"Και με πραξικόπημα, αν χρειαστεί"

Το ιστολόγιο δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητο από τον θάνατο του "τελευταίου μεγάλου έλληνα πολιτικού του εικοστού αιώνα". Οφείλει έναν φόρο τιμής στο μικρανήψι τού "μεγαλύτερου έλληνα πολιτικού του εικοστού αιώνα", του Ελευθερίου Βενιζέλου. Έτσι, λοιπόν, καταθέτει στην μνήμη του τη παρακάτω εμπιστευτική αναφορά τού Ρίτσαρντ Μπάρχαμ, αξιωματούχου του πολιτειακού υπουργείου εξωτερικών, υπευθύνου για τα θέματα της Ελλάδας. Σας κουράζω αλλά είμαι σίγουρος ότι αυτά τα στοιχεία δεν θα τα δείτε σε κανένα αφιέρωμα για τον εκλιπόντα.

Το έγγραφο αφορά μυστικό δείπνο στο σπίτι τού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στις 28 Ιουνίου 1965, κατά την περίοδο που εξυφαίνεται η αποστασία. Όσοι δεν έχετε πρόβλημα με τα αγγλικά σας, διαβάστε το από τα ακριβή φωτοαντίγραφα που παραθέτω. Οι υπόλοιποι, δείτε την ακριβή μετάφραση που ακολουθεί. Όμως, προσέξτε όλοι με πόση άνεση συζητείται η αντικατάσταση του "ανίκανου" πρωθυπουργού με τον Μητσοτάκη, καθώς και πόσο ανάλαφρα ο τελευταίος υποδεικνύει την συμμόρφωση του Μακάριου ακόμη και με πραξικόπημα.

Μνημόνιο συζήτησης

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 28 Ιουνίου 1965

ΘΕΜΑ: Πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ: Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Υπουργός Οικονομικών της Ελλάδος
Πάνος Κόκκας: Ιδιοκτήτης- Εκδότης τής ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, αθηναϊκής καθημερινής εφημερίδας της Ένωσης Κέντρου
Γιάννης Τσουδερός: Βουλευτής Κρήτης της Ένωσης Κέντρου
Νίκος Δεληπέτρος: Υποδιευθυντής στο Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ)

ΑΝΤΙΓΡΑΦΑ ΠΡΟΣ: Richard W. Βarham, υπεύθυνο Ελληνικών Υποθέσεων, ΝΕΑ
Αμερικανική Πρεσβεία Αθηνών


Κατά τη διάρκεια δείπνου και ποτών στο σπίτι του Υπουργού Οικονομικών Μητσοτάκη, υπήρξα μάρτυς ορισμένων από τις πολιτικές απόψεις τής ισχυρής κλίκας Κόκκα-Μητσοτάκη της Ένωσης Κέντρου. Ο Κόκκας, το πιο δυναμικό μέλος της ομάδας, κυριάρχησε στη συζήτηση. Ο Μητσοτάκης με τον ήρεμο αλλά σθεναρό του τρόπο πήρε επίσης ενεργό ρόλο στην κουβέντα, με τον Τσουδερό και τον Δεληπέτρο να συμμετέχουν κατά διαστήματα. Τα κυριότερα θέματα που συζητήθηκαν ήταν ο επικεφαλής στρατηγός των χερσαίων δυνάμεων Γεννηματάς, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Πρωθυπουργός και η Κύπρος. Το θέμα του Ανδρέα Παπανδρέου φαινόταν να είναι εκείνο που φορτίστηκε με τον μεγαλύτερο συναισθηματισμό. Προσπάθησα να συνοψίσω παρακάτω τη συζήτηση σύμφωνα με τα θέματα.

Στρατηγός Γεννηματάς

Ο κ. Κόκκας έκανε μια μακρά αναφορά για τον στρατηγό Γεννηματά, εναντίον του οποίου η εφημερίδα του Κόκκα Ελευθερία, είχε αναλάβει μια σταθερά αυξανόμενη εκστρατεία τις τελευταίες εβδομάδες. Ο Κόκκας επισήμανε ότι το πρόβλημα ξεκίνησε με το Σχέδιο Περικλής, στο οποίο ο Γεννηματάς είχε αναμειχθεί βαθειά στην στρατιωτική του περιοχή (Κοζάνη). Ανέφερε κάποιες από τις πειθαναγκαστικές μεθόδους που χρησιμοποιούσε ο Γεννηματάς και οι υφιστάμενοί του εναντίον όχι μόνον των κομμουνιστών και των συμπαθούντων, αλλά και εναντίον των υποστηρικτών της Ένωσης Κέντρου στις εκλογές του 1961.

Σύμφωνα με τον Κόκκα, ο Πρωθυπουργός Παπανδρέου δεν έπρεπε να μπει σε τέτοιο δίλημμα για τον Γεννηματά. Τον Απρίλιο του 1964 ο Παπανδρέου θα μπορούσε να έχει επιλογή μεταξύ του Γεννηματά και του στρατηγού Σιαπκαρά, ενός πιο επιθυμητού στρατιωτικού, ως επί κεφαλής του Στρατού. Δυστυχώς, ο Πρωθυπουργός δεν ήταν αποφασιστικός και παρ' όλες τις προειδοποιήσεις τού Κόκκα και άλλων, επέτρεψε στον Βασιλιά να τον επηρεάσει υπέρ του Γεννηματά. Η Ελευθερία ήταν από την αρχή αντίθετη με αυτόν τον διορισμό.

Σε αυτό το σημείο της συζήτησης, ο κ. Τσουδερός επέπληξε τους Μητσοτάκη και Κόκκα που διεξήγαν μία τόσο έντονη δημοσιογραφική εκστρατεία εναντίον του Γεννηματά, η οποία, αν συνεχιζόταν, μόνο κακό θα μπορούσε να κάνει στη χώρα. Και οι δύο, Κόκκας και Μητσοτάκης, συμφώνησαν, τονίζοντας ότι για αυτόν τον λόγο επιθυμούσαν να λήξει αυτό το θέμα το συντομώτερο δυνατόν.

Προς απάντηση στην ερώτηση γιατί το θέμα αυτό εγείρεται αυτή τη δεδομένη στιγμή, ο Κόκκας έδωσε μερικούς λόγους τονίζοντας συγκεκριμένα το Σχέδιο Περικλής, τον ρόλο του Λουκάκη σ' αυτή, την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ και τις πρόσφατες κατηγορίες για σαμποτάζ στη Μακεδονία.

Ο Κόκκας ανέφερε ότι ο Βασιλιάς δεν εμπιστεύεται τον Πρωθυπουργό και δεν θα του άρεσε μια αλλαγή στο Γενικό Επιτελείο. Παρ΄ όλα αυτά, η Ένωση Κέντρου δεν βλέπει μια εναλλακτική λύση για την απόλυση του Γεννηματά και αυτή η άποψη έχει την ευρύτερη λαϊκή υποστήριξη. Αφού ανατραπεί ο Γεννηματάς, η κατάσταση θα ξεκαθαριστεί και δεν θα υπάρξει περαιτέρω πρόβλημα. Ο Κόκκας είπε πως ήλπιζε ότι ο Βασιλεύς δεν θα ήταν ανυποχώρητος σε αυτό το θέμα, γιατί δεν είναι η κατάλληλη περίπτωση για να αντιμετωπίσουν τον Πρωθυπουργό· θα μπορούσε να κάνει κακό μόνο στον θεσμό της μοναρχίας στην Ελλάδα.

Ανδρέας Παπανδρέου

Μέλη της ομάδας προχώρησαν στο θέμα Ανδρέας Παπανδρέου ειρωνευόμενοι το γεγονός ότι κουβαλούσε όπλο για αυτοπροστασία. Ο Κόκκας χαρακτήρισε τον Ανδρέα ως "κακό για την Ελλάδα" και δήλωσε ότι πρέπει να φύγει από τη χώρα. Κανένας δεν τον εμπιστεύεται. Όχι μόνο ασκεί κακή επιρροή προς τον πατέρα του αλλά και τον χρησιμοποιεί για τους δικούς του σκοπούς. Ο Ανδρέας δεν ενδιαφέρεται για το κόμμα της Ένωσης Κέντρου· ελπίζει να σχηματίσει το δικό του κεντροαριστερό κόμμα. Αυτές οι απόψεις, ελέχθη ότι εκφράστηκαν σε έναν Γερμανό αξιωματούχο με τον οποίο συζήτησε ο Ανδρέας κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στη Γερμανία τον περασμένο χειμώνα.

Ο Μητσοτάκης τόνισε επίσης τον καταστρεπτικό ρόλο του Ανδρέα στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Πρότεινε αστειευόμενος να ανατεθεί στον Ανδρέα μια πρεσβευτική αποστολή -ίσως Ουάσιγκτον, Νέα Υόρκη ή Παρίσι- που θα τον απομακρύνει από την Ελλάδα.

Ο Πρωθυπουργός Παπανδρέου

Ο Μητσοτάκης τόνισε ότι, παρ' όλη την προχωρημένη ηλικία του, ο Πρωθυπουργός βλέπει τα πράγματα καθαρά και ενεργεί προσεκτικά. Εν τούτοις έχει δύο σοβαρά ελαττώματα: (1) είναι αμοραλιστής· γεννήθηκε έτσι· και (2) είναι δειλός, με πλήρη έλλειψη θάρρους. Ο Μητσοτάκης υπαινίχθηκε επίσης ότι ο Παπανδρέου είναι διπρόσωπος και έχει έλλειψη αποφασιστικότητας. Κανένας δεν μπορεί να τον εμπιστευθεί· άλλα λέει στο Υπουργικό Συμβούλιο και μάλλον άλλα λέει στον Βασιλιά.

Κύπρος

Υποστηριζόμενος από τον Κόκκα, ο Μητσοτάκης εξέφρασε τις απόψεις του σχετικά με το θέμα της Κύπρου: έδωσε έμφαση στη σημασία τής ελληνοτουρκικής συμβιβαστικής λύσης. Μια τέτοια λύση ήταν κοντά το περασμένο καλοκαίρι, όταν το ελληνικό Υπουργικό Συμβούλιο συμφώνησε ομόφωνα σχετικά με το Σχέδιο Άτσεσον. Ωστόσο, ο Ανδρέας πήγε ο ίδιος στον Πρωθυπουργό και σαμποτάρισε την απόφαση, χωρίς ουσιαστικά να δώσει έναν σαφή λόγο. Ο Ανδρέας συνεργάζεται με τον Μακάριο και τους αριστερούς.

Το Σχέδιο Άτσεσον είναι η καλύτερη λύση· είναι πολύ καλύτερη από την παραχώρηση ελληνικού εδάφους, που καμία ελληνική κυβέρνηση δεν θα ήταν έτοιμη να προτείνει. Όταν ρωτήθηκε σχετικά με την αποδοχή του Μακάριου για τη λύση τύπου Άτσεσον, ο Μητσοτάκης ισχυρίστηκε ότι θα μπορούσε και θα έπρεπε να επιβληθεί επί του Μακαρίου, με πραξικόπημα, αν χρειαστεί.

ΣΧΟΛΙΟ:

Αυτή ήταν η δεύτερη επίσκεψή μου στο σπίτι του Μητσοτάκη μέσα σε μία εβδομάδα. Ήταν ολοφάνερο ότι η κλίκα των Κόκκα-Μητσοτάκη προσπαθούσε να κάνει σαφή τη θέση της στον "αμερικανικό παράγοντα", ίσως με έναν υπαινιγμό ότι ο Μητσοτάκης προσέφερε την καλύτερη εναλλακτική λύση για τη θέση του Πρωθυπουργού Παπανδρέου, η διακυβέρνηση του οποίου οδηγούσε την Ελλάδα σε οικονομικό και πολιτικό χάος. Στην συνέχεια, ο Δεληπέτρος μού είπε κατ' ιδίαν ότι θεωρούσε τον Μητσοτάκη ως τον καλύτερο στο Υπουργικό Συμβούλιο. Πρότεινε μια ομάδα Στεφανόπουλου-Μητσοτάκη ως την καλύτερη για να σχηματίσει μια νέα κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου - ο Στεφανόπουλος επειδή είχε λίγους εχθρούς και είναι ευρέως αποδεκτός· ο Μητσοτάκης λόγω της δυναμικότητάς του και γενικής ικανότητας.

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ
ΟΜΑΔΑ 3
Κάθε 12 χρόνια υποβαθμίζεται·
δεν αποχαρακτηρίζεται αυτόματα

--------------------------------------------------------
Σημείωση: Αν δεν κάνω λάθος, αυτά τα φωτοαντίγραφα πρώτη φορά δημοσιεύονται σε ελληνική ιστοσελίδα πλήρως αναγνώσιμα. Το περιεχόμενo του εγγράφου έχει αποκαλυφθεί κατά το παρελθόν σε διάφορα μέσα ενημέρωσης, με την λανθασμένη παρατήρηση ότι ο συντάκτης του είναι άγνωστος. Το όνομα του συντάκτη ενός απόρρητου εγγράφου βρίσκεται πάντα στο πεδίο "copies to:", διότι, ως συντάκτης, έχει σίγουρα κρατήσει αντίγραφο. Εφ' όσον εδώ στο "copies to:" αναφέρεται μόνο το όνομα του Ρίτσαρντ Μπάρχαμ, αυτός είναι ο συντάκτης.

Για την Αμαλία

Οι νεώτεροι σίγουρα δεν την ξέρετε και οι παλιότεροι μάλλον την έχετε ξεχάσει. Κι εγώ τυχαία την θυμήθηκα, καθώς χτες το απόγευμα σκάλιζα το αρχείο μου. Όταν βρέθηκε μπροστά μου, η απογοήτευση από την κατάσταση του αρχείου (κάποτε πρέπει να το τακτοποιήσω αλλά πότε;) έδωσε την θέση της στην συγκίνηση. Έτσι αποφάσισα σήμερα να μιλήσω γι' αυτήν. Το όνομά της: Αμαλία Καλυβίνου.

Η Αμαλία γεννήθηκε στην Αθήνα το 1977. Οι πρώτοι πόνοι στο πόδι της παρουσιάστηκαν ενώ πήγαινε στην τρίτη δημοτικού. Επί δέκα ολόκληρα χρόνια πήγαινε από γιατρό σε γιατρό κι από νοσοκομείο σε νοσοκομείο, άλλαξε γιατρειές και γιατρειές αλλά γιατρειά δεν είδε. Κανένας από τους γιατρούς που την εξέτασαν όλα αυτά τα χρόνια δεν μπόρεσε να διαγνώσει το καλόηθες νευρίνωμα που την ταλαιπωρούσε. Έπρεπε να μπει στην Φιλοσοφική για να μάθει ότι εκείνο το εύκολα ιάσιμο καλόηθες νευρίνωμα είχε εξελιχθεί σε κακόηθες νεόπλασμα.

