδου. Το Ντητρόιτ προτείνει στο Φλιντ την επανασύνδεση στο δίκτυό του με πληρωμή τού 1/6 της κανονικής τιμής (2 εκατ. ετησίως αντί για 12). "Το νερό μας είναι ασφαλές", απαντούν οι αρχές του Φλιντ και απορρίπτουν την προσφορά.

Τον Σεπτέμβριο του 2015 ολοκληρώνεται έρευνα του τεχνολογικού πανεπιστημίου τής Βιρτζίνιας, καταγράφοντας "σοβαρά επίπεδα μολύβδου" στο νερό της πόλης. Παρ' όλα αυτά, οι αρχές επιμένουν να μη βλέπουν πρόβλημα. Σε επίσημη ανακοίνωσή τους αναφέρουν ότι "οι έλεγχοι που έκανε η δημοτική αρχή, υπό την εποπτεία της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ και του Τμήματος Ποιότητας Περιβάλλοντος του Μίτσιγκαν, έγιναν σύμφωνα με με τις εγκεκριμένες διαδικασίες και δεν συμφωνούν με τα αποτελέσματα που ανακοίνωσε το πανεπιστήμιο". "Λόγω του τόπου και του τρόπου που έγιναν αυτοί οι έλεγχοι", απαντά οργισμένα ο υπεύθυνος καθηγητής.

"Νερό για ζωή, όχι για κέρδος"...

Στο μεταξύ, κάτοικοι και κατοικίδια υποφέρουν τώρα πια όχι μόνο από ασθένειες του εντέρου ή του στομάχου αλλά και από ανορεξία, ζαλάδες, πονοκεφάλους, νευρικές διαταραχές ενώ μεταξύ των παιδιών θερίζει η εγκεφαλοπάθεια. Οι εξετάσεις δείχνουν ότι αυτές οι αρρώστιες οφείλονται κατά κύριο λόγο σε μολυβδίαση. Η κατακραυγή είναι τόση ώστε στις 16 Οκτωβρίου οι αρχές υποχρεώνονται να επανασυνδέσουν το δίκτυο ύδρευσης με το Ντητρόιτ. Μόνο που τώρα πια οι σωληνώσεις είναι κατεστραμμένες. "Μη πίνετε νερό από την βρύση και μη δίνετε ούτε στα ζώα σας", συστήνει η πολιτεία.

Στις 29 Δεκεμβρίου 2015, παραιτείται ο διευθυντής του Τμήματος Ποιότητας Περιβάλλοντος του Μίτσιγκαν, ζητώντας συγγνώμη. Το περασμένο Σάββατο, 16 Ιανουαρίου 2016, ο Ομπάμα κήρυξε το Φλιντ σε κατάσταση ανάγκης, εγκρίνοντας ταυτόχρονα ομοσπονδιακή βοήθεια για το Φλιντ. Όμως, είναι πλέον αργά για τους περισσότερους από τους κατοίκους μιας ολόκληρης πόλης εκατό χιλιάδων. Η δηλητηρίασή τους από μόλυβδο εκτιμάται ως μη αναστρέψιμη.

Λεπτομέρεια: Όπως έγραψε το περιοδικό Forbes, ο καθηγητής της Βιρτζίνιας Μαρκ Έντουαρντς παρατηρεί ότι τα προβλήματα με τον μόλυβδο των σωληνώσεων (τουλάχιστον αυτά) θα είχαν αποφευχθεί ή, έστω, μειωθεί στο ελάχιστο αν οι αρχές έρριχναν αντιδιαβρωτικά στο νερό του ποταμού, ώστε να μη καταστρέφονται οι σωληνώσεις. Μόνο που αυτά τα αντιδιαβρωτικά κόστιζαν εκατό δολλάρια ημερησίως. Ένα δολλάριο ημερησίως ανά χίλιους κατοίκους.

