Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 75. Οι οίκοι αξιολόγησης και τα δομημένα ομόλογα

Έχουμε αναφερθεί παλιότερα στα παιχνίδια των οίκων αξιολόγησης ("Οίκοι αξιολόγησης ή οίκοι ανοχής;", "Οίκοι αξιολόγησης ή ωμοί εκβιαστές;", "Ο σκοτεινός ρόλος των οίκων αξιολόγησης"). Τώρα θα συμπληρώσουμε εκείνα τα κείμενα, επειδή αυτοί οι "οίκοι" αποτελούν βασικό εργαλείο του καπιταλιστικού συστήματος και όσο περισσότερα γνωρίζουμε γι' αυτούς τόσο καλύτερα καταλαβαίνουμε τα όσα διεκτραγωδούνται σήμερα σε όλο τον κόσμο.

Κατ' αρχάς, οι τρεις μεγάλοι οίκοι (Μoody's, Fitch, Standard & Poor's) χαρακτηρίζονται από στρεβλά κίνητρα εφ' όσον υπάρχει ο μεταξύ τους ανταγωνισμός. Ας δώσουμε ένα παράδειγμα. Καλεί μια τράπεζα την Moody's να αξιολογήσει ένα επενδυτικό προϊόν της. Αν η Moody's δεν βγάλει την βαθμολογία που βολεύει την τράπεζα, η τράπεζα θα στραφεί στην Fitch. Τί να κάνει η δόλια η Moody's, λοιπόν; Να πει ότι το ομόλογο είναι επικίνδυνο και να χάσει τον πελάτη ή να δώσει υψηλή βαθμολογία και να τσεπώσει την αμοιβή; Στον καπιταλισμό η απάντηση είναι ευνόητη.

Το πρόβλημα επιδεινώνεται από ένα κόλπο που έχουν βρει αυτοί οι "οίκοι" ώστε να αβγατίζουν τα έσοδά τους: παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες, π.χ. πώς να παίρνει κάποιος καλή βαθμολογία για ένα επενδυτικό προϊόν. Δηλαδή: μαζεύουν χρήμα συμβουλεύοντας τις επενδυτικές εταιρείες πώς να πετυχαίνουν υψηλές αξιολογήσεις και μετά βγάζουν ακόμη περισσότερο χρήμα δίνοντας τις βαθμολογίες.

Τα "έξυπνα" στελέχη των επενδυτικών εταιρειών (σημ.: μη ξεχνάμε ότι η κατάργηση του νόμου Glass-Steagall έκανε όλες τις τράπεζες επενδυτικές εταιρείες) έμαθαν γρήγορα πώς να παίρνουν υψηλή βαθμολογία για τα προϊόντα τους. Αρχικά, έφτιαχναν πακέτα ενυπόθηκων δανείων και μετά τα τεμάχιζαν σε "μέρη". Κάθε είσπραξη που γινόταν κατέληγε πρώτα στο ασφαλέστερο "μέρος". Όταν ξοφλούνταν οι οφειλές αυτού του "μέρους", τα χρήματα πήγαιναν στο επόμενο ασφαλέστερο "μέρος" κ.ο.κ. Δηλαδή, το πιο επικίνδυνο "μέρος" εξοφλείτο τελευταίο. Μέχρι τότε, όμως, τί πετύχαιναν τα τζίνια; Το ασφαλέστερο "μέρος", που μάζευε γρήγορα τα λεφτά του, πετύχαινε βαθμολογία ΑΑΑ. Διοχετεύοντας, λοιπόν, ένα τμήμα των εσόδων του προς τα κάτω, "βοηθούσαν" την βαθμολογία του χαμηλότερου "μέρους". Έτσι, αν ένα πακέτο κομματιαζόταν σωστά, θα μπορούσε να συμπεριλάβει και κάμποσα "σκουπίδια". Τα πάντα ήταν ζήτημα "δομής" τού πακέτου. Αυτό το πακέτο είναι που μάθαμε όλοι να αποκαλούμε "δομημένο ομόλογο".

