"Ανανέωση"

Τούτη τη μέρα, που ξεψυχάει το 2011, φτάνει η ώρα τού απολογισμού για όλους. Οι επικούριοι αναρωτιούνταν κάθε βράδυ "πη έπραξα, πη δ' έρριξα, τι δε μοι δέον ουκ ετελέσθη (= τί έκανα, τί δεν έκανα, τί απ' αυτά που έπρεπε να κάνω δεν έγινε)". Σήμερα, καθώς αναδιφούμε στην χρονιά που φεύγει, μακάρι να μη διαπιστώσουμε ότι ήταν μια χαμένη χρονιά.

Όμως, επειδή ο λόγος ο δικός μου είναι πολύ πεζός και πολύ φτωχός, ας αφήσουμε τον Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή να μας μιλήσει για τα χαμένα χρόνια, με τον δικό του σπαρακτικό τρόπο, μέσα από το ποίημά του "Ανανέωση":


Εκεί που μοίραζαν τα χρόνια
για τον καθένα
πήγα κι εγώ.

"Εσείς", μου λένε, "τί τα θέλετε και πόσα;"
"Είκοσι", λέω, "είκοσι, ν' αλλάξω τον κόσμο!"

Τα ξόδεψα και πήγα ξανά:
"Δώστε μου άλλα είκοσι, ν' αλλάξω τον κόσμο!"

Πάνε και τούτα.

Σαν ξαναπήγα με διώξαν:
Να μας στείλετε", μου είπανε, "το γιο σας..."


(Από την συλλογή τού Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή "Ρεπορτάζ για ένα ζεστό Νοέβρη")

Lifestyle!!!

Το ότι το κοινωνικό κράτος αποδομείται, ελέω μνημονίου, το ξέρουμε. Το ότι η δημόσια υγεία ξεχαρβαλώνεται, προς χάριν τής αναδόμησης του κράτους "επί το ορθολογικώτερον", το γνωρίζουμε. Το ότι οι υπηρεσίες τού κράτους εξετάζουν εάν συμφέρει να αγοράσει ένας διαβητικός -σε προχωρημένο στάδιο- ειδικά παπούτσια ή είναι προτιμώτερο να του κόψουν το πόδι, κι αυτό το έχουμε ακούσει κι έχουμε φρίξει. Όμως, δεν παύουμε να εκπλησσόμαστε από το τί είναι ικανή να κατεβάσει η κούτρα τού "σοβαρού" Λοβέρδου, προκειμένου να μη χαλάσει την καρδιά των διεθνών μπινέδων στους οποίους έχει μάθει να υποκλίνεται δουλικά. Αλλά ας γίνω πιο σαφής.

Στις αρχές της χρονιάς που φεύγει, μπήκα εσπευσμένα στο νοσοκομείο με έμφραγμα του μυοκαρδίου. Ευτυχώς για μένα, όλα εξελίχθηκαν μια χαρά. Στην φαρμακευτική αγωγή που μου συνέστησαν οι γιατροί, συμπεριέλαβαν και ένα φάρμακο για τον έλεγχο της χοληστερίνης. Σιγά το φάρμακο, δηλαδή. Μιλάμε για απλές κάψουλες ιχθυελαίου, που κοστίζουν 8,04 ευρώ οι 120. Ως καρδιοπαθής, μέχρι σήμερα προμηθεύομαι αυτές τις κάψουλες με συμμετοχή 10%. Δηλαδή, με δυο κάψουλες ως ημερήσια δόση, καταβάλλω περίπου 40 λεπτά και επιβαρύνω το ταμείο μου με 3,60 ευρώ κάθε μήνα.

Αυτά τα πολύ απλά γίνονται μέχρι σήμερα. Τί θα γίνει, όμως, με τον καινούργιο χρόνο; Ακούστε και φρίξτε: για να "εξορθολογικοποιήσουν" (σ.σ.:τί λέξη, θεέ μου!) τις δαπάνες τού δημοσίου, οι ανεγκέφαλοι "εγκέφαλοι" τού υπουργείου αποφάσισαν να καταχωρίσουν αυτού του είδους τα φάρμακα στην κατηγορία...lifestyle!!! Δηλαδή, σαν να πρόκειται για χάπια αδυνατίσματος που παίρνουν οι γυναίκες για να μπορούν να φοράνε στις παραλίες το μπικίνι τους! Ή σαν το βιάγκρα, στο οποίο εναποθέτουν τις ελπίδες τους όσοι έχουν διαβεί από καιρό τον ερωτικό Ρουβίκωνα. Εν πάση περιπτώσει, ο χαρακτηρισμός τού συγκεκριμένου φαρμάκου ως "lifestyle" σημαίνει ότι η συμμετοχή τού ασφαλισμένου θα ανεβεί, από το 10%, στο 50%.

Διάβολε, δεν κάνω τόσο λόγο επειδή, αντί για 40 λεπτά,  θα πληρώνω πλέον 2 ευρώ τον μήνα. Ευτυχώς, η οικονομική μου κατάσταση αντέχει -ακόμη!- τέτοια δαπάνη. Εκείνο που με βγάζει από τα ρούχα μου είναι η προστυχιά ενός κράτους, το οποίο υποτίθεται ότι φροντίζει τους πολίτες του. Τσαντίζομαι με την μαλακία που δέρνει όλους εκείνους, οι οποίοι υποτίθεται πως είναι ταγμένοι στην υπηρεσία τού κοινωνικού συνόλου. Με σαλτάρει η κουφότητα (σ.σ.:από την λέξη "κούφιος") των κάθε λογής Λοβέρδων, οι οποίοι υποτίθεται ότι έχουν υψηλή δημοτικότητα (δηλαδή, γαμώ το κερατό μου και γαμώ την λογική μου, γαμώ!).

Κι ας πούμε ότι εγώ προσωπικά δεν θα πεινάσω με την αύξηση της συμμετοχής μου στην αγορά αυτού του φαρμάκου. Αλλά, ρε αλήτες, τί γίνεται με τους ανθρώπους που έχουν πολύ μεγαλύτερη δαπάνη σε τέτοια φάρμακα και πρέπει να τα βγάλουν πέρα είτε με συντάξεις πείνας είτε με το επίδομα ανεργίας; Πώς θα επιβιώσει η δόλια η γιαγιά, που την έχετε υποχρεώσει να μαζεύει τα σκουπίδια από τις λαϊκές αγορές; Με τα κωλοδίφραγκα από τα φάρμακα θα αναδιοργανωθεί αυτό το γαμημένο κράτος, γαμώ την αναδιοργάνωσή μου μέσα;

Βέβαια, έχει και μια λογική αυτή η απόφαση. Σου λέει: κύριε, ξεσκίστηκες στα παϊδάκια και στα σαγανάκια και στις γαρδούμπες και στις ομελέττες, ανέβηκε η χοληστερίνη σου στον θεό και τώρα θες να σε πληρώσω εγώ για να την ρίξεις; Σαβούρωσες εσύ ισπανικό χαμόν, κυπριακό χαλούμι κι εγγλέζικο μπέικον και τώρα θες να πληρώσει το κράτος τις επιπτώσεις της κραιπάλης σου; Πλήρωνε τώρα, μωρή κουφάλα, για να μάθεις να τρως κληματσίδες, βρούβες και λαχανίδες, που δεν ανεβάζουν την χοληστερίνη!

Γιασάν, κύριε Λοβέρδε, το 'πιασα το υπονοούμενο. Και κληματσίδα θα φάω και βρούβες θα φάω και λαχανίδες θα φάω. Αλλά, γαμώ το φελέκι μου, κουτόχορτο δεν πρόκειται να φάω! Αν εσύ ξέχασες την καταγωγή σου, εγώ δεν την ξεχνάω, γαμώ τον σοσιαλισμό μου μέσα! Η εικόνα τής γιαγιάς που ψάχνει στα σκουπίδια στοιχειώνει τον ύπνο μου κι έχω ιερό καθήκον απέναντί της να κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου να σε στείλω στον γερο-διάολο, Κι εσένα και τους ομοίους σου. Γκέγκε;

Άντεστε όλοι μαζί στον διάολο, πρωτοχρονιάτικα!

Η υπόθεση των "Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων"

Στον χριστουγεννιάτικο "Φιλελεύθερο" της Κύπρου, βρήκα και αναδημοσιεύω το παρακάτω κείμενο του Μιχάλη Ιγνατίου, για τον ρόλο των περίφημων "Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων" (ΜΚΟ). Φυσικά, το θέμα των ΜΚΟ είναι τεράστιο και κάποια στιγμή θα επανέλθουμε σ' αυτές.

Η υπόθεση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ/ΝGΟ) δικαιολογημένα  ενοχλεί πολλούς ανθρώπους, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, όπου το «φαινόμενο» λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις, καθώς ορθώς θεωρείται ως μία άνευ προηγουμένου παρέμβαση στα εσωτερικά κρατών. Οι ΜΚΟ/ΝGΟ επανήλθαν ξανά στο προσκήνιο σε παγκόσμιο επίπεδο μετά τις καταγγελίες του Βλαντιμίρ Πούτιν εναντίον της Αμερικανίδας υπουργού Εξωτερικών, ενώ στην Ελλάδα διαβάσαμε τις αποκαλύψεις για το «πάρτι» που γινόταν από τους αρμοδίους του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, οι οποίοι κατασπάραξαν τα «απόρρητα ταμεία» με ύποπτες χρηματοδοτήσεις οργανώσεων κηφήνων. Και έχει δικαίωμα ο κάθε πολίτης να έχει υποψίες για όσους διετέλεσαν υπουργοί, διότι εάν ήταν καθαρός ο τρόπος διανομής των χρημάτων, δεν θα κατέστρεφαν τα παραστατικά.

Όπως έγραψα πολλές φορές, το φαινόμενο ξεκίνησε από την Αμερική και βασικά οι ΜΚΟ/ΝGΟ δημιουργήθηκαν για να αντιμετωπίσουν τα «Κινήματα Ειρήνης» που είχε στήσει σε όλο τον κόσμο η ΕΣΣΔ. Η σκέψη ήταν να ενισχύονται με αμερικανικά δολάρια οργανώσεις σε χώρες-στόχους, βασικά για να προωθούν και να επιβάλλουν την αμερικανική εξωτερική και αμυντική πολιτική. Ηταν (και είναι) «οχήματα» του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και καθοδηγούνται από την USΑΙD και τις κατά τόπους πρεσβείες των Ην. Πολιτειών.

Μέχρι το δημοψήφισμα για το φιλοτουρκικό σχέδιο Ανάν, οι αμερικανικές ενισχύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν απόρρητες, παρά το γεγονός ότι οι αμερικανικοί νόμοι απαιτούν διαφάνεια. Οταν ξέσπασε το σκάνδαλο στην Κύπρο από την κατά λάθος(;) διαρροή της έκθεσης Νathans, άρχισαν να ανοίγουν τα στόματα. Αρχικά οι Αμερικανοί παραδέχθηκαν αόριστα και με αρκετή δόση ασάφειας ότι χρησιμοποίησαν τα χρήματα «για την επαναπροσέγγιση και την επανένωση της Κύπρου», αλλά στη συνέχεια μέσα από έγγραφα αποδείχθηκε ότι διατηρούσαν τέσσερα είδη ταμείων, ένα εκ των οποίων αφορούσε «πολιτικές δραστηριότητες» στο νησί.

Μετά την περίπτωση της Κύπρου, όπου άνοιξαν μία τρύπα και πέταξαν μέσα εκατομμύρια δολάρια, πληροφορηθήκαμε ότι μέσω ΜΚΟ/ΝGΟ διοχέτευσαν χρήματα στην Παλαιστίνη, στη Γεωργία, στην Ουκρανία και σε άλλες χώρες. Ομως, η βασική χώρα-στόχος (ήταν και παραμένει) η Ρωσία. Ο Πούτιν, που δεν είναι και ο ίδιος ο πιο δημοκρατικός άνθρωπος στον πλανήτη, έχει απόλυτο δίκιο να φωνάζει, διότι έχει αποδείξεις, αν και μετά την κατάθεση του Φίλιπ Γκόρντον στο Κογκρέσο στις 14 Δεκεμβρίου, δεν τις χρειάζεται... Ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών παραδέχθηκε ενώπιον των μελών της Υποεπιτροπής Διεθνών Σχέσεων της Γερουσίας ότι οι ΗΠΑ «από το 2009 έχουν δώσει περίπου 160 εκατ. δολάρια για την υποστήριξη προγραμμάτων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου, την καταπολέμηση της διαφθοράς, για την κοινωνία των πολιτών, των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, της χρηστής διακυβέρνησης και τις δημοκρατικές πολιτικές διαδικασίες». Αφού παραδέχθηκε και την οικονομική ενίσχυση ρωσικών ΜΜΕ, πρόσθεσε ότι «πιο πρόσφατα, η χρηματοδότηση των ΗΠΑ χρησιμοποιήθηκε για την υποστήριξη ανεξάρτητης παρακολούθησης των εκλογών».

Ο Αμερικανός υφυπουργός ήταν όντως αποκαλυπτικός και δεν έκρυψε τα λόγια του, που ξάφνιασαν τους γερουσιαστές, με δεδομένη την αντίδραση και τις καταγγελίες του Ρώσου προέδρου. Ο κ. Γκόρντον τόνισε πως «ως μέρος της στρατηγικής (των ΗΠΑ), η κυβέρνηση έχει διαβουλεύσεις με το Κογκρέσο για μια πρωτοβουλία για τη δημιουργία ενός νέου ταμείου για την υποστήριξη ρωσικών ΜΚΟ/ΝGΟ που έχουν δεσμευθεί σε μια πιο πλουραλιστική και ανοικτή κοινωνία».

Για όσους προωθούν τα συμφέροντα κρατών στην Αμερική, ο νόμος απαιτεί να καταχωρηθούν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης ως «πράκτορες» (agents) ξένων συμφερόντων. Ομως, τα μέλη των ΜΚΟ/ΝGΟ στις χώρεςστόχους είναι για τους Αμερικανούς «μαχητές της ελευθερίας». Είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό...



Σημειώσεις: Στο κείμενο της εφημερίδας, ο Μιχάλης Ιγνατίου έχει προσθέσει δυο σημειώσεις τις οποίες παραλείπω επειδή δεν έχουν σχέση με το θέμα. Στην παρούσα αναδημοσίευσα τηρήθηκε πιστά η ορθογραφία του πρωτοτύπου, έστω κι αν έχω αρκετές ενστάσεις. Η υπογράμμιση είναι της εφημερίδας. Ευχαριστώ τον φίλο Κυριάκο Κ., ο οποίος έθεσε υπ' όψη μου το εν λόγω άρθρο.

Πάνω απ' όλα, σοβαρότης!

Χτες εξήγησα τους λόγους για τους οποίους ζοχαδιάζομαι τούτες τις ημέρες, ακούγοντας τα δημοσιογραφικά παπαγαλάκια να μιλάνε για το "μη μισθολογικό κόστος", που δημιουργεί προβλήματα στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Όμως, δεν είναι λιγότερες οι ζοχάδες που με πιάνουν όταν ακούω τους ίδιους "έγκυρους αναλυτές" να αναμασούν -με "πόνο ψυχής", όπως λένε- την ανάγκη περαιτέρω μείωσης των μισθών, με στόχο αυτή την γαμημένη την "ανταγωνιστικότητα" πάντα.

Βέβαια, ο υποψιασμένος πολίτης δεν επηρεάζεται από τέτοιες μπούρδες. Ειδικά, μάλιστα, εκείνος που γνωρίζει τον τρόπο σκέψης και τις μεθόδους που υιοθετεί ο καπιταλισμός (είτε ως νεοφιλελευθερισμός είτε με οποιαδήποτε άλλη προβιά), όχι μόνο δεν παραμυθιάζεται αλλά εξοργίζεται κιόλας. Έλα, όμως, που ένα μεγάλο τμήμα τής κοινωνίας είναι απαίδευτο και επηρεάζεται από την μπουρδολογία όλων εκείνων οι οποίοι φέρουν την ταμπέλα τής σοβαρότητας, είτε πρόκειται για δημοσιογράφους είτε για πολιτικούς... Σ' αυτούς τους μη υποψιασμένους θα ήθελα να πω δυο πράγματα:

Πρώτα-πρώτα, ας αναρωτηθούμε ποιος έχει απονείμει σε όλους εκείνους τους "σοβαρούς" την ταμπέλα της σοβαρότητας. Δηλαδή, από πού κι ως πού σοβαροί ο Πρετεντέρης κι ο Κώνστας, ας πούμε; Ή ο Καψής κι ο Ρογκάκος; Ή ο Παπαδημητρίου κι ο Μανδραβέλης; Επειδή προβάλλονται από τα κανάλια τους κι από τα έντυπά τους ως "σοβαροί αναλυτές"; Δηλαδή, αυτοί είναι σοβαροί ενώ όλοι εκείνοι που τους πλακώνουν στα γιαούρτια και τις λεμονόκουπες είναι φαιδροί;

Και για να μη μείνω στους δημοσιογραφίσκους της συμφοράς, από πού κι ως πού σοβαροί ο Λοβέρδος κι ο Κουτρουμάνης, ας πούμε; Ή ο Βενιζέλος κι ο Δήμας; Ή ο "τσεκουράτος" Βορίδης κι ο "σοφός" Κακλαμάνης; Επειδή έτσι μας τους παρουσιάζουν οι προαναφερθέντες "σοβαροί δημοσιογράφοι" στα Μέσα Μαζικής Εξαπάτησης; Σοβαρή...σοβαρότητα!

Πάμε τώρα στο δεύτερο και σημαντικώτερο. Ποιο είναι το βασικό επιχείρημα με το οποίο όλοι αυτοί οι "σοβαροί" προσπαθούν να πείσουν τον λαό ότι η μείωση των μισθών όχι απλώς είναι επιβεβλημένη αλλά αποτελεί σχεδόν αναγκαίο εθνικά μονόδρομο για την σωτηρία τής ελληνικής οικονομίας; Μα, το ότι έχουμε δίπλα μας χώρες με πολύ χαμηλότερους μισθούς, οπότε η οποιαδήποτε επένδυση στον τόπο μας δεν συμφέρει τις επιχειρήσεις.