Eπίλογος από το ίδιο δημοσίευμα του Forbes: "Ανησυχείτε για την τρομοκρατία; Στο Φλιντ του Μίτσιγκαν χιλιάδες μικρά παιδιά έχουν δηλητηριαστεί από τα μέτρα λιτότητας της κυβέρνησής τους και μπορεί να έχουν ισόβια βλάβη".

Για ένα δολλάριο ημερησίως ανά χίλιους κατοίκους...


------------------------------
Διαβάστε σχετικά:
- Flint water crisis: Άρθρο της αγγλικής Wikipedia.
- How tap water became toxic in Flint, Michigan και 5 things to know about Flint's water crisis: Άρθρα από τον ιστότοπο του CNN.
- How the people of Flint, Michigan ended up with contaminated drinking water: Άρθρο στο Yahoo News, το οποίο περιλαμβάνει και συνοπτικό χρονολόγιο των γεγονότων από τον Απρίλιο του 2013 μέχρι σήμερα.
- Flint, Michigan, tried to save money on water. Now its children have lead poisoning.: Άρθρο του Vox.
- Here's how the Flint water crisis unfolded: Θαυμάσιο και αναλυτικώτατο φωτογραφικό χρονολόγιο όλης της ιστορίας αλλά και όσων προηγήθηκαν, από τον ιστότοπο του Michigan Radio. Από αυτό το χρονολόγιο προέρχονται και οι φωτογραφίες του κειμένου.
- Αν προτιμάτε κάτι ελληνικό, διαβάστε στον ιστότοπο της ΕΡΤ τα εξαιρετικά άρθρα τής Μάχης Μαργαρίτη Η μάχη του νερού στην αμερικανική πόλη Φλιντ – Οι περικοπές, ο μόλυβδος, το χρονικό και Υπόθεση Φλιντ – Το νερό, ο μόλυβδος, και μια μικρή συνομιλία με τον καθηγητή Marc Edwards.

Σχόλια και παρενθέσεις περί ανυπακοής

Δεν είχα σκοπό να επανέλθω σε όσα έθιξα με το χτεσινό σημείωμά μου. Όμως, άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων άλλα δ' ιστολόγιον κελεύει, ειδικά αν τα σχόλια και οι παρατηρήσεις των αναγνωστών είναι καίρια, εύστοχα και σημαντικά.

Πάτρα, 5 Ιουνίου 2011: Οι "αγανακτισμένοι" στην πλατεία Γεωργίου Α'

Εν πρώτοις, οφείλω να αποδεχθώ πλήρως την παρατήρηση ότι δίπλα στο ουσιαστικό ανυπακοή έπρεπε να προσθέσω την επιθετική μετοχή οργανωμένη. Μπορεί για μένα να πρόκειται απλώς περί "παράλειψης του αυτονόητου", πλην όμως αυτό δεν ισχύει για όλους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του ότι η ανυπακοή έχει νόημα μόνον όταν είναι οργανωμένη, συνιστούν τα όσα έγιναν πριν πέντε καλοκαίρια με τους ανοργάνωτους "αγαναχτισμένους" στις πλατείες όλης της χώρας. Αν και επρόκειτο ίσως για την ογκωδέστερη και πλατύτερη εκδήλωση λαϊκής διαμαρτυρίας, δεν χρειάστηκε να περάσουν παρά λίγοι μήνες για να καταλήξει στις αξέχαστες εκλογές του 2012, μέσα από τις οποίες αφ' ενός μεν αναδείχθηκε η πιο σκληρή -ίσως- δεξιά κυβέρνηση της μεταπολίτευσης αφ' ετέρου δε νομιμοποιήθηκε κοινοβουλευτικά το φασιστικό μόρφωμα της Χρυσής Αυγής.

