Τράπεζα της Ελλάδος - 27. Προαναγγελίες μνημονίων

Το 1996 μπαίνει με φούρια, καθώς στις 18 Ιανουαρίου ο Σημίτης βρίσκεται στην εξουσία (μετά την παραίτηση του Ανδρέα Παπανδρέου για λόγους υγείας) ενώ περί τα τέλη του μηνός κορυφώνεται η κρίση των Ιμίων, η οποία είχε αρχίσει από τις 26 Δεκεμβρίου 1995. Τον Απρίλιο, στην έκθεσή του για το 1995, ο διοικητής της ΤτΕ δεν ξεφεύγει από την τακτική των τελευταίων προκατόχων του: επαινεί την κυβέρνηση για το έργο της αλλά της τραβάει και το αφτί σε κάποια ζητήματα: "Κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας το 1995 ήταν η σημαντική πρόοδος που σημειώθηκε προς τη σταθεροποίηση, σε συνδυασμό με ταχύτερη άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και η περιορισμένη διαρθρωτική προσαρμογή, η οποία δεν επέτρεψε την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των βαθύτερων αδυναμιών της οικονομίας".

Κώστας Σημίτης - Λουκάς Παπαδήμος. Οι δυο άνδρες είχαν ανέκαθεν άριστες σχέσεις.

Ο Παπαδήμος διαπιστώνει "περαιτέρω υποχώρηση του πληθωρισμού κατά 3 περίπου εκατοστιαίες μονάδες (...),  περιστολή του ελλείμματος του ευρύτερου κυβερνητικού τομέα κατά 3 περίπου εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ (...), περιορισμό στο 3% του ρυθμού διολίσθησης της δραχμής έναντι της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Μονάδας (ECU)" και συμπεραίνει ότι όλα αυτά συνετέλεσαν "στην εισροή επιχειρηματικών κεφαλαίων από το εξωτερικό, με αποτέλεσμα να συμπιεστεί ακόμη περισσότερο το μέσο κόστος χρηματοδότησης της οικονομίας". Από την άλλη, όμως, "δύο οικονομικά μεγέθη τα οποία δεν εξελίχθηκαν ικανοποιητικά ήταν η ανεργία και το ισοζύγιο πληρωμών". Ο Παπαδήμος εκτιμά ότι για την αύξηση της ανεργίας φταίνε "η εισροή μεταναστών" και "η συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό" (αν και διαπιστώνει ότι οι επιχειρήσεις δεν αύξησαν τις θέσεις εργασίας όσο θα έπρεπε) ενώ για το ισοζύγιο πληρωμών ευθύνεται το ότι καλύψαμε πολλές από τις ανάγκες μας όχι με αύξηση της παραγωγής αλλά με εισαγωγές.

Πατώντας στις τελευταίες διαπιστώσεις, ο διοικητής της ΤτΕ συστήνει "άμεση προώθηση μέτρων που θα ενισχύουν την παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της οικονομίας", όπως διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (λιγώτερο κράτος), ιδιωτικοποιήσεις, εισοδηματικοί περιορισμοί (μείωση του πραγματικού εισοδήματος των εργαζομένων), ελάφρυνση της φορολόγησης των επιχειρήσεων, μείωση του μη μισθολογικού κόστους, κίνητρα για την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας (επιδοτήσεις) κλπ.

Στο σημείο αυτό επιβάλλεται να σταθούμε λίγο για να κάνουμε μια διαπίστωση, την οποία θα βρίσκουμε συνεχώς μπροστά μας. Αν μέχρι και τον Ζολώτα η Τράπεζα της Ελλάδος είχε ως πυξίδα την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, από εκεί και πέρα η πολιτική της στοχεύει στην "ευρωπαϊκή ολοκλήρωση", δηλαδή στην συμμόρφωση προς όσα εντέλλονται οι Βρυξέλλες (συνθήκες Μάαστριχτ και αργότερα Λισαβόνας, οικονομική και νομισματική ένωση κλπ). Συνεπώς, δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι εκθέσεις όλων των μετά Ζολώτα διοικητών της προτείνουν την λήψη μέτρων που πολλά χρόνια αργότερα λήφθηκαν και λαμβάνονται στα πλαίσια των μνημονίων.

Κατ' επέκταση, δεν υπάρχει λόγος να κουράζω πλέον τον αναγνώστη αποδελτιώνοντας τις εκθέσεις αυτές ως προς το συγκεκριμένο σημείο. Το δείγμα που διαβάσατε πιο πάνω επαναλαμβάνεται (είτε ακριβώς είτε σε παραλλαγή) σε όλες σχεδόν τις εκθέσεις τού Παπαδήμου και των διαδόχων του μέχρι και σήμερα. Το μοτίβο είναι μονότονο: ιδιωτικοποιήσεις, λιγώτερο κράτος, δημοσιονομική προσαρμογή με μείωση της δημόσιας δαπάνης, μείωση του κόστους εργασίας ως απαραίτητο μέτρο για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, ελάφρυνση της φορολογικής επιβάρυνσης των επιχειρήσεων κλπ. Με δυο λόγια, μιλάμε για εκθέσεις που σχεδόν προανναγγέλουν τα μνημόνια.

Ας επιστρέψουμε, όμως, στην έκθεση για το 1995, όπου ο Παπαδήμος διαπιστώνει κάτι ενδιαφέρον: "Το δημοσιονομικό έλλειμμα, παρά τον αισθητό περιορισμό του το 1995, εξακολουθεί να είναι το υψηλότερο μεταξύ όλων των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ευρίσκεται σε επίπεδο περίπου τριπλάσιο της τιμής αναφοράς που καθορίζει η Συνθήκη του Μάαστριχτ για συμμετοχή στη νομισματική ένωση. Επιπλέον, η απόκλιση του δημόσιου χρέους από το αντίστοιχο κριτήριο σύγκλισης παραμένει μεγάλη. Παρά τη μείωση των δανειακών αναγκών του ευρύτερου κυβερνητικού τομέα, εκτιμάται ότι το δημόσιο χρέος αυξήθηκε σε 111,7% του ΑΕΠ στο τέλος του 1995, από 110,4% στο τέλος του 1994 (...) Το μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής δεν έφθασε ακόμη στο επίπεδο που απαιτείται για να αποτραπεί η περαιτέρω άνοδος του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν" (*).

Πού είναι το ενδιαφέρον; Βρισκόμαστε στις αρχές τού 1996 και ο Παπαδήμος ξέρει ότι σε πέντε χρόνια η χώρα θα ενταχθεί πλήρως στην ΟΝΕ. Επίσης, ξέρει ότι οι χώρες της ΟΝΕ δεν πρέπει να έχουν έλλειμμα μεγαλύτερο από 3% και χρέος μεγαλύτερο από 60% του ΑΕΠ. Καθώς το χρέος αυξάνεται διαρκώς, πώς περίμενε ο διοικητής της ΤτΕ την κατακόρυφη μείωσή του σε μια πενταετία; Κρατήστε τώρα μια σημείωση κι αυτό θα το δούμε όταν έρθει η ώρα.