Η Αμαλία δεν το βάζει κάτω. Ξεκινάει έναν διπλό τιτάνιο αγώνα. Από την μια μάχεται κατά του καρκίνου, που την απειλεί με ακρωτηριασμό. Από την άλλη, παλεύει με όλες τις παθογένειες του συστήματος (ή κυκλώματος, αν προτιμάτε) υγείας. Ο δεύτερος αντίπαλός της είναι χειρότερος από τον πρώτο. Οι χημειοθεραπείες και οι ακτινοβολίες είναι παιχνιδάκια μπροστά στις παράλογες γραφειοκρατικές διαδικασίες, την οικονομική εκμετάλλευση, την απληστία των ιδιωτικών κλινικών, τα φακελλάκια των γιατρών, την ταλαιπωρία στις ουρές. Στο μεταξύ, ο καρκίνος κάνει μετάσταση στα οστά. Η Αμαλία δεν θα καταφέρει να σώσει το πόδι της αλλά συνεχίζει να παλεύει.

Τον Ιούλιο του 2005, στα 28 της πια, εξουθενωμένη σωματικά αλλά όχι πνευματικά, η Αμαλία αποφασίζει να μιλήσει ανοιχτά για την περιπέτειά της, δημοσιεύοντας γεγονότα και σκέψεις σε ένα ιστολόγιο. Οι προθέσεις είναι ξεκάθαρες από την αρχή: ονομάζει το ιστολόγιο malpractice (ευρύς όρος για το επιστημονικό λάθος, αλμπανιά) και διαλέγει μια εύγλωττη διεύθυνση για να το βάλει: fakellaki.blogspot.gr. Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου τα ελληνικά ιστολόγια βρίσκονται ακόμη στα σπάργανα, οι λέξεις blog και blogger είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό και όσοι είχαμε προσβληθεί τότε από το μικρόβιο, αισθανόμασταν ευτυχείς αν εξασφαλίζαμε 20-30 καθημερινούς αναγνώστες. Για καλή τύχη των ιστολόγων, η σαββατιάτικη Ελευθεροτυπία είχε καθιερώσει την στήλη "Σάββατο βράδυ - Κυριακή πρωί", όπου ο Στάθης Τσαγκαρουσιάνος δημοσίευε αποσπάσματα από ελληνικά μπλογκ. Τότε ήταν που ήρθε η Αμαλία να κάνει κάτι πρωτόγνωρο για την Ελλάδα: να μιλήσει δημόσια και επώνυμα για την περιπέτεια της υγείας της, για τις λανθασμένες διαγνώσεις, για την αδιαφορία των γιατρών, για τα φακελλάκια. Να μιλήσει και να καταγγείλει όχι γενικά και αόριστα αλλά με ονόματα! Να επαινέσει ονομαστικά τους γιατρούς που της στάθηκαν και να στηλιτεύσει ονομαστικά τους γιατρούς που την έβλαψαν με οποιονδήποτε τρόπο.

Με την βοήθεια της Ελευθεροτυπίας, η φωνή τής Αμαλίας ακούστηκε σε όλη την Ελλάδα. Ο βασικός στόχος της ήταν να αφυπνιστούν άνθρωποι και συνειδήσεις. Τον καταφέρνει, χάρη στην τηλεόραση και τις εφημερίδες, που κάνουν την ιστορία της γνωστή. Η Αμαλία κερδίζει την συμπάθεια και την συμπαράσταση χιλιάδων απλών ανθρώπων, οι οποίοι προσφέρονται να βοηθήσουν και ηθικά και υλικά. Η ίδια αρνείται πεισματικά να εμφανιστεί στα κανάλια που την πολιορκούν. Η μόνη της παραχώρηση είναι μια συνέντευξη στην Ελευθεροτυπία, η οποία δημοσιεύεται στο φύλλο τής Δευτέρας 30 Απριλίου 2007. Η εφημερίδα δεν δημοσιεύει ονόματα γιατρών και το ερώτημα αν η Αμαλία τα είπε και κόπηκαν δεν θα απαντηθεί ποτέ.

Στις 2 Μαΐου, η Αμαλία γίνεται πρωτοσέλιδο σε δυο εφημερίδες, στην Ελευθεροτυπία και τα Νέα. Την επομένη, 3 Μαΐου 2007, ανεβάζει την τελευταία της ανάρτηση στο ιστολόγιό της. Ο τίτλος σαρκαστικός: "Tα 15' του Γουόρχολ να αφήσουν βάση". Είναι σαφές ότι προαισθάνεται το τέλος, καθώς νιώθει την ανάγκη να εξηγήσει τους λόγους που έφτιαξε το μπλογκ: "Ήθελα να δείξω μόνο κάποιους τρόπους άμυνας, κι ένας από αυτούς είναι η δημοσίευση του τι γίνεται: τη σκέφτονται τη φημουλα τους όλοι αυτοί που δε βρίσκουν ραντεβου παρά μόνο μετά από έξι μήνες εκτος κι αν..... Τη σκέφτονται τη μείωση της πελατείας όλοι αυτοί που πας να σού κόψουν τις αμυγδαλές και βγαίνεις τελικά με βλεφαροπλαστική..... Τη σκέφτονται την αποζημίωση που θα δώσουν (αν σοβαρευτούν τα ελληνικά δικαστήρια) αυτοί που σου δίνουν αγωγή για ζάχαρο, ενώ έχεις υπογλυκαιμια...". Παράλληλα, αφήνει παρακαταθήκη την αξιοπρέπειά της: "Νομίζω οτι και -προς το παρόν- γραπτώς μπορώ να δείξω οτι υπαρχει τρόπος προστασίας από όποιες σαρκοβόρες,ευρω-βόρες κλπ διαθέσεις... Ηδη, εγώ, στη δεινή κατάσταση που είμαι, και πέρα από την τύχη που είχα να πέσω σε αξιοπρεπείς ανθρώπους τελευταία, και με "άλλους" που αναγκαστικά έχω μπλέξει εμβόλιμα ΔΕΝ εχω δώσει φακελλάκι εδώ και δυο χρόνια, παρ'οτι αμέσως ή εμμέσως μου ζητήθηκε!!!" (υπογράμμιση δική της) και συμπληρώνει:

Κλείνοντας, θα ήθελα να πω μια φράση του γιατρού του Ανευλαβή, που για κάποιο λόγο τριγυρίζει απ'το πρωι στο κεφάλι μου "Είτε δώσεις φακελλάκι είτε δε δώσεις, την ίδια δουλειά ξέρει να σού κανει ο γιατρός"

Να γίνουν εξαίρεση οι αλμπάνηδες ρε παιδια, όχι ο κανόνας...

Τρεις βδομάδες αργότερα, στις 25 Μαΐου 2007, η Αμαλία θα έφευγε από την ζωή. Η τελευταία ιστολογική φράση της έμελλε να γίνει σύνθημα στην μεγάλη εκδήλωση δημόσιας διαμαρτυρίας που οργανώθηκε την 1/6/2007 στην Αθήνα μετά από κάλεσμα εκατοντάδων ιστολόγων, έβγαλε 400.000 ανθρώπους στον δρόμο και έγινε παγκοσμίως θέμα όχι μόνο στο διαδίκτυο αλλά και στον τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό (*). Η άλλη διάσημη φράση της Εξ αιτίας σου, "γιατρέ μου" βρίσκεται δίπλα στο καντήλι που ανάβει στην μνήμη της στην Ανάσταση, στην Χαραυγή του Πειραιά...

Δέκα χρόνια μετά τον θάνατο της Αμαλίας, δεν χρειάζεται να σχολιάσουμε την κατάσταση του συστήματος υγείας, όπου οι μόνες αλλαγές που έχουν γίνει είναι προς το χειρότερο ενώ το φακελλάκι ζη και βασιλεύει. Θέλω, όμως, να σημειώσω ότι οι δημοσιεύσεις της στο διαδίκτυο έδειξαν στους επίδοξους ιστολόγους τής εποχής την δύναμη που έχει ένα ιστολόγιο. Δυστυχώς, αυτή την δύναμη την έχουν αντιληφθεί κι εκείνοι που πλημμυρίζουν τον κυβερνοχώρο με συκοφαντικές, χυδαίες, ψευδείς ή απλώς βλακώδεις αναρτήσεις. Όμως, τα σοβαρά ιστολόγια (malpractice, Allu Fun Marx, Lenin Reloaded κλπ) συνεχίζουν και θα συνεχίζουν να δέχονται επισκέψεις, έστω κι αν οι ιδρυτές τους έχουν πάψει για διάφορους λόγους να τα ενημερώνουν εδώ και πολλά χρόνια. Με όση λάσπη κι αν καλυφθούν, τα διαμάντια δεν χάνουν ποτέ την αξία τους.

-------------------------------------------------
(*) Δείτε την είδηση στο κεντρικό τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων της ΝΕΤ (από το 2:55 του βίντεο) στις 1/6/2007 και αναφορά στο κεντρικό τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων της ΕΤ1 την επόμενη μέρα.

Πού πήγε ο πληθωρισμός;

Επειδή τον τελευταίο καιρό το ρίξαμε πολύ στην ιστορία, λέω σήμερα να επιστρέψω σε οικονομικό θέμα. Κι επειδή έχω και μια κάπως παιχνιδιάρικη διάθεση, λέω να σας βάλω μια ασκησούλα, κάτι σαν... πρόχειρο διαγώνισμα. Καλά, το ξέρω ότι το χειρότερό μας ως μαθητές ήταν πρόχειρο διαγώνισμα δευτεριάτικα αλλά ακούστε πρώτα την εκφώνηση και κατόπιν γκρινιάζετε:

Κατ' αρχάς, τα δεδομένα. Έχουμε πει ότι οι περισσότερες από τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες του πλανήτη ακολουθούν κάποια πολιτική νομισματικής χαλάρωσης. Με απλά λόγια: εκδίδουν συνεχώς χρήμα, είτε με τον κλασσικό τρόπο (τυπώνοντας χαρτονομίσματα) είτε δημιουργώντας ηλεκτρονικό χρήμα (μέσω παροχής πιστώσεων). Στις ΗΠΑ η Fed κάνει χρόνια τώρα αυτή την δουλειά, στην Ιαπωνία η BoJ έχει πλημμυρίσει τον τόπο με γιεν, στην Αγγλία η -μετρημένη ως τώρα, λόγω Ευρωπαϊκής Ένωσης- ΒοΕ ετοιμάζεται να φορτσάρει... ακόμη και η ΕΚΤ σπρώχνει συνεχώς χρήμα κατά την τελευταία διετία στα πλαίσια της περίφημης ποσοτικής χαλάρωσης, αγοράζοντας τίτλους εμπορικών τραπεζών. Τα ίδια κάνουν και η Ελβετία και η Κίνα αλλά και μικρότερες χώρες, όπως η Αίγυπτος, το Πακιστάν ή η Αλβανία.

Και τώρα το ερώτημα. Πώς εξηγείται το φαινόμενο αυτή η αυξημένη προσφορά χρήματος να μην έχει οδηγήσει σε πληθωριστική έκρηξη; Για παράδειγμα, σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο η αμοιβή της εργασίας παραμένει καθηλωμένη και συχνά βαίνει μειούμενη ενώ και οι αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων είναι μάλλον εξαιρετικά χαμηλές, παρ' ότι υπάρχει υπερπροσφορά χρήματος. Γιατί, λοιπόν, είναι τόσο εξασθενημένες οι πληθωριστικές τάσεις, οι οποίες θα δικαιολογούνταν απόλυτα από τον περίφημο νόμο προσφοράς και ζήτησης;

Δύσκολο το θέμα; Δεν πειράζει. Ρίξτε μια ματιά στα δυο διαγράμματα που συνοδεύουν το κείμενο, μήπως πάει κάπου το μυαλό σας. Όπως και νά 'χει, όμως, μιας και είναι τσαγκαροδευτέρα, θα πάμε να αναζητήσουμε μαζί την απάντηση. Και πρώτα-πρώτα, ας ξεκαθαρίσουμε ότι ο νόμος προσφοράς και ζήτησης εξακολουθεί να ισχύει απαρέγκλιτα, παρά τις στρεβλώσεις που επιφέρει στις επιπτώσεις του η ύπαρξη μονοπωλίων και ολιγοπωλίων.

Στην συνέχεια πρέπει να εντοπίσουμε την παγίδα που ενυπάρχει στο ερώτημά μας. Κακώς θέσαμε εκ προοιμίου την ανυπαρξία πληθωρισμού. Πληθωρισμός υπάρχει και, μάλιστα, πολύ υψηλός. Απλώς δεν εμφανίζεται στα είδη λαϊκής καταναλώσεως, οι τιμές των οποίων πέφτουν στην αντίληψη της μεγάλης μάζας του λαού. Πληθωρισμός υπάρχει εκεί όπου κυκλοφορεί αυξημένη ποσότητα χρήματος, οπότε τι πληθωρισμό περιμένουν να δουν οι μεγάλες λαϊκές μάζες, που έχουν στεγνώσει;

Σας μπέρδεψα; Πάμε σιγά-σιγά να ξεμπερδευτούμε. Όσο περνάει ο καιρός και βαθαίνουν όλο και περισσότερο οι σκληρές νεοφιλελεύθερες καπιταλιστικές επιλογές, τόσο περισσότερο συσσωρεύεται ο παγκόσμιος πλούτος σε λίγα χέρια. Μπορεί οι κεντρικές τράπεζες όλου του κόσμου να "κόβουν λεφτά" αλλά δεν τα μοιράζουν στο πόπολο. Το συντριπτικά μεγαλύτερο τμήμα αυτού του χρήματος συσσωρεύεται στα συρτάρια λίγων εκλεκτών κι αυτοί είναι που το ξοδεύουν, είτε καταναλίσκοντάς το είτε επενδύοντάς το. Μοιραία, λοιπόν, οι πληθωριστικές πιέσεις εμφανίζονται στα είδη που καταναλώνουν οι πλούσιοι και στα πάγια στοιχεία όπου επενδύουν, όχι στο ρύζι και στα μακαρόνια.

Η ορθότητα της απάντησής μας αποδεικνύεται από την πορεία των χρηματιστηρίων σε όλον τον κόσμο. Στην Ιαπωνία, ο δείκτης Nikkei κατέγραψε το 2016 το υψηλότερο κλείσιμο της τελευταίας εικοσαετίας. Στις ΗΠΑ, o Dow Jones βρίσκεται σήμερα πάνω από τις 21.000 μονάδες, σημειώνοντας άνοδο μεγαλύτερη του 20% από τις αρχές του 2016. Ο γερμανικός Dax σημειώνει νέα ρεκόρ το ένα μετά το άλλο. Το χρηματιστήριο της Κίνας έχει αυξήσει την κεφαλαιοποίησή του τα τελευταία 15 χρόνια σχεδόν κατά... 1.500% (!), ενώ ο παγκόσμιος μέσος όρος αύξησης κατά το ίδιο χρονικό διάστημα ανέρχεται στο καθόλου ευκαταφρόνητο 133%. Και όλα αυτά συμβαίνουν όχι σε συνθήκες οικονομικής ευμάρειας αλλά κατά την διάρκεια της μεγάλης παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης τού 2008, η οποία συνεχίζει να μας ταλαιπωρεί με τα απόνερά της.