Είναι αλήθεια ότι αυτό το επιχείρημα είναι πολύ "πιασάρικο". Όταν, μάλιστα, ακούγεται από "σοβαρά" χείλη, γίνεται ακόμη πιο ισχυρό. Ε, κι όταν συνοδεύεται από παραδείγματα επιχειρήσεων που μετέφεραν τα εργοστάσιά τους στα Σκόπια ή στην Βουλγαρία, τότε γίνεται αποδεκτό δίχως συζήτηση. Επειδή, όμως, εγώ είμαι λίγο χοντροκέφαλος και δεν τα πιάνω εύκολα, θα ήθελα να το συζητήσω λίγο παραπάνω, αν δεν ενοχλώ.

Ώστε γειτονεύουμε με χώρες χαμηλού εργασιακού κόστους, σε σχέση με μας εδώ. Πάει καλά, δεν διαφωνώ. Στα Σκόπια ο ελέχιστος μισθός ορίστηκε πρόσφατα στα 130 ευρώ, κάπου εκεί είναι και στην Βουλγαρία (123 ευρώ) και λίγο παραπάνω στην Ρουμανία (157 ευρώ). Κάπως καλύτερη είναι η κατάσταση για τους μισθωτούς στην Αλβανία, όπου ο μέσος μισθός πλησιάζει τα 400 ευρώ, ενώ στο Κόσσοβο το ΔΝΤ απαγόρευσε κάθε σκέψη για μισθολογικές αυξήσεις.

Ρωτάω, λοιπόν, εγώ ο χοντροκέφαλος: αφού είναι έτσι τα πράγματα, γιατί όλες αυτές οι χώρες δεν έχουν χεστεί στις ξένες επενδύσεις; Με 5 ευρώ μεροκάματο, δεν θα έπρεπε οι πολυεθνικές να έχουν γεμίσει την Βουλγαρία με εργοστάσια; Δεν θα έπρεπε να έχουν πλημμυρίσει τα Σκόπια με ξένους επενδυτές; Δεν θα έπρεπε να σπρώχνονται στα σύνορα της Ρουμανίας οι ξένοι κεφαλαιοκράτες για το ποιος θα πρωτοεπενδύσει; Για να το πω πιο απλά: δεν θα έπρεπε να έχει εξαφανιστεί η ανεργία σε όλες αυτές τις χώρες; Και για να μιλήσω πιο "επιστημονικά": δεν θα έπρεπε αυτή η έντονη ζήτηση εργατικών χεριών να έχει σπρώξει τους μισθούς προς τα πάνω, όπως ορίζει ο νόμος προσφοράς και ζήτησης;

Φοβάμαι ότι όλοι οι "σοβαροί" εγκέφαλοι, οι οποίοι με ζοχαδιάζουν με τις παπαριές τους, δεν έχουν πειστική απάντηση σε τούτα τα ερωτήματα. Δυστυχώς γι' αυτούς, όμως, έδωσε απάντηση -έμμεση αλλά σαφή- ο κινεζομούρης γερμανός αντιπρόεδρος που μας είχε επισκεφθεί πριν λίγες εβδομάδες, λέγοντας πως οι γερμανοί δεν πρόκειται να επενδύσουν στον τόπο μας αν δεν πεισθούν ότι η τιμή τής εργασίας δεν μπορεί να μειωθεί περισσότερο. Με απλά λόγια: οι ξένοι επενδυτές δεν επενδύουν στην Βουλγαρία επειδή θεωρούν ότι ο μισθός των 123 ευρώ μπορεί να πάει ακόμη παρακάτω.

Κι επειδή βαρέθηκα να συζητάω παπαριές, ας κάνω και την τελευταία ερώτηση προς κάθε "σοβαρό": για να βγει ο τόπος από το αδιέξοδο, πρέπει να μειωθούν οι μισθοί κάτω από τα 123 ευρώ; Όποιος έχει το θάρρος να υποστηρίξει κάτι τέτοιο, ας βγει να μας το πει. "Σοβαρά" και "έγκυρα" πάντα!

Η παπαριά περί "μη μισθολογικού κόστους"

Έλεγα να μη γκρινιάξω τέτοιες μέρες αλλά...θέλει ο παπάς ν' αγιάσει, δεν αφήνουν οι διαόλοι. Κι όπου "διαόλοι", διάβαζε "δημοσιογράφοι", δηλαδή τα γνωστά παπαγαλάκια τού συστήματος, τα οποία δεν καταλαβαίνουν ούτε από γιορτές, ούτε από αργίες. Ενώ εσύ, λοιπόν, έχεις όλη την καλή διάθεση να ραχατέψεις, έρχονται τα παπαγαλάκια με τα κρωξίματά τους και σου ανεβάζουν τα γράδα. Να ήσαν αηδόνια, να πεις πάει καλά. Αλλά έχετε ακούσει πώς σκούζουν οι παπαγάλοι; Δεν υποφέρονται, π' ανάθεμά τους...

Εκείνο το κρώξιμο, λοιπόν, που με αλαλιάζει περισσότερο γιορτάρες μέρες, λέγεται "μη μισθολογικό κόστος". Όλα τα κανάλια κι όλες οι φυλλάδες έχουν φάει τα λυσσακά τους με το "μη μισθολογικό κόστος", που ανεβάζει -λένε- το κόστος των επιχειρήσεων και δημιουργεί πρόβλημα στην ανταγωνιστικότητά τους. Θα προσπαθήσω να διατηρήσω την ψυχραιμία μου για να δούμε τι πράμα είναι τούτος ο νεολογισμός.

Όντως, αυτή η παπαριά συνιστά νεολογισμό. Τι παναπεί "μη μισθολογικό κόστος"; Απ' ό,τι καταλαβαίνω, ο όρος εννοεί τις εργοδοτικές εισφορές τις οποίες καταβάλλουν οι επιχειρήσεις στα ασφαλιστικά ταμεία, για λογαριασμό των εργαζομένων τους. Συνεπώς, πώς είναι δυνατόν αυτές οι εισφορές να συνιστούν μη μισθολογικό κόστος; Μισθολογικώτατο κόστος είναι!

Η δημοσιογραφική καραγκιοζαρία, όμως, δίνει και παραδείγματα για να καταλάβει ο κόσμος. Π.χ.: σε εργαζόμενο με μικτές αποδοχές 1000 ευρώ, γίνονται κρατήσεις για το ΙΚΑ 165 ευρώ και του αποδίδονται 835, ενώ η επιχείρηση προσθέτει άλλα 285,60 ευρώ και καταβάλλει συνολικά στο ΙΚΑ 450,60. Αυτά τα 285,60 θεωρούνται "μη μισθολογικό κόστος", το οποίο επιβαρύνει την...ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων. Και τα καραγκιοζοπαπαγαλάκια δεν παραλείπουν να σημειώσουν ότι ο εργαζόμενος κοστίζει στην επιχείρηση 1285,60 ευρώ αλλά βάζει στην τσέπη του μόλις 835. Το καταλάβαμε το παράδειγμα; Πάμε παρακάτω.

Πρώτα-πρώτα, μπορεί ο εργαζόμενος να βάζει στην τσέπη του "μόλις" 835 ευρώ, αλλά είναι η δική του δουλειά που συνεισφέρει στο ασφαλιστικό μας σύστημα 450,60 και όχι η...καλή καρδιά των εργοδοτών. Αν δεν δουλέψει ο εργαζόμενος του παραδείγματός μας, δεν πρόκειται ο εργοδότης να πληρώσει δεκάρα στο ΙΚΑ. Οι εργοδοτικές εισφορές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τον μισθό τού εργαζόμενου, οπότε συνιστούν καραμπινάτο μισθολογικό κόστος.

Δεύτερον: Στην υποθετική περίπτωση που ο μισθός τού παραπάνω εργαζόμενου διπλασιαστεί, θα διπλασιαστούν και οι δικές του κρατήσεις και η εργοδοτική εισφορά. Παναπεί, πάλι μισθολογικό κόστος.

Τρίτον: Οι εργοδοτικές εισφορές συνιστούν μεν κόστος για τον εργοδότη αλλά αυτό το κόστος εκπίπτει από τα φορολογητέα κέρδη του, ακριβώς όπως και οι μισθοί που πληρώνει. Δεν καταλαβαίνω, λοιπόν, γιατί αυτές οι εισφορές πρέπει να χαρακτηρισθούν "μη μισθολογικό κόστος".

Τέταρτον: Αφού ο εργαζόμενος βάζει στην τσέπη (σύμφωνα με το δημοσιογραφικό παράδειγμα) 835 ευρώ, γιατί δεν προτείνεται η κατάργηση και της δικής του κράτησης ως "μη μισθολογικής";

Πέμπτον: Στον εργαζόμενο του παραδείγματός μας δεν καταβάλλονται 835 ευρώ αλλά 787. Τα υπόλοιπα 48 παρακρατούνται από την επιχείρηση και αποδίδονται στο δημόσιο ως φόρος εισοδήματος του εργαζομένου. Δεν άκουσα ποτέ κάποιον να προτείνει την κατάργηση του φόρου για τους εργαζόμενους ως "μη μισθολογικής επιβάρυνσης".

Έκτον: Αν οι εργοδοτικές εισφορές συνιστούν "μη μισθολογικό κόστος" και πρέπει να καταργηθούν, νομίζω ότι με την ίδια λογική πρέπει να καταργηθούν και άλλα "μη μισθολογικά κόστη" των εργαζομένων, όπως π,χ, τα μέτρα ασφάλειας (κράνη, γάντια, φόρμες, ειδικές εγκαταστάσεις κλπ), οι τουαλέττες που χρησιμοποιούν, το νερό που πίνουν ή αυτό με το οποίο πλένονται κλπ.

Έβδομον: Αν δεχτούμε την αναγκαιότητα της κατάργησης του "μη μισθολογικού κόστους" των επιχειρήσεων, πρέπει να δεχτούμε την ίδια αναγκαιότητα και για όλα τα άλλα κόστη, τα οποία δημιουργούν προβλήματα ανταγωνιστικότητας. Για παράδειγμα, το κόστος επεξεργασίας των λυμάτων των επιχειρήσεων. Σίγουρα θα βοηθούσε την ανταγωνιστικότητα αν επιτρεπόταν στις επιχειρήσεις να πετάνε τα λύματά τους στην θάλασσα, απαλλαγμένες από το υψηλό κόστος επεξεργασίας τους. Επίσης, θα βοηθούσαμε τις ακτοπλοϊκές εταιρείες αν καταργούσαμε τις διατάξεις για έλεγχο του αξιόπλου των πλοίων τους ή για την υποχρέωση να διαθέτουν ναυαγοσωστικά μέσα. Ακόμη, θα μπορούσαμε να απαλλάξουμε τις επιχειρήσεις από την υποχρέωση να περνούν τα αυτοκίνητά τους από ΚΤΕΟ. Για να μη πω ότι θα βοηθούσαμε πολύ τις επιχειρήσεις εστίασης αν τις απαλλάσσαμε από τα δημοτικά τέλη προκειμένου να βγάζουν "τραπεζάκια έξω". Τόσα πράγματα θα μπορούσαμε να κάνουμε, διάολε! Γιατί κολλήσαμε στο "μη μισθολογικό κόστος";

Για να μην αρχίσω να παραλογίζομαι, ας σταματήσω εδώ. Αν ήμουν αιθεροβάμων, θα περίμενα ότι σύντομα θα εμφανιζόταν κάποιος δημοσιογράφος ο οποίος θα μας θύμιζε τους λόγους για τους οποίους θεσπίστηκαν οι εργοδοτικές ασφαλιστικές εισφορές. Κι αν ήμουν αισιόδοξος, θα περίμενα κάποιον από τους υποστηρικτές τής κατάργησης αυτών των εισφορών να προτείνει εναλλακτικό τρόπο ιατροφαρμακευτικής και συνταξιοδοτικής ασφάλισης. Όμως, δεν είμαι ούτε αιθεροβάμων ούτε αισιόδοξος, οπότε δεν περιμένω τίποτε απ' αυτούς. Έτσι κι αλλιώς, είναι καταδικασμένοι στην λαϊκή συνείδηση.

Τι θα διαβάσω αυτές τις μέρες...

Στον κόσμο του βιβλίου υπάρχουν δυο λογιών αναγνώστες: αυτοί που αρχίζουν ένα βιβλίο και δεν πιάνουν άλλο στα χέρια τους πριν το τελειώσουν κι εκείνοι που, αφού ξεκινήσουν το διάβασμα πολλών βιβλίων ταυτόχρονα, δυσκολεύονται να αποφασίσουν ποιο να πιάσουν και ποιο ν' αφήσουν. Φοβάμαι ότι εγώ ανήκω στην δεύτερη κατηγορία...

Τούτες τις γιορτινές ημέρες, λοιπόν, πήρα απόφαση να αφήσω κατά μέρος την "Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού" (διάβολε, ας μη με βρει ο καινούργιος χρόνος αγκαλιά με τον Φρήντμαν, τον Μπους και τον Σακς!) και να τελειώσω μερικά από τα βιβλία που έχω ήδη μισοδιαβάσει, παίρνοντας όρκο να μη ξεκινήσω κανένα καινούργιο στο μεταξύ. Έτσι, λέω να ξεμπερδεύω με τα παρακάτω:

"Το κόσμημα της Μεδίνας", της Σέρρυ Τζόουνς (Λιβάνης, σελ. 490, 14 ευρώ). Δεν ανήκω στους εραστές των ιστορικών μυθιστορημάτων, μιας και θεωρώ ότι το μυθιστόρημα πρέπει να είναι μυθιστόρημα και η Ιστορία πρέπει να είναι Ιστορία. Όμως, η πέννα τής Σέρρυ Τζόουνς με μάγεψε από τις πρώτες σελίδες. Σε πρώτο επίπεδο, τούτο το βιβλίο αποτελεί την βιογραφία τής Αϊσά, της τρίτης και πλέον αγαπημένης συζύγου τού Μωάμεθ και, μάλιστα, γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο. Μέχρις εδώ, μέσα σε ένα χαρέμι με δώδεκα συζύγους και παλλακίδες, το κουτσομπολίκι πάει κι έρχεται. Όμως, η  προσωπική ιστορία τής Αϊσά λειτουργεί ως πρόφαση ώστε η συγγραφέας -η οποία έχει μελετήσει την αραβική γλώσσα και τον ισλαμικό πολιτισμό- να περάσει στο δεύτερο επίπεδο, όπου παρουσιάζεται με γλαφυρώτατο τρόπο η γέννηση της μωαμεθανικής θρησκείας. Έχοντας ήδη καλύψει πάνω από τα δύο τρίτα τού αναγνώσματος, μπορώ με άνεση να ισχυριστώ ότι τούτο το βιβλίο είναι περισσότερο "ιστορικό" και λιγώτερο "μυθιστόρημα". Μόνο που δεν θυμάμαι πότε ήταν η τελευταία φορά που διάβασα με τόση ευχαρίστηση ένα ιστορικό βιβλίο...

"Η Νίκη", του Πήτερ Σβάιτσερ (Παπαζήσης, σελ. 365, 17 ευρώ). Παραδέχομαι ότι εκείνο που με τράβηξε σε τούτο το βιβλίο είναι ο θαυμάσιος πρόλογος του Βασίλη Φίλια, ο οποίος έχει και την επιμέλεια τής έκδοσης. Το βιβλίο πραγματεύεται την στρατηγική την οποία ακολούθησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, προκειμένου να επιτύχουν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Βέβαια, πολλά από τα στοιχεία που παραθέτει εδώ ο Σβάιτσερ τα είχα ήδη υπ' όψη μου ενώ αρκετά ακόμη τα υποψιαζόμουν. Όμως, έχοντας όλο αυτό το υλικό ομαδοποιημένο μπροστά μου, πρέπει να ομολογήσω ότι αισθάνθηκα κάποια ανατριχίλα. Δεν είναι μικρό πράγμα να (ξανα)διαβάζεις λεπτομέρειες για το πώς στήθηκε το παιχνίδι με τους μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν, πώς δημιουργήθηκαν τα υπόγεια κανάλια που τροφοδοτούσαν την Αλληλεγγύη στην Πολωνία (αν και ακόμη δεν έχω δει τίποτε για την εκλογή τού Βοϊτύλα στον παπικό θρόνο) ή πώς υποδαυλίστηκε η έκρηξη της τιμής των καυσίμων, προκειμένου να "ματώσει" η σοβιετική οικονομία. Όλα τούτα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και θα συνεχίσω το διάβασμα, όσο κι αν παραμένω "κουμπωμένος" λόγω του συγγραφέα: ο Σβάιτσερ έχει δουλέψει στο Ινστιτούτο Χούβερ, στην Ουάσιγκτον Ποστ και στους Τάιμς της Νέας Υόρκης...

"Πορτομπέλο", της Ρουθ Ρέντελ (Μεταίχμιο, σελ. 412, 19 ευρώ). Παρ' ότι το όνομά της είναι συνδεδεμένο με το αστυνομικό μυθιστόρημα, η Ρουθ Ρέντελ έχει πάψει εδώ και καιρό να γράφει τυπικές αστυνομικές ιστορίες. Με το πέρασμα των χρόνων, η ματιά της μένει όλο και λιγώτερο στην επιφάνεια των πραγμάτων και διεισδύει όλο και περισσότερο στο μυαλό και στην ψυχή των ηρώων της. Όταν διάβασα την "Εμμονή" της (πάλι από το Μεταίχμιο), είπα ότι αυτό δεν ήταν αστυνομικό μυθιστόρημα αλλά ψυχολογικό θρίλερ. Και τώρα, οι λίγες σελίδες που έχω διαβάσει από τούτο το βιβλίο με πείθουν ότι έχω άλλο ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ψυχολογικό θρίλερ στα χέρια μου, το οποίο είμαι σίγουρος ότι δεν θα με απογοητεύσει. Όσο για εκείνους οι οποίοι υποστηρίζουν ότι "λογοτεχνία" είναι ο Τολστόι ή ο Χεμινγουαίη κι όχι η Ρέντελ ή η Κρίστι, ας μου επιτρέψουν να παρατηρήσω ότι δεν γνωρίζω πολλούς που να έχουν διαβάσει το "Πόλεμος και Ειρήνη"...