1997: Η επιτροπή διεκδίκησης των ολυμπιακών αγώνων του 2004. Από αριστερά: Κώστας Λιάσκας (αντιπρόεδρος),
Λουκάς Παπαδήμος, Γιάννα Αγγελοπούλου (πρόεδρος), Ανδρέας Ποταμιάνος, Γιάννης Σγουρός.

Πάντως, η έκθεση της επόμενης χρονιάς διαπιστώνει τα ίδια προβλήματα με το 1995: "το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών διευρύνθηκε, ενώ η ανεργία σημείωσε μικρή περαιτέρω άνοδο, παρά την αύξηση της απασχόλησης". Και, φυσικά, προτείνει τα ίδια φάρμακα: "πρέπει να δοθεί πολύ μεγάλη έμφαση στον έλεγχο των δημόσιων δαπανών (...) ο περιορισμός των δημόσιων ελλειμμάτων σε μόνιμη βάση θα απαιτήσει σημαντική διεύρυνση του πεδίου και επιτάχυνση της διαδικασίας αποκρατικοποιήσεων (...) "μέχρι σήμερα έχουν καταβληθεί μεγάλα ποσά από τον κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή από το κοινωνικό σύνολο, για τη διατήρηση σε λειτουργία δημόσιων επιχειρήσεων, τραπεζών, ναυπηγείων, αγροτικών συνεταιρισμών κλπ (...) πέρα από τον περιορισμό των ελλειμμάτων, οι αποκρατικοποιήσεις θα βοηθήσουν στη βελτίωση τόσο της κατανομής των παραγωγικών πόρων όσο και της αποτελεσματικότητας και της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας (...) τα μεγάλα ελλείμματα των βασικών ασφαλιστικών ταμείων αποτελούν ένα επιπλέον σημαντικό διαρθρωτικό πρόβλημα, η επίλυση του οποίου θα είναι καθοριστική για την ουσιαστική μείωση των δημόσιων ελλειμμάτων σε μακροπρόθεσμη βάση".

Πριν κλείσουμε για σήμερα, ας ξαναρίξουμε μια ματιά στην πρώτη παράγραφο. Άραγε, με τις εκθέσεις τους οι διοικητές της ΤτΕ όντως τραβούν το αφτί των εκάστοτε κυβερνήσεων ή, απλώς, γίνονται λαγοί συγκεκριμένων επιλογών προσδίδοντάς τους κύρος; Η απάντηση στο δίλημμα αυτό επαφίεται στην κρίση του αναγνώστη.

-------------------------------------------------
(*) Ενδιαφέρουσα διατύπωση! "Δεν έφθασε ακόμη στο επίπεδο που απαιτείται για να αποτραπεί η περαιτέρω άνοδος". Φανταστείτε πόσο μακρυά βρίσκεται (πάντα κατά τον Παπαδήμο) το επίπεδο απ' όπου θα άρχιζε η κάθοδος...

Σαββατιάτικα (96) - της προσφυγιάς

*** Κάπου το συρματόπλεγμα έχει σχιστεί και μια καρδιά σε σχήμα τριαντάφυλλου ανάσκελα ατενίζει τ’ άστρα. (1) *** Φυσικά και χαίρομαι που οι μαγαζάτορες των Τεμπών πλάκωσαν στις φουσκιές περιφερειακό σύμβουλο που μοίραζε νερά στους πρόσφυγες. *** Οι πρόσφυγες σε ψήφισαν, ρε αλήτη; *** Αν εσύ μοιράζεις τζάμπα νερό, τί θα γίνουν οι μαγαζάτορες; *** Κλέφτες; *** Πού θα ξανάβρουν ευκαιρία να πουλήσουν το μπουκαλάκι 4 ευρώ; *** Πάλι καλά που ο αλήτης δεν κουβάλησε και τίποτε χημικές τουαλέττες κι έτσι μπόρεσαν οι άνθρωποι να χρεώσουν 8 ευρώ το χέσιμο. *** Και μετά με ρωτάνε γιατί έχω δυο κονσερβοκούτια στο μπαλκόνι και σκουριάζουν. *** Εμείς, μαζεμένοι (...) μπροστά σ’ ατέλειωτο ουρανό τονίζαμε τη ζωή και η γη άκουγε κρυμμένη στην άκρη του κόσμου. (2) 

Ευλόγησον...

 *** Αρούλη, ο στρατός να βγει με τα πόδια ή να πάρει και τα τανκς μαζί του; *** Μωρή λουμπίνα, είσαι τυχερός που δεν είμαι στρατιωτικός. *** Ωραίος ο συλλογισμός του Θεοδωρόπουλου στην Καθημερινή, έτσι; *** "Αφού δεν μένουν στην Τουρκία, δεν είναι πρόσφυγες αλλά μετανάστες". *** Γεια σου, ρε Τάκαρε! *** Αυτή την μουνοπανίαση την είχες από μικρός ή την κόλλησες αργότερα; *** Βουλγαράκης: "Στον ΣυΡιζΑ έκαναν τα πάντα για να μαζέψουν εδώ την σάρα, την μάρα και το κακό συναπάντημα." *** Πάντως, Γιώργο μου, αυτοί θέλουν να φύγουν ενώ εσύ δεν λες να ξεκουμπιστείς με τίποτε. *** Ρε συ, πότε θα καταλάβεις ότι δεν μας ενοχλούν οι πρόσφυγες αλλά τα καθοίκια σαν εσένα; *** Κάλλιο η σάρα και η μάρα παρά η δικιά σου κωλοφάρα, αγόρι μου. *** Πιο γενναίος απ’ όλους ο πρόσφυγας που του αρκεί ο ήλιος να βαδίζει εμπρός, ένα κεραμίδι στο χέρι να το ξαναστήσει, μια βάρκα να σωθεί για να επιστρέψει. (3) *** Θεοχάρης: "Η κυβέρνηση ξεκίνησε το επικίνδυνο προηγούμενο δημοψηφισμάτων για ευρωπαϊκές συμφωνίες." *** Πες τα, ρε Χάρη! *** Δεν καταλαβαίνουν τα ζώα πόσο επικίνδυνες είναι για την ενωμένη Ευρώπη οι δημοκρατικές διαδικασίες. *** Αυτό που η Ουγγαρία θα κάνει δημοψήφισμα για το αν δεχτεί πρόσφυγες, πώς το βλέπετε; *** Υπάρχουν πρόσφυγες που ονειρεύονται να πάνε στην Ουγγαρία; *** Αληθεύει ότι ο Σταύρος Ψυχάρης έχει πάρει 57 μύρια προσωπικά δάνεια; *** Τα θαλασσοδάνεια είναι μορφή διακοποδανείων; *** Α propos, από την AlphaBank τα πήρε; *** Ανακεφαλαιοποιήθηκε η AlphaBank είπατε; *** Ουφ, ησύχασα! *** Κυρ Σταύρο... [κλείσιμο ματιού]... το παίρνεις το δάνειο; *** Αμ, καλά σου έλεγα τις προάλλες να ρωτήσεις τον μπαμπά σου για την διαπλοκή, ρε συ Ανδρέα. *** Τί είναι τούτες οι κραυγές των ζορισμένων παιδιών που δεν σωπαίνουν; Είναι οι νέες μορφές. Είναι οι αρχάγγελοι νέων σχημάτων. (4) *** Εκβιαστής ο εκδότης της Ακρόπολης; *** Όχι, ρε παιδιά, εκδότης και εκβιαστής δεν γίνεται! *** Τι λες κι εσύ, ρε Θέμο; 

Τέμπη, ενώ περνούν οι πρόσφυγες. Τόσοι σκατόψυχοι...