Εξ ίσου ισχυρή απόδειξη των όσων υποστηρίξαμε πρωτύτερα, αποτελούν οι τιμές των ακινήτων, οι οποίες φαίνεται πως δημιουργούν επικίνδυνες φούσκες σε όλον τον κόσμο. Μέχρι τώρα, όποτε μιλάγαμε για φούσκα ακινήτων, το μυαλό μας πήγαινε στις ΗΠΑ. Τώρα πλέον το παιχνίδι δεν έχει σύνορα. Αυτή την στιγμή, το ρεκόρ το σημειώνει ο Καναδάς, όπου ο διοικητής τής κεντρικής τράπεζας αναγκάστηκε να βγει και να μιλήσει δημοσίως για φούσκα (*), καθώς στο Τορόντο οι τιμές των ακινήτων σημείωναν αύξηση τον Μάρτιο κατά 33% σε δωδεκάμηνη βάση ενώ μέσα στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Μαΐου η αύξηση έφτασε το 47%! "Δεν υπάρχει σοβαρή δικαιολογία γι' αυτόν τον πληθωρισμό στις τιμές των ακινήτων", δήλωσε ο διοικητής της καναδικής κεντρικής τράπεζας Στήβεν Πόλοζ και εξήγησε ότι "υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στο τι μπορούμε να αξηγήσουμε και στο τι πραγματικά συμβαίνει, κάτι που υποδηλώνει ότι εδώ υπάρχει αυξημένο ενδιαφέρον για κερδοσκοπία".

Τέλος, μια ακόμη απόδειξη ότι υπάρχει υψηλός "πληθωρισμός των πλουσίων" είναι η εκρηκτική αύξηση των ισοτιμιών των ψηφιακών νομισμάτων. Το Bitcoin βρέθηκε την περασμένη εβδομάδα στα 2.020 δολλάρια (έχοντας πρωτύτερα πιάσει και τα 2.600!), ενώ πέρυσι τέτοια εποχή έπαιζε στα 230 δολλάρια. Όσο για το καινούργιο Ethereum, το οποίο στις αρχές της χρονιάς ισοδυναμούσε με 8 δολλάρια, εκτινάχτηκε προχτές στα 227, σημειώνοντας μια αύξηση σχεδόν 2.750% στο πεντάμηνο. Φυσικά, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών δεν χρησιμοποιούν ψηφιακά νομίσματα ενώ ελάχιστοι απ' αυτούς γνωρίζουν πραγματικά περί τίνος μιλάμε. Αυτά αφορούν εκείνους που έχουν πολλά λεφτά και δεν ξέρουν πού και πώς να τα επενδύσουν, ώστε να κερδίσουν ακόμη περισσότερα.

Ας ολοκληρώσουμε, λοιπόν, την απάντησή μας. Η αυξημένη ποσότητα χρήματος που κυκλοφορεί, δημιουργεί πληθωρισμό και, μάλιστα, ιδιαίτερα υψηλό σε πολλές περιπτώσεις. Όμως, πρόκειται για πληθωρισμό ο οποίος εμφανίζεται κατά βάση σε αγαθά και υπηρεσίες που απευθύνονται στις πιο πλούσιες κοινωνικές τάξεις, δηλαδή σ' εκείνους στους οποίους καταλήγει το χρήμα.

Δεν ξέρω αν άφησα κάποια απορία αναπάντητη. Νομίζω, όμως, ότι καλά τα πήγαμε στο πρόχειρο διαγώνισμα, έστω κι αν είναι Δευτέρα. Και έστω κι αν πενθούμε.


-----------------------------------------------
(*) Greg Quinn, "Toronto home-price gains aren’t sustainable, Poloz warns", Bloomberg, 12/4/2017.

Σαββατιάτικα (157) - τα τρομοκρατημένα

*** Παναγοπούλα Αχαΐας, 6/5/2017 *** Αυτό που χάσαμε τον τελικό από την Φενέρ, παρ' ότι παίζαμε ανήμερα Κων/νου και Ελένης, (έχοντας ήδη προσκυνήσει την περι ης ο λόγος), στην Πόλη, δίπλα στην Αγιασοφιά, δεν μπορώ να το χωνέψω με τίποτε. *** Είχε πει τίποτε ο Παΐσιος επ' αυτού και μας το κρύψανε; *** Κωλόχαρτος: "Αν και Παναθηναϊκός, απόψε είμαι με τον Θρύλο." *** Άδωνι, μαλακία έκανες. *** Κανένας βάζελος, ποτέ και πουθενά, δεν θα αποκαλούσε τον γάβρο "Θρύλο". *** Κανόνισε να σε βαράνε όλοι μαζί. *** Καλαμαριά, 13/3/2017 *** Mιχαλολιάκος: "Του χρόνου στην Σαμψούντα, στην Τραπεζούντα και στην Κωνσταντινούπολη." *** Έτσι, έτσι! *** Μην επιβαρύνουμε άλλο τις δικές μας χωματερές, ας στέλνουμε τα σκουπίδια μας στην Τουρκία. *** Αυτά τα κολλητηλίκια των ποντιακών συλλόγων με τους φασίστες, μόνο εμένα εκνευρίζουν; *** Όχι πως δεν ήσαν πάντοτε ανάποδη φάρα οι πόντιοι αλλά τούτο το κακό παραπάει. *** Τελικά, το Μέγκα γλίτωσε από το μαύρο και έπεσε στο ασπρόμαυρο. *** Δεν ξέρω για σας αλλά εγώ την έχω καταβρεί με τον Σαββίδη. *** Και μόνο που βγήκε ο Σκάι και μιλάει για διαπλοκή, φτάνει. *** Νέα Σελεύκεια Θεσπρωτίας, 7/2/2017 *** Βρε Κούλη,

Πόσων συμμαθητριών σου τις καρδιές έχεις κάψει, αγόρι μου;

τι παναπεί "η κυβέρνηση πρέπει να δώσει εξηγήσεις για το 20% του Μέγκα"; *** Μήπως να δώσει εξηγήσεις και για την φέτα που αγόρασα χτες; *** Ελεύθερη αγορά χωρίς κρατικό παρεμβατισμό δεν θες, ρε χλεχλέ; *** Αληθεύει ότι δεσμεύθηκε η περιουσία τού Γιάννου; *** Έκανε τέτοιο πράγμα η βρομιάρα η δικαιοσύνη; *** Να μην έχει ούτε για τσιγάρα, ο άνθρωπος; *** Σε εκδικήθηκαν, Γιάννο μου, επειδή ο γιος σου πάει για βουλευτής τού Κούλη. *** Πες του να γραφτεί στον ΣυΡιζΑ γιατί σε βλέπω να διακονεύεις στα γεράματα. *** Γεράκι Αμαλιάδας, 6/2/2017 *** Συγκλονιστήκατε κι εσείς που σταμάτησε το "Όλα" τού ψώλα στον Αντ1; *** Άλλο ένα πλήγμα στην έγκυρη δημοσιογραφία. *** Μ' αρέσει που έφερε χαρτί από γιατρό ο μπαφούσκας, ότι έχει πρόβλημα με τα μάτια του. *** Δεν έχει κώλο να πει ότι τον μπλόκαραν οι εργαζόμενοί του, που τους έχει έναν χρόνο και απλήρωτους. *** Είπα "δεν έχει κώλο" ο Θέμος; *** 'Νταξ', σχήμα λόγου βρε αδερφέ. *** Θεσσαλονίκη, 13/1/2017 *** Τί έχετε να σχολιάσετε για το χτύπημα κατά του Παπαδήμου; *** Είμαστε κωλότοπος τελικά. *** Μέχρι κι οι τρομοκράτες μας άχρηστοι είναι. *** Ο άλλος στην Αγγλία τίναξε ολόκληρο γήπεδο στον αέρα, οι δικοί μας δεν μπορούν να καθαρίσουν έναν παλιόγερο. *** Άσε που με την μαλακία τους, βγήκε και ήρωας ο μασκαράς. *** Στουρνάρας: "Άνανδρη η επίθεση κατά Παπαδήμου." *** Ενώ εσείς μας πηδάτε αντρίκεια, Γιάννη μου, έτσι; *** Άει στον διάολο, καραγκιοζάκι της συφοράς. *** Ο Παπαδήμος κι ο Καποδίστριας ίσα κι όμοια ρε Πορτοσάλτε, γαμώ την ενημέρωσή μου μέσα; *** Είχε διδακτορικό ο Καποδίστριας; *** Μενίδι, 1/12/2016 *** Μπένυ: "Η δολοφονική επίθεση δείχνει ότι το τέρας της τρομοκρατίας είναι πάντα ζωντανό." *** Σιγά το τέρας, ρε Βαγγέλη. *** Αφού εσύ ζης ακόμη... *** Γκαβός: "Όταν δεν υπάρχει

Βιομηχανία Ελληνικών Οχημάτων; Ναι, αμέ!

ασφάλεια, κινδυνεύει η δημοκρατία." *** Αντώνη μου, το είπαν και τα κανάλια ότι είμαστε ξέφραγο αμπέλι. *** Άσε που η φρουρά τού Παπαδήμου μειώθηκε από 16 άτομα σε μόλις 8. *** Αλλά πάλι... "ξέφραγο αμπέλι" επειδή κάποιοι έγδαραν ένα αρχίδι τού Παπαδήμου; *** Φανταστείτε τι κωλοχανεία είναι η Βρεττανία, η Γαλλία και η Γερμανία. *** Νάξος, 26/11/2016 *** Ωχ... λέτε να με πιάσει ο εισαγγελέας επειδή μίλησα έτσι για τον Παπαδήμο; *** Φοβάμαι, επειδή ο Μπογδάνος ζήτησε "να καθήσουν στο σκαμνί 10.000 άτομα" που έβρισαν τον πουλημένο τραπεζίτη στα σόσιαλ. *** Μπογδάνος: η απόδειξη ότι οι άνθρωποι εκφυλιζόμεθα ως είδος. *** Αληθεύει ότι ο Χατζηνίκος έχει πέντε μήνες απλήρωτους τους εργαζόμενούς του στον όμιλο Real; *** Ε, στο πνεύμα της εποχής είναι ο άνθρωπος. *** Ποιός σοβαρός επιχειρηματίας πληρώνει κανονικά τους εργαζόμενούς του; *** Αργυρούπολη, 20/7/2016 *** Τί γνώμη έχετε για το φαινόμενο Μαρίνα Σάττι; *** Μη στραβομουτσουνιάζετε γιατί καρφώνεστε. *** Πάνω από 10 μύρια κλικ έχουν οι "Κούπες" της στο Γιουτιούμπ και δεν τα έκαναν μποτ. *** Έτσι στραβομουτσουνιάζατε και με την Παντελίδη, θυμάστε; *** Παιδιά, δικαίωμα στην μαλακία έχουμε όλοι, είτε σε μπλογκ είτε σε σόσιαλ είτε σε Γιουτιούμπ. *** Χανιά, 11/7/2016 *** Μικροδράκουλας: "Αν τα κόμματα ήταν καράβια, οι μετριοπαθείς πολίτες έχουν σταματήσει στην προκυμαία." *** Σίγουρα σταμάτησαν ή θα συνεχίσουν για να φουντάρουν; *** Κρυφή ποιητική φλέβα βλέπω, Κούλη. *** Πάντως, τρία πανεπιστήμια δεν κατάφεραν να σου μάθουν πώς εκφέρεται ο υποθετικός λόγος. *** Ποιητής μεν, αγράμματος δε και πάνω απ' όλα Μητσοτάκουλας. *** Θανατηφόρος συνδυασμός. *** Μπογδάνος: "Αν ο θεός έχει χιούμορ, θα σας γλεντάω κι από το κανάλι του Ιβάν, παλλακίδες του Αλέξη." *** Πολλή ποίηση μαζεύτηκε στην δεξιά, ρε παιδιά. *** Ηράκλειο, 20/6/2016 *** Μήπως καταλάβατε αν τελικά θα αγοράσει η Μενεγάκη την βίλλα τού Κωστόπουλου στην Φιλοθέη ή όχι; *** Αντιφατικά τα δημοσιεύματα και μπερδεύτηκα. *** Τρεις μέρες τώρα ξύνω τ' αρχίδια μου αλλά συμπέρασμα δεν έβγαλα. *** Αυτός ο Πιτταράς που ετοιμάζει ο Κούλης για υποψήφιο δήμαρχο στην Πάτρα,

Πάτερ, τα λάδια πρέπει να τα κοιτάω ή με τον αγιασμό δεν θά 'χω πρόβλημα;

ποιός είναι; *** ¨Ενας που ζήτησε να πέσει μαύρο στα σόσιαλ για να μη βρίζουν οι χρήστες τον Παπαδήμο; *** Ένας που πήγε στην εκπομπή τού Πορτοσάλτε και ανέβασε τουίτ "Με τον αφέντη @ArisPortosalte στην έκτακτη εκπομπή τώρα στον @skaigr"; *** Α, εντάξει, δημοσιοκάφρος του Σκάι είναι. *** Με αφέντη τον Άρη θα κοντράρει τον Πελετίδη; *** Μη το χάσω! *** Μεσοκώμη Σερρών, 16/5/2016 *** Αληθεύει ότι ο Κωλόχαρτος, όταν ήταν υπουργός υγείας, ζήτησε παραίτηση του ΔΣ του "Ερρίκος Ντυνάν" καθ' υπόδειξη Σάλλα; *** Εγγράφως; *** Βρε χαϊμένο, γράφει ποτέ υπουργός "ο κ. Μιχάλης Σάλλας ζήτησε την παραίτηση όλων των μελών του Δ.Σ."; *** Πίτουρα έχεις στο κεφάλι; *** Αυτό που απαλλάχτηκε και πάλι ο Γεωργίου τής ΕλΣτατ για τα ελλείμματα του 2009, έχετε καταλάβει πόσο σημαντικό είναι; *** Θυμάστε που μπήκαμε τότε στα μνημόνια επειδή ο Γεωργίου είχε πειράξει τα στοιχεία; *** Ε, αφού δεν τα είχε πειράξει, κακώς μπήκαμε, άρα τώρα βγαίνουμε. *** Μπαγάσα Αλέξη, πισώπλατα τους την έφερες! *** Κυλλήνη, 15/4/2016 *** Πραγματικά, εξοργίστικα με το χτεσινό επεισόδιο του "Έλα στη θέση μου". *** Η φάση με την χαζοκύπρια που χτύπησε το δαχτυλάκι της και τα έχει βάλει με τους γιατρούς που δεν της δίνουν σημασία, ήταν απαράδεκτη. *** Επίτηδες την έβαλαν για να την χώσουν στον Παπαδήμο, που λίγο νωρίτερα είχε μπει στην εντατική για προληπτικούς λόγους. *** Αναβάθμιση του συστήματος υγείας δεν ζητάμε όλοι; *** Υπάρχει μεγαλύτερη αναβάθμιση από το να σε βάζουν στην εντατική για προληπτικούς λόγους; *** Εύδηλος Ικαρίας, 25/2/2016 *** Επειδή έγινε πολύς ντόρος για ένα ντεμέκ τρομοκρατικό χτύπημα, σήμερα το