Τέλος, μια μέρα σαν την σημερινή, δεν θα παραλείψω να κατεβάσω από το ράφι τον αγαπημένο μου κυρ-Αλέξανδρο. Για μένα, όσα χρόνια κι αν περάσουν, δεν θα υπάρξει καλύτερος τρόπος για να "μυρίσω" χριστούγεννα από το να βυθιστώ σ' ένα διήγημα του Παπαδιαμάντη και να αφεθώ να με ταξιδέψει η ιδιόμορφη πέννα του:

"Τότε οι επιβάται είδον αλλήλους υπό το πρώτον λυκόφως τής ημέρας, ως να έβλεπαν αλλήλους πρώτην φοράν. Πρόσωπα ωχρά και χείλη μελανά, ρίνες ερυθραί και χείρες κοκκαλιασμέναι. Η θεια το Μαλαμώ είχεν αποκοιμηθή δις ήδη υπό την πρύμνην, όπου έσκεπε το πρόσωπόν της με την μαύρην μανδήλαν ως την ρίνα, με την ρίνα σχεδόν ως τα γόνατα. Ο κυρ Αλεξανδρής είχε πάρει δύο τροπάρια παραπλεύρως αυτής, ονειρευόμενος ότι ήτο ακόμη εις την κλίνην του, και απορών πώς αύτη εκινείτο ευρύθμως ως βρεφικόν λίκνον. Ο υιός τού παπά, ο Σπύρος, έκαμε συχνές μετάνοιες, και όσον αίμα είχεν, είχε συρρεύσει όλον εις την ρίνα του, ήτις ήτο και το μόνον ορατόν μέλος τού σώματός του..." (Απόσπασμα από το διήγημα "Στον Χριστό στο Κάστρο" και συγγνώμη για το μονοτονικό, κυρ-Αλέξανδρε...)



ΥΓ προς "Μεταίχμιο": Μα 19 ευρώ για ένα ευπώλητο μυθιστόρημα αυτού του όγκου; Θα τρελλαθούμε τελείως;

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 50. Προειδοποιήσεις από το Τέξας

Η αναφορά μας σε Ράμσφελντ και Τσένυ θα ήταν ελλιπής αν δεν λέγαμε δυο λόγια και για το τρίτο φυντάνι αυτής της "επαναστατικής" παρέας, η οποία έμελλε να παραδώσει τις Ηνωμένες Πολιτείες στα νύχια τού νεοφιλελευθερισμού. Αν κι αυτό το τρίτο φυντάνι είναι δεδομένο ότι διέθετε το λιγώτερο (αν διέθετε) και το χειρότερο μυαλό σ' αυτή την ιδιότυπη τρόικα, ήταν γραφτό να διαφεντέψει την μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Φυσικά, μιλάμε για τον Τζωρτζ Μπους τον νεώτερο.

Το 1996, λοιπόν, ο εν λόγω βλαξ προκήρυξε έναν σημαντικό διαγωνισμό, όντας κυβερνήτης τού Τέξας. Κάλεσε τις ιδιωτικές εταιρείες να υποβάλουν προσφορές για να αναλάβουν το πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας. Βέβαια, σε έναν ιδεατό φρηντμανικό κόσμο η έννοια "κοινωνική πρόνοια" είναι ανύπαρκτη, αλλά εν όσω υπάρχει -και μέχρι να καταργηθεί ολοσχερώς- καλό είναι να την διαγουμίζουν ιδιώτες. Σ' αυτόν τον πανάκριβο διαγωνισμό των 2 δισ. δολλαρίων, πήραν μέρος και δυο κολοσσοί: η Lockheed (με την Λυν Τσένυ ως μέλος τού Δ.Σ.) και η Electronic Data System (με τον Ντικ Τσένυ ως μέλος τού Δ.Σ.) (*).

Το σκάνδαλο της διασπάθισης δισεκατομμυρίων ήταν τόσο προκλητικό, ώστε η κυβέρνηση Κλίντον επενέβη και ακύρωσε τον διαγωνισμό. Βέβαια, η επίσημη δικαιολογία της ακύρωσης ήταν διαφορετική: αν και η κυβέρνηση Κλίντον δεν είχε κανένα πρόβλημα με την ανάθεση εργολαβιών σε ιδιώτες, ισχυρίστηκε ότι η κοινωνική πρόνοια έπρεπε να παραμείνει στις αρμοδιότητες του κράτους. Φυσικά, αυτή η ακύρωση προκάλεσε την μήνη και τις έντονες διαμαρτυρίες τόσο του ζεύγους Τσένυ όσο και του Μπους τζούνιορ.

Για την θητεία τού τελευταίου ως κυβερνήτη του Τέξας έχουν γραφτεί πολλά. Άλλωστε, την φήμη τού βλάκα δεν την απέκτησε ως πρόεδρος των ΗΠΑ αλλά την κουβάλησε στην Ουάσιγκτον από το Ώστιν. Όμως, υπήρξε και ένας τομέας όπου τα κατάφερε άψογα: η διάλυση του κρατικού μηχανισμού. Ενώ οι κυβερνήτες εκλέγονται για να κουμαντάρουν και να βελτιώνουν την κρατική μηχανή, ο βλαξ την αποδόμησε τελείως, εκχωρώντας τις διοικητικές αρμοδιότητες σε ιδιώτες.

Εκεί όπου το ξεχαρβάλωμα της τεξανής μηχανής έβγαλε μάτια, ήταν ο τομέας τής ασφάλειας. Ο κυβερνήτης δεν γέμισε απλώς την πολιτεία του με ιδιώτες αστυνομικούς αλλά σχεδόν διπλασίασε και τις ιδιωτικές φυλακές, κάτι το οποίο χάρισε στο Τέξας τον τίτλο τής "πρωτεύουσας της βιομηχανίας των ιδιωτικών φυλακών".

Το 1997, ο βλαξ κυβερνήτης επανήλθε στην προσπάθειά του να διαλύσει το κράτος πρόνοιας. Τούτη την φορά αναζητούσε τρόπο να εκχωρήσει το σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων σε ιδιωτικές εταιρείες. Για σύμβουλο κάλεσε ένα μουσούδι για το οποίο έχουμε κάνει λόγο σε προηγούμενο σημείωμα: τον Χοσέ Πινιέρα, ο οποίος είχε ιδιωτικοποιήσει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης της Χιλής, ως υπουργός τού Πινοτσέτ. Δεν είναι παράξενο το γεγονός ότι οι δυο άντρες αλληλοσυμπαθήθηκαν. Μερικά χρόνια αργότερα, ο Πινιέρα εξέφρασε τον ενθουσιασμό του για τον Μπους τζούνιορ στον δημοσιογράφο Ματ Μάφφετ:

"Από την προσήλωσή του, την γλώσσα τού σώματος και τις εύστοχες ερωτήσεις του, κατάλαβα αμέσως ότι ο κ. Μπους είχε καταλάβει πλήρως την ουσία τής ιδέας μου: η μεταρρύθμιση [του συστήματος] της Κοινωνικής Ασφάλισης θα μπορούσε από τη μια να προσφέρει μια αξιοπρεπή συνταξιοδότηση κι από την άλλη να δημιουργήσει έναν κόσμο εργατών-καπιταλιστών, μια κοινωνία ιδιοκτητών. Ήταν τόσο ενθουσιασμένος ώστε στο τέλος μου ψιθύρισε χαμογελώντας στο αφτί: "Πήγαινε και πες τα όλα αυτά στον μικρό μου αδελφό στην Φλόριδα(**). Θα τα λατρέψει κι αυτός"" ("Pension reform pied piper loves private accounts", Wall Street Journal 03/03/2005).

Βρισκόμαστε ακόμη στην περίοδο πριν από την ανάρρηση τού Μπους τζούνιορ στο αξίωμα του προέδρου, αλλά είναι σαφές τι πρόκειται να επακολουθήσει. Η μανία και των τριών "κολλητών" για ξεχαρβάλωμα του κράτους και παράδοσή του στις μεγάλες εταιρείες θα έπρεπε να είχε προϊδεάσει τους πάντες περί του είδους της διακυβέρνησης που θα ακολουθούσαν. Γι' αυτό, είναι εξαιρετικά "περίεργο" το γεγονός ότι κανένας από τους "σοβαρούς" αναλυτές ή πολιτικούς δεν πήρε έγκαιρα χαμπάρι το παραμικρό. Λες και συνωμότησαν οι πάντες, προκειμένου να δικαιωθεί ο Φρήντμαν...

Λεπτομέρεια: Το πλέον περίεργο είναι ότι κανένας δεν ξύπνησε ούτε όταν ο βλαξ δεν μπόρεσε να κρατήσει το στόμα του κλειστό και είπε σε μια ομιλία του, κατά την προεκλογική περίοδο του 2000, το εξής αμίμητο: "Υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες ομοσπονδιακοί υπάλληλοι πλήρους απασχόλησης, τα καθήκοντα των οποίων θα μπορούσαν να αναλάβουν εταιρείες τού ιδιωτικού τομέα. Θα κάνω μειοδοτικούς διαγωνισμούς για την ανάθεση όσο το δυνατόν περισσότερων τέτοιων καθηκόντων. Αν ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να κάνει καλύτερα την δουλειά, πρέπει να παραχωρηθούν αυτές οι συμβάσεις έργου στον ιδιωτικό τομέα". Πόσο πιο καθαρά και ξάστερα να το έλεγε ο άνθρωπος;



(*) Με την πρώτη ματιά, πρόκειται για καραμπινάτη περίπτωση αντικρουόμενων συμφερόντων ανάμεσα στο ζεύγος Τσένυ. Στην ουσία, όμως, δεν πρόκειται για "αντικρουόμενα" αλλά για σκέτα "συμφέροντα". Όλο το παρασκήνιο αυτής της πιπεράτης ιστορίας, στο "Clinton reining in role for business in welfare effort" (New York Times, 11/05/1997) και στο "Privatization of social programs curbed" (Washington Post, 10/05/1997)
(**) Την εποχή εκείνη, ο Τζεμπ Μπους ήταν κυβερνήτης τής Φλόριδας. Οι Δημοκρατικοί τον κατηγορούν ότι στις προεδρικές εκλογές τού 2000 νόθευσε έντεχνα το αποτέλεσμα, ώστε να εκλεγεί πρόεδρος ο αδελφός του αντί του δημοκρατικού υποψήφιου Αλ Γκορ.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 49. Η αποδόμηση του σκληρού πυρήνα

Ως υπουργός άμυνας του μπαμπά Μπους, ο Ντικ Τσένυ εφάρμοσε κατά γράμμα όσα είχε διδαχτεί από τον Ντόναλντ Ράμσφελντ: μείωσε κατακόρυφα τους μόνιμους οπλίτες και αύξησε αντιστοίχως τις εργολαβίες τού Πενταγώνου προς ιδιωτικές εταιρείες. Πάντως, αυτό το έκανε με "διαφάνεια" και με τρόπο...δημοκρατικό: ζήτησε να συνταχθεί μια πλήρης μελέτη για το ποιες δουλειές μπορούν να ανατεθούν σε ιδιώτες εργολάβους. Από ποιον ζήτησε αυτήν την μελέτη; Μα, από την...Halliburton!! Φυσικά, η Halliburton "διαπίστωσε" ότι υπάρχουν πάρα πολλές δουλειές που μπορεί να "ξεφορτωθεί" το κράτος. Εννοείται ότι τις περισσότερες απ' αυτές τις εργολαβίες τις κέρδισε η Halliburton, εισπράττοντας πολλά δισεκατομμύρια. Βέβαια, δεν ήταν η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ ξόδευαν τεράστια ποσά για την άμυνά τους. Όμως, ήταν η πρώτη φορά που τα ξόδευαν όχι για οπλικά συστήματα αλλά για διοικητική διαχείριση.

Λίγο πριν την λήξη της τετραετίας τού μπαμπά Μπους, ο Τσένυ προκήρυξε έναν άλλο διαγωνισμό, θέλοντας να αναθέσει σε ιδιώτες την "επιμελητεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ". Παρ' ότι η προκήρυξη ούτε περιέγραφε το ζητούμενο έργο με σαφήνεια ούτε όριζε το αντίτιμο, στον "διαγωνισμό των δισεκατομμυρίων" πήραν μέρος 37 μεγάλες εταιρείες.
- [Άσκηση για αρχαρίους Νο1: Ποια εταιρεία κέρδισε τελικά τον διαγωνισμό;]

Λίγες μέρες αργότερα, ο μπαμπάς Μπους έχασε τις εκλογές από τον Μπιλ Κλίντον και ο Ντικ Τσένυ βρέθηκε εκτός πολιτικής σκηνής. Όπως είχε κάνει και το φιλαράκι του ο Ράμσφελντ, έτσι κι αυτός στράφηκε στις επιχειρήσεις.
- [Άσκηση για αρχαρίους Νο2: Ποια εταιρεία τον προσέλαβε αμέσως ως πρόεδρο του διοικητικού της συμβουλίου;]

Υπό την ηγεσία τού Τσένυ, η Halliburton άλλαξε πλήρως τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ διεξήγαν τους πολέμους. Ο όρος "επιμελητεία" διαστάλθηκε τόσο, ώστε η Halliburton ανέλαβε -σχεδόν αποκλειστικά- την ευθύνη των στρατιωτικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ. Από εδώ και πέρα, το κράτος θα παρείχε στην εταιρεία στρατιώτες και όπλα, αφήνοντας την εταιρεία να σχεδιάζει και να διευθύνει τις επιχειρήσεις. Το καινούργιο μοντέλο εφαρμόστηκε για πρώτη φορά με πληρότητα στην επίθεση των ΗΠΑ κατά της Γιουγκοσλαβίας. Για τις ανάγκες των 19.000 αμερικανών στρατιωτών, η Halliburton έφτιαξε βάσεις που έμοιαζαν με κανονικές πόλεις αφού διέθεταν καλοχτισμένα κτήρια με όλες τις ανέσεις, κινηματογράφους, εμπορικά κέντρα, εστιατόρια, γυμναστήρια, πισίνες κλπ. (*)

Ο αδαής αναγνώστης θα απορεί: γιατί τόση χλιδή; γιατί η εταιρεία δεν έκανε προχειροδουλειά ώστε να επιτύχει την μεγιστοποίηση του κέρδους της; Εδώ πρέπει να αναφέρουμε έναν σημαντικό όρο της σύμβασης που είχε υπογράψει η Halliburton με το αμερικανικό δημόσιο: το Πεντάγωνο θα πλήρωνε στην εταιρεία το κόστος των υπηρεσιών της συν ένα εγγυημένο ποσοστό κέρδους. Αυτό σημαίνει ότι η εταιρεία είχε συμφέρον να ανεβάζει το κόστος (άλλο να εισπράττεις 10% πάνω σε κόστος 1.000 κι άλλο να εισπράττεις 10% σε κόστος 10.000). Η φράση "Don't worry, it's cost plus (μην ανησυχείς, είναι κόστος συν)" έγινε διάσημη μερικά χρόνια αργότερα, στην Βαγδάτη.

Τελικά, μπορεί ο Τσένυ να αναδείχθηκε πολιτικά επί προέδρων Μπους (υπουργός άμυνας τού μπαμπά, αντιπρόεδρος του βλάκα γιου), αλλά χέστηκε στα λεφτά επί προεδρίας Κλίντον. Στα πέντε χρόνια που έμεινε στο τιμόνι τής Halliburton, η περιουσία του εξακοντίστηκε στα 80 εκατ. δολλάρια, ενώ είχε ακόμη το δικαίωμα προαίρεσης για πάνω από ένα εκατομμύριο μετοχές της εταιρείας.

Κι ενώ ο 55χρονος Τσένυ κονόμαγε από την Halliburton, η 30χρονη σύζυγός του Λυν έκανε το ίδιο ως μέλος τού Δ.Σ. τής Λόκχηντ, η οποία είχε αναλάβει την επίβλεψη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης των ΗΠΑ. Για να μη κουράζεται ο αναγνώστης με περιττές λεπτομέρειες, θα αναφέρουμε μόνο την εισαγωγή από δημοσίευμα των New York Times: "Η Λόκχηντ δεν κυβερνάει τις ΗΠΑ. Αλλά πραγματικά βοηθάει στην διοίκηση ενός εντυπωσιακά μεγάλου τμήματός τους". (**) Με απλά λόγια: στην εποχή που οι πόλεμοι γίνονται με τα κομπιούτερ, ο σύζυγος σχεδιάζει τις πολεμικές επιχειρήσεις και η σύζυγος τού παρέχει την απαραίτητη ηλεκτρονική υποστήριξη. Πολύ κομψό!

Πριν συνεχίσουμε, ας ανακεφαλαιώσουμε τα δυο τελευταία κείμενα: ο φρηντμανοτραφής Ράμσφελντ γίνεται υπουργός άμυνας του Φορντ - παίρνει υπό την κηδεμονία του τον Τσένυ - δεν γίνεται αντιπρόεδρος του Ρέηγκαν και στρέφεται στις επιχειρήσεις, επενδύοντας κυρίως στις αρρώστιες - αντιπρόεδρος του Ρέηγκαν γίνεται ο μπαμπάς Μπους, ο οποίος διαδέχεται τον Ρέηγκαν στην προεδρία και αναθέτει το υπουργείο άμυνας στον Τσένυ - όταν ο μπαμπάς Μπους χάνει τις εκλογές, ο Τσένυ στρέφεται στις επιχειρήσεις, επενδύοντας κυρίως στους πολέμους - όσο βρίσκεται στην προεδρία ο Κλίντον, Ράμσφελντ και Τσένυ κονομάνε τρελά λεφτά χάρη στην αποδόμηση του κράτους προς όφελος των μεγάλων εταιρειών - με την ανάδειξη τού βλάκα Μπους στην προεδρία, επιστρέφουν κι οι δυο στην πολιτική σκηνή, ο μεν Ράμσφελντ ως υπουργός άμυνας ο δε Τσένυ ως αντιπρόεδρος - με την κάλυψη του δεύτερου, ο πρώτος δρομολογεί την πλήρη παράδοση στους ιδιώτες τού σκληρότερου κρατικού πυρήνα: της άμυνας. Μια ιστορία με πολλούς κύκλους, που δεν μπορείς να διακρίνεις πού ανοίγουν, πού κλείνουν και πού εφάπτονται ή τέμνονται...