Ένα άλλο πρόβλημα των οίκων αξιολόγησης είναι ότι χρησιμοποιούν προβληματικά μοντέλα ανάλυσης επειδή...έτσι βολεύει. Για παράδειγμα, αυτά τα μοντέλα λειτουργούν με την παραδοχή ότι δεν θα πέσουν ποτέ οι τιμές σε κάποια αγορά (π.χ. στην αγορά ακινήτων) ή, αν πέσουν, η πτώση δεν θα είναι γενική. Θεωρητικά, αυτό μπορεί να σταθεί αλλά με μια προϋπόθεση: να υπάρχει διαφοροποίηση στους τίτλους. Όμως, στην πράξη όλα τα "δομημένα ομόλογα" μοιάζουν μεταξύ τους, αφού στηρίζονται στα ίδια προβληματικά δεδομένα: αλόγιστα δάνεια, χαμηλά επιτόκια, υψηλή κατανάλωση, χαμηλή ανεργία. Κατ' επέκταση, μια βίαιη μεταβολή σε οποιοδήποτε από αυτά τα δεδομένα προκαλεί οπωσδήποτε γενικό πρόβλημα. Έτσι, λοιπόν, όσο κι αν τα "παραμορφωμένα" golden boys καμώνονται πως δεν το καταλαβαίνουν, είναι ζήτημα απλής λογικής ότι το σκάσιμο μιας φούσκας σε οποιοδήποτε μέρος τού πλανήτη, πυροδοτεί αλυσιδωτές αντιδράσεις σε ολόκληρο τον κόσμο.

Εξ άλλου, οι οίκοι αξιολόγησης αδιαφορούν για την προβληματικότητα των μοντέλων τους επειδή θεωρούν ότι βίαια οικονομικά γεγονότα συμβαίνουν μια φορά στα χίλια χρόνια. Και όμως, ο παππούς Κάρολος είχε καταδείξει -και αποδείξει με στοιχεία- από τα μέσα τού 19ου αιώνα ότι οι οικονομικές κρίσεις χαρακτηρίζονται από μια περιοδικότητα δεκαετίας περίπου (*). Π.χ., η Moody's είχε ισχυριστεί ότι το χρηματιστηριακό κραχ τής 19ης Οκτωβρίου 1987 θα μπορούσε να συμβεί μία φορά στα 20 δισεκατομμύρια χρόνια. Κι όμως, δέκα χρόνια αργότερα, την διετία 1997-1998, σημειώθηκε νέα παγκόσμια χρηματιστηριακή κρίση (**). Και, βέβαια, μετά από άλλα δέκα χρόνια ξέσπασε η κρίση που βιώνουμε ακόμη και σήμερα.

Φαίνεται ότι ο φόρτος εργασίας δεν επιτρέπει στα στελέχη των οίκων αξιολόγησης να διαβάσουν και κανένα βιβλίο, ούτε ιστορικό ούτε οικονομικό. Προφανώς, το ίδιο πρόβλημα έχουν και όσοι επενδύουν σε "δομημένα ομόλογα", όπως συνέβη στην περίπτωση των διοικητών των ασφαλιστικών ταμείων, οι οποίοι εξανέμισαν την περιουσία χιλιάδων εργαζομένων καλυπτόμενοι πίσω από τα πιστοποιητικά των περίφημων οίκων αξιολόγησης...



(*) Διαβάστε σχετικά το εξαιρετικό βιβλιαράκι "Μαρξ-Ένγκελς: Κείμενα για την οικονομική κρίση" (Σύγχρονη Εποχή, σελ. 198). Θα εκπλαγείτε και από την σαφήνεια και από την απλότητά του.

(**) Η κρίση τού 1997-1998 οδήγησε στην κατάρρευση του Long-Term Capital Management, ενός hedge fund (στα ελληνικά: κεφάλαιο αντιστάθμισης κινδύνων), ενεργητικού ενός τρισεκατομμυρίου δολλαρίων. Αυτό το hedge fund είχε συσταθεί από τους Μάυρον Σόουλς και Ρόμπερτ Μέρτον, οι οποίοι πριν λίγο καιρό είχαν κερδίσει Νόμπελ Οικονομίας για το έργο τους στην αποτίμηση των δικαιωμάτων προαίρεσης!