Ευτυχισμένα χρόνια

ιστολόγιο θυμήθηκε μερικά -σχετικά πρόσφατα- γεγονότα, τα οποία μας τρομοκρατούν πραγματικά. *** Σε όλα έχασαν την ζωή τους εργάτες την ώρα του μεροκάματου, με -μικρότερη ή μεγαλύτερη- ευθύνη των εργοδοτών τους. *** Πραγματικά μεροκάματα του τρόμου, πραγματικός τρόμος. *** Αλήθεια, πώς σας φαίνεται που στην Γαλλία ο Μακρόν προωθεί την κατάργηση του κατώτερου μισθού; *** Πείτε μου ότι σκέφεστε "κι εγώ ο μαλάκας ήθελα να βγει αυτός πρόεδρος", να την καταβρώ. *** Και για να την βρω ακόμη περισσότερο, σας τον έβαλα και πρώτη μούρη σήμερα, έτσι για να δείτε πόσο γλυκούλης ήταν από τα μικράτα του. *** Πάντως, οι συμμαθήτριές του την γλίτωσαν επειδή αυτός είχε μάτια μόνο για την δασκάλα. *** Σαν σήμερα, το 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης άφησε την τελευταία του πνοή στην εντατική, όπου βρισκόταν επί 5 ημέρες. *** Τον βλέπετε δεξιά στην τελευταία φωτογραφία, από την πορεία ειρήνης Ολντερμάστον-Λονδίνο (80 χλμ.) της 14/4/1963. *** Δίπλα του ο Μανώλης Γλέζος, άκρη αριστερά ο Λεωνίδας Κύρκος. *** Για το τέλος, μιας και μιλήσαμε για Μακρόν, δεν θα θέλατε να ακούσουμε λίγη μουσική από την Γαλλία; *** Όχι τίποτε γλυκανάλατα, σε Πιαφ, Μπρελ, Ντασσέν και τέτοια. *** Για ροκ μιλάω, Noir Désir και το άλμπουμ τους Des visages des figures. *** Η βελόνα στο τρίτο κομμάτι της πρώτης πλευράς: Le vent nous portera, με την συμμετοχή τού γνωστού μας Μάνου Τσάο. *** Αν σας αιφνιδίασα, πολύ το χαίρομαι. *** Αθήνα, 22/3/2016... Αμύνταιο, 7/3/2016...  Νέα Ιωνία, 24/2/2016... Μέγαρα, 19/1/2016... Καρπενήσι, 18/1/2016... Χαλκηδόνα, 15/1/2016... *** Τρόμος χωρίς τέλος... *** Καλό σαββατοκύριακο σε όλους! ***

Η εκστρατεία στην Κριμαία (2)

Με το ενθουσιώδες τηλεγράφημά του, ο Βενιζέλος τσίμπησε το δόλωμα. Ποιό δόλωμα; Ο Κλεμανσώ είχε ζητήσει την βοήθεια της Ελλάδας από τον έλληνα πρέσβυ στο Παρίσι, υποσχόμενος αόριστα κάποια υποστήριξη των ελληνικών διεκδικήσεων, χωρίς συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Μάλιστα δε, ο έλληνας πρωθυπουργός ξεπέρασε κάθε προσδοκία τού γάλλου συναδέλφου του. Δυο μεραρχίες έστελνε ο Κλεμανσώ στην Κριμαία; Τρεις θα έστελνε ο Βενιζέλος! Ολόκληρο το Α' Σώμα Στρατού!

Τελικά, συμφωνήθηκε να σταλούν μόνο δυο μεραρχίες, η 2η υπό τον υποστράτηγο Βλαχόπουλο και η 13η υπό τον υποστράτηγο Νεγρεπόντη. Η 1η θα παρέμενε σε ετοιμότητα στην Καβάλα. Για την υποστήριξη της εκστρατείας, συγκροτήθηκε από το ναυτικό η Ναυτική Μοίρα Ευξείνου, με δυο θωρηκτά και δυο αντιτορπιλλικά (αργότερα θα ενσωματώνονταν και τρία αγγλικά αντιτορπιλλικά), υπό τον πλοίαρχο Κακουλίδη, ο οποίος μιλούσε και ρωσσικά. Τον συντονισμό του εκστρατευτικού σώματος ανέλαβε ο στρατηγός Κωνσταντίνος Νίδερ.

Αυτοκρατορικοί Στρατώνες Οδησσού, Ιανουάριος 1919: Τμήμα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων.

Η αποστολή τού σώματος στην Κριμαία άρχισε στις 3 (16 με το νέο ημερολόγιο) Ιανουαρίου 1919 και ήταν για γέλια και για κλάματα. Κάποιοι έφευγαν από την Θεσσαλονίκη, κάποιοι από την Καβάλα και κάποιοι από όποιο άλλο λιμάνι ήταν πρόσφορο, είτε με ελληνικά είτε με γαλλικά είτε με όποια άλλα μεταγωγικά ευκαιρούσαν, άλλοτε παίρνοντας μαζί και τον βαρύ οπλισμό τους κι άλλοτε αφήνοντάς τον για αργότερα. Περνώντας από τον Βόσπορο, συναντούσαν το προσορμισμένο στην Πόλη θωρηκτό Αβέρωφ, το οποίο σημαιοστολισμένο απέδιδε τιμές. Οι ομογενείς άκουγαν το νταβαντούρι και κατέβαιναν να υποδεχτούν τον ελληνικό στρατό που νόμιζαν -τρομάρα τους!- πως ερχόταν να καταλάβει την Βασιλεύουσα, μέχρι να απογοητευτούν μαθαίνοντας την αλήθεια.

Τα γέλια και τα κλάματα συνεχίστηκαν και στην Κριμαία. Ο Νίδερ με τους δυο μεράρχους του εγκαταστάθηκαν στο γαλλικό στρατηγείο στην Οδησσό αλλά κουμάντο στους έλληνες στρατιώτες έκαναν οι γάλλοι. Το ελληνικό σώμα μοιράστηκε σε μικρές μονάδες και διασκορπίστηκε σε διάφορα τάγματα, ανάλογα με το πού εκτιμούσαν οι γάλλοι πως έπρεπε να πάνε. Παράλληλα, όπως έγινε και στην Πόλη, οι ομογενείς πίστεψαν ότι... ούτε κι εκείνοι δεν ήξεραν τι ακριβώς. Σε πανηγυρική τελετή που έγινε την Κυριακή 14 (27) Ιανουαρίου στο Ροδοκανάκειο παρθεναγωγείο, ο πόντιος πρόεδρος της ελληνικής ομογένειας Ελευθέριος Παυλίδης (αργότερα βουλευτής Αθηνών) είπε, μεταξύ άλλων, τα εξής αμίμητα:

Σας ευγνωμονούμεν, αγαπητοί αδελφοί, διότι μας παρηγορείτε μακράν της γλυκείας πατρίδος ευρισκομένους που κάμνετε να νομίζωμεν ότι ευρισκώμεθα εις τα άγια χώματά της. Η συμμαχική αλληλεγγύη, η ευγνωμοσύνη προς τον ρωσσικόν λαόν, ανθ' όσων υπέρ της πατρίδος ημών έκαμε και τα συμφέροντα της πατρίδος, επέβαλον εις τον μεγάλον ημών κυβερνήτην να αποφασίση την αποστολήν ελληνικού στρατού εις Ρωσσίαν. Την πρωτοβουλίαν και την διεύθυνσιν των εν Ρωσσία επιχειρήσεων έχει η ένδοξος και ιπποτική Γαλλία, η πρωτοστατούσα πάντοτε εις τοιαύτης φύσεως ευγενείς αγώνας. Είμαι πολύ ευτυχής αναγγέλλων υμίν ότι οι ελληνικοί πόθοι προοδευτικώς εκπληρούνται και ότι ο ελληνικός στρατός ευρίσκεται αυτήν την στιγμήν ολίγας ώρας μακράν της Κωνσταντινουπόλεως, καταλαβών πάσαν την προς την θάλασσαν ζώνην της Θράκης. Μετ' ολίγον ουδείς έλλην θα μείνη υπό τον βαρβαρώτερον και ατιμώτερον ζυγόν. Με την ακλόνητον ταύτην πεποίθησιν ο ελληνικός στρατός απεχωρίσθη του πατρίου εδάφους. Η τιμή, το καθήκον και η ευγνωμοσύνη της πατρίδος προς τον ρωσσικόν λαόν θα ώσιν οι οδηγοί του ελληνικού στρατού εις πάσαν πράξιν επί του ιερού δι' ημάς τούτου εδάφους.

Όμως, εκτός από τέτοιες γελοιότητες, υπήρξαν και σοβαρά γεγονότα. Οι πολυάριθμοι έλληνες κομμουνιστές της Οδησσού μοίραζαν προκηρύξεις στους έλληνες στρατιώτες, καλώντας τους να μη χτυπήσουν "την πλευρά εκείνων που έχουν κυβέρνηση εργατών, γεωργών και στρατιωτών". Άλλες προκηρύξεις, γραμμένες στα γαλλικά, μοιράζονταν στους γάλλους στρατιώτες, θυμίζοντάς τους ότι τους έστειλαν εκεί να θυσιαστούν για τα συμφέροντα γάλλων τραπεζιτών και βιομηχάνων. Δεν μπορεί κανείς να εκτιμήσει πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε στις εξελίξεις αυτή η προπαγάνδα αλλά η πραγματικότητα είναι ότι ανάμεσα στους στρατιώτες (κυρίως τους γάλλους) άρχισε να εμφανίζεται μια διαρκώς διογκούμενη αμφισβήτηση για τον αληθινό σκοπό της εκστρατείας.

Φυσικά, αυτή η αμφισβήτηση είχε επίδραση στα πεδία των μαχών. Σε ελάχιστο χρόνο κατέρρευσαν και τα τρία μέτωπα που δημιουργήθηκαν: η Χερσώνα έπεσε στις 10 Μαρτίου, το Νικολάιεφ στις 14 και η Μπερεζόφκα στις 18. Στην συνέχεια, οι σύμμαχοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν αμυντική γραμμή γύρω από την Οδησσό αλλά στις αρχές Απριλίου η πόλη έπεσε στα χέρια των μπολσεβίκων. Τελικά, στις 17 Απριλίου υπεγράφη ανακωχή, με τον όρο οι εισβολείς να εγκαταλείψουν την Κριμαία μέσα σε 10 ημέρες.

Στις 19 Απριλίου οι γάλλοι ναύτες που βρίσκονταν στην Σεβαστούπολη, στασίασαν, βγήκαν στους δρόμους και ενώθηκαν με τους ντόπιους σε μια διαδήλωση με κόκκινες σημαίες και με σύνθημα "Ζήτω οι μπολσεβίκοι". Περνώντας από τον χώρο στρατωνισμού των ελλήνων, οι γάλλοι κάλεσαν τους έλληνες να ενωθούν μαζί τους. Ο έλληνας διοικητής ζήτησε την παρέμβαση του γάλλου ανωτέρου του, ο γάλλος του έδωσε εξουσιοδότηση να χειριστεί το θέμα μόνος του κι εκείνος έδωσε εντολή για πυρά στον αέρα, τα οποία γρήγορα έγιναν πυρά στο ψαχνό με πέντε νεκρούς και τρεις τραυματίες. Οι γάλλοι ναύτες εξαγριώθηκαν και απείλησαν με βομβαρδισμό των ελληνικών πλοίων αλλά και των ελληνικών θέσεων στην ξηρά. Το επεισόδιο έληξε με την παρέμβαση των άγγλων.

Τελικά, στις 28 του μηνός, οι ελληνικές μονάδες έφτασαν στην Κωνστάντζα της Ρουμανίας και η ελληνική εκστρατεία στην Κριμαία έλαβε τέλος, με θύματα 398 νεκρούς και 657 τραυματίες. Λίγο αργότερα, οι ίδιες μονάδες θα αναχωρούσαν για την Μικρά Ασία...

Χάρτης της "Δημοκρατίας του Πόντου", έκδοση 1919 της "Εθνικής Λίγκας του Πόντου". Κάτω δεξιά,
ο ίδιος χάρτης το 1917. Η "διαστολή" των ποντιακών εδαφών μέσα σε δυο χρόνια είναι αξιοσημείωτη.

Δεν μπορούμε να ολοκληρώσουμε την κουβέντα μας για την Κριμαία, χωρίς να σημειώσουμε ότι η στρατιωτική εκστρατεία δεν είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο Βενιζέλος προσπάθησε να πλήξει την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ακόμη και μετά την λήξη της εκστρατείας, απεσταλμένοι τής ελληνικής κυβέρνησης όργωναν τις παραευξείνιες και υπερκαυκάσιες περιοχές, προκειμένου να προφυλάξουν το ελληνικό στοιχείο που έμενε εκεί, από ανεπιθύμητες κομμουνιστικές επιρροές. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Βατούμ της Γεωργίας (η αρχαία Κολχίδα) ιδρύεται το "Ελληνικόν Δημοκρατικόν Κόμμα", το οποίο ξεκαθαρίζει ότι "αναγνωρίζει το μάλλον τέλειον πολίτευμα, την Δημοκρατίαν".

Κάπου εδώ θα κλείσουμε την αναφορά μας στην εκστρατεία της Κριμαίας, αποφεύγοντας τον πειρασμό να συνδυάσουμε το περιεχόμενο της τελευταίας παραγράφου με την εκφρασμένη επιθυμία του Βενιζέλου να μη δημιουργηθεί ανεξάρτητο ποντιακό κράτος αλλά να ενσωματωθεί ο Πόντος στην Αρμενία. Επίσης, αποφεύγουμε να κρίνουμε αν και κατά πόσο ο Νίκος Καζαντζάκης, ο οποίος τότε ήταν προσωπικός φίλος τού Βενιζέλου και βρέθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στην περιοχή (1918-1920) ως απεσταλμένος του, επιδόθηκε σε αντικομμουνιστική προπαγάνδα (*). Η ουσία είναι ότι η επιλογή τού Βενιζέλου να εμπλέξει την Ελλάδα στην περιπέτεια της Κριμαίας απεδείχθη μέγα λάθος, το οποίο μόνο ζημιά έφερε τόσο στην χώρα όσο και στην εκεί ομογένεια, η οποία έμεινε με το στίγμα τού εχθρού της επανάστασης.


--------------------------------------------------
(*) Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το έκανε, χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα ότι συνεργαζόταν με τον αντικομμουνιστή αντισυνταγματάρχη Ηρακλή Πολεμαρχάκη, επίσης απεσταλμένο του Βενιζέλου στην περιοχή. Προσωπικά, διατηρώ σοβαρές επιφυλάξεις. Τα στοιχεία δείχνουν ότι εκείνη την εποχή ο όντως γνωστός για τις ασταθείς και συνεχώς μεταβαλλόμενες θέσεις του Καζαντζάκης είχε ελκυστεί από τον μπολσεβικισμό και έβλεπε θετικά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Άλλωστε, μέχρι τις εκλογές του 1920, ο Καζαντζάκης είχε αλλάξει γνώμη και για τον Βενιζέλο.

Η εκστρατεία στην Κριμαία (1)

Στο χτεσινό κείμενο κάναμε νύξη για "κάτι δανεικά που μας έδωσε η Γαλλία για να πάρουμε μέρος στην εκστρατεία τής Κριμαίας". Για την συγκεκριμένη εκστρατεία λίγα πράγματα είναι ευρέως γνωστά και νομίζω πως αξίζει τον κόπο να πούμε δυο λόγια παραπάνω. Άλλωστε, εδώ έχουμε να κάνουμε με την πρώτη στην ιστορία υπερπόντια εκστρατεία τού ελληνικού κράτους από την ίδρυσή του το 1830. Πάμε, λοιπόν, πάλι πίσω στον χρόνο, στα 1918...