Παρένθεση πρώτη: Σε επίρρωση του παραπάνω σχολίου, αξίζει να θυμηθούμε την σύμπτωση απόψεων των εκπροσώπων του ΠαΣοΚ (Πεταλωτής) και της Ν.Δ. (Μιχελάκης), οι οποίοι καλωσόριζαν και επικροτούσαν τις εκδηλώσεις των "αγαναχτισμένων", καλώντας τους να συνεχίσουν αλλά -προς θεού!- μένοντας μακριά από οποιαδήποτε κομματική εμπλοκή, δηλαδή μακριά από το να οργανώσουν την αντίδρασή τους. Αν αυτό δεν είναι απόδειξη πως η εξουσία δεν έχει λόγους να φοβάται την ανοργάνωτη αντίδραση, τότε τί είναι; Κλείνει η πρώτη παρένθεση.

Πάμε παρακάτω. Κάποια σχόλια έκαναν λόγο για "σύνταξη πίσω από τον Κουτσούμπα" και για "ταύτιση με τον Κουτσούμπα και τον λοιπό συρφετό". Είναι αλήθεια πως τούτο το ιστολόγιο δεν έκρυψε ποτέ ούτε την μαρξιστική του τοποθέτηση ούτε την προσήλωσή του στην κομμουνιστική ιδεολογία. Κι ένας κομμουνιστής δεν προσβλέπει ποτέ σε εξ ύψους σωτήρες, σε μεσσίες, σε χαρισματικούς ηγέτες ή σε όπως αλλιώς θέλετε πείτε τους. Μπορεί στην Νέα Δημοκρατία ή στο ΠαΣοΚ να έχει βαρύνουσα σημασία η αντικατάσταση του Σαμαρά από τον Μητσοτάκη ή η διαδοχή τού Παπανδρέου από τον Βενιζέλο και την Γεννηματά αλλά για έναν κουκουέ δεν έχει απολύτως καμμιά διαφορά αν στο "κεφάλι" βρίσκεται η Παπαρήγα ή ο Κουτσούμπας (*). Συνεπώς, κανένας κομμουνιστής δεν συντάσσεται πίσω από τον πρόεδρο ή τον γραμματέα αλλά πίσω από τις αρχές τού κόμματος που υποστηρίζει, όποιο κι αν είναι αυτό.

Παρένθεση δεύτερη: Είναι ευρέως γνωστοί οι κατά καιρούς επί κεφαλής αστικών κομματικών σχηματισμών με ανύπαρκτη παρουσία στην πολιτική ζωή, όπως ο Θάνος Τζήμερος (Δημιουργία Ξανά!) ή ο Στέφανος Μάνος (Δράση) ενώ και ο Βασίλης Λεβέντης ήταν πασίγνωστος ως πρόεδρος της Ένωσης Κεντρώων ακόμη και την εποχή που το κόμμα του βρισκόταν πιο κοντά στην ανυπαρξία παρά στην ύπαρξη. Όμως, θα στοιχημάτιζα ότι ευκολώτερα θα συναντούσα ουγκαντέζο τουρίστα στην Αλάσκα παρά κάποιον που να γνωρίζει το όνομα ενός προέδρου ή γραμματέα των κομμουνιστικών κομμάτων της χώρας (εκτός ΚΚΕ). Πάει κι η δεύτερη παρένθεση.

Συνεχίζουμε. Όσο είναι αλήθεια πως αυτό το ιστολόγιο έχει ξεκάθαρη κομμουνιστική ταυτότητα, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι εκφράζει μόνο τον συντάκτη του και ότι ποτέ δεν καμώθηκε πως εκφράζει το ΚΚΕ. Διαφωνώντας με το σχετικό σχόλιο, λοιπόν, λέω καθαρά ότι η "κομμουνιστική προσήλωση" που διαβλέπεται στα κείμενά μου, είναι αποκλειστικό προϊόν του δικού μου μυαλού και δεν υπαγορεύεται από οποιαδήποτε κομματική πειθαρχία. Άλλωστε, όχι μόνο δεν διετέλεσα ποτέ μέλος του ΚΚΕ αλλά πρέπει να ομολογήσω πως στα φοιτητικά μου χρόνια (την εποχή των δεινοσαύρων, δηλαδή) θεωρούσα την Πανσπουδαστική ως "κατεστημένο" (μη ξεχνάμε ότι τότε ήταν πρώτη δύναμη, με 30%-35% στις φοιτητικές εκλογές) και προτιμούσα την ΠΠΣΠ του ΚΚΕ(μ-λ) ή την ΑΑΣΠΕ του ΕΚΚΕ.