Πριν τελειώσουμε για σήμερα, ας κάνουμε ένα τελευταίο σχόλιο σχετικά με την επιμονή τού "τρομερού διδύμου" στην παράδοση της άμυνας σε ιδιώτες. Είναι σαφές ότι πίσω από αυτή την επιμονή υπάρχει μια καθαρή φρηντμανική σκέψη: αν αποδομηθεί ο σκληρότερος κρατικός πυρήνας και παραδοθεί ολοκληρωτικά σε ιδιώτες, η προσπάθεια για αποδόμηση και ιδιωτικοποίηση άλλων μεγάλων τομέων (παιδεία, υγεία, δημόσια έργα, ασφάλιση κλπ) θα γίνει ευκολώτερη. Με την παρουσία ενός ηλίθιου στην θέση τού προέδρου, όλα θα γίνονταν ακόμη ευκολώτερα...


(*) "Balkans good for Texas-based business", Sun Sentinel 16/08/2001
(**) "Lockheed and the future of warfare", New York Times 28/11/2004

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 48. Ένας ιστορικός κύκλος (η περίπτωση Ράμσφελντ)

Ο τρόπος με τον οποίο γράφεται η Ιστορία είναι πολύ παράξενος. Μοιάζει συχνά σαν να μας βγάζει κοροϊδευτικά την γλώσσα κάποιος αόρατος συγγραφέας. Εκεί που λες "έτσι αρχίζουν όλα", δεν αργείς να συνειδητοποιήσεις ότι αυτό που θεωρείς ως αρχή δεν είναι παρά ένα απλό κεφάλαιο μιας ογκώδους ιστορίας, ενώ αυτό που εκτιμάς πως αποτελεί τον επίλογο δεν είναι παρά η εισαγωγή στο επόμενο επεισόδιο.

Έτσι, λοιπόν, ο Ντόναλντ Ράμσφελντ δεν έπεσε ουρανοκατέβατος στις 10 Σεπτεμβρίου 2001. Ο Φρήντμαν τον είχε ξεχωρίσει από την δεκατία τού 1960 και τον εκτίμησε τόσο ώστε τον βοήθησε να εκλεγεί στο Κονγκρέσσο, πριν καλά-καλά κλείσει τα τριάντα του χρόνια. Κι ήταν πάλι ο Φρήντμαν εκείνος που "έσπρωξε" τον εκλεκτό του μαθητή ίσαμε το αξίωμα του υπουργού άμυνας επί κυβερνήσεως Φορντ.

Για τον γκουρού του νεοφιλελευθερισμού, ο Ράμσφελντ αποτελούσε την προσωποποίηση των ελπίδων του για εφαρμογή των θεωριών του στην ίδια του την πατρίδα. Πίστευε τόσο πολύ σ' αυτόν τον νεαρό, ώστε στις προεδρικές εκλογές τού 1980 πίεσε αφόρητα τον Ρέηγκαν να τον ορίσει αντιπρόεδρό του. Όταν ο Ρέηγκαν επέλεξε τον πρεσβύτερο Τζωρτζ Μπους αντί του Ράμσφελντ, ο Φρήντμαν απογοητεύθηκε και ξέσπασε σε ύβρεις. "Ήταν η χειρότερη απόφαση που πήρε...σε ολόκληρη την προεδρία του... Αν είχε επιλεγεί (ενν.: ο Ράμσφελντ), θα διαδεχόταν τον Ρέηγκαν στην θέση τού προέδρου και δεν θα είχε υπάρξει η θλιβερή περίοδος Μπους-Κλίντον" (απόσπασμα από το "Two Lucky People"). Η απόφαση του Ρέηγκαν έστρεψε τον Ράμσφελντ στις επιχειρήσεις, όπου ανέδειξε ένα από τα σατανικώτερα μυαλά που έχουν υπηρετήσει ποτέ τον καπιταλισμό. Ιδού ένα δείγμα των "κατορθωμάτων" του:

α) Ως διευθύνων σύμβουλος της μεγάλης χημικής-φαρμακευτικής εταιρείας Searle, κινητοποίησε όλο τον απαιτούμενο παρασκηνιακό μηχανισμό, ώστε ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων να εγκρίνει την κυκλοφορία τής ασπαρτάμης, η οποία σήμερα κατηγορείται ανοιχτά ως αιτία πολλών κακών. Στην συνέχεια, έχοντας αυτό το όπλο στα χέρια του, φρόντισε για την πώληση της Searle στην περίφημη Monsanto. Η προμήθεια του Ράμσφελντ απ' αυτή την πώληση ανήλθε σε 12 εκατομμύρια δολλάρια. (*)

β) Η παραπάνω επιτυχία άνοιξε πολλές πόρτες στον Ράμσφελντ, ο οποίος έγινε περιζήτητος από τα διοικητικά συμβούλια πολλών πολυεθνικών (Kellog's, Sears, Gulfstream κλπ). Όταν το 2000 ξέσπασε το σκάνδαλο με τον ελβετικό κολοσσό ΑΒΒ, ο οποίος πούλησε πυρηνικό αντιδραστήρα στην Βόρεια Κορέα, ο Ράμσφελντ ήταν μέλος τού διοικητικού του συμβουλίου με μισθό 190.000 δολλάρια ετησίως. Λεπτομέρεια: ο μηχανολογικός εξοπλισμός παραγωγής πλουτωνίου προερχόταν από την Gulfstream. (**)

γ) Το 1997, με τον Ράσφελντ στην θέση τού προέδρου της, η εταιρεία βιοτεχνολογίας Gilead Sciences κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το γνωστό φάρμακο Tamiflu, το οποίο προτεινόταν για την θεραπεία πολλών μορφών γρίππης και, κυρίως, της "γρίππης των πτηνών". Βέβαια, σήμερα το Tamiflu θεωρείται εξαιρετικά επικίνδυνο, αλλά εκείνη την εποχή οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου ήσαν υποχρεωμένες να πληρώνουν αδρά για την απόκτησή του όποτε ξεσπούσε επιδημία γρίππης. Έτσι, ο αδίστακτος Ράμσφελντ κέρδισε τον τίτλο τού "αρχικαπιταλιστή της καταστροφής" και ειπώθηκε γι' αυτόν ότι θα μπορούσε να κατοχυρώσει με πατέντα και τον ήλιο ακόμη, αν επιτρεπόταν κάτι τέτοιο. Λεπτομέρεια: η Gilead έχει κατοχυρώσει 4 πανάκριβα φάρμακα για το AIDS και απαγορεύει σε όλον τον κόσμο την δημιουργία φτηνών αντιγράφων, καταδικάζοντας τους φτωχούς ασθενείς σε θάνατο.

Όταν ο Ράμσφελντ ήταν υπουργός άμυνας στην κυβέρνηση Φορντ, είχε πάρει υπό την προστασία του ένα άλλο γνωστό μας φυντάνι. Είπαμε πρωτύτερα ότι ο Ρέηγκαν προτίμησε για αντιπρόεδρο τον μπαμπά Μπους αντί του Ράμσφελντ. Μόλις ο Μπους διαδέχθηκε τον Ρέηγκαν στην προεδρία, διάλεξε εκείνο το φυντάνι για την θέση τού υπουργού άμυνας. Γι' αυτό το περίφημο φυντάνι θα γινόταν πολύς λόγος στο μέλλον. Το όνομα του: Ντικ Τσένυ. Η ιστορία έκλεινε έναν κύκλο. Άνοιγε, όμως, έναν άλλο, μεγαλύτερο.



(*) "Monsanto to buy Searle for $2,7 billion", Chicago Tribune 19/07/1985 - "Rumsfeld reflects on politics, business", Chicago Tribune 20/10/1993
(**) "Rumsfeld shunning weapons decision", Washington Post 24/08/2001 - "The two faces of Rumsfeld", The Guardian 09/05/2003

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 47. Μια πολύ περίεργη σύμπτωση

Στα 68 του χρόνια ο Ντόναλντ Ράμσφελντ δεν θα έπρεπε να έχει άλλες φιλοδοξίες. Είχε διατελέσει υπουργός άμυνας επί προεδρίας Τζέραλντ Φορντ και η προσωπική του περιουσία ξεπερνούσε τα 250 εκατομμύρια δολλάρια. Θα μπορούσε να περιοριστεί στον ρόλο του ευτυχισμένου παππού αλλά συμφώνησε με χαρά όταν ο Τζωρτζ Μπους ο βλαξ τον επανέφερε στην θέση τού υπουργού άμυνας. Βέβαια, αυτή η επαναφορά τού Ράμσφελντ στην ενεργή πολιτική σκηνή είχε τον σκοπό της.

Ο Ράμσφελντ ήταν ένα από τα πολυαγαπημένα παιδιά τού Μίλτον Φρήντμαν, ο οποίος είχε μιλήσει κατ' επανάληψη με τα καλύτερα λόγια για τον μαθητή του, από την εποχή τού Νίξον. Και ο "πιο καλός ο μαθητής" έκανε ό,τι μπορούσε για να μη διαψεύσει τον δάσκαλό του. Όντας μέλος διοικητικών συμβουλίων πολλών μεγάλων εταιρειών, δεν έπαψε ποτέ να προπαγανδίζει τις ιδέες τού Φρήντμαν. Συμμετέχοντας στην κυβέρνηση Μπους, θα μπορούσε να επιφέρει μια ριζική νεοφιλελεύθερη τομή στον τρόπο λειτουργίας τού στρατού των ΗΠΑ.

Η φρηντμανική ιδέα, την οποία ήθελε να προωθήσει ο Ράμσφελντ, ήταν ριζοσπαστική: ο στρατός θα έπρεπε να πάψει να ασχολείται με τομείς όπου δραστηριοποιούνται ιδιώτες. Φυσικά, αυτό δεν θα γινόταν με στόχο την εξοικονόμηση κονδυλίων (άλλωστε, ο νέος υπουργός άμυνας είχε ζητήσει αύξηση των κονδυλίων για την άμυνα κατά 11%). Ο στόχος ήταν να μεταφερθούν μεγαλύτερα κονδύλια στα ταμεία των πολυεθνικών, όπως επιτάσσουν τα φρηντμανικά θέσφατα. Έτσι, ο Ράμσφελντ ζήτησε από όλες τις στρατιωτικές υπηρεσίες να προχωρήσουν σε μείωση προσωπικού κατά 15%. Παράλληλα, προώθησε την κατακόρυφη μείωση του ένοπλου δυναμικού, συμπληρώνοντας τα δημιουργούμενα κενά με εργολαβίες, τις οποίες ανέθετε σε εταιρείες όπως η Halliburton και η Blackwater.

Για να προλάβει τις αντιδράσεις τού στρατιωτικού κατεστημένου, ο Ράμσφελντ διακήρυξε ότι με το σχέδιό του θα γινόταν οικονομία σε κεφάλαια, τα οποία θα μπορούσαν να διατεθούν για την ανάπτυξη σύγχρονων οπλικών συστημάτων, δορυφόρων, συστημάτων νανοτεχνολογίας κλπ. Όμως, οι ανώτατοι αξιωματικοί τού Πενταγώνου δεν είδαν με καθόλου καλό μάτι τις πρωτοβουλίες τού υπουργού. Αν αντικαθιστούσαν τους στρατιώτες τους υπάλληλοι (και, μάλιστα, κακοπληρωμένοι) ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών, τί θα έμενε σ' εκείνους να διοικήσουν; Η αντίδραση του στρατιωτικού κατεστημένου ήταν τόσο έντονη ώστε μέσα σε λίγους μήνες όλοι στοιχημάτιζαν πως η παραίτηση Ράμσφελντ ήταν ζήτημα χρόνου.

Έτσι, όταν κάποια μέρα ο Ράμσφελντ συγκάλεσε σε ανοιχτή συνεδρίαση τα στελέχη τού Πενταγώνου, όλοι πίστεψαν ότι το έκανε για να ανακοινώσει την παραίτησή του. Όμως, ο Ράμσφελντ αιφνιδίασε τους πάντες με μια εισήγηση η οποία προκάλεσε ρίγη:

"Το θέμα μας σήμερα είναι ένας αντίπαλος που συνιστά απειλή, μια σοβαρή απειλή για την ασφάλεια των ΗΠΑ. Αυτός ο αντίπαλος είναι ένας από τους τελευταίους παγκόσμιους προμαχώνες τού κεντρικού σχεδιασμού. Κυβερνά υπαγορεύοντας πενταετή σχέδια (σ.σ.: εδώ όλων το μυαλό πρέπει να πήγε στον Στάλιν). Από μια απλή βάση, προσπαθεί να επιβάλει τις απαιτήσεις του, πέρα από χρονικές ζώνες, ηπείρους, ωκεανούς κι ακόμη παραπέρα (σ.σ.: στο διάστημα;). Με βάναυση συνέπεια καταπνίγει την ελεύθερη σκέψη και συντρίβει τις νέες ιδέες. Υπονομεύει την άμυνα των ΗΠΑ και βάζει σε κίνδυνο την ζωή των ενστόλων. Ίσως αυτός ο αντίπαλος ηχεί σαν την πρώην Σοβιετική Ένωση, αλλά αυτός ο εχθρός χάθηκε: οι σημερινοί μας ανταγωνιστές είναι πιο δυσδιάκριτοι και αδυσώπητοι...Ο αντίπαλος είναι πιο κοντά στο σπίτι μας. Είναι η γραφειοκρατία τού Πενταγώνου...".

Το ακροατήριο ταράχθηκε. Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο υπουργός τους όχι μόνο τους συνέκρινε με τα σοβιετικά "κομμούνια" αλλά τους θεωρούσε ακόμη πιο επικίνδυνους. Κι ενώ οι στρατηγοί κοιταζόντουσαν εμβρόντητοι μεταξύ τους, ο Ράμσφελντ συνέχισε: "Γνωρίζουμε τον αντίπαλο. Γνωρίζουμε την απειλή. Και με την ίδια προσήλωση που απαιτεί κάθε προσπάθεια εναντίον ενός αποφασισμένου αντιπάλου, πρέπει να αρχίσουμε αυτή την προσπάθεια και να επιμείνουμε σ' αυτή...Έτσι, σήμερα κηρύσσουμε πόλεμο κατά της γραφειοκρατίας".

Ο Ράμσφελντ είχε ήδη βάλει τα ερωτήματα: Γιατί να μαζεύουν οι στρατιώτες τα σκουπίδια στα στρατόπεδα, όταν αυτό μπορεί να το κάνει μια ιδιωτική εταιρεία; Γιατί πρέπει οι ένστολοι να σφουγγαρίζουν τα πατώματα και να πλένουν τα τζάμια, όταν αυτά μπορεί να τα κάνει κάποιος ιδιώτης; Γιατί πρέπει ο στρατός να διαχειρίζεται τις αποθήκες των υλικών του, όταν υπάρχουν εταιρείες διαχείρισης αποθηκών (Logistics) που μπορούν να κάνουν την ίδια δουλειά; Γιατί πρέπει να υπάρχουν στρατιωτικοί γιατροί, αφού υπάρχουν τόσοι ιδιώτες γιατροί που μπορούν να τους αντικαταστήσουν; Γιατί πρέπει να φροντίζει το υπουργείο άμυνας για τα σπίτια των στρατιωτικών, από την στιγμή που μπορεί να ανατεθεί αυτή η δουλειά σε ιδιωτικές κατασκευαστικές εταιρείες;

Με την ομιλία του αυτή, ο Ράμσφελντ "ξύριζε" τις αρμοδιότητες των στρατιωτικών, αφήνοντάς τους μόνο την ευθύνη των μαχών. Αποκλειστικά των μαχών, αφού ακόμη και τα στρατιωτικά οχήματα θα αντικαθιστώνταν από οχήματα ιδιωτικών εταιρειών, οδηγούμενα από έμμισθους υπαλλήλους. Το όνειρο τού Φρήντμαν για "λιγώτερο κράτος" στις ΗΠΑ, έμελλε να αρχίσει την πραγμάτωσή του από τον πιο σκληρό κρατικό τομέα: τον στρατό.

Μόλις ο υπουργός τελείωσε την ομιλία του, χαιρέτησε και έφυγε δίχως να περιμένει να ακούσει ερωτήσεις ή αντιρρήσεις. Ήταν σαφές ότι δεν ήθελε να εμπλακεί σε διάλογο αλλά να αφήσει το ακροατήριό του να εμπεδώσει το σοκ, το οποίο είχαν προκαλέσει τα λόγια του. Οι στενών αντιλήψεων στρατιωτικοί δεν μπορούσαν να αντιληφθούν ότι η ενέργεια του Ράμσφελντ ήταν απόλυτα στηριγμένη στην θεωρία του Φρήντμαν περί σοκ και γι' αυτό δεν αντέδρασαν αμέσως. Όμως, ήταν κάτι παραπάνω από σίγουρο ότι οι αντιδράσεις τους θα ξεσπούσαν την επόμενη μέρα και θα ήταν τόσο έντονες ώστε ο υπουργός δεν θα μπορούσε να αντισταθεί.

Ευτυχώς για τον υπουργό άμυνας, η επόμενη μέρα δεν προσφερόταν για αντιδράσεις. Εντελώς συμπτωματικά (;) ο Ράμσφελντ είχε επιλέξει ως ημέρα για την ανοιχτή συνεδρίαση στο Πεντάγωνο την 10η Σεπτεμβρίου 2001. Αυτή η -εξαιρετικά περίεργη- σύμπτωση αποτελεί ακόμη και σήμερα αντικείμενο συζητήσεων.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 46. Τα κοράκια κάνουν πάρτυ

Αρχικά, οι ινστρούχτορες του ΔΝΤ είχαν κάθε λόγο να αισθάνονται ικανοποιημένοι, αφού η ενδοτικότητα των ασιατικών κυβερνήσεων οδήγησε στην πλήρη υιοθέτηση όλων των απαιτήσεων του Ταμείου. Όμως, σύντομα απεδείχθη ότι οι "φωστήρες" είχαν κάνει τεράστια λάθη. Αντί να ξαναρχίσει η ροή ζεστού χρήματος προς την Άπω Ανατολή, οι χρηματιστές συνέχισαν να αποσύρουν κεφάλαια με μια απλή σκέψη: για να επιμένει το ΔΝΤ στην ριζική αναμόρφωση αυτών των οικονομιών, παναπεί ότι η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη απ' όσο φαίνεται. Έτσι, το βούλιαγμα συνεχίστηκε. Για παράδειγμα, η Νότια Κορέα συνέχισε να χάνει 1 δισεκατομμύριο δολλάρια ημερησίως(!)