*** Ψυχάρης, Μαυρίκος, Θέμος... *** Πείτε μου κάτι για την αδέσμευτη δημοσιογραφία, να γελάσω. *** Πλεύρης: "Ο μπαμπάς μού έδωσε το Κεφάλαιο του Μαρξ στα 14 και αμέσως έπεσε απόρριψη από μένα." *** Κι εγώ στα 14 διάβαζα Τιραμόλα και Μπλεκ; *** Αχ, βρε Θανούλη... γιατί δεν το έλεγες τόσο καιρό και με έχεις αφήσει να το διαβάζω 30 χρόνια τώρα; *** Τριάντα χαμένα χρόνια, μόνο και μόνο επειδή δεν έχω την ευφυΐα τού Θανούλη. *** Αν δεν αυτοκτονήσω τώρα, δεν θα αυτοκτονήσω ποτέ. *** Κάπου εκεί, πίσω απ’ το σκλαβωμένο Πενταδάχτυλο είναι δεμένο, κόμπος αξεδιάλυτος, το νήμα της ζωής μου. (5) *** Δένδιας: "Ο ΣυΡιζΑ κατάφερε να ξαναφέρει την παλιά Αυστροουγγαρία στα Βαλκάνια 100 χρόνια μετά τη διάλυσή της!" *** Νίκο μου, ανατρίχιασα! *** Να παρακαλάμε μη βρεθούν τίποτε τρομοκράτες και σκοτώσουν κανένα αυστριακό πρίγκηπα (α λα Σεράγεβο 1914) κι έχουμε τα χειρότερα. *** Κυριάκουλας: "Το κλείσιμο της ΕΡΤ ήταν μονόδρομος." *** Ναι, ρε Κούλη, αλλά τον πήγατε ανάποδα και τρακάρατε. *** Πες μερικές τέτοιες παπαριές ακόμη κι αν κερδίσεις τον Αλέξη, γράψε μου. *** Ζούλας, δημοσιογράφος: "Ο Κυριάκος προκαλεί αμηχανία στον ΣυΡιζΑ γιατί δεν λαϊκίζει." *** Μπράβο, ρε Κώστα, πολύ εύστοχο αυτό! *** Άντε γιατί κάποιοι είπαν τον Κούλη λαϊκιστή τότε που γύρναγε τα κανάλια με ένα χαρτονόμισμα της Ζιμπάμπουε στα χέρια. *** Όχι, δεν βγήκες τούτη τη φορά απ' τη θάλασσα. Μες απ΄ τα χαλάσματα σε περιμαζέψαμε. (6) *** Kυριάκουλας: "Να σταματήσει η ασύδοτη μετακίνηση μεταναστών μέσα στην ελληνική επικράτεια." *** Ασύδοτη μετακίνηση μέσα στην επικράτεια; *** Υπάρχει τέτοιο πράμα, ρε συ Κούλη; *** Παναπεί, θα απαιτείται κάτι σαν... εσωτερικό διαβατήριο, για να πάει κανείς από τα Σέκλανα στους Κωλομεδάγκωνες; *** Θα μου πεις, η Σένγκεν είναι μόνο για ταξίδια στο εξωτερικό, ε; *** Πόσο μπροστά είσαι, ρε τεράστιε;

... κι όμως εγώ υποψιάζομαι ποιος θά 'ναι ο νικητής...

*** Τι να λέμε τώρα... άμα ο άλλος είναι κεντρώος... *** Κυριάκουλας: "Να δημιουργηθούν κλειστού τύπου φυλασσόμενοι χώροι για τους πρόσφυγες και τους παράτυπους μετανάστες." *** Στρατόπεδα φυλακισμένων, σαν να λέμε, Κούλη; *** Μωρέ, πού είδα κάτι τέτοια κι ήταν και πολλά... *** Α, ναι, στο Άουσβιτς. *** Κι αυτό το "παράτυποι" αντί για "λαθρο-" πολύ μου άρεσε. *** Έχει τακτ το κωλόπαιδο, τί να λέμε τώρα. *** Αυτή η κούκλα με το κομμένο χέρι, που κρεμάστηκε στο παράθυρο του γκρεμισμένου σπιτιού, ποιο παιδάκι ήθελε ν’ αποχαιρετήσει, σε ποιο παιδάκι σύρθηκε ως το παράθυρο ν’ ανεμίσει το χέρι και της το ’κοψαν; (7) *** Κύρτσος: "Άφησαν να 20πλασιαστούν οι προσφυγικές ροές." *** "Άφησαν", Γιώργο μου; *** Δηλαδή; *** Δεν τους έπνιξαν έγκαιρα; *** Τέτοια λες και στις Βρυξέλλες που σε στείλανε κάτι γίδια, Γιώργο μου; *** Στο μεταξύ, καμμιά κρατική διαφήμιση πήρες, Γιώργο μου; *** Με το συμπάθειο αλλά άει γαμήσου, Γιώργο μου. *** Παπαπαναγιώτου, δημοσιογράφος: "Πόσο ανθρωπιστική είναι η εικόνα ακρωτηριασμένου πρόσφυγα που πάει με τα πόδια από την Λαμία στην Ειδομένη;" *** Μπάμπη μου, επειδή δεν κάνεις ούτε για ανακύκλωση, λέω να πας κατ' ευθείαν στην χωματερή. *** Για ρώτα στον Σκάι μήπως θέλει συμπαρουσιαστή ο Πορτοσάλτε. *** Μένουμε μ’ ανοιχτές τις πληγές στο σταυρό του ορίζοντα. Δεσπόζει το αίμα. Στους δρόμους του κόσμου αντηχεί η φωνή μας. Ας μην αναπαύονται οι άνθρωποι. (8)  *** Ράμα: "Η Αλβανία δεν θα γίνει ο νέος δρόμος των μεταναστών". *** Έντι Ράμα: ο πρωθυπουργός μιας χώρας που, πριν 25 μόλις χρόνια, οι μισοί κάτοικοί της έφυγαν μετανάστες. *** Ο Γιώργος Νταλάρας πότε θα κάνει δωρεάν συναυλία για τους πρόσφυγες; *** Κάνε την, ρε Γιώργο, και φέρε και γκεστ τον Πάριο να πει το "Φωτιά στα σύνορα της γης".

...ή, μάλλον, δεν υποψιάζομαι. Όσο βλέπω τον σύγχρονο Αινεία, σιγουρεύομαι!