Παρένθεση τρίτη: Για να μη τρέχω να αποδείξω πως δεν είμαι ελέφαντας, αν τα παραπάνω οδήγησαν κάποιον αναγνώστη στο συμπέρασμα ότι θεωρώ υποτιμητικό για κάποιον να είναι μέλος του ΚΚΕ ή της ΚΝΕ (άπαγε της βλασφημίας!), τον πληροφορώ ότι στις τελευταίες δημοτικές εκλογές εκλέχτηκα σύμβουλος με την "Λαϊκή Συσπείρωση". Κλείνει κι αυτή η παρένθεση.

Παλιά αλλά εμπνευσμένη γελοιογραφία του Ηλία Μακρή, από την εποχή της τρικομματικής κυβέρνησης Παπαδήμου

Προχωρούμε. Οι φίλοι του ΕΠΑΜ γνωρίζουν ότι παρακολουθώ εδώ και πολλά χρόνια τον Καζάκη και ότι έχω υπ' όψη μου το σχέδιο του ΕΠΑΜ για έξοδο από την κρίση. Γνωρίζουν, επίσης, ότι κάθε άλλο παρά είμαι αντίθετος εκ προοιμίου σε ζητήματα όπως η έξοδος της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή η μονομερής διαγραφή τού χρέους. Μόνο που, προσωπικά, εκτιμώ πως όλα τούτα πρέπει να συνοδεύονται με κάτι παραπάνω από μια απλή αλλαγή διαχειριστή στην εξουσία. Δεν μπορώ να ξεχάσω πως ζούσε τούτος ο λαός την εποχή προ ευρωζώνης και προ Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ούτε μπορώ να παραβλέψω το πώς ζουν λαοί σε χώρες που ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανήκουν ούτε μνημόνια τις καταδυναστεύουν. Με απλά λόγια, δηλαδή, πιστεύω πως για να έχει ριζοσπαστικό αποτέλεσμα η οποιαδήποτε εναλλακτική επιλογή, πρέπει να συνοδεύεται από το κορυφαίο κομμουνιστικό συστατικό: αλλαγή ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής με λαϊκή κυριαρχία. Τί να το κάνω το εθνικό νόμισμα αν πρόκειται να συσσωρεύεται στα ίδια πορτοφόλια όπου σήμερα συσσωρεύεται το ευρώ; Όσο οι διάφοροι Μπόμπολες θα καρπώνονται τον πλούτο που παράγουμε, δεν πιστεύω ότι θα δούμε καλύτερες μέρες ως λαός, είτε με ευρώ είτε με δραχμή είτε με δολλάριο είτε με σηστέρσιο.

Κάπου εδώ, όμως, πρέπει να σταματήσω γιατί ανοίγουμε ένα τεράστιο κεφάλαιο, το οποίο δεν χωράει σε ένα ιστολογικό σημείωμα. Αλλά, καλά να είμαστε, δεν θα χαθούμε.


Υστερόγραφο. Εξυπακούεται ότι οι απόψεις που διατυπώνει αυτό -ή οποιοδήποτε άλλο- ιστολόγιο δεν πρέπει να ανάγονται σε θέσφατα. Άλλωστε, ούτε το αλάθητο διεκδικώ ούτε κάποιος μου απαγορεύει να αλλάξω απόψεις στο μέλλον.

-----------------------------
(*) Είναι χαρακτηριστικό το σημείωμα του ιστολογίου στις 15/4/2013, ακριβώς την επομένη της εκλογής νέου γενικού γραμματέα στο ΚΚΕ, με τίτλο "Κουτσούμπας. Ε, και;"