Φυσική συνέπεια αυτής της εξέλιξης ήταν η επιδείνωση της ζωής των απλών πολιτών, με την ανεργία να υπερτριπλασιάζεται μέσα σε λιγώτερο από δυο χρόνια και με 20 εκατομμύρια πρώην μεσοαστούς να βυθίζονται κάτω από τα όρια της φτώχειας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ταϋλάνδη η παιδική πορνεία αυξήθηκε κατά 20% μέσα σε έναν μόνο χρόνο(*), ενώ αντίστοιχο φαινόμενο παρατηρήθηκε και στις Φιλιππίνες. Το στραπάτσο των -πρώην- "τίγρεων" ήταν τόσο μεγάλο, ώστε άρχισε έντονη φαγωμάρα μέσα στο ίδιο το ΔΝΤ. Αποκορύφωμα αυτής της φαγωμάρας ήταν μια εσωτερική έκθεση η οποία χαρακτήριζε τις επιβληθείσες προσαρμογές ως "απερίσκεπτες", "μεγαλύτερες απ' όσο απαιτούσαν οι περιστάσεις" και "μη καθοριστικές για την επίλυση της κρίσης". Λεπτομέρεια: αυτή η έκθεση κρατήθηκε μυστική για 5 ολόκληρα χρόνια...

Όμως, αν στο ΔΝΤ είχαν αρχίσει να ψάχνονται, στην Γουώλ Στρητ είχαν κάθε λόγο να πανηγυρίζουν. Τόσον καιρό, τα κοράκια ακόνιζαν τα νύχια τους βλέποντας την Άπω Ανατολή να ψυχορραγεί. Μόλις, λοιπόν, το ΔΝΤ έδωσε την χαριστική βολή, χύμηξαν στα ζεστά πτώματα. Πολλές εταιρείες (ανάμεσά τους κι εκείνη τού Πελόσκυ), με επί κεφαλής την Merrill Lynch και την Stanley Morgan, έστειλαν σμήνη ειδικών για να εντοπίσουν περιουσίες (κρατικές εταιρείες, τράπεζες, βιομηχανίες κλπ) που θα μπορούσαν να αγοραστούν για ένα κομμάτι ψωμί. Και οι απεσταλμένοι δικαιολόγησαν τον μισθό τους:

- Η Merrill Lynch απέκτησε δυο ασφαλιστικούς κολοσσούς, την ιαπωνική Yamaichi Securities και την ταϋλανδέζικη Phatra Thanakit.
- Η J.P.Morgan απέκτησε ένα μεγάλο κομμάτι τής Kia Motors.
- Η AIG εξαγόρασε με ψίχουλα την Bangkok Investment.
- Η Salomon Smith Barney αγόρασε ένα πλήθος μικρών και μεγάλων εταιρειών, μεταξύ των οποίων και την μεγαλύτερη υφαντουργία τής Νότιας Κορέας. Λεπτομέρεια: πρόεδρος του τομέα διεθνών ζητημάτων τής Salomon ήταν ο Ντόναλντ Ράμσφελντ, ενώ ανάμεσα στα μέλη τού ΔΣ της εταιρείας βρισκόταν ο Ντικ Τσαίηνυ (αν δεν τους θυμάστε, ο πρώτος ήταν υπουργός αμύνης των ΗΠΑ και ο δεύτερος αντιπρόεδρος επί προεδρίας Μπους του βλακίστατου).
- Η Carlyle προσανατολίστηκε στην Νότια Κορέα, όπου άρπαξε τον τηλεπικοινωνιακό κλάδο τής Daewoo, τον κολοσσό νέων τεχνολογιών Ssangyong και την μεγάλη τράπεζα KonAm. Λεπτομέρεια: η Carlyle είναι ο αγαπημένος εργοδότης πρώην προέδρων (π.χ. Μπους μπαμπάς), πρωθυπουργών (π.χ. Τζων Μαίητζορ) και υπουργών (π.χ. Τζαίημς Μπαίηκερ).
- Ένας άλλος νοτιοκορεατικός κολοσσός, η Samsung, έγινε κομμάτια: η General Electric αγόρασε τον κλάδο τού ηλεκτρισμού, η Volvo την βαρειά βιομηχανία και η Johnson & Son τον τομέα των φαρμάκων.
- Η General Motors βούτηξε τον κλάδο των αυτοκινήτων τής -κάποτε πανίσχυρης- Daewoo με 400 εκατομμύρια δολλάρια, ενώ οι εκτιμήσεις μιλούσαν για πραγματική αξία 6 δισεκατομμυρίων (σ.σ.: λίγο μετά, τα οχήματα της Daewoo βγήκαν στην αγορά με το σήμα τής Chevrolet).
- Η Coca Cola απέκτησε για μισό δισ, δολλάρια την μεγαλύτερη βιομηχανία εμφιαλώσεων της Νότιας Κορέας.
- Εκτός από την αγορά τμήματος της Samsung που προαναφέραμε, η General Electric απέκτησε το πλειοψηφικό πακέτο του ίδιου κλάδου τής LG.
- Ένα άλλο κομμάτι τής LG, η LG Energy (εταιρεία ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου), πουλήθηκε στην βρεττανική Powergen.

Τα παραπάνω στοιχεία είναι απλώς ενδεικτικά. Στο φαγοπότι ανακατεύτηκαν και άλλες μεγάλες εταιρείες τής δύσης: Seagram, Nestle, Ericsson, Novartis, Hewlett-Packard, Tesco, Nissan, Carrefour, Procter & Gamble κλπ. Αλλά δεν είναι μόνο οι ασιατικές εταιρείες που πουλήθηκαν σε τιμή ευκαιρίας. Το τρελλό πανηγύρι των πολυεθνικών στήθηκε με τις ιδιωτικοποιούμενες κρατικές επιχειρήσεις: Η Motorola πήρε την νοτιοκορεατική Appeal Telecom, τα εργοστάσια ηλεκτρισμού τής Ινδονησίας δόθηκαν στην καναδική Westcoast Energy, το μεγαλύτερο τμήμα των ταχυδρομείων της Μαλαισίας και της Νότιας Κορέας πουλήθηκαν στην British Telecom, ο αμερικανικός κολοσσός Sithe απέκτησε τα πλειοψηφικό πακέτο τής κρατικής εταιρείας φυσικού αερίου τής Ταϋλάνδης, η ύδρευση της Ινδονησίας μοιράστηκε στην γαλλική Lyonnais des Eaux και στην βρεττανική Thames Water, οι τηλεπικοινωνίες τής Νότιας Κορέας δόθηκαν στην Bell Canada κλπ.

Όσο κι αν εκεί στο ΔΝΤ τα στελέχη κοιτάζονται μεταξύ τους με έκπληξη, αποδεικνύεται ότι το τόσο καλά εκτελεσμένο έγκλημα ήταν προσχεδιασμένο. Σε άρθρο τους στο "New Left Review", οι οικονομολόγοι Ρόμπερτ Γουέυντ και Φρανκ Βενερόζο είχαν προβλέψει από τον Απρίλιο του 1998 ότι το πρόγραμμα του ΔΝΤ "ενδέχεται να επιφέρει την μεγαλύτερη εν καιρώ ειρήνης μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων από ντόπιους ιδιοκτήτες σε αλλοδαπούς"(**). Συνεπώς, κανένας δεν δικαιούται να ισχυρίζεται ότι αιφνιδιάστηκε από τις εξελίξεις.


Δεκατέσσερα χρόνια μετά, η Άπω Ανατολή δεν έχει συνέλθει ακόμη. Η ανεργία, όχι μόνο δεν έχει επιστρέψει στα προ του 1997 επίπεδα αλλά οι απολύσεις συνεχίζονται. Και μαζί τους συνεχίζονται και οι αυτοκτονίες (τέταρτη αιτία θανάτου στην Νότια Κορέα, με 38 αυτοκτονίες καθημερινά), ενώ συνεχίζουν να αυξάνονται τόσο η παιδική πορνεία όσο και τα φαινόμενα θρησκευτικού εξτρεμισμού. Σε τελική ανάλυση, τα περίφημα "προγράμματα σταθερότητας" τού φρηντμανοκίνητου ΔΝΤ ενδέχεται κάποτε να σταθεροποιήσουν το κλυδωνιζόμενο καράβι, μόνο που η "σταθεροποίηση" θα έχει επιτευχθεί με το πέταγμα εκατομμυρίων ανθρώπων στην θάλασσα...


(*) Τον Μάρτιο του 1999, επισκέφθηκε την Ταϋλάνδη εκείνη η ελεεινή υπουργός εξωτερικών τού Κλίντον, η Μαντλήν Ωλμπράιτ. Κατά την επίσκεψή της, βρήκε να πει δυο πράγματα: ότι υποστηρίζει με θέρμη την ακολουθούμενη πολιτική λιτότητας και ότι καταδικάζει την στροφή των νέων στην πορνεία και στα ναρκωτικά. "Είναι πολύ σημαντικό να αντιδράσετε", συμβούλεψε τους νεαρούς ταϋλανδούς η Ωλμπράιτ, μη βλέποντας -προφανώς- σχέση ανάμεσα στην αύξηση της λιτότητας και στην αύξηση της πορνείας και των ναρκωτικών.

(**) Βρήκα αυτό το αποκαλυπτικό -και εξαιρετικά ενδιαφέρον- άρθρο αναδημοσιευμένο στον ιστοτόπο τού οικονομικού τμήματος τού πανεπιστημίου της Γιούτας, επειδή η πρόσβαση στο πρωτότυπο προϋποθέτει συνδρομή στον ιστοτόπο τού "New Left Review".

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 45. Γραπτώς! Και οι τέσσερις!

Με όσα παρουσιάσαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας, το -κατά Πινιέιρα- "δεύτερο τείχος τού Βερολίνου" άρχισε να πέφτει. Με αφορμή τις περίφημες "συγκυρίες" (σαν αυτές που είχαμε δει στην Πολωνία και στην Ρωσία), οι κυβερνήσεις βρήκαν την δικαιολογία που χρειάζονταν για την στροφή τους στον αυταρχισμό. Όσα θα εξιστορήσουμε σήμερα, θα φανούν στον αναγνώστη εξαιρετικά οικεία. Έτσι, οφείλω να κάνω την περιττή (;) υπενθύμιση ότι αναφερόμαστε σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Άπω Ανατολή πριν καμμιά δεκαπενταριά χρόνια.

Στην Ταϋλάνδη, το πρόγραμμα της θεραπείας-σοκ δεν ήρθε ποτέ στην βουλή για συζήτηση αλλά δρομολογήθηκε με τέσσερα διατάγματα "εκτάκτου ανάγκης". Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Σουπατσάι Πανιτσπάκντι ομολόγησε έμμεσα ότι η όλη διαδικασία δεν ήταν σύννομη και δικαιολογήθηκε με την φράση "έχουμε χάσει την αυτονομία μας και την δυνατότητα να καθορίζουμε μόνοι μας την οικονομική πολιτική μας...δυστυχώς". Λεπτομέρεια: μερικά χρόνια αργότερα, ο Πανιτσπάκντι ανταμείφθηκε για την ενδοτική του στάση, διοριζόμενος επί κεφαλής τού Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου!

Στην Νότια Κορέα, η παρέμβαση του ΔΝΤ ήταν όχι απλώς πρόστυχη αλλά και ξετσίπωτη. Ενώ κορυφώνονταν οι διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση, η χώρα έπρεπε να πάει σε εκλογή νέου προέδρου. Στις εκλογές κατέβαιναν τέσσερις υποψήφιοι αλλά οι δύο απ' αυτούς υποστήριζαν θέσεις αντίθετες προς τις προτιμήσεις τού ΔΝΤ. Η αντίδραση του Ταμείου θεωρήθηκε τότε πρωτόγνωρη, αλλά στον σημερινό έλληνα δεν προκαλεί καμμία εντύπωση.

Τι έκανε, λοιπόν, ο κύριος Καμντεσσύ τότε; Δήλωσε ανοιχτά ότι το ΔΝΤ δεν πρόκειται να αποδεσμεύσει χρήματα από το -ήδη συμφωνημένο- δάνειο μέχρις ότου και οι τέσσερις υποψήφιοι δεσμευτούν ότι, σε περίπτωση νίκης τους στις εκλογές, θα ακολουθούσαν απαρέγκλιτα την πολιτική τού Ταμείου. Την συνέχεια μας την διηγείται ο γνωστός μας και μή εξαιρετέος Τζέφφρυ Σακς (σ.σ. νάτος πάλι!) σε άρθρο του με τίτλο "Το ΔΝΤ είναι δύναμη από μόνο του": και οι τέσσερις υποψήφιοι δήλωσαν γραπτώς ότι θα υποστήριζαν τα μέτρα τού Ταμείου. (σ.σ.: Προσοχή: επαναλαμβάνω ότι η ιστορία είναι παλιά και είναι πραγματική, δεν πρόκειται για...deja vu!)

Ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γίνει τόσο σαφής η θέση τού Φρήντμαν ότι η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία δεν ταιριάζει με οποιαδήποτε γνήσια δημοκρατική διαδικασία. Ουσιαστικά, τα "παιδιά του Σικάγου" έβγαλαν κοροϊδευτικά την γλώσσα στον νοτιοκορεατικό λαό, λέγοντάς του ότι δεν είχε απολύτως καμμία σημασία η ψήφος του για την διαχείριση της οικονομίας. Πράγματι, στις 3 Δεκεμβρίου 1997, ο πρόεδρος Κιμ υπέγραψε το μνημόνιο συνεργασίας με το ΔΝΤ, για ένα δάνειο 57 δισ. δολλαρίων. Εκείνη η ημέρα ονομάστηκε αμέσως από τον νοτιοκορεατικό λαό "Ημέρα Εθνικής Ταπείνωσης" (*).

Στην Ινδονησία, τα πράγματα ήσαν κάπως διαφορετικά. Εκεί δεν υπήρχαν "προβλήματα δημοκρατίας", αφού στην εξουσία βρισκόταν ο αιματοβαμμένος δικτάτορας Σουχάρτο. Μόνο που ο Σουχάρτο είχε αρχίσει να γερνάει και να "κάνει νερά" στους παλιούς του φίλους. Ο στρατηγός είχε βαρεθεί να ξεπουλάει την χώρα του για να γίνονται πλουσιώτεροι κάποιοι ξένοι και αποφάσισε να δώσει ένα κομμάτι τής πίττας και στην οικογένειά του. Έτσι, για παράδειγμα, "μπούκωσε" με επιδοτήσεις την αυτοκινητοβιομηχανία του γιου του Τόμμυ, προκαλώντας την μήνη τής Φορντ και της Τογιότα (**)

Προσπαθώντας να φανεί "μάγκας", ο Σουχάρτο κόντραρε το ΔΝΤ, περνώντας έναν προϋπολογισμό δίχως τις περικοπές που απαιτούσε το Ταμείο. Τότε, η Washington Post δημοσίευσε μια "διαρροή", σύμφωνα με την οποία το ΔΝΤ ανησυχούσε για το κατά πόσο η Ινδονησία ήταν αποφασισμένη να προωθήσει τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις (σ.σ.: η μέθοδος της "διαρροής" επελέγη επειδή απαγορεύεται στα στελέχη τού ΔΝΤ να κάνουν δηλώσεις κατά την διάρκεια διαπραγματεύσεων). Και το άρθρο κατέληγε με την "πρόβλεψη" ότι, αν δεν αλλάξει μυαλό ο Σουχάρτο, το Ταμείο θα μπλοκάρει τα δάνεια που είχε υποσχεθεί να δώσει στην Ινδονησία.

Το άρθρο τής Washington Post δημοσιεύθηκε στις 7/1/1998. Μέχρι το μεσημέρι τής επόμενης μέρας, η ινδονησιακή ρουπία είχα χάσει το ένα τέταρτο της αξίας της(!). Ο Σουχάρτο ξύπνησε τρομαγμένος και επανέφερε αμέσως την "μαφία του Μπέρκλεϋ" στο τιμόνι τής οικονομίας, ως ένδειξη υποταγής. Έτσι, το νερό μπήκε πάλι στο αυλάκι και η Ινδονησία υιοθέτησε σε μηδέν χρόνο όλα τα μέτρα που υπέδειξε το ΔΝΤ: συνολικά (κρατηθείτε!) 140 προσαρμογές!


(*) Όλο το παρασκήνιο της πορείας της Νότιας Κορέας προς το μνημόνιο καταγράφεται σε ένα εξαιρετικά αποκαλυπτικό άρθρο τού δημοσιογράφου Μάικλ Λιούις, με τίτλο "The Real Asian Miracle; The World's Biggest Going-Out-of-Business Sale" ("New York Times Magazine", 31/5/1998)

(**) Ολόκληρη η σπαρταριστή ιστορία με την αυτοκινητοβιομηχανία του υιού Σουχάρτο, στο "Τommy's toys trashed" (περιοδικό "Inside Indonesia", 22/9/2007)

"Εγώ κι εσύ"

Όταν διάβασα το γνωστό μυθιστόρημα ενηλικίωσης του Ούγκο Κλάους "Η θλίψη τού Βελγίου", είχα σχολιάσει επί λέξει ότι "με κούρασε...θεωρώ ότι θα μπορούσε να είχε τις μισές σελίδες". Όμως, για ένα άλλο μυθιστόρημα ενηλικίωσης, το "Εγώ κι εσύ" του Νικολό Αμανίτι, θα μπορούσα να πω ακριβώς το αντίθετο: δεν θα με πείραζε καθόλου αν ήταν ογκωδέστερο.