*** Αυτό που την "πορεία προς την Ευρώπη" την ξεκίνησαν οι πρόσφυγες (και μάλιστα με τα πόδια), το περιμένατε ποτέ; *** Απορία: αντί να ψαχνόμαστε με την Αυστρία και την Ουγγαρία, γιατί δεν απαιτούμε από την Συρία να ελέγξει τα σύνορά της; *** Κτίσαμε καράβια για να μας είναι πιο εύκολο το ξερίζωμα. (9) *** Δεν θα σας κατηγορήσει κανείς αν, παρά την λεζάντα, δεν καταφέρατε να αναγνωρίσετε στην πρώτη φωτογραφία τον πάπα Φραγκίσκο. *** Συγγνώμη που σήμερα δεν έχει φωτογραφία από την ενότητα "ευτυχισμένα χρόνια". *** Επίσης, συγγνώμη αν σήμερα τα "Σαββατιάτικα" δεν σας έκαναν να γελάσετε όσο περιμένατε και όσο είχατε συνηθίσει αλλά πώς να γελάσεις όταν μιλάς για πρόσφυγες; *** Περίλυπος η ψυχή μου γέγονεν άχρι θανάτου... *** Προχωρούμε, όμως, αλέκιαστοι από τον ρατσισμό και την σκατοψυχιά! *** Κόβεται πίσω σου το νήμα και μένει να το ξετυλίγεις μονάχα μπροστά, να πορεύεσαι καθώς ο πρόσφυγας όλο και πιο μακριά απ΄ το σπίτι του, καθώς ο ξενιτεμένος που δεν έχει πια δυνάμεις να γυρίσει. (10). *** Καλό σαββατοκύριακο. ***

-----------------------------------------
Σημείωση: Τα ένθετα με τα πλάγια γράμματα είναι στίχοι κύπριων ποιητών για τους πρόσφυγες του 1974, ερανισμένοι από τα ποιήματα (1) Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου, "Αποκατάσταση", (2) Αλεξάνδρα Ζαμπά, "Ο χαμός", (3) Ιωσήφ Ιωσηφίδης, "Βαδίζει", (4) Φροσούλα Κολοσσιάτου, "Επιστροφή", (5) Νίκος Κρανιδιώτης, "Πανσέληνος στην Κερύνεια", (6) Παντελής Μηχανικός, "Αφροδίτη 1974", (7) Κώστας Μόντης, "Στιγμές της εισβολής", (8) Μιχάλης Πασιαρδής, "Εσύ δε λες τίποτα", (9) Γιάννης Ποδηναράς, "Μόρφου 1992", (10) Γιώργος Μολέσκης, "Ορφάνια".

Τράπεζα της Ελλάδος - 26. Η περίοδος Μπούτου και η Β' φάση της ΟΝΕ

"Απαγορεύονται οι υπεραναλήψεις ή οποιουδήποτε άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις από την ΕΚΤ ή από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών, οι οποίες εφεξής αποκαλούνται "Εθνικές κεντρικές τράπεζες", προς κοινοτικά όργανα ή οργανισμούς, κεντρικές κυβερνήσεις, περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δημόσιες αρχές, άλλους οργανισμούς δημοσίου δικαίου ή δημόσιες επιχειρήσεις των κρατών μελών' απαγορεύεται επίσης να αγοράζουν απευθείας χρεώγραφα από τους οργανισμούς ή τους φορείς αυτούς η ΕΚΤ ή οι εθνικές κεντρικές τράπεζες" [Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (γνωστή ως συνθήκη του Μάαστριχτ), άρθρο 104, παράγραφος 1].

"Απαγορεύεται κάθε μέτρο που θεσπίζει προνομιακή πρόσβαση των κοινοτικών οργάνων ή οργανισμών, των κεντρικών κυβερνήσεων, των περιφερειακών, τοπικών ή άλλων δημόσιων αρχών, των άλλων οργανισμών δημοσίου δικαίου ή των δημόσιων επιχειρήσεων των κρατών μελών στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, εφόσον δεν υπα­γορεύεται από λόγους προληπτικής εποπτείας. Το Συμβούλιο, αποφασίζοντας με τη διαδικασία του άρθρου 189Γ, προσδιορίζει, πριν από την 1η Ιανουαρίου 1994, τους ορισμούς για την εφαρμογή της απαγόρευσης που αναφέρεται στην παράγραφο 1" [ό.π., άρθρο 104Α, παράγραφοι 1 και 2].

10/12/1975: Ο αναπληρωτής υπουργός συντονισμού Ιωάννης Μπούτος (δεξιά) προεδρεύει στην 4η σύνοδο της
διυπουργικής ελληνοβουλγαρικής επιτροπής. Δίπλα του ο υφυπουργός εμπορίου Γιώργος Παναγιωτόπουλος.

Βρισκόμαστε στο 1993. Από τότε που ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος, όποτε είχε ανάγκη από λεφτά, έπαιρνε βερεσέδια από την κεντρική του τράπεζα με την γνωστή διαδικασία τού μπακαλοδέφτερου: δώσε μου και γράφτα. Έτσι, το ελληνικό δημόσιο τηρεί στην Τράπεζα της Ελλάδος τρία δεφτέρια, τρεις λογαριασμούς: έναν για τα πετρελαιοειδή, έναν για τις συναλλαγματικές διαφορές και έναν όπου συγκεντρώνονται όλες οι εισπράξεις και οι πληρωμές του. Κι επειδή στο διάβα των χρόνων τα γράψε ήταν περισσότερα από τα σβήσε, το τέλος τού 1993 βρίσκει αυτά τα δεφτέρια φεσωμένα με 3,1 τρισεκατομμύρια δραχμών!

Παρένθεση. Το κόλπο δούλευε μια χαρά και έχουμε ήδη αναφερθεί σ' αυτό σε τούτα τα κείμενα. Η Τράπεζα της Ελλάδος έμπαινε μπροστά, έπαιρνε δάνεια απ' όπου εύρισκε βολικούς όρους και τα εκχωρούσε στο δημόσιο. Μ' αυτόν τον τρόπο, το κράτος πετύχαινε δυο τρυγόνια: αφ' ενός μεν εύρισκε ρευστό αμέσως όποτε το χρειαζόταν και δίχως να παρακαλάει τις αγορές αφ' ετέρου δε το δημόσιο χρέος δεν αυξανόταν αφού τα δάνεια δεν τα έπαιρνε το ίδιο το κράτος αλλά η ΤτΕ. Όμορφα πράγματα και νοικοκυρεμένα. Κλείνει η παρένθεση.

Όμως, έφτασε πλέον η στιγμή όλα τούτα να τελειώσουν μιας και από 1ης Ιανουαρίου 1994 η ΟΝΕ θα έμπαινε στην δεύτερη φάση της, πράγμα που σήμαινε πως θα άρχιζε να ισχύει το άρθρο 104 της συνθήκης του Μάαστριχτ, που είδαμε στον πρόλογο. Επί σχεδόν έναν χρόνο η Τράπεζα της Ελλάδος διαβουλευόταν με το υπουργείο οικονομικών γι' αυτό το θέμα. Τελικά, ο κύβος ερρίφθη στην γενική συνέλευση της ΤτΕ την 28/12/1993, όταν εγκρίθηκε η απόφαση να μετατραπούν οι απαιτήσεις τής τράπεζας κατά του ελληνικού δημοσίου (δηλαδή, τα υπόλοιπα των δεφτεριών) σε ομόλογα και μακροπρόθεσμα δάνεια, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα εξόφλησης τριάντα ετών (δηλαδή, όλοι μας χρωστάμε στην ΤτΕ και θα ξοφλήσουμε το 2023) και συγκεκριμένο επιτόκιο. Η ρύθμιση αυτή ξεκαθάρισε την πραγματικότητα για το δημόσιο χρέος, εκτοξεύοντάς το εν μια νυκτί από το 93,3% στο 119,6% του ΑΕΠ. Παράλληλα δε, εξυγίανε τον ισολογισμό τής Τράπεζας της Ελλάδος, ώστε η τράπεζα να μπει θωρακισμένη στο ευρωσύστημα.