Στην Ρωσσία, η Οκτωβριανή Επανάσταση έχει μεν επικρατήσει αλλά συνεχίζει να μάχεται για το στέριωμά της. Η ανατροπή τής κυβέρνησης Κερένσκυ σήμανε και την αποδέσμευση της Ρωσσίας από την Εγκάρδια Συνεννόηση (Αντάντ), γεγονός που δυσαρέστησε την δύση. Η Γερμανία έσπευσε να εκμεταλλευτεί την συγκυρία, ώστε να απελευθερώσει δυνάμεις από το ανατολικό μέτωπο και από την Βαλτική. Με αυτόν τον στόχο, λοιπόν, οι γερμανοί επέβαλαν δυο συνθήκες που υπογράφηκαν στο Μπρεστ-Λιτόφσκ της Λευκορωσσίας: την πρώτη -και λιγώτερο γνωστή- στις 8/2/1918 με την Ουκρανία, η οποία συντασσόταν πλέον με τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστρία, Τσεχία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Τουρκία) και την δεύτερη στις 3/3/1918 με την Ρωσσία.

Μπρεστ, Φεβρουάριος 1918: Ουκρανοί και γερμανοί συζητούν εν όψει της μεταξύ τους συμφωνίας.

Μ' αυτή την συνθήκη, η Ρωσσία έβγαινε από τον πόλεμο αλλά έχανε το ένα τέταρτο των εδαφών της, μαζί με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές τους, αφού (α) παρέδιδε στις Κεντρικές Δυνάμεις την Καρελία, την Λιθουανία και την Πολωνία, (β) παρέδιδε την Υπερκαυκασία στην Τουρκία, (γ) παραχωρούσε στην Γεωργία την ανεξαρτησία της, (δ) εγκατέλειπε την Φινλανδία, την Λετονία και την Εσθονία, (ε) εκκένωνε την Ουκρανία, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα την συνθήκη τής 8/2/1918 και, επί πλέον, (στ) υποχρεωνόταν να σταματήσει κάθε κομμουνιστική προπαγάνδα σε όλα τα παραπάνω εδάφη. Έτσι, η Γερμανία διασπούσε τον συμμαχικό αποκλεισμό, εξασφάλιζε πρόσβαση στους σιτοβολώνες της Ουκρανίας και στα πετρέλαια της Κασπίας, αποδέσμευε δυνάμεις για το δυτικό μετωπο και χάραζε σαφές σύνορο με τον κομμουνισμό από το Κουρσκ ως την Αζοφική.

Λεπτομέρεια: Ακριβώς την ημέρα υπογραφής της συνθήκης, στην Ουκρανία σχηματίστηκε κυβέρνηση από τους λεγόμενους Πετλιουρανούς, οι οποίοι ήσαν φανατικοί αντικομμουνιστές. Παράλληλα, ο στρατηγός Αντόν Ντενίκιν και δυο ακόμη στρατηγοί, ακολουθούμενοι από εξ ίσου φανατικούς κοζάκους, ύψωσαν αντιμπολσεβικική σημαία στην περιοχή του Ντον (Ντονέτσκ, ΒΑ της Κριμαίας), επιδιώκοντας την επανασύσταση της μεγάλης Ρωσσίας. Σημειωτέον ότι Πετλιουρανοί και Ντενίκιν είναι μεν αντικομμουνιστές αλλά δεν θέλουν ούτε τους γερμανούς.

Εδώ επιβάλλεται να ανοίξουμε μια μεγάλη παρένθεση, απαραίτητη για να καταλάβουμε μερικά πράγματα. Τον Μάρτιο του 1917, η Ουκρανία αυτονομήθηκε από την Ρωσσία, με πρωτεύουσα το Κίεβο. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, οι μπολσεβικικές δυνάμεις επικράτησαν στις ανατολικές περιοχές, οπότε ξέσπασε σύντομος εμφύλιος ανάμεσα σε Λευκούς και Κόκκινους. Αποτέλεσμα του εμφυλίου ήταν να σχηματιστούν δυο Λαϊκές Δημοκρατίες της Ουκρανίας: η Δυτική με πρωτεύουσα το Κίεβο και η Ανατολική με πρωτεύουσα το Χάρκοβο. Αφού οι ρώσσοι βοηθούσαν την Ανατολική, η Δυτική στράφηκε για βοήθεια στην Γερμανία, η οποία την μετέτρεψε σε προτεκτοράτο (χετμανάτο). Μετά την ήττα της Γερμανίας, η χώρα ξαναενώθηκε υπό τους Πετλιούρα και Βινιτσένκο αλλά οι ουλές στο σώμα της έμειναν. Οι πληγές θα ξανάνοιγαν το 2014, όταν η Ρωσσία θα προσαρτούσε την Κριμαία και οι ανατολικές περιοχές θα επαναστατούσαν και πάλι κατά του Κιέβου. Δεν είναι ώρα τώρα να μπούμε σε λεπτομέρειες, οπότε κλείνουμε την παρένθεση και συνεχίζουμε.

Στην άλλη πλευρά, Αγγλία και Γαλλία επιθυμούν διακαώς την συντριβή των μπολσεβίκων, ώστε να επανέλθει η Ρωσσία στην Αντάντ και να ξανανοίξει το ανατολικό μέτωπο. Έτσι, μετά την συνθήκη τού Μπρεστ-Λιτόφσκ δρομολογούν ένα πρόγραμμα εφοδιασμού και ενίσχυσης της στρατιάς τού Ντενίκιν στην νότια Ρωσσία αλλά και της στρατιάς τού Αλιέκ Κολτσάκ στην Σιβηρία, δυο στρατιών που έχουν συνταχθεί με τους Λευκούς κατά των Κόκκινων.

Καθώς οι μέρες περνούν, γίνεται όλο και σαφέστερο ότι ο Α' Παγκόσμιος θα λήξει σχετικά σύντομα και με νίκη της Αντάντ. Πράγματι, το τέλος ήρθε με την υπογραφή τής συνθήκης της Κομπιέν στις 11 Νοεμβρίου 1918. Όμως, μόλις δυο βδομάδες νωρίτερα, ο γάλλος πρωθυπουργός Ζωρζ Κλεμανσώ ειδοποιεί τον διοικητή τού λεγόμενου Μακεδονικού Μετώπου στρατηγό Φρανσέ ντ' Εσπεραί (επί το ελληνικώτερον: Δεσπεραί) ότι πρόθεση τής Αντάντ είναι να επέμβει στην Κριμαία. Σχετικά με τον σκοπό τής επέμβασης αυτής, ο Κλεμανσώ δεν μασάει τα λόγια του. Μετά την πρόφαση "να συνεχίσωμεν εκεί την πάλην κατά των Κεντρικών Δυνάμεων", ο γάλλος πρωθυπουργός συμπληρώνει απροκάλυπτα: "...όπως πραγματοποιήσωμεν τον οικονομικόν αποκλεισμόν του Μπολσεβικισμού και προκαλέσωμεν την πτώσιν του". Ο ντ' Εσπεραί, που ξέρει από πόλεμο, διαφωνεί: "Τα στρατεύματά μου δεν επαρκούσι προκειμένου να εισέλθωμεν εις την παγωμένην αυτήν χώραν, ιδίως εν χειμώνι. Το πολύ θα ηδυνάμεθα να κρατήσωμεν την Οδησσόν και τους γειτνιάζοντας λιμένας. Αλλ΄ οφείλω να σας αναφέρω ότι όσον ευχαρίστως τα στρατεύματά μας εδέχθησαν αγογγύστως κατά τον πόλεμον να παρατείνωσιν εν πνεύματι πατριωτικής αφοσιώσεως την παραμονήν των εις την Ανατολήν και όσον ευχαρίστως εισέρχονται εις την Ουγγαρίαν προσβλέποντα θριαμβευτικήν είσοδον εις την Γερμανίαν, τόσον δυσαρέστως θα έβλεπον επιχειρήσεις ή κατάληψιν Ουκρανίας και Ρωσίας αίτινες υπάρχει κίνδυνος να προκαλέσωσιν οδυνηρά επεισόδια".

Είναι δύσκολο πιστέψουμε ότι ο Κλεμανσώ δεν καταλάβαινε ότι "η πάλη κατά των Κεντρικών Δυνάμεων" είχε ήδη τελειώσει νικηφόρα, εφ' όσον μόλις τρεις ημέρες αργότερα θα υπογραφόταν η συνθήκη του Μούδρου με την Τουρκία. Η αλήθεια είναι ότι ο γάλλος πρωθυπουργός είχε γίνει δέκτης αφόρητων πιέσεων από τους συμπατριώτες του κεφαλαιοκράτες, οι οποίοι έχασαν κάμποσα λεφτά με την απόφαση της σοβιετικής κυβέρνησης να διαγράψει δάνεια και χρέη. Ουσιαστικά, ο Κλεμανσώ συντάχθηκε με το κεφάλαιο, του οποίου μοναδικός στόχος εκείνη την στιγμή ήταν να μην παγιωθεί η μπολσεβικική εξουσία. Έτσι, στις 18 Δεκεμβρίου 1918, δηλαδή 37 ολόκληρες ημέρες μετά την επίσημη λήξη τού Α' Παγκοσμίου, μια μοίρα γαλλικών θωρηκτών θα παρείχε την προστασία της στην υπό τον στρατηγό Μποριούς 156η γαλλική μεραρχία για να αποβιβαστεί στην Οδησσό.

Οδησσός, Δεκέμβριος 1918: Γάλλοι στρατιώτες με δυο άρματα Reanault.

Στην Ελλάδα, μόλις ο Βενιζέλος έμαθε την πρόθεση του Κλεμανσώ να μεταφέρει τον πόλεμο στην Κριμαία, έσπευσε να την επικροτήσει και να συγχαρεί τον γάλλο πρωθυπουργό γι' αυτήν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Βενιζέλος εκείνη την χρονική στιγμή βρισκόταν στο Λονδίνο, απ' όπου έσπευσε να τηλεγραφήσει στον έλληνα πρέσβυ στο Παρίσι, μη μπορώντας να περιμένει την επιστροφή του στην Αθήνα: "Παρακαλώ δηλώσατε στον πρωθυπουργό και υπουργό Εξωτερικών ότι ο ελληνικός στρατός είναι στη διάθεσή τους και δύναται να χρησιμοποιηθεί δια κοινό αγώνα πανταχού, όπου η αποστολή του κρίνεται αναγκαία". Ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο "μεγαλύτερος έλληνας πολιτικός του 20ου αιώνα" ευχαριστούσε τους μπολσεβίκους για τα χρέη που χάρισαν στην χώρα του. Θα αποδεικνυόταν και ένα ακόμη από τα μεγάλα λάθη του.

Θα συνεχίσουμε και -μάλλον- θα ολοκληρώσουμε αύριο.

---------------------------------------------
Σημείωση: Η αλληλογραφία Κλεμανσώ - ντ' Εσπεραί παρατίθεται στην έκδοση "Το ελληνικόν εκστρατευτικόν Σώμα εις μεσημβρινήν Ρωσίαν" της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ. Το τηλεγράφημα Βενιζέλου καταγράφει ο ταγματάρχης Ιωάννης Γεμενετζής σε άρθρο του με τίτλο "Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία 1919", στο περιοδικό του ΓΕΣ "Στρατιωτική Επιθεώρηση", τεύχος 4/2005.

Δάνεια, χρέη και παζάρια

Χτες κάναμε λόγο για την ακύρωση δανείων και χρεών που αποφάσισε η σοβιετική κυβέρνηση. Ειδικά για την Ελλάδα, η απόφαση αυτή ήρθε "λουκούμι" εκείνη την χρονική στιγμή. Χάρη στον μεγαλοϊδεατισμό μας, τις Κόκκινες Μηλιές και τα λοιπά εθνικιστικά όνειρα, η χώρα είχε εμπλακεί σε κάμποσους πολέμους, οι οποίοι την είχαν καταστρέψει οικονομικά. Δεν ήταν μόνο η πτώχευση του 1893 και ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, που είχε καθήσει στον σβέρκο μας από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα. Ήταν και το ξεμάτωμα από τους βαλκανικούς πολέμους αλλά και το κόστος τής εξόδου μας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό τής Αντάντ.

Για να ανταποκριθεί στις δαπάνες των βαλκανικών πολέμων αλλά και για να μπορεί να ασφαλίσει τις περιοχές που καταλαμβάνονταν από τον στρατό, η ελληνική κυβέρνηση κατέφυγε και πάλι στον εξωτερικό δανεισμό. Αποκορύφωμα ήταν το δάνειο των 500.000.000 φράγκων, που συμφωνήθηκε με τους άγγλους και τους γάλλους τραπεζίτες το 1912. Προλάβαμε και πήραμε τα μισά. Πριν πάρουμε και τα υπόλοιπα, ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος. Τελικά, τα δάνεια της περιόδου 1912-1913 ρυθμίστηκαν και αναχρηματοδοτήθηκαν με νέο δάνειο το 1918. Συνολικά, κατά την περίοδο 1912-1918 πήραμε δάνεια 1.115.000.000 δρχ., είτε με την μορφή κανονικών δανείων είτε με την μορφή πολεμικών πιστώσεων. Μόνο που οι συνολικές πολεμικές δαπάνες τής ίδιας περιόδου υπολογίζονται σε 1.982.896.650 δρχ. και, μάλιστα, χωρίς να υπολογίσουμε τα παρελκόμενα κόστη.

Η "Μεγάλη Ελλάδα", όπως την ονειρευόταν ο ελληνικός μεγαλοϊδεατισμός. Προσοχή στην ένθετη Κύπρο.
Ο Πόντος έμεινε εκτός χάρτη μάλλον επειδή εκείνη την εποχή κάποιοι τον ονειρεύονταν ως ανεξάρτητο κράτος.

Αν, δίπλα στα ληστρικά δάνεια, υπολογίσουμε τις τεράστιες καταστροφές που υπέστη η χώρα λόγω της εμπλοκής στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και προσθέσουμε το τεράστιο κόστος της τυχοδιωκτικής μικρασιατικής εκστρατείας, δεν χρειάζεται να αναφέρουμε αριθμούς για να αντιληφθούμε την τραγική κατάσταση στην οποία βρέθηκε η χώρα μας, αν και ανήκε στην πλευρά των νικητών τού μεγάλου πολέμου. Η κυβέρνηση υπολόγισε ότι η Ελλάδα είχε υποστεί ζημιές 1.126.500.000 δρχ. από τις συμμαχικές επιχειρήσεις, πριν ακόμη βγει στον πόλεμο. Γι' αυτό το ποσό, η χώρα μας έπρεπε να αποζημιωθεί από τους συμμάχους. Όμως, εκείνοι το φόρτωσαν στους ηττημένους.