Βέβαια, το "Εγώ κι εσύ" δεν το χαρακτηρίζεις εύκολα ως μυθιστόρημα (παρά την σχετική ένδειξη του Καστανιώτη στο εξώφυλλο), αφού οι μόλις 110 σελίδες του (καθαρό κείμενο) σου επιτρέπουν άνετα να το κατατάξεις στις νουβέλλες. Αλλά ούτε και ο -αδόκιμος- όρος "νουβέλλα ενηλικίωσης" του ταιριάζει, αφού κατά βάση αναφέρεται σε μια φάση (ένα ενσταντανέ, θα έλεγαν οι μορφωμένοι κριτικοί) της ζωής ενός δεκατετράχρονου εφήβου. Όμως, καλύτερα να αφήσουμε τον ίδιο τον συγγραφέα να μας συστήσει το βιβλίο του, ρίχνοντας μια ματιά στο οπισθόφυλλο:

"Το βιβλίο μιλάει για έναν έφηβο που καλείται να αναμετρηθεί με τους συνομήλικούς του. Είναι μια τρομερή δοκιμασία στην οποία σπανίως αναφερόμαστε. Ο Λορέντσο, ο πρωταγωνιστής, είναι ένα βασανισμένο αγόρι, κλεισμένο στον εαυτό του, εξόριστο στον κόσμο του. Δεν έχει φίλους. Βιώνει την οικογένεια και το σχολείο ως στοιχεία ξένα σε αυτόν. Νιώθει όμως την παρόρμηση να αλλάξει: διότι διαισθάνεται ότι δεν υπάρχει μέλλον για όποιον διαφοροποιείται από τους άλλους. Και τότε αποφασίζει να ακολουθήσει μια στρατηγική που θα τον κάνει να μοιάζει με τους άλλους..."

Ο Λορέντζο, λοιπόν, είναι ένας έφηβος που ψάχνεται, προσπαθώντας από τη μια να ξεφύγει από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό των γονιών του (κυρίως της μητέρας του) κι από την άλλη να ενταχθεί στον κόσμο των συνομηλίκων του, να γίνει ένας απ' αυτούς. Για να πετύχει το δεύτερο, προσαρμόζει την εμφάνισή του, πάντοτε στα επιτρεπτά από τους δικούς του πλαίσια: με το ζόρι ναι στα σκισμένα τζην, κατηγορηματική άρνηση στο σκουλαρίκι. Αλλά πώς θα καταφέρει το πρώτο;

Πλησιάζει η εβομάδα των σχολικών χριστουγεννιάτικων διακοπών. Οι γονείς μιας συμμαθήτριας του Λορέντσο έχουν δικό τους σπίτι σε κάποιο χειμερινό θέρετρο και καλούν μερικούς συμμαθητές τής κόρης τους να περάσουν τις διακοπές κοντά τους, κάνοντας σκι με την ψυχή τους. Ο Λορέντσο δεν δυσκολεύεται να πάρει την άδεια της μητέρας του και αναχωρεί. Μόνο που γι' αυτόν δεν υπάρχει πρόσκληση. Έτσι, ο δεκατετράχρονος κατεβαίνει κρυφά στο υπόγειο της πολυκατοικίας όπου μένει και κρύβεται σε μια αποθήκη, την οποία κανείς δεν χρησιμοποιεί. Είναι αποφασισμένος να περάσει μια βδομάδα ανεξαρτησίας, μια βδομάδα μακρυά από την καταπίεση της μητέρας του, παρέα με την αγαπημένη του μουσική και με το playstation του. Όμως, σύντομα αυτή η επαναστατική απομόνωσή του θα παραβιαστεί βάναυσα από την εικοσιτριάχρονη ναρκομανή ετεροθαλή αδελφή του...

Ολόκληρη σχεδόν η ιστορία καλύπτει το δεύτερο μέρος του βιβλίου και διαδραματίζεται σ' αυτή την σκοτεινή και παγωμένη αποθήκη. Το πρώτο μέρος αποτελείται μόνο από μία γεμάτη μυστήριο σελίδα και το τρίτο συνιστά έναν συγκλονιστικό δισέλιδο επίλογο, ενώ το μόλις τεσσάρων γραμμών επίμετρο ολοκληρώνει την αναγνωστική μας απόλαυση, χύνοντάς μας παγωμένο νερό στην πλάτη.

Συμπερασματικά, το "Εγώ κι εσύ" είναι ένα διαμαντάκι, όπου ο Αμανίτι παραδίδει μαθήματα για το πώς μπορείς να γράψεις ένα αριστούργημα δίχως να χρειάζεται να απλωθείς σε εκατοντάδες σελίδες. Σίγουρα δεν θα μετανοιώσετε ποτέ για τα -σκάρτα- 9 ευρώ που θα ξοδέψετε για να το αποκτήσετε και, σχεδόν σίγουρα, θα μπείτε στον πειρασμό να αναζητήσετε κι άλλα βιβλία τού Αμανίτι.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 44. Οι "γιατροί" φθάνουν στην Ασία

Στο σημείο αυτό, ας κάνουμε μια στάση για να δούμε τον τρόπο με τον οποίο το διεθνές κεφάλαιο δρομολόγησε την αξιοποίηση της ασιατικής οικονομικής κατάρρευσης. Πρώτος έσυρε τον χορό ο Χοσέ Πινιέρα. Ποιος είναι αυτός; Υπουργός οικονομικών τού Πινοτσέτ, στέλεχος του Ινστιτούτου Κάτο της Ουάσιγκτον (σ.σ.: αξίζει τον κόπο μια ματιά στον ιστότοπο αυτού του κυρίου, για να δούμε τα "επιτεύγματά" του στην Χιλή). Στην εισήγησή του κατά το 16ο συνέδριο του Ινστιτούτου, ο Πινιέρα δήλωσε ξεδιάντροπα ότι "ήρθε η ημέρα να κλείσουν οι λογαριασμοί" και να γραφτεί ο επίλογος της "επανάστασης" που ξεκίνησε στην Χιλή. Σ' αυτή την εισήγηση, η οποία είχε τίτλο "Ο “τρίτος δρόμος” κρατάει τα κράτη στον Τρίτο Κόσμο, ξεκαθάρισε ότι δεν υπάρχει "τρίτος δρόμος" ανάμεσα στον ακραιφνή καπιταλισμό και τον κομμουνισμό: "Η ασιατική κρίση μπορεί να εξελιχθεί στην πτώση ενός δεύτερου Τείχους του Βερολίνου, εκείνου του υποτιθέμενου τρίτου δρόμου προς την ανάπτυξη και την ελευθερία..." (σ.σ.: προσέξτε με πόση επιμονή οι νεοφιλελεύθεροι μιλούν υπέρ της ελευθερίας!).

Η τοποθέτηση του Πινιέρα δεν ήταν ξεκάρφωτη, αφού έσπευσε να την ασπασθεί δημοσίως ένας από τους ισχυρότερους οικονομικούς ηγήτορες του κόσμου: ο πρόεδρος της FED Άλαν Γκρήσπαν. Σύμφωνα με την επεξήγηση του Γκρήσπαν, "η παρούσα κρίση θα επιταχύνει σε πολλές ασιατικές χώρες την διάλυση ενός συστήματος κρατικά ελεγχόμενων επενδύσεων", ώστε να επιτευχθεί "μια συναίνεση στο σύστημα αγοράς, το οποίο έχουμε σ' αυτή την χώρα (δηλ. στις ΗΠΑ)". Σε ελεύθερη απόδοση, ο Γκρήσπαν είδε την ασιατική κρίση ως ενδιάμεσο στάδιο για την οικοδόμηση νέων οικονομιών, βασισμένων σε αμερικανικά πρότυπα.

Την σκυτάλη πήρε ο Μισέλ Καμντεσσύ, διευθυντής τού ΔΝΤ. Σε συνέντευξή του στην "El Pais", αφού είπε το τετριμμένο "η κρίση μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για την Ασία", πρόσθεσε πονηρά: "Τα οικονομικά μοντέλα δεν είναι αιώνια...Υπάρχουν συγκυρίες στις οποίες καθίστανται παρωχημένα και πρέπει να εγκαταλειφθούν". Αυτό που εννοούσε ο Καμντεσσύ είναι απλό: οι ασιατικές χώρες έπρεπε να εγκαταλείψουν το μετριοπαθές κεϋνσιανό μοντέλο που ακολουθούσαν και να στραφούν προς τον νεοφιλελευθερισμό.

Παρ' όλα αυτά, οι χειμαζόμενες χώρες τής Άπω Ανατολής δίσταζαν -όχι άδικα- να στραφούν προς το ΔΝΤ. Ο Καμντεσσύ περίμενε κάπου έναν μήνα και, τελικά, αποφάσισε να κάνει εκείνος το πρώτο βήμα. Στο ηχηρό του μήνυμα "έρχομαι να σας σώσω", μόνο η Μαλαισία αντιστάθηκε. Είναι χαρακτηριστική η αποστροφή τού μαλαισιανού πρωθυπουργού Μαχατίρ Μοχάμαντ: "δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να καταστρέψω την οικονομία προκειμένου να βελτιωθεί". Από τότε, του κόλλησαν την ρετσινιά τού...ριζοσπάστη. Πάλι καλά που δεν τον απεκάλεσαν...κομμουνιστή! Όμως, οι υπόλοιπες "τίγρεις" (Νότια Κορέα, Ινδονησία, Φιλιππίνες και Ταϋλάνδη) έπεσαν στην αγκαλιά τού ΔΝΤ.

Επί κεφαλής των διαπραγματευτών τού ΔΝΤ τοποθετήθηκε ένα από τα "πρωτοπαλλήκαρα" της θεραπείας-σοκ που ακολουθήθηκε στην Ρωσία: ο Στάνλεϋ Φίσσερ. Ο Φίσσερ πήγε στις διαπραγματεύσεις όχι για να συζητήσει αλλά για να επιβάλει τους όρους του. Λογικό, αφού αισθανόταν ότι βρισκόταν σε θέση ισχύος (σε συνέντευξή του στο PBS είχε πει: "Δεν μπορείς να αναγκάσεις μια χώρα να σου ζητήσει βοήθεια. Πρέπει να σου το ζητήσει. Αλλά όταν ξεμείνει από λεφτά, δεν υπάρχουν πολλά μέρη προς τα οποία να στραφεί"). Το αίμα που είχε χυθεί στην Ρωσσία, δεν εμπόδισε τον Φίσσερ από το να προτείνει ακριβώς την ίδια λύση και στην Ασία. Οι ασιάτες πρόβαλαν μια λογική αντίρρηση: αφού η κρίση είχε δημιουργηθεί λόγω της ακατάσχετης ροής κεφαλαίων, θα έπρεπε να ξαναμπούν μερικοί φραγμοί σ' αυτή την ανεξέλεγκτη κεφαλαιακή κίνηση. Φυσικά, ο Φίσσερ απέρριψε με βδελυγμία αυτή την πρόταση.

Για τις διαπραγματεύσεις αυτές, μας δίνει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες σε ένα εσωτερικό σημείωμά του ("Το ΔΝΤ και η ινδονησιακή κρίση") ο Στήβεν Γκρένβιλ, στέλεχος του ΔΝΤ. Το έγγραφο αυτό αποδεικνύει ότι το ΔΝΤ δεν ενδιαφερόταν να εντοπίσει τις πραγματικές αιτίες τής κρίσης ώστε να ακολουθήσει την ενδεδειγμένη θεραπευτική αγωγή. Το ΔΝΤ ενδιαφέροταν αποκλειστικά για τον καλύτερο τρόπο αξιοποίησης αυτής κρίσης, ώστε να προωθηθεί η νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση. Όπως έχουμε παρατηρήσει σε προηγούμενα σημειώματα, η υλοποίηση των φρηντμανικών θεωριών απαιτεί προηγούμενη καταστροφή. Και οι χρεωκοπημένες ασιατικές χώρες ήσαν ήδη κατεστραμμένες, οπότε αποτελούσαν ιδανικό έδαφος για την επέλαση των νεοφιλελευθέρων.

Από δω και πέρα, το "παραμύθι" μάς είναι πια γνωστό: κατάργηση των προστατευτικών μέτρων σε εμπόριο και επενδύσεις, κατάλυση κάθε κρατικού παρεμβατισμού, τεράστιες δημοσιονομικές περικοπές, εκμηδενισμός κοινωνικών παροχών, μείωση αποδοχών (σε συνδυασμό με απολύσεις, βέβαια), ιδιωτικοποιήσεις. Παράλληλα με αυτές τις γενικότητες, επιβλήθηκαν ειδικά μέτρα σε κάθε χώρα: η Νότια Κορέα έπρεπε να καταργήσει την νομοθεσία που προστάτευε τους εργαζομένους από μαζικές απολύσεις, η Ταϋλάνδη έπρεπε να επιτρέψει στους ξένους να αγοράζουν μετοχές των τραπεζών της, η Ινδονησία (του Σουχάρτο παρακαλώ!) έπρεπε να καταργήσει τις επιδοτήσεις στα τρόφιμα, οι Φιλιππίνες έπρεπε να επιτρέψουν την απρόσκοπτη εγκατάσταση ξένων πολυεθνικών κλπ.

Πολλά χρόνια αργότερα, τόσο ο Φίσσερ όσο και ο Καμντεσσύ παραδέχθηκαν ότι "μερικές από τις εκτιμήσεις τού ΔΝΤ ήσαν λανθασμένες". Ο Φίσσερ, μάλιστα, αναγνώρισε ότι η ασιατική κρίση δεν είχε καμμιά σχέση με υπέρμετρες δημόσιες δαπάνες. Αλλά, είπαμε: το ευαγγέλιο του Φρήντμαν έπρεπε να τηρηθεί κατά γράμμα, έστω κι αν στην περίπτωση της Ασίας ταιριάζει γάντι η ελληνική παροιμία "τώρα που βρήκαμε παπά, ας θάψουμε πεντ'-έξι". Αυτή την παροιμία διατύπωσε με διαφορετικό τρόπο η "New York Times", γράφοντας στις 21 Οκτωβρίου 2000: "το ΔΝΤ...θύμισε καρδιοχειρουργό, ο οποίος στην μέση της εγχείρησης αποφασίζει να επέμβει και στους πνεύμονες και στα νεφρά...".

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 43. Ο καπιταλισμός ξεγυμνώνεται

Κι ενώ το 1998 βρήκε τις "ασιατικές τίγρεις" να περιμένουν την σωτηρία από κάποιο μεγάλο δάνειο του ΔΝΤ ή της Παγκόσμιας Τράπεζας, ο -υπερογδοηκοντούτης πλέον- Μίλτον Φρήντμαν άφησε εμβρόντητο τον δημοσιογράφο Λου Ντομπς τού CNN, δηλώνοντας απερίφραστα ότι ήταν αντίθετος σε οποιαδήποτε απόπειρα διάσωσης και ότι οι αγορές έπρεπε να αυτοδιορθωθούν ελεύθερα. Αυτή την "αφήστε τους να βουλιάξουν" άποψη τού Φρήντμαν ανέλαβαν να διατυμπανίσουν τα εκλεκτά του παιδιά, όπως ο Τζωρτζ Σουλτς (μέλος τού Δ.Σ. τού χρηματοπιστωτικού οίκου Charles Schwab), ο Ουώλτερ Ρίστον (πρώην ηγέτης τής Citibank) και ο Ρόμπερτ Πελόσκυ (στρατηγικός αναλυτής τής Morgan Stanley).

Το όνομα του Πελόσκυ έχει ιδιαίτερη σημασία διότι η υιοθέτηση των απόψεών του από την Morgan Stanley (δηλαδή, από μια εκ των μεγαλύτερων επενδυτικών τραπεζών τού κόσμου) σήμαινε ότι το "αφήστε τους να βουλιάξουν" είχε υιοθετηθεί από ολόκληρη την Γουώλ Στρητ. Τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς, σε ένα συνέδριο του Ινστιτούτου Μίλκεν (σ.σ.: ο Μάικλ Μίλκεν έγινε γνωστός λίγο αργότερα ως ο μεγαλύτερος διακινητής τοξικών ομολόγων), ο Πελόσκυ δήλωσε, με αυστηρό ύφος, ότι το ΔΝΤ και το υπουργείο οικονομικών των ΗΠΑ δεν έπρεπε να πάρουν κανένα μέτρο διάσωσης των ασιατικών αγορών. Στα πρακτικά τού συνεδρίου διαβάζουμε την εξής τοποθέτηση του Πελόσκυ: "Το συμπέρασμά μου είναι ότι δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε την στρατηγική μας. Στην πραγματικότητα, αυτό που χρειαζόμαστε στην Ασία είναι περισσότερες κακές ειδήσεις. Οι κακές ειδήσεις χρειάζονται για να κρατούν σε ένταση την διαρθρωτική διαδικασία" (σ.σ. η υπογράμμιση δική μου).

Όπως είναι φυσικό, η αμερικανική κυβέρνηση συντάχθηκε απολύτως με την Γουώλ Στρητ. Ο ίδιος ο Κλίντον έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα στις χειμαζόμενες ασιατικές οικονομίες, δηλώνοντας ότι αυτό που συνέβαινε στην Ασία δεν ήταν παρά "μερικές μικρές ανωμαλίες". Όσο για το ΔΝΤ, δεν είχε κανένα λόγο να διαφοροποιηθεί ουσιαστικά. Θεωρητικά, βέβαια, έσκυψε για να ακούσει την κραυγή απόγνωσης της Άπω Ανατολής αλλά στην ουσία διατύπωσε, προκειμένου να...βοηθήσει, μια σειρά από εξοργιστικές απαιτήσεις, με στόχο...να μη βοηθήσει. Και πώς θα μπορούσε να βοηθήσει αφού κουμάντο έκαναν τα "παιδιά του Σικάγου", για τα οποία η ασιατική καταστροφή δεν ήταν παρά μια τεράστια ευκαιρία. Αλλά ας δούμε λεπτομερέστερα αυτή την "ευκαιρία".

Η αλματώδης ανάπτυξη των "ασιατικών τίγρεων" δεν είχε βασιστεί στην ελεύθερη αγορά. Αντίθετα, οι χώρες τής Άπω Ανατολής είχαν υιοθετήσει μια αυστηρή προστατευτική πολιτική. Π.χ. δεν επιτρεπόταν σε ξένους να αποκτούν γη ή να αγοράζουν εγχώριες εταιρείες, υπήρχαν έντονοι περιορισμοί στις εισαγωγές και σημαντικοί τομείς (ενέργεια, μεταφορές κλπ) παρέμεναν στα χέρια τού δημοσίου.