Στις 27 Απριλίου 1994, ο Γιάννης Μπούτος παρουσιάζει την έκθεσή του, η οποία δεν είναι πιο ευχάριστη από εκείνες των προκατόχων του. "Η χειροτέρευση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και η διόγκωση του δημόσιου χρέους το 1993, με δεδομένες τις συνθήκες που επικρατούν στην οικονομία, κυρίως τα υψηλά πραγματικά επιτόκια και το βραδύ ρυθμό οικονομικής ανόδου, καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολη τη σταθεροποίηση του δημόσιου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ και ανατρέπουν τις αρχικές συνθήκες εφαρμογής του προγράμματος σύγκλισης της ελληνικής οικονομίας προς τις οικονομίες των λοιπών χωρών της Ε.Ε.". Ο Μπούτος είναι μάλλον μετριοπαθής στις εκφράσεις του: αντί του στόχου για αύξηση 2%, το ΑΕΠ μειώθηκε μέσα στο 1993 κατά 1,6%.

Ο διοικητής της ΤτΕ στρέφεται και κατά της κυβέρνησης Μητσοτάκη: "Οι προσπάθειες που έγιναν για τη σταθεροποίηση και την προσαρμογή της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία έτη, είχαν τελικά περιορισμένα και, σε ορισμένα μεγέθη, πρόσκαιρα αποτελέσματα. Η πρόοδος που σημειώθηκε αποδείχθηκε όχι μόνον ανεπαρκής αλλά, αντίθετα, μεταστράφηκε στον κρίσιμο τομέα της δημοσιονομικής προσαρμογής, που ήταν η κεντρική επιδίωξη του προγράμματος οικονομικής σταθεροποίησης της περιόδου 1990-1993. Αποτέλεσμα των εξελίξεων αυτών είναι η συμμετοχή της χώρας στη διαδικασία της ΟΝΕ να γίνεται διαρκώς δυσκολότερη".

Κι επειδή ένας διοικητής ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας δεν επιτρέπεται να μη κάνει μερικές συστάσεις νεοφιλελεύθερου χαρακτήρα, ο Μπούτος δεν παραλείπει να ζητήσει υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα, μείωση των ελλειμμάτων, αποκλιμάκωση του πληθωρισμού κλπ και να προτείνει την εφαρμογή ενός νέου, αυστηρού μεσοπρόθεσμου σταθεροποιητικού προγράμματος.

Αυτή έμελλε να είναι η πρώτη και η τελευταία έκθεση που θα έκανε ο Γιάννης Μπούτος ως διοικητής της ΤτΕ. Ο εξ απορρήτων του Ανδρέα "υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ" Αντώνης Λιβάνης συγκρούστηκε ανοιχτά μαζί του, εξωθώντας τον σε παραίτηση. Στις 26 Οκτωβρίου 1994, ο μεσσήνιος διοικητής τής ΤτΕ παρέδωσε την θέση του στον μέχρι τότε α' υποδιοικητή, τον Λουκά Παπαδήμο.

19/9/1962: Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Παναγιώτης Κανελλόπουλος εγκαινιάζει το εργοστάσιο της
Ελληνικής Χημικής Βιομηχανίας Ντάου στο Λαύριο. Δεξιά του ο υφυπουργός συντονισμού Ιωάννης Μπούτος.

Υστερόγραφο. Το 2014, ο ΣΔΟΕ ανακοίνωσε πως ο έλεγχος στην λίστα Λαγκάρντ αποκάλυψε ότι ο Ιωάννης Μπούτος και η σύζυγός του Μαίρη είχαν αποκρύψει μέχρι το 2004 (χρονιά που πέθανε ο Μπούτος) 3.700.000 ευρώ. Πάντως, το 2007 και ενώ το ζεύγος Μπούτου δεν βρισκόταν πλέον στην ζωή, ο λογαριασμός που δημοσιεύθηκε ήταν μηδενισμένος.

Τράπεζα της Ελλάδος - 25. Η διετία Χριστοδούλου και ο δρόμος προς την ΟΝΕ

Ο Ευθύμιος (Τίμος) Χριστοδούλου διαδέχθηκε τον Δημήτρη Χαλικιά στις 20 Φεβρουαρίου 1992. Δυο βδομάδες νωρίτερα, στις 7 του μηνός, είχε υπογράψει, ως υπουργός οικονομικών, για λογαριασμό τής Ελλάδας την περίφημη συνθήκη τού Μάαστριχτ (μαζί με τον τότε υπουργό εξωτερικών Αντώνη Σαμαρά). Ο νέος διοικητής της ΤτΕ προσπάθησε να μείνει στα χνάρια του Χαλικιά, επιμένοντας κι αυτός να μιλάει για ιδιωτικοποιήσεις, μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και δημοσιονομική προσαρμογή, αν και η κομματική του τοποθέτηση φαινόταν έντονα (*), καθώς στις δυο εκθέσεις που πρόλαβε να κάνει ως διοικητής της ΤτΕ, έστρεψε τα βέλη του κατά του ΠαΣοΚ ενώ ήταν πολύ συγκαταβατικός με την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Στην έκθεση για το 1991, αφού επισημαίνει ότι το δημόσιο χρέος έφτασε από το 32,8 του ΑΕΠ το 1981 στο 98,3% το 1991, αναφέρει, μεταξύ άλλων:

"Οι επιδόσεις αυτές της ελληνικής οικονομίας οφείλονται, σε σημαντικό βαθμό, στην οικονομική πολιτική που ασκήθηκε κατά το μεγαλύτερο τμήμα αυτής της περιόδου (ενν. την προηγούμενη δεκαετία). Οι προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς, ιδιαίτερα κατά τη διετία της εφαρμογής του σταθεροποιητικού προγράμματος 1986-1987, αποδείχθηκαν βραχείες -επειδή εγκαταλείφθηκαν πρόωρα- και ανεπαρκείς. (...) Αποτέλεσμα της οικονομικής πολιτικής αυτής της περιόδου ήταν η ελληνική οικονομία να αποκλίνει αντί να συγκλίνει προς τις επιδόσεις των κοινοτικών μας εταίρων".

Μάαστριχτ, Φεβρουάριος 1992. Ο Κ. Μητσοτάκης ανάμεσα στον Α. Σαμαρά και τον Ε. Χριστοδούλου

Την επόμενη χρονιά, ο Χριστοδούλου αφήνει το ΠαΣοΚ και επαινεί την κυβέρνηση: "Μετά από τρία έτη συνεχούς προσπάθειας για τη σταθεροποίηση της οικονομίας, έχουν εμφανιστεί ενθαρρυντικά σημεία και διαγράφονται θετικές προοπτικές, παρά τις γενικά αντίξοες συνθήκες που επικρατούν στην παγκόσμια οικονομία. (...) Η απελευθέρωση του τραπεζικού συστήματος και της κίνησης κεφαλαίων έχει επιταχυνθεί. Μεγάλα έργα υποδομής έχουν ξεκινήσει, στηριζόμενα εν μέρει στους κοινοτικούς χρηματοοικονομικούς πόρους, οι οποίοι προβλέπεται να αυξηθούν σημαντικά στα επόμενα έτη".