Εδώ τα πράγματα έμπλεξαν. Εκτός από αυτά τα λεφτά, οι ηττημένοι έπρεπε να πληρώσουν αποζημιώσεις και για τις ζημιές που είχαν προκαλέσει εκείνοι. Η κυβέρνηση έκανε καινούργιους υπολογισμούς και προσδιόρισε την συνολική της απαίτηση για πολεμικές αποζημιώσεις στο δυσθεώρητο ποσό των 4.922.788.736 χρυσών φράγκων. Οι σύμμαχοι απέρριψαν τις ελληνικές αξιώσεις ως υπερβολικές και μας επιδίκασαν μόλις 820.000.000 χρυσά φράγκα. Τα 528.000.000 ήταν υποχρεωμένη να μας τα πληρώσει η Γερμανία και τα 292.000.000 η Βουλγαρία. Το πρόβλημα ήταν ποιον θα πρωτοπλήρωναν αυτές οι δυο κατεστραμμένες από τον πόλεμο χώρες. Από την στιγμή που στην ουρά στέκονταν η Γαλλία, η Αγγλία και η Ιταλία, η Ελλάδα θα πήγαινε κατ' ανάγκην πίσω.

Στο μεταξύ, ο Βενιζέλος έκανε άλλο ένα μεγάλο λάθος, ίσως το μεγαλύτερό του. Υπολογίζοντας ότι θα εισέπραττε σύντομα τις αποζημιώσεις που ζητούσε, αποφάσισε να κυνηγήσει τον Κεμάλ και τις δυνάμεις του εκτός ορίων της ελληνικής δικαιοδοσίας, με στόχο κατ' αρχή να παγιώσει την ελληνική κυριαρχία σε ολόκληρη την περιοχή τού Αϊδινίου και στην συνέχεια να την επεκτείνει ακόμη πιο πέρα. Το κακό ήταν ότι οι αγορές έβλεπαν αυτό που δεν έβλεπε ο "κορυφαίος έλληνας πολιτικός τού 20ου αιώνα", δηλαδή ότι οι διαπραγματεύσεις για τις αποζημιώσεις θα τραβήξουν σε μάκρος και ότι το ποσό που τελικά θα καταβαλλόταν θα ήταν πολύ μικρότερο από το ζητούμενο. Έτσι, οι χρηματαγορές ξαναέκλεισαν για την Ελλάδα, η δραχμή άρχισε να χάνει ραγδαία την αξία της και σε σύντομο χρόνο ο Βενιζέλος βρέθηκε οικονομικά κρεμασμένος.

Στα πλαίσια ενός ιστολογικού σημειώματος δεν μπορούμε να επεκταθούμε σε λεπτομέρειες για την οικονομική κατάσταση στην οποία βρέθηκε ο τόπος εκείνη την περίοδο. Για την ώρα, αρκεί να σημειώσουμε δυο σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, ο διακανονισμός των πολεμικών αποζημιώσεων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ολοκληρώθηκε με μεγάλη καθυστέρηση το 1927, ακριβώς όπως είχαν προβλέψει οι αγορές και όπως δεν μπόρεσε να προβλέψει ο Βενιζέλος. Δεύτερον, το μέσο ημερήσιο κόστος τής συνολικής εμπλοκής τής χώρας στην Μικρά Ασία, από το 1919 ως το 1923, έφτασε τα 5,5 εκατ. δραχμές. Σχεδόν δυο δισεκατομμύρια ετησίως ενώ η χώρα είχε ήδη ξεματώσει πολεμώντας αδιάκοπα από το 1912...

Πριν κλείσουμε, αξίζει να αντιπαραβάλλουμε την ενέργεια των μπολσεβίκων να διαγράψουν δάνεια και χρέη στην προσπάθεια των γάλλων και τα δανεικά που μας είχαν δώσει κατά την περίοδο των βαλκανικών πολέμων να εξασφαλίσουν αλλά και τις οφειλές τους απέναντί μας να μειώσουν. Η Γαλλία είχε συνολικές απαιτήσεις από εμάς 704,6 εκατ. φράγκα (μαζί με κάτι δανεικά που μας έδωσε για να πάρουμε μέρος στην εκστρατεία τής Κριμαίας και κάτι όπλα που αγοράσαμε μετά τον πόλεμο και εν όψει Μικράς Ασίας). Από την άλλη, εμείς αξιώναμε κάπου 400 εκατομμύρια πολεμικές δαπάνες κατά τον Α' Παγκόσμιο και περίπου 660 εκατομμύρια ως αναλογία των γάλλων για τις ζημιές που πάθαμε από τους συμμάχους κατά τον πόλεμο. Δηλαδή, είχαμε μια καθαρή απαίτηση από τους γάλλους γύρω στα 350 εκατομμύρια.

Με αυτά τα δεδομένα, ο Καφαντάρης με τον Μαντζαβίνο και τον Τσουδερό (τότε υποδιοικητής τής Εθνικής Τράπεζας) πήγαν αεράτοι στις διαπραγματεύσεις τού 1927 αλλά έπεσαν σε τοίχο. Οι γάλλοι απαίτησαν να τους κάνουμε την ίδια έκπτωση που είχαμε κάνει στους άγγλους (ναι, κάναμε και τέτοια!), οπότε τα 660 έπεσαν στα 139. Κι επειδή ακόμη κι αυτά φάνηκαν πολλά, τα παζάρια συνεχίστηκαν ώσπου κλείσαμε στα 68,4 εκατομμύρια. Σχεδόν 600 εκατομμύρια κάτω. Άρα, εκεί που πηγαίναμε καβάλα 350 εκατομμύρια, βρεθήκαμε να χρωστάμε και 250. Τουλάχιστον, μας έκαναν την ευκολία να τα ξοφλήσουμε με δόσεις, μέχρι το 1990...

Ο Γεώργιος Καφαντάρης ανάμεσα στον Αλέξανδρο Παπαναστασίου και τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Ας βάλουμε και το κερασάκι στην ιστορία. Είπαμε πριν λίγο ότι ο τελικός διακανονισμός των πολεμικών αποζημιώσεων (ή επανορθώσεων, αν προτιμάτε τον όρο) ολοκληρώθηκε το 1927. Στο μεταξύ, τα 820 εκατομμύρια φράγκα τού 1918 είχαν πέσει στα 717, μετά τους "επανυπολογισμούς" των συμμάχων. Εννοείται ότι αυτές οι αποζημιώσεις δεν θα εισπράττονταν τοις μετρητοίς αλλά σε βάθος μιας εικοσαετίας. Αφού θυμηθούμε ότι η παγκόσμια οικονομία κατέρρευσε το 1929 και ότι στις 30 Ιανουαρίου 1933 ο Χίτλερ έγινε καγκελλάριος της Γερμανίας κι έπαψε να πληρώνει τους πάντες, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί δεν καταφέραμε τελικά να μαζέψουμε ούτε το 5% αυτού του ποσού.


---------------------------------------------
Σημείωση: Τα παρατιθέμενα στοιχεία αντλήθηκαν από τον ΙΕ' τόμο τής "Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους" της Εκδοτικής Αθηνών.

Μια άλλη άποψη για το χρέος

Άνθρακες ο θησαυρός στο χτεσινό Γιούρογκρουπ. Πολύ μέλι αλλά από τηγανίτα τίποτα και πάνε για Ιούνιο τα σπουδαία, μαζί με τον αναπόφευκτο ετεροχρονισμό τής εικόνας τού πρωθυπουργού μας με γραβάτα. Εμείς δεχτήκαμε κατακέφαλα το τέταρτο μνημόνιο αλλά εκείνοι ούτε κουβέντα δεν λένε να κάνουν για το χρέος.

Καθώς, λοιπόν, συνεχίζουμε να τελούμε εν αναμονή και μιας κι εφέτος συμπληρώνεται ακριβώς ένας αιώνας από την Οκτωβριανή Επανάσταση, ας γυρίσουμε πίσω στον χρόνο κι ας πάμε στο 1917 να ακούσουμε τον θείο Βλαδίμηρο, που έχει μερικά ενδιαφέροντα πράγματα να μας πει περί χρέους.

Αγιοπετρούπολη (πριν γίνει Λένινγκραντ), 7/8/1920: Οι αντιπρόσωποι στο δεύτερο συνέδριο της Κομιντέρν.
Διακρίνονται: Λιεβ Κάραγιαν (2ος από αριστερά), Καρλ Ράντεκ (3ος, με το τσιγάρο), Νικολάι Μπουχάριν (5ος),
Μιχαήλ Λασιέβιτς (7ος, με την στολή), Μαξίμ Γκόρκι (9ος, με το παχύ μουστάκι), Λένιν (10ος, μπροστά 
από τον Γκόρκι), Σεργκέυ Ζόριν (11ος, με το καπέλλο), Γκριγκόρι Ζινόβιεφ (13ος, με τα χέρια δεμένα πίσω),
Μαρία Ουλυάνοβα (19η) και Άμπραμ Μπελένκυ (δεξιά, με το ανοιχτόχρωμο καπέλλο).

Στις 8 Νοεμβρίου (26/10) 1917 (*), το Δεύτερο Συνέδριο του Σοβιέτ των Εργατών, Στρατιωτών και Αγροτών Βουλευτών έκανε δεκτή την εισήγηση του Λένιν και ψήφισε το "Διάταγμα για την ειρήνη". Το Διάταγμα απευθύνει πρόσκληση "σε όλους τους εμπόλεμους λαούς και στις κυβερνήσεις τους να αρχίσουν αμέσως διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη δημοκρατική ειρήνη" και ως τέτοια θεωρεί "την άμεση ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις (δηλαδή χωρίς αρπαγή ξένων εδαφών, χωρίς βίαιη ενσωμάτωση ξένων εθνοτήτων) και χωρίς επανορθώσεις". Αν όλα αυτά ως εδώ ακούγονται στ' αφτιά ορισμένων ως ένα ακίνδυνο ευχολόγιο, το Διάταγμα επιφυλάσσει μια βόμβα:

Η κυβέρνηση καταργεί τη μυστική διπλωματία, εκφράζοντας από την πλευρά της την σταθερή απόφασή της να διεξαγάγει όλες τις διαπραγματεύσεις εντελώς ανοιχτά μπροστά σε όλο τον λαό, αρχίζοντας αμεσως την δημοσίευση όλων των μυστικών συμφώνων που έχει επικυρώσει ή συνάψει η κυβέρνηση των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών από τον Φλεβάρη ως τις 25 του Οχτώβρη 1917. (...) Η κυβέρνηση δηλώνει ότι ακυρώνει απόλυτα και αμέσως όλες τις διατάξεις που περιέχουν τα μυστικά αυτά σύμφωνα, στο μέτρο που οι διατάξεις αυτές αποβλέπουν, όπως συνέβαινε στις περισσότερες περιπτώσεις, στο να εξασφαλίσουν ωφελήματα και προνόμια στους ρώσσους τσιφλικάδες και καπιταλιστές, στο να διατηρήσουν ή να αυξήσουν τις προσαρτήσεις που έκαναν οι μεγαλορώσσοι. (**)

Να το πούμε με δυο απλά λόγια; Με ένα διάταγμα και ένα άρθρο, η επαναστατική κυβέρνηση ακυρώνει "απόλυτα και αμέσως" όλα τα χρέη και τα δάνεια που είχαν συνάψει όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις. Απλό; Απλούστατο! Κι όταν λέμε όλα τα δάνεια, εννοούμε και αυτά που είχε πάρει η Ρωσσία αλλά και αυτά που είχε δώσει. Ανάμεσα στα τελευταία, είναι και τα δάνεια, τα οποία είχε χορηγήσει η Ρωσσία στην επαναστατική ελληνική κυβέρνηση το 1824-1825, ως "προστάτιδα δύναμη". Η υπό τον Λένιν κυβέρνηση μας τα χάρισε, παραιτούμενη από τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο που μας είχε επιβληθεί μετά τον "ατυχή" πόλεμο του 1897. Επί πλέον, η μπολσεβικική κυβέρνηση παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα επί ελληνικού εδάφους, όπως π.χ. από τα ρωσσικά μοναστήρια του Αγίου Όρους, από το ρωσσικό νοσοκομείο τού Πειραιά (το σημερινό Ναυτικό) κλπ.

Εννοείται ότι η βόμβα που προαναφέραμε, προκάλεσε έντονες σεισμικές δονήσεις στην Δύση. Όμως, ακόμη και εκεί ακούστηκαν κάποιες ψύχραιμες φωνές, οι οποίες δικαίωναν την επιλογή των μπολσεβίκων. Μια από τις σημαντικώτερες αυτές φωνές ήταν του γνωστού άγγλου οικονομολόγου Τζων Μαίυναρντ Κέυνς, ο οποίος δεν δίστασε να δηλώσει ότι οι μεταπολεμικές συμφωνίες ειρήνης, με τις αποζημιώσεις που επιδικάζουν και τα χρέη που αναγνωρίζουν, οδηγούν μαθηματικά την παγκόσμια οικονομία σε χρεωκοπία. Κι όπως αποδείχτηκε από την ιστορία, μια δεκαετία αργότερα θα φαινόταν πόσο δίκιο είχε ο Κέυνς.

Πάμε λίγο παρακάτω. Στις 1 Αυγούστου (19/7) 1920, μιλώντας στο 2ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ο Λένιν δεν παρέλειψε να σημειώσει την στάση τού Κέυνς στην εισήγησή του:

Ο Κέυνς κατέληξε σε συμπεράσματα που είναι πιο ισχυρά, πιο χειροπιαστά, πιο διδακτικά από οποιοδήποτε συμπέρασμα κομμουνιστή-επαναστάτη, γιατί τα συμπεράσματα αυτά τα βγάζει ένας αναμφίβολος αστός, αμείλικτος εχθρός του μπολσεβικισμού, για τον οποίο, ως αγγλος μικροαστός, πλάθει στο μυαλό του μια τερατώδη, άγρια, θηριώδη εικόνα. Ο Κέυνς κατέληξε στο συμπέρασμα πως η Ευρώπη και όλος ο κόσμος με την ειρήνη των Βερσαλλιών τραβούν στη χρεοκοπία. Ο Κέυνς παραιτήθηκε, πέταξε στα μούτρα τής κυβέρνησης το βιβλίο του και είπε: αυτό που κάνετε είναι καθαρή τρέλα.
(...)
Μια αμερικανική αστική πηγή, που την ανάφερε ένας κομμουνιστής, ο σύντροφος Μπράουν, στο βιβλίο του "Ποιός πρέπει να πληρώσει τα πολεμικά χρέη;" (Λειψία, 1920), καθορίζει ως εξής τη σχέση των χρεών και της εθνικής περιουσίας: στις νικήτριες χώρες, την Αγγλία και τη Γαλλία, τα χρέη αποτελούν τα 50% και πλέον όλης της εθνικής περιουσίας. Όσον αφορά την Ιταλία το ποσοστό αυτό αποτελεί τα 60-70%, όσον αφορά τη Ρωσσία τα 90%, εμάς όμως, όπως ξέρετε, αυτά τα χρέη δεν μας ανησυχούν, γιατί εμείς λιγάκι νωρίτερα από την εμφάνιση του βιβλίου του Κέυνς ακολουθήσαμε τη θαυμάσια συμβουλή του: ακυρώσαμε όλα τα χρέη.
(...)
Εξάλλου, ο αστός Κέυνς λέει πως οι άγγλοι για να σώσουν τη ζωή τους, για να σώσουν την αγγλική οικονομία πρέπει να πετύχουν την επανάληψη ελεύθερων εμπορικών σχέσεων ανάμεσα στη Γερμανία και στη Ρωσσία! Και με ποιο τρόπο μπορούν να το πετύχουν αυτό; Με την ακύρωση όλων των χρεών, όπως προτείνει ο Κέυνς! Η ιδέα αυτή δεν είναι μόνο ιδέα του οικονομολόγου επιστήμονα Κέυνς. Στην ιδέα αυτή κατέληξαν και θα καταλήξουν εκατομμύρια. Και εκατομμύρια άνθρωποι ακούν τους αστούς οικονομολόγους να λένε πως δεν υπάρχει άλλη διέξοδος εκτός από την ακύρωση των χρεών, και γι' αυτό "ας είναι καταραμένοι οι μπολσεβίκοι" (που ακύρωσαν τα χρέη) και ελάτε να απευθυνθούμε στη "γενναιοψυχία" της Αμερικής!! Νομίζω πως θα έπρεπε εξ ονόματος του συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς να στείλουμε ένα ευχαριστήριο σ' αυτούς τους οικονομολόγους-προπαγανδιστές υπέρ του μπολσεβικισμού. (***)

Κάπρι, Απρίλιος 1908: Ο Λένιν παίζει σκάκι με τον Αλεξάντερ Μπογκντανόφ.
Όρθιος στο μέσον παρακολουθεί την παρτίδα ο οικοδεσπότης Μαξίμ Γκόρκι.