Φυσικά, όλα αυτά κάθε άλλο παρά ευχαριστούσαν τόσο τον Φρήντμαν και την παρέα του όσο και τις πολυεθνικές ή τις τράπεζες. Η πίεση των καπιταλιστών (μέσω ΔΝΤ και Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου) προς τις "ασιατικές τίγρεις" είχε αρχίσει από τις αρχές τής δεκαετίας τού 1990, ώσπου οι κυβερνήσεις δέχτηκαν έναν συμβιβασμό: δεν θα επέτρεπαν την ιδιωτικοποίηση κομβικής σημασίας κρατικών εταιρειών ούτε θα άφηναν τους ξένους να αγοράζουν εγχώριες εταιρείες αλλά θα απελευθέρωναν τον χρηματοπιστωτικό τομέα, επιτρέποντας ξένες επενδύσεις σε χρεώγραφα ή συνάλλαγμα. Αυτή η παραχώρηση ήταν που λειτούργησε σαν κερκόπορτα από την οποία εισέβαλε η κρίση.

Έτσι, λοιπόν, ο Φρήντμαν και η Γουώλ Στρητ είδαν την όλη κατάσταση ως ευκαιρία για να αρθούν ολοκληρωτικά όλοι οι περιορισμοί που είχαν απομείνει. Ο Πελόσκυ ήταν ωμός σ' εκείνο το συνέδριο που προαναφέραμε: "Θα ήθελα να δω εταιρείες να κλείνουν και περιουσιακά στοιχεία να εκποιούνται... Συνήθως, οι ιδιοκτήτες δεν πωλούν, εκτός αν υποχρεωθούν να το κάνουν. Συνεπώς, χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερες κακές ειδήσεις, ώστε να συνεχίζουμε να πιέζουμε αυτούς τους ομίλους να πουλήσουν τις εταιρείες τους".


Σπάνια έχουμε την δυνατότητα να δούμε τόσο ξεκάθαρα το πραγματικό πρόσωπο του καπιταλισμού. Επειδή υποθέτω ότι ο ανυποψίαστος αναγνώστης έχει υποστεί σοκ με το σημερινό κείμενο, θα σταματήσω κάπου εδώ ώστε να του επιτρέψω να ηρεμήσει και να σκεφτεί αν υπάρχει περίπτωση αυτό το τέρας τού καπιταλισμού να εξημερωθεί και να αποκτήσει "ανθρώπινο πρόσωπο" ή αν υπάρχει περίπτωση, μέσα σε μια καπιταλιστικά δομημένη κοινωνία, να δουν καλύτερες μέρες τα λαϊκά στρώματα αλλάζοντας απλώς τους διαχειριστές αυτού του απάνθρωπου συστήματος.


Κάτι σαν υστερόγραφο: εσκεμμένα παραθέτω τους διασυνδέσμους για όλα όσα ανέφερα παραπάνω, ώστε να προλάβω εκείνους οι οποίοι θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν τα παρατιθέμενα στοιχεία, επειδή -πολύ απλά- δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι είναι αληθινά.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 42. Οι "ασιατικές τίγρεις" αρρωσταίνουν

Στις αρχές τού 1997 οι χώρες τής Άπω Ανατολής εμφανίζονταν στο διεθνές οικονομικό στερέωμα ως τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και θεωρούνταν πρότυπα οικονομικής ευρρωστίας, κάτι που τους απένειμε το προσωνύμιο "ασιατικές τίγρεις". Οι χρηματιστές όλου του κόσμου προωθούσαν, ως την ασφαλέστερη τοποθέτηση για τα χρήματα των πελατών τους, τα αμοιβαία κεφάλαια τα οποία επένδυαν στις ασιατικές αναδυόμενες αγορές. Μόνο κατά το 1996, οι δυτικοί καπιταλιστές επένδυσαν στην Νότια Κορέα πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολλάρια!

Ξαφνικά, όμως, εκείνη την άνοιξη του 1997, όλα άλλαξαν. Οι "ασιατικές τίγρεις" αρρώστησαν βαρειά και άρχισαν να βυθίζονται με ανεξέλεγκτα γρήγορους ρυθμούς. Σε σύντομο χρονικό διάστημα και δίχως να υπάρχει καμμιά εμφανής αιτία, οι επενδυτές αποδύθηκαν σε ταχύτατες ρευστοποιήσεις των θέσεών τους, με αποτέλεσμα τα νομίσματα αυτών των χωρών να αρχίσουν να καταρρέουν. Μέσα στο 1997, η Νότια Κορέα, για την οποία μιλήσαμε πρωτύτερα, παρουσίασε αρνητικό ισοζύγιο επενδύσεων 20 δισεκατομμυρίων δολλαρίων. Δηλαδή, 120 χαμένα δισεκατομμύρια μέσα σε έναν χρόνο, δίχως λόγο... Τι είχε συμβεί, λοιπόν; Η εξήγηση δείχνει ανάγλυφα τον τρόπο λειτουργίας τού καπιταλιστικού συστήματος, ειδικά σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον:

Όλα ξεκίνησαν από μια φήμη, ότι τάχα τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ταϋλάνδης δεν επαρκούσαν για την στήριξη του νομίσματός της. Αυτή η φήμη ήταν αρκετή για να ξεφουσκώσει η επενδυτική φούσκα με την ίδια ευκολία με την οποία είχε φουσκώσει. Οι τράπεζες άρχισαν να ανακαλούν τις πιστώσεις που είχαν χορηγήσει. Πρώτο θύμα αυτής της αντίδρασης των τραπεζών ήταν η αγορά ακινήτων, η οποία σωριάστηκε σε συντρίμμια μέσα σε ελάχιστο χρόνο.

Σε μια ορθολογικά στημένη αγορά, οι επιπτώσεις θα σταματούσαν κάπου σ'αυτό το σημείο. Όμως, σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, όπου οι διαχειριστές αμοιβαίων κεφαλαίων "πακετάρουν" διάφορες επενδύσεις σε ενιαία πακέτα και όπου οι παραδοσιακές επενδύσεις ωχριούν μπροστά στις αγορές παραγώγων και λοιπών τοξικών επενδύσεων, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Για παράδειγμα, ένα αμοιβαίο κεφάλαιο μπορεί να περιλαμβάνει μετοχές εταιρειών τής Ταϋλάνδης και της Μαλαισίας, ομόλογα της Κορέας και ινδονησιακά παράγωγα. Είναι, λοιπόν, λογικό η οποιαδήποτε απαξίωση των ταϋλανδέζικων μετοχών να συμπαρασύρει και τις μαλαισιανές μετοχές και τα κορεατικά ομόλογα και τα ινδονησιακά παράγωγα.

Κάπως έτσι, ο πανικός που προκλήθηκε από την υποτίμηση του μαλαισιανού ρίνγκγκιτ (το νόμισμα της χώρας) συμπαρέσυρε και τα νομίσματα των άλλων "ασιατικών τίγρεων". Σύντομα η απόσυρση των επενδεδυμένων κεφαλαίων επεκτάθηκε στην Ινδονησία, στην Μαλαισία, στις Φιλιππίνες και στην Νότια Κορέα, η οποία εκείνη την εποχή διέθετε την ενδέκατη ισχυρότερη οικονομία του κόσμου. Οι κυβερνήσεις έρριξαν στην αγορά όλα τα τραπεζικά τους αποθέματα, προκειμένου να στηρίξουν τα νομίσματά τους, αλλά το μόνο που κατάφεραν ήταν να επιδεινώσουν την κατάσταση και να οδηγήσουν τις χώρες τους στην χρεωκοπία.

Φυσικά, ακολούθησαν -τί άλλο;- μέτρα. Σκληρά μέτρα, τα οποία έφεραν τον απλό λαό πέρα από τα όρια της απελπισίας. Η κατάσταση βγήκε εκτός ελέγχου. Στην Νότια Κορέα, η τηλεόραση καλούσε τον κόσμο να δωρίσει στο κράτος όσα κοσμήματα διέθετε, προκειμένου να διατεθούν για την εξυπηρέτηση του εθνικού χρέους. Μπορεί στους έλληνες να ακούγεται περίεργο, αλλά σ' αυτή την έκκληση ανταποκρίθηκαν 3 εκατομμύρια κορεάτες, συγκεντρώνοντας κάπου διακόσιους τόννους πολύτιμων μετάλλων! Παρ' ότι αυτή η ποσότητα ήταν τόσο μεγάλη ώστε επέφερε μείωση της τιμής του χρυσού στα χρηματιστήρια, η αξία τού κορεατικού νομίσματος συνέχισε την πτώση της. Κι αυτή η πτώση παρέσυρε στην καταστροφή τα λαϊκά στρώματα, τα οποία έβλεπαν όχι μόνο να εξανεμίζονται οι οικονομίες τους αλλά να καταρρέει και η αγοραστική δύναμη ως και αυτού του μεροκάματου. Με απλά λόγια, λόγω της τεράστιας υποτίμησης, το εισόδημα από την εργασία δεν επαρκούσε για την κάλυψη ως και αυτών των στοιχειωδών αναγκών. Χαρακτηριστικό της λαϊκής απόγνωσης είναι το φαινόμενο της αύξησης των αυτοκτονιών (το 1998, οι αυτοκτονίες των κορεατών αυξήθηκαν κατά 50%, με πολλές οικογένειες να αυτοκτονούν ομαδικά).

Και όμως, η λύση για την αποφυγή αυτής της καταστροφής ήταν πολύ απλή: η άμεση χορήγηση ενός μεγάλου δανείου, εκ μέρους είτε του ΔΝΤ είτε τής Παγκόσμιας Τράπεζας είτε κάποιων ισχυρών χωρών, όπως οι ΗΠΑ. Ακριβώς όπως είχε γίνει το 1994 στο Μεξικό, κατά την "κρίση της τεκίλας". Όμως, δυστυχώς για τις ασιατικές χώρες, κάποιοι ισχυροί παράγοντες αποφάσισαν να στείλουν ένα σαφές μήνυμα: μη βοηθήσετε την Ασία! Κι αυτοί οι παράγοντες δεν θα μπορούσαν να είναι άλλοι από τα γνωστά μας "παιδιά του Σικάγου"...

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 41. Τα αποτελέσματα της αντεπανάστασης στην Ρωσσία

Με τους καπιταλιστές να έχουν ρημάξει τα πάντα, η ρωσσική οικονομία κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος το 1998, μόλις ξέσπασε η κρίση στην Άπω Ανατολή. Η φτώχεια του λαού χτύπησε κόκκινο και η δημοτικότητα τού Γέλτσιν καταποντίστηκε στο 6%. Τα μεγάλα κεφάλια της δύσης άρχισαν να ανησυχούν έντονα και να ψάχνουν διέξοδο προς την μετά Γέλτσιν εποχή. Τελικά, η διέξοδος βρέθηκε χάρη σε κάποιον...απο μηχανής θεό. Αλλά ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι.

Βρισκόμαστε στον Σεπτέμβριο του 1999 και η Ρωσσία συγκλονίζεται από μια σειρά "περίεργων" βομβιστικών επιθέσεων: μέσα σε μια νύχτα ανατινάζονται τέσσερις πολυκατοικίες, οδηγώντας στον θάνατο 300 άτομα. Όπως είναι λογικό, αυτές οι "τρομοκρατικές" επιθέσεις μονοπώλησαν τον ενδιαφέρον των ρώσσων, οι οποίοι ξέχασαν προσωρινά τα οικονομικά τους προβλήματα. Το επίσημο κράτος κατηγόρησε ανοιχτά τους τσετσένους αυτονομιστές και ανέθεσε την εξόντωσή τους στον πρώην καγκεμπίτη πρωθυπουργό, τον Βλαντιμίρ Πούτιν.

Όλα πήγαν σύμφωνα με το πρόγραμμα: ο Πούτιν βομβάρδισε την Τσετσενία...ο τσετσένικος λαός ξαναπνίγηκε σε ένα λουτρό αίματος...μέσα σ' αυτό το αίμα ο Πούτιν βαφτίστηκε "εθνικός ήρωας"...η προπαγάνδα τον ανέδειξε ως τον καταλληλότερο διάδοχο του Γέλτσιν... Απλή και δοκιμασμένη ιστορικά μέθοδος. Τελικά, στις 31 Δεκεμβρίου 1999 και υπό τις επευφημίες των δυτικών, ο Γέλτσιν παρέδωσε την προεδρία της χώρας στον Πούτιν, δίχως να γίνουν εκλογές. Πρώτη πράξη του νέου προέδρου ήταν η υπογραφή ενός νόμου, ο οποίος απάλλασσε τον Γέλτσιν από κάθε δίωξη, είτε για διαφθορά είτε για τα εγκλήματα που είχε διαπράξει σε βάρος των κατά καιρούς διαδηλωτών και του λαού γενικώτερα. Ακριβώς όπως απαλλάχθηκε και ο Πινοτσέτ όταν παρέδωσε την εξουσία...

Τα θύματα τής νεοφιλελεύθερης λαίλαπας δεν ήταν μόνο ο "στραγγισμένος" Γέλτσιν ή οι 100.000 νεκροί του πολέμου με την Τσετσενία. Ήσαν και το 80% των αγροτικών επιχειρήσεων που είχαν χρεωκοπήσει. Ήσαν και τα 70.000 κρατικά εργοστάσια που είχαν κλείσει. Ήσαν και 74 εκατομμύρια ρώσσοι (σχεδόν ο μισός πληθυσμός!) που ζούσαν κάτω από το όριο τής φτώχειας, με 4 δολλάρια ημερησίως (σ.σ.: στοιχεία 1995). Ήσαν και 3,5 εκατομμύρια άστεγα παιδιά (σ.σ.: σύμφωνα με στοιχεία 2006 τής Unicef, ενώ ο ρώσσος υπουργός υγείας υπολόγιζε τα άστεγα παιδιά σε 715.000). Ήσαν και οι τριπλάσιοι -απ' ό,τι επί κομμουνισμού- αλκοολικοί. Ήσαν και οι 4 εκατομμύρια ναρκομανείς αλλά και οι πάνω από 1 εκατομμύριο φορείς τού AIDS (σε μια χώρα όπου τα ναρκωτικά και το AIDS ήσαν άγνωστα με τους "κακούς" κομμουνιστές στην εξουσία). Ήταν και ο υπερδιπλασιασμός των αυτοκτονιών αλλά και ο υπερτετραπλασιασμός των βίαιων εγκλημάτων. Και όλα αυτά, σε μια χώρα της οποίας ο πληθυσμός μειώνεται ετησίως κατά 700.000 άτομα  από τότε που άρχισε η νεοφιλελεύθερη θεραπεία-σοκ μέχρι σήμερα! Μια θεραπεία-σοκ, σωστή γενοκτονία...


Είπαμε πολλά για τον τρόπο με τον οποίο επιβλήθηκε η νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση στην πρώην Σοβιετική Ένωση, αλλά είμαι σίγουρος ότι άξιζαν τον κόπο. Σήμερα, η Μόσχα είναι η ακριβώτερη πόλη τού κόσμου (σ.σ.: π.χ. δύσκολα θα βρεις να πιεις έναν εσπρέσσο με λιγώτερα από 9 ευρώ!) και η Ρωσσία είναι η χώρα με το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Αξίζει τον κόπο να ρίξουμε μια ματιά σε ένα δημοσίευμα τής "Chicago Tribune", μέσα στο οποίο καθρεφτίζονται ξεκάθαρα τα "οφέλη" τού λαού από την υλοποίηση των φρηντμανικών εντολών. Με ένα απόσπασμα απ'αυτό το δημοσίευμα της 19ης Νοεμβρίου 1998, θα κλείσουμε το σημερινό σημείωμα: 

"...Όταν ρωτήθηκε τί επιφυλάσσει ο 21ος αιώνας γι' αυτήν και για την Ρωσσία, η 17χρονη Αξάνα απάντησε ήρεμα: 
- Ο 21ος αιώνας; Είναι δύσκολο να μιλήσεις για τον 21ο αιώνα όσο βρίσκεσαι εδώ διαβάζοντας με το φως ενός κεριού. Ο 21ος αιώνας δεν μας ενδιαφέρει. Εδώ έχουμε 19ο αιώνα."

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 40. Ένα χρήσιμο μάθημα

Ο επί κεφαλής τού συμβουλίου ασφαλείας Όλεγκ Λόμποφ ήταν σαφής σε μια ιδιωτική συνομιλία του με τον βουλευτή Σεργέι Γιούσενκοφ, σύμφωνα με όσα αφηγείται ο τελευταίος: "Χρειαζόμαστε έναν σύντομο νικηφόρο πόλεμο για να αυξήσουμε τα ποσοστά τού προέδρου... Μπορούμε να νικήσουμε τις δυνάμεις τής Τσετσενίας σε λίγες ώρες". Τελικά, η εισβολή στην Τσετσενία πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1994 και -φυσικά- ήταν νικηφόρα, αλλά η δημοτικότητα του Γέλτσιν ελάχιστα βελτιώθηκε. Ήταν τόσο σίγουρο ότι θα καταποντιζόταν στις εκλογές τού 1996, ώστε οι σύμβουλοί του του συνέστησαν να αναβάλει τις εκλογές. "Για να υπάρχει δημοκρατία στην κοινωνία, πρέπει να υπάρχει δικτατορία στην εξουσία", δήλωνε θρασύτατα ο υπουργός ιδιωτικοποιήσεων Ανατόλυ Τσουμπάις.

Τελικά, βρέθηκε τρόπος να επανεκλεγεί ο Γέλτσιν: οι ολιγάρχες στήριξαν την υποψηφιότητά του με το μυθώδες ποσό των εκατό εκατομμυρίων δολλαρίων (!) και τα μέσα ενημέρωσης (τα οποία, έτσι κι αλλοιώς, ανήκαν πια στους ολιγάρχες) πρόβαλαν τον αγαπημένο τού κεφαλαίου 800 φορές περισσότερο από τους αντιπάλους του. Κι ο Γέλτσιν επανεκλέχτηκε. Δημοκρατικά...