Όμως, είναι σαφές ότι ο Χριστοδούλου τα λέει όλα αυτά για να χρησιμεύσουν ως κομματικές "αβάντες". Καθώς η χώρα έχει ήδη μπει σε διαδικασία ένταξης στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) και, συνεπώς, οφείλει να προβεί στις απαραίτητες προσαρμογές, ο διοικητής τής ΤτΕ δεν μπορεί να μη σημειώσει αποκλίσεις και προβλήματα: "Ωστόσο, οι κεντρικοί στόχοι της οικονομικής πολιτικής, συγκεκριμένα η δραστική μείωση του πληθωρισμού και η επίτευξη ικανοποιητικού, σταθερού ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης, δεν έχουν ακόμα επιτευχθεί. Σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα, που συνδέονται με τη δομή της εγχώριας παραγωγής, την έλλειψη σύγχρονης υποδομής, το εκπαιδευτικό σύστημα, την κοινωνική ασφάλιση, τη λειτουργία της αγοράς εργασίας και την αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης, δεν έχουν επιλυθεί".

Αξίζει τον κόπο να μείνουμε λίγο στα παραπάνω λόγια. Η πρώτη ανάγνωση θα μπορούσε να δείξει ότι ο διοικητής της ΤτΕ κάνει αυστηρές παρατηρήσεις στην κυβέρνηση. Όμως, μια δεύτερη, πιο προσεκτική ανάγνωση δείχνει ότι ο Χριστοδούλου "σπρώχνει" τον Μητσοτάκη να επιταχύνει τις -νεοφιλελεύθερης φιλοσοφίας, επαναλαμβάνω- προσαρμογές που ήθελε κι ο Χαλικιάς. Σημειώστε ότι εδώ μπαίνουν ζητήματα που από τότε είχε στο μάτι η ενωμένη Ευρώπη, όπως το ασφαλιστικό, το εκπαιδευτικό και το "λιγώτερο κράτος".

Στο μεταξύ, η ΟΝΕ τρίζει. Το Σεπτέμβριο του 1992, η Αγγλία με την Ιταλία εγκαταλείπουν τον μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών ενώ μέσα σε λίγους μήνες αναπροσαρμόζονται οι κεντρικές ισοτιμίες της λιρέττας, του μάρκου, του γαλλικού φράγκου και του ολλανδικού φιορινιού (**). Η αβεβαιότητα δημιουργεί έντονη κρίση και η δραχμή δέχεται ισχυρές πιέσεις, που έχουν τις ανάλογες επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία. Η ΤτΕ αναπροσαρμόζει την νομισματική της πολιτική και η κυβέρνηση την φορολογική της και ο κίνδυνος αποσοβείται, έστω και με απώλειες: "η άμβλυνση των οικονομικών ανισορροπιών δεν ήταν σύμφωνη με τις αρχικές προβλέψεις (...) η περιστολή των κρατικών δαπανών ήταν μόνο εν μέρει αποτέλεσμα μέτρων για την εξυγίανση του δημόσιου τομέα και, σε σημαντικό βαθμό, οφειλόταν στην επιβολή πρόσθετης φορολογίας και αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών. Αυτό όμως προκάλεσε επιτάχυνση της ανόδου του δείκτη τιμών καταναλωτή, με αποτέλεσμα να μην περιοριστεί τελικά ο πληθωρισμός στο επίπεδο που είχε αρχικά προβλεφθεί".

Όσο κι αν ο Χριστοδούλου προσπαθεί να μη κακοκαρδίσει την κυβέρνηση, τα στοιχεία είναι σαφή. Ο πληθωρισμός έχει υποχωρήσει μεν στο 15,8% (από 22,9% το 1990 και 18% το 1991) αλλά στην Κοινότητα τρέχει μόνο με 4,3% ενώ το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ξεπερνάει για πρώτη φορά τα 2 δισ. δολλάρια (από 1,5 δισ. το 1991). Το ευχάριστο, κατά τον διοικητή της ΤτΕ, ήταν ότι "ο κρατικός προϋπολογισμός για πρώτη φορά το 1992 εμφάνισε πρωτογενές πλεόνασμα 253 δισ. δραχμών", όμως αυτό οφειλόταν σε δυο χοντρά κονδύλια που εισέρρευσαν στα δημόσια ταμεία από τις περιβόητες πωλήσεις της "ΑΓΕΤ Ηρακλής" (που είχε κρατικοποιηθεί επί Αρσένη) στην ιταλική Καλτσεστρούτσι και των δικαιωμάτων κινητής τηλεφωνίας στην Πάναφον και την Τελεστέτ (στον κρατικό ΟΤΕ απαγορεύτηκε η συμμετοχή στον διαγωνισμό!). Πάντως, εν όψει αυτών των πωλήσεων, στον προϋπολογισμό προβλεπόταν πλεόνασμα 380 δισ. δραχμών, άρα σημειώθηκε αστοχία περίπου 130 δισεκατομμυρίων.

Λίγους μήνες αργότερα, η κυβέρνηση Μητσοτάκη απώλεσε την δεδηλωμένη και παραιτήθηκε. Οι εκλογές τής 10ης Οκτωβρίου 1993 επανέφεραν το ΠαΣοΚ στην εξουσία και έστειλαν τον Ευθύμιο Χριστοδούλου σπίτι του (τρόπος του λέγειν). Στην θέση του, ο Ανδρέας Παπανδρέου τοποθέτησε τον παλιό καραμανλικό βουλευτή και υπουργό Γιάννη Μπούτο (***) με Α' υποδιοικητή τον μέχρι τότε οικονομικό σύμβουλο της τράπεζας Λουκά Παπαδήμο.

25/6/2010: Ο Ευθύμιος Χριστοδούλου στην ετήσια γενική συνέλευση της Eurobank EFG

-------------------------------------
(*) Ο Τίμος Χριστοδούλου είχε διατελέσει επί κυβερνήσεως Γεωργίου Ράλλη διοικητής της Εθνικής Τράπεζας (1979-1981). Με την Νέα Δημοκρατία εκλέχτηκε τρεις φορές ευρωβουλευτής (1984, 1989, 1994) ενώ την περίοδο 1990-1992 διετέλεσε αναπληρωτής υπουργός εθνικής οικονομίας. Από το 2004 μέχρι το 2009 ήταν πρόεδρος της "Ελληνικά Πετρέλαια - ΕΛΠΕ" (με ετήσιες αποδοχές 140.000 ευρώ, αφού το 2007 δεν δέχτηκε την αύξηση σε 200.000 που του πρότεινε η εταιρεία) συμφερόντων Λάτση ενώ έχει διατελέσει και πρόεδρος της Eurobank, επίσης συμφερόντων Λάτση.