Θα κλείσουμε τούτο το περί χρέους σημείωμα, με μια κλασσική αποστροφή του παππού Κάρολου περί δημοσίου χρέους, την οποία μνημονεύει και ο θείος Βλαδίμηρος αλλά φαίνεται πως ξεχνούν πολλοί "κομμουνιστές":

"Δημόσια χρέη"! Η εργατική τάξη ξέρει ότι τα χρέη αυτά δεν είναι δικά της και όταν πάρει την εξουσία θα αναθέσει την εξόφλησή τους σε εκείνους που τα έκαναν. (****)

---------------------------------------------------
(*) Σε παρένθεση η ημερομηνία σύμφωνα με το παλιό ημερολόγιο, το οποίο ισχύει στην Ρωσσία. Άλλωστε, αν η Οκτωβριανή Επανάσταση καταγραφόταν με το νέο ημερολόγιο, θα ήταν... Νοεμβριανή.
(**) Β.Ι.Λένιν, "Άπαντα", έκδοση Σύγχρονη Εποχή, τόμος 35, σελ. 13 και 15.
(***) Β.Ι.Λένιν, "Άπαντα", έκδοση Σύγχρονη Εποχή, τόμος 41, σελ. 219, 220 και 225.
(****) Β.Ι.Λένιν, "Άπαντα", έκδοση Σύγχρονη Εποχή, τόμος 33, σελ. 203. Συχνά η φράση αποδίδεται εσφαλμένα τον Λένιν αλλά εκείνος την χρησιμοποιεί εντός εισαγωγικών και παραπέμπει στον Μαρξ.

Προτεκτοράτο (;)

Στις 2 Απριλίου, μέσα από τις σελίδες τής Καθημερινής, είδαν το φως τρία δημοσιεύματα, τα οποία αλληλοσυμπληρώνονται σε τέτοιο βαθμό ώστε να γεννιούνται υποψίες σχετικά με τους στόχους που εξυπηρετούν. Ας τα δούμε με την σειρά.

Το πρώτο έχει τίτλο "Νέες δυνάμεις για τους θεσμούς της Ελλάδας" και γράφτηκε από τον διευθυντή του Ινστιτούτου Συγκριτικού Δημοσίου και Διεθνούς Δικαίου Max Planck της Χαϊδελβέργης Αρμίν φον Μπόγκνταντυ και τον πρώην μεταπτυχιακό φοιτητή του και νυν ερευνητή τού ίδιου Ινστιτούτου Μιχάλη Ιωαννίδη. Η ιδέα των δυο επιστημόνων είναι απλή: εμείς εδώ είμαστε άχρηστοι και ανίκανοι να φτιάξουμε κράτος, οπότε η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να στείλει μερικούς μορφωμένους έλληνες από το εξωτερικό να κάνουν την δουλειά. Αντιγράφω και υπογραμμίζω:

Σχηματική παράσταση της πρότασης Μπόγκνταντυ-Ιωαννίδη (Καθημερινή, 2/4/2017)

Για τη βαθιά μεταρρύθμιση που απαιτείται στην Ελλάδα (...) απαιτείται νέο ανθρώπινο δυναμικό με υψηλά προσόντα, επιλεγμένο με αυστηρά κριτήρια αριστείας και κυρίως αδέσμευτο από τις παλιές πελατειακές δομές εξουσίας. Η Ε.Ε. πρέπει να βοηθήσει την Ελλάδα να αντλήσει το δυναμικό αυτό, διοχετεύοντας ένα σημαντικό τμήμα της τρέχουσας οικονομικής στήριξης στη μεταρρύθμιση των ελληνικών θεσμών. Από την πλευρά της, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να δεχθεί κάποιας μορφής συμμετοχή των ευρωπαϊκών θεσμών στη διαδικασία επιλογής του προσωπικού, ώστε να εξασφαλιστεί ότι τα ευρωπαϊκά χρήματα θα χρησιμοποιηθούν για τη μεταρρύθμιση της χώρας και όχι για την εξυπηρέτηση κομματικών φίλων και τη διαιώνιση του πελατειακού συστήματος εξαρτήσεων που οδήγησε έως εδώ.  Οι νέοι δημόσιοι λειτουργοί θα μπορούσαν να προσληφθούν με τη βοήθεια της Ε.Ε. και να τοποθετηθούν σε κρίσιμες θέσεις στην Ελλάδα. Κατάλληλοι υποψήφιοι βρίσκονται τόσο εντός της Ελλάδας όσο και στην ελληνική διασπορά: στα διεθνή και στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, σε επιχειρήσεις, τράπεζες και στις υπηρεσίες υγείας, υπάρχουν Ελληνες που έφυγαν την περίοδο της κρίσης και θα μπορούσαν να προσφέρουν την τεχνογνωσία και την εμπειρία τους αναστρέφοντας τη δραματική πορεία εξόδου των τελευταίων ετών.  Σε οργανωτικό επίπεδο, η πρόταση αυτή θα μπορούσε να εφαρμοστεί με διάφορους τρόπους. Η επιλογή μπορεί να πραγματοποιείται σύμφωνα με τις διαγωνιστικές διαδικασίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ενώ οι διορισμοί θα πρέπει να έχουν σε κάθε περίπτωση την έγκριση των ελληνικών αρχών. Η διαδικασία αυτή απαιτεί ένα σημαντικό αριθμό ατόμων. Το νέο προσωπικό πρέπει να είναι αρκετό ώστε να αποτελέσει μια «μεταρρυθμιστική κρίσιμη μάζα» και να συμβάλει στην αλλαγή σε κρίσιμους τομείς στη διοίκηση και στο δικαστικό σύστημα. Η εργασιακή και μισθολογική κατάσταση των νέων λειτουργών θα πρέπει να ακολουθεί εκείνη των υπαλλήλων της Ε.Ε. ώστε οι θέσεις να είναι ελκυστικές για τους καλύτερους. Το κόστος μπορεί να καλύπτεται από ένα μέρος του πακέτου οικονομικής βοήθειας που θα προορίζεται ειδικά για τον σκοπό αυτό. (...) Από την πλευρά της, η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να δεχθεί κάποιας μορφής συμμετοχή των ευρωπαϊκών θεσμών στη διαδικασία επιλογής του προσωπικού...

Για όσους γνωρίζουν στοιχειωδώς την ελληνική γλώσσα, είναι σαφές ότι το άρθρο προτείνει ως μόνη λύση για την σωτηρία του τόπου, την μετατροπή του σε προτεκτοράτο. Αν κάποιοι δεν το κατανοούν, αναλαμβάνει να τους το εξηγήσει ο δημοσιογράφος Μιχάλης Τσιντσίνης (μεταγραφή από τα "Νέα"), με το δικό του άρθρο "Αλλάζουν το Δημόσιο 1.000 άριστοι;":

Αφού έχουν όλα πια δοκιμαστεί, αφού ο μεγάλος ασθενής δεν ανταποκρίνεται σε καμία αγωγή, τι μένει; Η μεταμόσχευση. Και δη η μεταμόσχευση εγκεφάλου. (...) Το μόσχευμα που θα έσπαγε τον φαύλο κύκλο θα μπορούσε να είναι οι Ελληνες της διασποράς. Της νέας διασποράς. Με την κατάρτιση και την εμπειρία που έχουν αποκτήσει σε διεθνείς οργανισμούς, πανεπιστήμια και επιχειρήσεις του εξωτερικού, θα μπορούσαν να αποτελέσουν δύναμη αναζωογόνησης των ελληνικών θεσμών. (...) Οι Βρυξέλλες, με τις διαδικασίες πρόσληψης και αξιολόγησης προσωπικού που έχουν αναπτύξει, θα επιλέξουν 500 με 1.000 στελέχη, αποκλειστικώς Ελληνες, για θέσεις-κλειδιά στο ελληνικό κράτος. Ο διαγωνισμός θα είναι ανοικτός στους Ελληνες που εργάζονται στην Ελλάδα. Πρωτίστως όμως θα στοχεύει στην παλιννόστηση του ταλέντου που έχει μεταναστεύσει. Δηλαδή στην προσέλκυση ανθρώπων που, αν και εξοικειωμένοι με την ελληνική πραγματικότητα, δεν έχουν συνάφεια με την εγχώρια διοικητική και πολιτική κουλτούρα. 

Αν υπάρχουν ακόμη κάποιοι ξεροκέφαλοι που διαφωνούν, ο Μιχάλης Τσιντσίνης αναλαμβάνει να τους πείσει με ένα ακόμη άρθρο, το "Ωραία, να φέρεις τους καλύτερους. Αλλά πού;", όπου τις εξηγήσεις δίνουν πανεπιστημιακοί δάσκαλοι. Το ότι όλοι όσων την γνώμη καταγράφει ο Τσιντσίνης επικροτούν την πρόταση Μπόγκνταντυ-Ιωαννίδη, προφανώς αποτελεί σύμπτωση:

Ο Αχιλλέας Σκόρδας, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης (...) προσθέτει (...) οι νέοι υπάλληλοι πρέπει να είναι υπόλογοι απευθείας στην Κομισιόν. Να βρίσκονται υπό διαρκή αξιολόγηση, αλλά από την Ευρώπη. Προτείνει μάλιστα τη σύσταση ενός ειδικού, μεικτού -ευρωπαϊκού και ελληνικού- δικαιοδοτικού οργάνου που θα αποφαίνεται για την ευθύνη αυτών των λειτουργών. Σκοπός της πρότασής του είναι να μπορούν τα στελέχη της διοίκησης να αποδώσουν, χωρίς να κινδυνεύουν να εμπλακούν σε καμπάνιες πολιτικού ρεβανσισμού και ατέρμονες δικαστικές περιπέτειες. (...) Ο κ. Θανάσης Κοντογεώργης, που εργάστηκε και για τη σύνταξη του προγράμματος της Ν.Δ. στον τομέα της οργάνωσης της κυβέρνησης, ξεχωρίζει ως πλεονέκτημα της πρότασης των ερευνητών του Max Planck το γεγονός ότι εξασφαλίζει τους αναγκαίους πόρους για προσέλκυση στελεχών και από τον ιδιωτικό τομέα. (...) Ο καθηγητής Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Princeton, Αγγελος Χανιώτης (...) πιστεύει ότι πρέπει η πρόταση των ερευνητών του Max Planck να εφαρμοστεί ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου ενθάρρυνσης της συμμετοχής των απόδημων στην ελληνική δημόσια ζωή, όχι μόνο με δικαίωμα ψήφου εξ αποστάσεως αλλά και με εκπροσώπησή τους στο Κοινοβούλιο.

Ας συνοψίσουμε. Τί χρειάζεται, λοιπόν, για να σωθεί ο τόπος; Να εγκαταστήσουν οι Βρυξέλλες στην κορυφή τής ελληνικής διοίκησης 500 με 1.000 στελέχη, αποκλειστικώς έλληνες σπουδασμένους και εργαζόμενους στο εξωτερικό, δικής τους επιλογής. Δηλαδή, η σωτηρία συνίσταται στην παράδοση της διοίκησης του κρατικού μηχανισμού τής χώρας σε προσωπικό επιλεγμένο και μισθοδοτούμενο από εξωεθνικό κέντρο αποφάσεων, στο οποίο αυτό το προσωπικό θα λογοδοτεί και από το οποίο  θα μισθοδοτείται και θα αξιολογείται.

Παρένθεση. Στο πρώτο του άρθρο, ο Τσιντσίνης θυμάται κάτι που του είπε κάποιο μέλος τής Task Force τού αλήστου μνήμης Χορστ Ράιχενμπαχ: "Ακόμη κι αν φέρεις 500 ανθρώπους, 500 διαμάντια, θα είναι σαν να τα πετάς στη λάσπη". Προφανώς, "διαμάντια" είναι κάποιοι γόνοι πλουσίων οικογενειών, που έχουν υποστεί την κατάλληλη πλύση εγκεφάλου σε κάποιο ακριβό πανεπιστήμιο της Δύσης και "λάσπη" όλοι όσοι επιμένουν να ματώνουν για τούτον τον τόπο δίχως την ευλογία κάποιου δυτικού εκπαιδευτικού ιδρύματος. Είναι τουλάχιστον εξοργιστικό να ακούς κάποιον ασήμαντο γερμανό υπαλληλίσκο (ο Τσιντσίνης δεν θυμάται καν το όνομά του) να μιλάει τόσο απαξιωτικά για τον τόπο, χρησιμοποιώντας αποικιοκρατική γλώσσα. Κλείνει η παρένθεση.

Οι καθηγητές Αρμίν φον Μπόγκνταντυ (αριστερά) και Αχιλλέας Σκόρδας (δεξιά).

Στην αρχή μίλησα για υποψίες που γεννιούνται από την ταυτόχρονη δημοσίευση όλων αυτών. Ψάχνοντας, βρήκα ένα ακόμη άρθρο των Μπόγκνταντυ-Ιωαννίδη, με τίτλο "New Forces for Greek State Reform", δημοσιευμένο στις 9 Μαρτίου, με το ίδιο θέμα (εδώ γίνεται λόγος για "μέχρι 500 ή ακόμη και 1.000 θέσεις-κλειδιά"). Επίσης, βρήκα και ένα άρθρο τού καθηγητή Σκόρδα, με τίτλο "State building in Greece". Θέλετε να μαντέψετε το θέμα αυτού του άρθρου ή, μήπως, προτιμάτε να μαντέψετε την ημερομηνία δημοσίευσής του;

Επίλογος. Μετά βίας κρατιέμαι να μη καταγράψω ως συμπέρασμα όλων των παραπάνω κειμένων ότι βρισκόμαστε ενώπιον μιας κυοφορούμενης διαδικασίας πλήρους μετατροπής τής χώρας σε προτεκτοράτο τής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προτιμώ να κλείσω εδώ, αφήνοντας τον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα, αφού πρώτα αναζητήσει την ερμηνεία τού όρου "προτεκτοράτο" σε κάποιο λεξικό.