Μετά τις "δημοκρατικές" εκλογές, τα "παιδιά του Σικάγου" όρμησαν στο κατακρεουργημένο κορμί τής Ρωσσίας με μεγαλύτερη όρεξη. Το 40% της κρατικής πετρελαιικής εταιρείας Gazprom ξεπουλήθηκε για μόλις 88 εκατομμύρια δολλάρια, όταν η ίσου μεγέθους γαλλική Total είχε ετήσιο τζίρο 193 δισεκατομμύρια δολλάρια. Η κρατική εταιρεία νικελίου Norilsk Nickel, η οποία παρήγε το ένα πέμπτο του νικελίου παγκοσμίως, χαρίστηκε για 170 εκατομμύρια δολλάρια, ενώ έβγαζε ετήσια κέρδη 1,5 δισεκατομμύριο. Το πλειοψηφικό πακέτο τής πετρελαιικής εταιρείας Sidenko φαγώθηκε για 130 εκατομμύρια δολλάρια αλλά αυτό το μερίδιο θα απετιμάτο δυο χρόνια μετά στα 2,8 δισεκατομμύρια (το 1997 η ΒΡ πλήρωσε 571 εκατομμύρια για το 10% της Sidenko). Η πασίγνωστη πετρελαιική εταιρεία Yukos, η οποία ελέγχει περισότερο πετρέλαιο από το Κουβέιτ, πουλήθηκε για 309 εκατομμύρια δολλάρια, ενώ σύντομα ο τζίρος της θα ξεπερνούσε τα 3 δισεκατομμύρια. Ένα από τα μεγαλύτερα κρατικά εργοστάσια όπλων χαρίστηκε για 3 εκατομμύρια δολλάρια, δηλαδή όσο κάνει μια μεσαία πολυτελής βίλλα.

Το χειρότερο, όμως, δεν είναι ότι ξεπουλήθηκε η περιουσία του ρωσσικού λαού. Είναι ότι οι -υποτιθέμενες- επενδύσεις έγιναν με...δημόσιο χρήμα! Το κόλπο ήταν πολύ απλό (σ.σ.: άλλωστε, έχει εφαρμοστεί με μεγάλη επιτυχία και στην χώρα μας): Πρώτα-πρώτα, ιδρύθηκαν ιδιωτικές τράπεζες από τους ολιγάρχες (Uneximbank του Ποτάνιν, Menatep Bank του Χοντορκόφσκι κλπ). Κατόπιν, οι διεφθαρμένοι κρατικοί λειτουργοί μετέφεραν το δημόσιο χρήμα σε αυτές τις τράπεζες (κανονικά το δημόσιο χρήμα κατατίθεται στην κεντρική κρατική τράπεζα της χώρας). Ύστερα, οι ίδιοι κρατικοί λειτουργοί ανέθεσαν σ' αυτές τις τράπεζες τους δημόσιους διαγωνισμούς για τις ιδιωτικοποιήσεις. Φυσικά, τις προσφορές κατέθεσαν οι ίδιες οι τράπεζες, οι οποίες εν τέλει αγόρασαν σε εξευτελιστική τιμή τις πωλούμενες επιχειρήσεις χρησιμοποιώντας τα χρήματα που είχε πρωτύτερα καταθέσει σ' αυτές το ρωσσικό δημόσιο. Με απλά λόγια, ο λαός πρόσφερε το σχοινί (το χρήμα) με το οποίο τον κρέμασαν (τον λεηλάτησαν).

Όταν, λοιπόν, οι ρώσσοι ολιγάρχες απέκτησαν μ' αυτόν τον τρόπο τα περιουσιακά στοιχεία της χώρας, άρχισαν να τα πουλούν στο διεθνές επενδυτικό κεφάλαιο. Για παράδειγμα, το 1997 η Shell και η ΒΡ απέκτησαν μειοψηφικά πακέτα μετοχών των κολοσσών Gazprom και Sidenko. Παρά ταύτα, οι ρώσσοι ολιγάρχες παρακράτησαν μεγάλο κομμάτι τού κρατικού πλούτου, κάνοντας τόσο τους αμερικανούς όσο και το ΔΝΤ να στραβώσουν τα μούτρα. Αλλά οι τελευταίοι πήραν το μάθημά τους: όταν έφτασε η ώρα τού Ιράκ, δεν έκαναν το ίδιο λάθος και φρόντισαν να διασφαλίσουν το ξεπούλημα του συνόλου της ιρακινής περιουσίας στην δύση. Αλλά για το Ιράκ θα μιλήσουμε αργότερα.

Κλείνουμε το σημερινό μας σημείωμα με ένα σχόλιο, το οποίο έχει πιθανώς σχηματιστεί ως ερώτημα στο μυαλό τού αναγνώστη. Επειδή έχουμε βαρεθεί να ακούμε για το "ελληνικό χρέος" που βουλιάζει την χώρα κλπ, νομίζω ότι τώρα έχουμε μια απάντηση για το πώς δημιουργήθηκε αυτό το περίφημο χρέος. Αυτό το χρεός, λοιπόν, δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι "τζερεμέδες" που φορτώθηκαν στην πλάτη του λαού από τους -ο θεός να τους κάνει- μεταρρυθμιστές και τα "φέσια" που φόρεσαν στο κράτος όλοι εκείνοι οι -ο θεός να τους κάνει- επενδυτές, οι οποίοι ρήμαξαν τον πλούτο αυτής της χώρας, χρησιμοποιώντας τα χρήματα του ίδιου του λαού. Δεν είναι μόνο ο ρωσσικός λαός που πρόσφερε στους εκμεταλλευτές του το σχοινί με το οποίο τον κρέμασαν. Μήπως, όμως, είναι καιρός να μάθουμε το μάθημά μας για να μη την ξαναπατήσουμε;

Θα συνεχίσουμε.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 39. Φαγοπότι και...διασκέδαση

Το καπιταλιστικό γλέντι άρχισε αμέσως, με έναυσμα του ίδιου τού Γέλτσιν. Το "Newsweek" είναι αποκαλυπτικό σε άρθρο τής 1/10/1993: "Αυτές τις μέρες, η φιλελεύθερη οικονομική ομάδα τού Γέλτσιν τα πηγαίνει πολύ καλά. Την επομένη τής διάλυσης τού κοινοβουλίου από τον ρώσσο πρόεδρο, δόθηκε η διαταγή στους μεταρρυθμιστές: ΄΄αρχίστε να γράφετε διατάγματα΄΄...΄΄Με τον παραμερισμό τού κοινοβουλίου, η συγκυρία είναι εξαιρετικά ευνοϊκή για τις μεταρρυθμίσεις΄΄, λέει ένας περιχαρής δυτικός οικονομολόγος, που συνεργάζεται στενά με την κυβέρνηση. ΄΄Οι οικονομολόγοι εδώ ήταν πολύ απογοητευμένοι. Τώρα εργάζονται νυχθημερόν΄΄...".

Προφανώς, το πραξικόπημα έφερε μεγάλο κέφι στην ομάδα Γέλτσιν. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση ενός εκ των επί κεφαλής οικονομολόγων τής Παγκόσμιας Τράπεζας, του "φρηντμανόπαιδου" Τσαρλς Μπλίτζερ, στην "Asia Wall Street Journal" τής 5ης Οκτωβρίου 1993: "Ποτέ δεν διασκέδασα τόσο πολύ στην ζωή μου"(!). Και τί διασκέδαση! Πραγματικό όργιο! Ξεσαλωμένα και μεθυσμένα από τις εξελίξεις, τα "παιδιά του Σικάγου" χύμηξαν με διαθέσεις ερεθισμένου επιβήτορα σε ό,τι είχε μείνει όρθιο: κατάργησαν όλες τις διατιμήσεις (ακόμη και του ψωμιού, σε μια χώρα όπου μέχρι πριν λίγο καιρό όλες οι τιμές ορίζονταν από το κράτος), καταξέσκισαν όλες τις δημόσιες δαπάνες, έκοψαν κάθε μορφής επιδόματα και ενισχύσεις και προώθησαν την ιδιωτικοποίηση όλων ανεξαιρέτως των κρατικών επιχειρήσεων (αρχίζοντας, φυσικά, από εκείνες που είχαν το μεγαλύτερο "ενδιαφέρον").

Κι επειδή όλα αυτά ενέχουν έναν πολύ μεγάλο κίνδυνο εξέγερσης κι αντίστασης, το "σύστημα" φρόντισε να προστατεύσει τόσο τα πλευρά όσο και τα νώτα τών μαινόμενων "μεταρρυθμιστών". Κατ' αρχάς, ο στρατός παρέμεινε στους δρόμους, συντηρώντας τον τρόμο του απλού λαού για ένα νέο κύκλο αίματος. Παράλληλα, τα πρωτοπαλλήκαρα του Φρήντμαν έπιασαν δουλειά, προπαγανδίζοντας τις "μεταρρυθμίσεις" και στηρίζοντας όσους από την ομάδα Γέλτσιν έδειχναν να αμφιταλαντεύονται. Πρώτος και καλύτερος ο Στάνλεϋ Φίσερ (πρώτος αναπληρωτής διευθυντής τού ΔΝΤ) τάχθηκε ανοιχτά υπέρ τής "όσο το δυνατόν ταχύτερης προώθησης των μεταρρυθμίσεων σε όλα τα μέτωπα" (σ.σ.: δηλαδή, το ίδιο παραμύθι που λένε και στους έλληνες μια εικοσαετία αργότερα). Από δίπλα κι ο Λώρενς Σάμμερς, ειδικός επιτετραμμένος τού Κλίντον στην διαμόρφωση της νέας πολιτικής στην Ρωσσία, δήλωνε ότι "τα τρία ποιήματα -ιδιωτικοποίηση, σταθεροποίηση, φιλελευθεροποίηση- πρέπει να ολοκληρωθούν όσο το δυνατόν συντομώτερα".

Όντως, οι αλλαγές γίνονταν με ασύλληπτους ρυθμούς. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις εργατών που πήγαιναν για δουλειά στο εργοστάσιο ή στο ορυχείο, δίχως να ξέρουν ότι είχε ήδη πουληθεί. Πολύ περισσότερο, δεν ήξεραν ούτε το πώς ούτε το σε ποιον είχε πουληθεί.

Σύμφωνα με την φρηντμανική θεωρία, όλο αυτό το αλαλούμ θα έπρεπε να οδηγήσει την χώρα σε οικονομική άνθηση. Στην πράξη, όμως, το μόνο που έγινε ήταν νε περάσει η τεράστια κρατική περιουσία, η οποία είχε δημιουργηθεί επί κομμουνισμού, στα χέρια τόσο μιας ομάδας ρώσσων "ημετέρων" (οι οποίοι έγιναν αργότερα παγκοσμίως γνωστοί ως "ολιγάρχες") όσο και μιας χούφτας δυτικών κεφαλαιοκρατών, οι οποίοι έβγαλαν δισεκατομμύρια επενδύοντας στις ιδιωτικοποιούμενες επιχειρήσεις. Ο ρυθμός με τον οποίο απογυμνωνόταν η χώρα από τον πλούτο της ήταν πρωτοφανής: κάθε μήνα μεταφέρονταν στην δύση 2 δισ. δολλάρια, κατά μέσον όρο! Μετά από 10 χρόνια, στην χώρα όπου κάποτε ήταν αδιανόητο να μιλάει κανείς για πλούσιους, το περιοδικό "Forbes" θα κατέγραφε στην περίφημη λίστα του 17 δισεκατομμυριούχους...

Η "καινοτομία" την οποία εφάρμοσε η ομάδα Γέλτσιν πάνω στα θέσφατα του Φρήντμαν, είναι ότι δεν επετράπη στις ξένες πολυεθνικές να αγοράσουν απ' ευθείας την κρατική περιουσία που ξεπουλιόταν. Τα περιουσιακά στοιχεία πουλιόντουσαν πρώτα στις εταιρείες που είχαν στήσει οι ρώσσοι "ολιγάρχες" και μετά αναλάμβαναν αυτοί να πουλήσουν μετοχές των εταιρειών τους σε ξένους κεφαλαιούχους. Ο λόγος είναι ευδιάκριτος ακόμη και σε τυφλούς. Ακόμη κι έτσι, όμως, τα κέρδη για τα κοράκια τής δύσης ήσαν τεράστια, αφού τα επενδυόμενα κεφάλαια μπορούσαν να φτάσουν απόδοση 2.000% σε μια τριετία, σύμφωνα με την "Wall Street Journal".

Το μόνο πρόβλημα για τους επενδυτές ήταν ο καταποντισμός της δημοτικότητας του Γέλτσιν. Τυπικά, η δημοκρατία δεν είχε καταλυθεί και υπήρχε πάντοτε ο κίνδυνος να ανατραπεί ο πρόδρος και να ακυρωθούν οι ιδιωτικοποιήσεις ως εξώφθαλμα αντισυνταγματικές. Τα κοράκια έπρεπε να κάνουν κάτι γρήγορα για να στηρίξουν τον μπεκρή που τρίκλιζε. Κι αν η Θάτσερ αναγεννήθηκε από τις στάχτες της χάρη στα Φώκλαντς, ο Γέλτσιν δεν χρειαζόταν να εκστρατεύσει τόσο μακρυά. Η Τσετσενία ήταν δυο βήματα δρόμο...

"Καπνός στον ορίζοντα"

Ο Αντρέα Καμιλλέρι ανήκει στους σύγχρονους συγγραφείς για τους οποίους δεν έκρυψα ποτέ την συμπάθειά μου. Είχαμε πει μερικά πράγματα γι' αυτόν όταν κάναμε την πρώτη μας γνωριμία μαζί του, μέσα από το βιβλίο του "Αίτηση για τηλέφωνο". Σήμερα διαλέγουμε ένα ακόμη μυθιστόρημά του, όπου και πάλι δεν πρωταγωνιστεί ο ήρωάς του, ο επιθεωρητής Σάλβο Μονταλμπάνο. Πρόκειται για το "Καπνός στον ορίζοντα".

Ας ξεκινήσουμε ανάποδα, με την -συνηθισμένη τελευταία- γκρίνια μας για την ελληνική έκδοση. Κι ας δεχτούμε ότι ήταν δύσκολο για τον "Καστανιώτη" να αποδώσει τον αυθεντικό τίτλο "Un filo di fumo" με το ομηρικό "Καπνός θρώσκων", όπως θα προτιμούσε μάλλον ο Καμιλλέρι. Όμως, δεν είναι δυνατόν να δεχτούμε την ένδειξη "Αστυνομικό μυθιστόρημα", η οποία μας βγάζει το μάτι στο εξώφυλλο. Εν τάξει, είπαμε ότι ο συγγραφέας έχει γίνει γνωστός και έχει βραβευτεί για τις περιπέτειες του επιθεωρητή Μονταλμπάνο, αλλά τούτο δεν σημαίνει πως ό,τι γράφει είναι ντε και καλά αστυνομικό μυθιστόρημα! Διάβολε, στην ιστορία δεν υπάρχει το παραμικρό δείγμα εγκλήματος ή αστυνομίας!

Το "Καπνός στον ορίζοντα" είναι μια αυθεντική ηθογραφία. Αν τολμούσα να γίνω λίγο ποιητικός, θα έλεγα ότι αυτό το μυθιστόρημα αποτελεί έναν πίνακα της Σικελίας στα τέλη τού 19ου αιώνα και, μάλιστα, ζωγραφισμένο με τόσο έντονα χρώματα ώστε θα μπορούσε κανείς να τον χαρακτηρίσει ως ιμπρεσσιονιστικό. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Καμιλλέρι επιχειρεί κάτι τέτοιο. Το είχε κάνει με απόλυτη επιτυχία και στο "Αίτηση για τηλέφωνο" και στο "Η εξαφάνιση του Πατό" και στο "Η ροή των πραγμάτων". Κι επειδή κατ' επάγγελμα ο Καμιλλέρι είναι σκηνοθέτης (δίδασκε επί δεκαετίες σκηνοθεσία στην Εθνική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης), ξέρει όχι μόνο να πλέκει άψογα τις ιστορίες του αλλά και να στήνει σωστά το κατάλληλο φόντο.

Η υπόθεση είναι απλή και εκτυλίσσεται στην αγαπημένη -πλην φανταστική- παραλιακή πολίχνη τού Καμιλλέρι, την Βιγκάτα. Εκεί δραστηριοποιείται ο αδίστακτος -και ως εκ τούτου, μισητός- έμπορος Σαλβατόρε Μπαρμπαμπιάνκα, στις αποθήκες του οποίου έχουν δοθεί για φύλαξη πέντε χιλιάδες καντάρια θειαφιού. Ο κερδοσκόπος Μπαρμπαμπιάνκα πουλάει το ξένο θειάφι μόλις βρίσκει καλή τιμή, σχεδιάζοντας να το ξανααγοράσει φτηνότερα όταν θα του ζητηθεί να το παραδώσει στον κάτοχο. Όμως, όταν φτάνει στην Βιγκάτα το τηλεγράφημα με την ειδοποίηση προς τον Μπαρμπαμπιάνκα να παραδώσει το θειάφι σε ένα πλοίο που θα κατέπλεε τρεις μέρες αργότερα, οι κάτοικοι της πόλης βρίσκουν την ευκαιρία να εκδικηθούν τον μισητό έμπορο: κρατούν το τηλεγράφημα και του το παραδίδουν λίγες ώρες πριν τον κατάπλου του πλοίου, ενώ όλοι οι έμποροι της επαρχίας συνεννοούνται να μη του πουλήσει κανείς τους θειάφι. Κι ενώ ο πολύς Τοτό Μπαρμπαμπιάνκα βρίσκεται στα πρόθυρα της καταστροφής, σύσσωμοι οι κάτοικοι τής πόλης έχουν τα βλέμματά τους καρφωμένα στο πέλαγος, έτοιμοι να ξεσπάσουν σε πανηγύρια μόλις δουν "καπνό στον ορίζοντα" από το φουγάρο του πλοίου...

Αν το "Καπνός στον ορίζοντα" δεν ήταν ένα απολαυστικό μυθιστόρημα, θα μπορούσε να ήταν μια θαυμάσια κινηματογραφική κωμωδία ηθών με άφθονο γέλιο. Η ρέουσα γραφή τού Καμιλλέρι είναι συναρπαστική και οι σκάρτες 120 σελίδες ενός κειμένου γεμάτου χιούμορ κυλούν πολύ γρήγορα και εξαιρετικά ευχάριστα. Θα δυσκολευτείτε να βρείτε καλύτερο τρόπο να περάσετε ένα όμορφο κυριακάτικο πρωινό, διαθέτοντας μόνο 12,50 ευρώ.