(**) Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 1979 ως το 1990, το μάρκο ανατιμήθηκε έξι φορές, ακριβώς όσες υποτιμήθηκε η λιρέττα κατά την ίδια περίοδο. Επειδή οι ανατιμήσεις και οι υποτιμήσεις ενός νομίσματος μιας χώρας αντανακλούν την δυναμική τής οικονομίας της, αυτό και μόνο το φαινόμενο αρκεί για να καταδείξει το σαθρό υπόβαθρο του ευρώ.

(***) Ο Γιάννης Μπούτος αποχώρησε το 1989 από την Νέα Δημοκρατία λόγω διαφωνίας του με τον Μητσοτάκη και πήρε μεταγραφή στο ΠαΣοΚ με το οποίο εκλέχτηκε αμέσως βουλευτής επικρατείας.

Τράπεζα της Ελλάδος - 24. Η καταστροφική τριετία 1989-1991

Η κατάρρευση της Τράπεζας Κρήτης και το σκάνδαλο Κοσκωτά οδήγησαν στο γνωστό πολιτικό χάος της περιόδου 1989-1990. Το χάος ήταν τόσο μεγάλο ώστε στην λίαν κρίσιμη σύνοδο κορυφής τής Μαδρίτης (Ιούνιος 1989), όπου συζητήθηκαν η "έκθεση Ντελόρ" για την ΟΝΕ (τότε αποφασίστηκαν οι λεπτομέρειες για την εισαγωγή κοινού νομίσματος) αλλά και οι εξελίξεις στις σοσιαλιστικές χώρες τού Ανατολικού Μπλοκ, η χώρα εκπροσωπήθηκε από τον τότε πρόεδρο της δημοκρατίας Χρήστο Σαρτζετάκη.

Φυσικά, αυτό το χάος είχε επιπτώσεις και στην οικονομία. Το ΠαΣοΚ, προσπαθώντας να παραμείνει στην εξουσία, ακολούθησε μια πολιτική υπέρμετρων παροχών, με την προτροπή τού ίδιου του Ανδρέα Παπανδρέου προς τον υπουργό οικονομικών "Τσοβόλα, δώσ' τα όλα!" (*) (σε ομιλία του στο Περιστέρι) να μένει παροιμιώδης. Την κατηφορική πορεία δεν μπόρεσε να ανακόψει ούτε η οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα. Στην έκθεσή του για το 1989, ο διοικητής της ΤτΕ ήταν σαφής:

Ο Δημήτρης Τσοβόλας ως υπουργός οικονομικών 1985-1989 (άκρη δεξιά). Δίπλα του με την σειρά: Άκης
Τσοχατζόπουλος, Ανδρέας Παπανδρέου, Αναστάσιος Πεπονής, Κάρολος Παπούλιας. Όρθιος ο Δημήτρης Μαρούδας.

"Το κύριο χαρακτηριστικό της πορείας της οικονομίας στη διάρκεια του 1989 είναι η μεταστροφή της προόδου που σημειώθηκε, μετά την εφαρμογή του διετούς σταθεροποιητικού προγράμματος 1986-1987, στιςεξελίξεις των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών και η σοβαρή επιδείνωση των οικονομικών ανισορροπιών. Ιδιαίτερα δυσμενής εξέλιξη κατά το 1989 ήταν η περαιτέρω σοβαρή διόγκωση των ελλειμμάτων του δημόσιου τομέα και του δημόσιου χρέους. Παράλληλα σημειώθηκε χειροτέρευση του ισοζυγίου πληρωμών (...) Η επιδείνωση των οικονομικών ανισορροπιών είναι κατά κύριο λόγο συνέπεια της επεκτατικής δημοσιονομικής και εισοδηματικής πολιτικής που εφαρμόστηκε από την αρχή του 1988 και μετά. Ειδικότερα, η συνεχής αύξηση των δημόσιων δαπανών, η αυξημένη φοροδιαφυγή, οι φορολογικές ελαφρύνσεις και η ταχεία άνοδος των πραγματικών εισοδημάτων ήταν αναπόφευκτο να οδηγήσουν στην υπερθέρμανση της οικονομίας, και μέσω αυτής στην ενίσχυση των πληθωριστικών πιέσεων και στη διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών".

Ο Χαλικιάς ήταν ακριβής. Οι δανειακές ανάγκες του δημοσίου, που είχαν πέσει στο 13,5% του ΑΕΠ, πήγαν το 1988 στο 16% και το 1989 στο 18,1%, παρ' ότι η κυβέρνηση "μαϊμούδεψε" τα νούμερα, μεταφέροντας σημαντικές δαπάνες στην επόμενη χρονιά και προεγγράφοντας στο 1989 κοινοτικές μεταβιβάσεις του 1990. Παράλληλα, ο πληθωρισμός ξαναξέφυγε, ανεβαίνοντας στο 14% το 1988 και στο 14,5% το 1989.

Ο Μητσοτάκης ήρθε το 1990 με την υπόσχεση πως θα έβαζε τάξη στο χάος. Ο ίδιος επαίρεται ακόμη και σήμερα ότι η κυβέρνησή του έκανε ό,τι ήταν δυνατόν και θα έκανε ακόμη περισσότερα αν τον άφηναν να ολοκληρώσει το έργο του. Όμως, η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική και οι αριθμοί αποδεικνύουν ότι επί των ημερών του η κατάσταση χειροτέρεψε. Στην έκθεσή του για το 1990, ο Χαλικιάς είναι σαφής, αν και χρησιμοποιεί διπλωματική γλώσσα για να μη στενοχωρήσει τον πρωθυπουργό: "Οι δυσμενείς τάσεις συνεχίστηκαν και κατά το 1990, με αποτέλεσμα την περαιτέρω σοβαρή επιδείνωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών. Τα κύρια χαρακτηριστικά των οικονομικών εξελίξεων είναι τα υψηλά δημόσια ελλείμματα, η έξαρση του πληθωρισμού, η σοβαρή περαιτέρω διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και η κάμψη του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος".

Ο διοικητής της ΤτΕ αναγνωρίζει την δυσμενή διεθνή συγκυρία αλλά επιμένει ότι για τις άσχημες εξελίξεις "κύρια αιτία εξακολούθησαν να είναι οι σοβαρές διαρθρωτικές αδυναμίες, οι πληθωριστικές πιέσεις που συσσωρεύτηκαν στο οικονομικό σύστημα τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της σοβαρής διόγκωσης των ελλειμμάτων του δημόσιου τομέα και της αύξησης της ρευστότητας και των χρηματικών εισοδημάτων, και η εξασθένηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας". Προσθέτει μια καλή κουβέντα για την κυβέρνηση αλλά την κατηγορεί και για ατολμία: "από τον Απρίλιο του 1990 η οικονομική πολιτική άρχισε να παίρνει περιοριστική κατεύθυνση (...) οι προσαρμογές δεν αποδείχθηκαν επαρκείς για να ανακόψουν την περαιτέρω επιδείνωση".