Σαββατιάτικα (156) - τα φρουρούμενα

*** Φρουρά! Φρουρά! Φρουρά! *** Αληθεύει ότι έρριξε ο Κασιδιάρης καταμουτσουνιά στον Δένδια; *** Νίκο μου, να δεις που σε εκδικήθηκε το κωλοπαίδι επειδή καθάρισες τα σώματα ασφαλείας από τους χρυσαυγήτες όταν ήσουν υπουργός. *** Κυρ-Μπάμπη, σάμπως παρασοβάρεψε η Χρυσή Αυγή. *** Δηλαδή, τί θα έκαναν αν δεν ήσαν και υπόδικοι. *** Θα την πέταγαν έξω και θα μας κυνηγούσαν να μας βατέψουν; *** Τώρα, θα μου πεις, τι να βατέψουν οι φλωρούμπες... *** Φασιστάκια είναι... *** Παναπεί, κάνω πως γαμώ και δέρνω μα γουστάρω να τον παίρνω. *** Ολοκιάδα τα πέρναγε ο Αδόλφος και χαμπάρι δεν παίρνανε. *** Καταταγείτε, μας λέγανε... ανακαταταγείτε, μας λέγανε... *** Πορτοσάλτε: "Το επεισόδιο με τον Κασιδιάρη αποπροσανατολίζει την συζήτηση για το μνημόνιο, η Χρυσή Αυγή κάνει πλάτες στους συντρόφους." *** Άρη μου, παίζει το άι-κιου σου να είναι κάτω κι από της Λουκά. *** Δεν βρίσκεις καμμιά γκομενίτσα, να ξελαμπικάρεις λιγάκι; *** Τι παναπεί ότι τα ίδια ακριβώς είπαν και ο Λοβέρδος και ο Άδωνις; *** Δηλαδή, αυτούς τους έχεις για ξύπνιους; *** Εκτός αν στα στάζει ο Κωλόχαρτος για να αναμεταδίδεις τις παπαριές του. *** Χατζηνίκος: "Επικοινωνιακό δώρο Κασιδιάρη στην κυβέρνηση." *** Κι εσείς οι δημοσιογράφοι γιατί

Τί βλέμμα είναι αυτό, πασά μου; Άγριο ή χαμένο;

έπρεπε να τσιμπήσετε, Νικολάκη, που να σου χέσω την εγκυρότητα; *** Α propos, το ενδεχόμενο της προσυνεννόησης Κασιδιάρη-Δένδια, για να αβαντάρουν τον ΣυΡιζΑ, την έχουμε εξετάσει; *** Είμαι πάντα στο πλευρό σου, είμαι άγρυπνος φρουρός σου, φοβητσιάρα μου. *** Κωλόχαρτος: "153 γενναίοι κράτησαν την Ελλάδα όρθια." *** Κωλόχαρτος: "153 αδίστακτοι θα ψηφίσουν και με τα δυο χέρια." *** Μη μπερδευτείτε, οι 153 ήσαν γενναίοι στο προηγούμενο μνημόνιο και αδίστακτοι στο τωρινό. *** Aυτό που πάτωσε η Ντέμυ στην Γιουροβίζιον, με έβγαλε από τα ρούχα μου. *** Φαίνεται πως ήσαν πολλοί αυτοί που θύμωσαν όταν κατάλαβαν ότι η κοπέλλα φορούσε βρακί. *** Δεν μας θέλουν στην Ευρώπη, παιδιά, πώς αλλιώς να μας το πουν; *** Δεν καταλαβαίνετε ότι η Αυστραλία είναι πιο Ευρώπη από εμάς; *** Αν δεν έσπασα την τηλεόραση από τα νεύρα μου, είναι επειδή απολάμβανα το μηδενικό τής Γερμανίας. *** Εμείς πάτοι, εκείνοι απόπατοι. *** Των ανόμων εχθρός και του κόσμου φρουρός, δυνατή, ενωμένη κι ωραία! *** Μπάυ δε γουαίη, τον πιτσιρικά από την Βουλγαρία πώς τον είδατε; *** Μα, τενοντίτιδα και στα δυο χέρια, το δόλιο το παιδί; *** Εμ, παιδί είναι, πότε να την πάθει την τενοντίτιδα; *** Η αγία Ελένη έγινε δεκτή με τιμές αρχηγού κράτους ή όχι; *** Οι αρχαίοι λάτρευαν τον ήλιο, οι νέοι λατρεύουν τα πτώματα... *** Είναι σίγουρο ότι η ανθρωπότητα προοδεύει; *** Α, ρε γίγαντα Ιουλιανέ, πόσο δίκιο είχες... *** Κουκοδήμος: "Μου μίλησε ο άγιος Νήφωνας και γύρισα στην ζωή όταν έπαθα ανακοπή." *** Κώστα μου, είσαι τυχερός που βρέθηκες στον δρόμο του. *** Αν θυμάμαι καλά, ο Σαμαράς σε είχε κάνει υφυπουργό παιδείας, σωστά; *** Να τα θυμόμαστε αυτά όταν κουβεντιάζουμε για την κατάντια της παιδείας, έτσι; *** Στων φρουρών το πείσμα θα σταθούμε ορθοί, στις καρδιές ατσάλι φλόγα στην ψυχή. *** Εσείς πήγατε να προσκυνήσετε την αγία Ελένη ή τζάμπα την κουβαλήσανε από την Βενετία; *** Εκτός από τα άκρα χέρια που φαίνονταν, μήπως ξέρετε τί άλλο υπήρχε

"Έιτζαξ", βρε αγράμματοι!

κάτω από το φουστάνι που φόρεσαν στο λείψανο; *** Βενετία, Βατικανό, Ρώμη, Ρεμς, Προυσός, Μεγίστη Λαύρα Αγιονόρι, Υψηλού Λέσβου, Κύκκου Κύπρου, Νέα Ιωνία. *** Σ' όλα αυτά τα μέρη υπάρχουν κομμάτια της αγίας Ελένης, γι' αυτό ρώτησα. *** Να δείτε που η μακαρίτισσα σκόρπισε γιατί ανατινάχτηκε από τσιχαντιστή καμικάζι, δεν εξηγείται αλλιώς. *** Αληθεύει ότι κατέρρευσε η International Life; *** Δεν μας έφτανε η "Ασπίς Πρόνοια"; *** Ασφαλιστικές εταιρείες, ρε πούστη μου, και να μη μπορούν να σφαλίσουν τον εαυτό τους; *** Μιλήστε μου για τους "τρεις πυλώνες" του ασφαλιστικού, να δω κάτι. *** Σαν τρικάβαλο σε μηχανάκι, ένα πράμα. *** Ο τρίτος συνήθως πέφτει. *** Μ' αφού δεν είμαι κηπουρός, ας ήμουν της αγάπης μας φρουρός. *** Το μάθατε ότι χάσαμε τον μπαρμπα-Αριστείδη, έτσι; *** Μεγάλο το πλήγμα, παιδιά. *** Δεν ήταν μόνο καπάτσος ο γερο-Γιαλαφούζος, ήταν και έντιμος. *** Πήρε δάνειο για να αγοράσει πλοία και πράγματι αγόρασε πλοία, δεν κορόιδεψε. *** Κάτι σαπάκια από τον γιο του πήρε, βέβαια... αλλά πλοία. *** Στο καπάκι κούρεψε και το δάνειο κατά 70% αλλά αυτά είναι μέσα στο παιχνίδι. *** Περισσότερες ομορφιές του μακαρίτη και του σογιού του, στην σελίδα "Αφιερώματα" του ιστολογίου. *** Μικροδράκουλας: "Ο Αριστείδης Αλαφούζος υπήρξε παράδειγμα ανθρώπου που βάζει υψηλούς στόχους και τους πετυχαίνει." *** Παράδειγμα ανθρώπου αυτός που χαρτζηλίκωνε τον πατέρα σου τον ζήτουλα; *** Είσαι τελείως ηλίθιο, παιδάκι μου; *** Βάσις φρουρά εξηκονταρχία Πρεβέζης. *** Πείτε μου ότι κι εσείς μαζέψατε τα χειμωνιάτικα και τώρα ψάχνετε για ζακέττες. *** Οι μισοί με μπουφάν, οι μισοί με κοντομάνικα, αλληλοκοιτάζονται και σταυροκοπιούνται. *** Μα είναι Μάης αυτός, μη χέσω; *** Αλέξης: "Τα νέα για το χρέος είναι τόσο καλά, που θα αναγκαστώ να φορέσω γραβάτα." *** Άντε ντε, να κερδίσω το στοίχημα! *** Όποιος θυμάται ότι ο Ανδρέας στα 3 χρόνια πρωθυπουργός έβγαλε το ζιβάγκο κι έβαλε γραβάτα, θα καταλάβει τι στοίχημα έχω βάλει. *** Σταύραξ: "Τι νόημα έχει να φορέσει γραβάτα ο κ. Τσίπρας όταν όλοι γύρω του συνεχίζουν να κυκλοφορούν με αμπέχωνα και να μπλοκάρουν τις επενδύσεις;" *** Σταύρακα, στραβώθηκες ή αποχάζεψες; *** Ρε συ, αυτοί από τη μια πουλάνε ό,τι είχαν αφήσει απούλητο οι προηγούμενοι κι από την άλλη τερμάτισαν το φαστ τρακ. *** Πού διάολο το βλέπεις το μπλοκάρισμα; *** Φρουρός με το τραγούδι μου μέσα στο όνειρό της, φύλακας, άγγελος βουβός και τρομερός στρατιώτης. *** Τόσα χρόνια έχει στην Ελλάδα ο Σαββίδης, τά 'μαθε τα κόλπα. *** Μ' αρέσει που όλοι θέλουν τίτλους κερδισμένους στο γήπεδο αλλά δεν χαλιώνται κιόλας αν τους παίρνουν στα χαρτιά. *** Αν έχω καταλάβει σωστά, οι χουλιγκάνοι και οι μαλάκες καταστρέφουν μια ομάδα... *** ...που ο

Κάνε λίγο πίσω και δέσε.

λαθρέμπορας ή πρεζέμπορας πρόεδρός της κάνει ό,τι μπορεί για να την φτιάξει. *** Σωστά κατάλαβα; *** Εσείς ποια ανώνυμη εταιρεία υποστηρίζετε: ΟΣΦΠ, ΠΑΟ, ΑΕΚ, ΠΑΟΚ...; *** Εγώ αν υποστήριζα κάποια, θα διάλεγα μια πραγματικά μεγάλη. *** ΒΡ, Μάικροσοφτ, Γκαζπρόμ... τόσες υπάρχουν. *** Δεν μπόρεσα ούτε λεπτό να την αφήσω μόνη και στο φρουρό μας πέταξα μια κούπα από λεμόνι. *** Ανδριανόπουλος: "Αν υπήρχαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές, δεν θα υπήρχαν μνημόνια, φτώχεια κι ατέλειωτοι φόροι." *** Αμάν, ανατρίχιασα ο πούστης! *** Ανδρέα μου, εννοείς ότι όλα αυτά που ζούμε, οφείλονται σε κομμουνιστικές πολιτικές; *** Ακόμα μας τυραννάει ο Σήφης, τόσα χρόνια πεθαμένος; *** Πιστεύετε κι εσείς στην προώθηση της ελληνοτουρκικής φιλίας; *** Μπράβο σας! *** Είναι τόσο σπουδαία αυτή η φιλία ώστε αναθέσαμε την προώθησή της στα μαλακισμένα τού σαρβάιβου. *** Αυτό που ο Ντάνος έκανε τον σταυρό του αλλά στο τέλος χάσαμε δυο φορές από τους μπουνταλάδες, πολύ με σύγχισε. *** Χριστός-Αλλάχ 0-2, γαμώ τα ουρί μου; *** Ντάνο, την επόμενη φορά άσε τους σταυρούς και ξύσ' τ' αρχίδια σου. *** Σκάβω λαγούμι και ξεγλιστρώ απ`το κελί μου κι απ`το φρουρό. *** Στούπας: "Το πρόβλημα χρεοκοπίας της Ελλάδας θα λήξει οταν ο μέσος αριστερός ψηφοφόρος θα ακούει αριστερά και θα αλλάζει πεζοδρόμιο." *** Κώστα μου, το πρόβλημα θα λήξει όταν κάτι αμόρφωτα γίδια σαν εσένα πάψουν να παριστάνουν τους ειδικούς. *** Αχ, βρε Κούλη... αχ! *** Έδωσες στοιχεία από Ρουμανία, Βουλγαρία και Πολωνία για να μας πεις ότι όλη η Ευρωζώνη έχει ανάπτυξη; *** Ούτε ποιες χώρες έχουν ευρώ δεν ξέρεις, 'θεμα το γονιό που σ' έσπειρε; *** Αγόρι μου,

Ευτυχισμένα χρόνια

όχι εκλογές δεν κερδίζεις έτσι αλλά ούτε λούτρινο σε λουνα παρκ. *** Όσο σκέφτομαι ότι ο Μικροδράκουλας είναι "το καλύτερο βιογραφικό της χώρας", τόσο ελκυστικώτερη μου φαίνεται η ιδέα της αυτοκτονίας. ***Διατάζει την φρουρά του να την φέρουνε μπροστά του. *** Ωραία φρουρά έχει η βουλή, έτσι; *** Ας ξαναδιαβάσω τους "Φρουρούς της Αχαΐας", του συνεπωνύμου μου. *** To ότι οι τρεις αναισθησιολόγοι της Σάμου αρνούνται την αναισθησία σε όσες κάνουν άμβλωση, δεν είναι είδηση. *** Είδηση είναι ότι και οι τρεις είναι γυναίκες. *** Γίδες. *** Ρε Θανάση, τί παναπεί ότι πάτε στην Πόλη για το τέταρτο; *** Αυτό που έφερε ο Αλέξης, το τέταρτο δεν είναι; *** Το τέταρτο μνημόνιο, τώρα και στην πόλη μας. *** Αν η προσφώνηση "πασάς" στην λεζάντα δεν σας βόηθησε να βρείτε ότι ο πιτσιρικάς τής πρώτης φωτογραφίας είναι ο σύγχρονος σουλτάνος τής Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογκάν, τα φωτο-κουίζ δεν είναι για σας. *** Η τελευταία φωτογραφία είναι από την Πόλη, λίγο πριν τις εκλογές τής 27/3/1994, στις οποίες ο Ερντογκάν εκλέχτηκε δήμαρχος. *** Σε άψογη επίδειξη ανατολίτικου κιτς, ο αρχηγός τού κόμματος Νετζμεντίν Ερμπακάν χαιρετάει όρθιος πάνω στο κάθισμα της Μερτσέντες, ενώ ο Ερντογκάν, δεξιά, ακολουθεί με τα πόδια. *** Μιας και κάναμε λόγο για πασάδες και σουλτάνους, θυμήθηκα το περίφημο Sultans of swing και λέω σήμερα να σας αποχαιρετήσω με Dire Straits και το πρώτο τους άλμπουμ με τίτλο το όνομά τους. *** Μόνο που θα βάλω τον δίσκο από την αρχή, για να απολαύσουμε το -καλύτερο, κατ' εμέ- Down to the waterline. *** Αν προτιμάτε τους "σουλτάνους", περιμένετε την άλλη πλευρά του δίσκου. *** Έτσι όμορφα να περάσει όλο το σαββατοκύριακο σας. *** Φρουρά! Πού είσαι βρε; Ξελαρυγγιάστηκα! ***