Τα στοιχεία που παραθέτει ο Χαλικιάς είναι συντριπτικά. Οι καθαρές δανειακές ανάγκες του δημοσίου αυξήθηκαν από 18,3% του ΑΕΠ στο 19% και ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε από 14,8% στο 17,9% (κάτι που εν μέρει οφειλόταν στην αύξηση φόρων και τιμολογίων ΔΕΚΟ). Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών είχε αυξηθεί σημαντικά από 2,57 δισ. δολλάρια το 1989 σε 3,56 δισ. δολλάρια το 1990. Αποτέλεσμα ήταν η ελληνική οικονομία να εισέλθει σε φάση οικονομικής καθόδου. "Η επιβράδυνση του ανοδικού ρυθμού της οικονομίας, που είχε αρχίσει προοδευτικά από το πρώτο εξάμηνο του 1989, τελικά εξελίχθηκε το 1990 σε οικονομική κάμψη (...) το ΑΕΠ μειώθηκε το 1990 κατά 0,4%", σημειώνεται στην έκθεση.

Τραγική είναι η κατάσταση και με το ισοζύγιο πληρωμών, το οποίο επιδεινώνεται με αυξανόμενο ρυθμό. Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών εξακοντίζεται κατά 38% σε σχέση με το 1989 και ξεπερνάει τα 2,5 δισ. δολλάρια. Ο διοικητής ανησυχεί και για την υστέρηση της πρωτογενούς παραγωγής και διαπιστώνει ότι "η ουσιαστική βελτίωση του αγροτικού εισοδήματος τα τελευταία δέκα χρόνια έχει προέλθει κατά κύριο λόγο από τις επιδοτήσεις". Τέλος, κατακεραυνώνει την κυβέρνηση, κρούοντας σαφώς τον κώδωνα του κινδύνου: "τα δημόσια ελλείμματα κινούνται σε επίπεδα που δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο σε ειρηνική περίοδο".

Ο Αντώνης Σαμαράς ως υπουργός οικονομικών στην κυβέρνηση Τζαννή Τζαννετάκη. Στις 100 ημέρες
της υπουργείας του (2/7-12/10/1989) πρόλαβε να σκορπίσει άφθονο χρήμα σε προεκλογικά ρουσφέτια.

Ο Χαλικιάς ξέρει ότι αυτή είναι η τελευταία του έκθεση ως διοικητού της ΤτΕ και κάνει μια φιλότιμη προσπάθεια να "σπρώξει" τις ρυθμίσεις τις οποίες θεωρεί αναγκαίες, όπως οι ιδιωτικοποιήσεις ("ο προϋπολογισμός προβλέπει πρόσθετα έσοδα 300 δισ. δρχ. από την εκποίηση προβληματικών επιχειρήσεων και τη διάθεση κτηματικών ομολόγων και μετοχών επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας"), η περιστολή των κοινωνικών δαπανών ("προγραμματίζεται περικοπή των ελλειμμάτων των ΔΕΚΟ") και η μείωση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος μέσω της συγκράτησης της αμοιβής της εργασίας ("το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στη μεταποίηση αυξήθηκε κατά 21% περίπου").

Ο Μητσοτάκης εμπιστεύθηκε στους νεοφιλελεύθερους Ανδρέα Ανδριανόπουλο και Στέφανο Μάνο την υλοποίηση των -έτσι κι αλλιώς, νεοφιλεύθερης φιλοσοφίας- υποδείξεων του Χαλικιά αλλά απέτυχε. Στις 20 Φεβρουαρίου 1992, ο απογοητευμένος Δημήτρης Χαλικιάς παρέδωσε τα ηνία της ΤτΕ στον Τίμο Χριστοδούλου.

----------------------------------------
(*) Ο Δημήτρης Τσοβόλας υπήρξε ίσως ο πιο αδικημένος υπουργός τής πρώτης πασοκικής περιόδου και η φράση τού Παπανδρέου βόηθησε στο να αδικηθεί ακόμη περισσότερο. Εξαιρετικά εργατικός, υπηρέτησε στο υπουργείο οικονομικών ως υφυπουργός, αναπληρωτής υπουργός και υπουργός καθ' όλη την περίοδο 1981-1989. Για να εκφέρουμε σωστή κρίση, πρέπει να θυμόμαστε ότι ο Τσοβόλας ήταν απλώς υπουργός οικονομικών ενώ η οικονομία τής χώρας ελεγχόταν από τους υπουργούς συντονισμού και εθνικής οικονομίας. Κατά την περίοδο της υπουργείας του έκανα τα πρώτα επαγγελματικά μου βήματα και, χωρίς να θέλω να τον αγιοποιήσω, θυμάμαι ότι δύσκολα βρίσκαμε λόγο να πούμε κακή κουβέντα γι'  αυτόν. Χειρίστηκε με άψογο τρόπο την μεγάλη φορολογική μεταρρύθμιση του 1987 (την 1/1/1987 μπήκε στην ζωή μας ο ΦΠΑ, αντικαθιστώντας δεκάδες φόρων και τελών, ανάμεσα στα οποία ο Φόρος Κύκλου Εργασιών και το χαρτόσημο) ενώ η καθιέρωση των μοναδικών συντελεστών καθαρού κέρδους και η θέσπιση των αντικειμενικών αξιών (και για τα δυο είχε μιλήσει πολλά χρόνια πριν ο Ζολώτας) έβαλαν τέλος στο αλισβερίσι μεταξύ φορολογουμένων και εφορίας, το οποίο ταλάνιζε τον τόπο επί πολλές δεκαετίες. Η καταδίκη του στο ειδικό δικαστήριο θεωρήθηκε τόσο άδικη ώστε προκάλεσε ειρωνικά σχόλια ακόμη και από πολιτικούς του αντιπάλους.

Τράπεζα της Ελλάδος - 23. Ο άγνωστος Δημήτρης Χαλικιάς

Με αφορμή κάποια χτεσινά σχόλια, ας ανοίξουμε μια παρένθεση στην προγραμματισμένη σειρά των κειμένων προκειμένου να πούμε δυο λόγια γι' αυτή την -εν πολλοίς- άγνωστη φιγούρα που λέγεται Δημήτρης Χαλικιάς, η οποία (κατά την προσωπική μου άποψη) επηρέασε περισσότερο απ' όσο νομίζουμε τα οικονομικά πράγματα της χώρας.

Το βιογραφικό τού Δημήτρη Χαλικιά παρουσιάζει ενδιαφέρον και μάλλον θα προβληματίσει όσους επιχειρήσουν να τον "χρωματίσουν" πολιτικά. Επιγραμματικά: γεννήθηκε το 1925, τελείωσε την ΑΣΟΕΕ, στα 26 του διορίστηκε διευθυντής στο υπουργείο συντονισμού (είχε προσωπική σχέση με τον υπουργό Γεώργιο Καρτάλη, του οποίου ήταν και σύμβουλος), στα 29 του πήρε υποτροφία για να κάνει μεταπτυχιακές σπουδές οικονομικής ανάπτυξης στο Καίμπριτζ και στα 32 του τον κάλεσε ο Ζολώτας για να τον βάλει στην διεύθυνση οικονομικών μελετών της ΤτΕ.

Προσωπογραφία του Δημήτρη Χαλικιά  [Έργο του Μιχαήλ Βαφειάδη για την ΤτΕ]

Το 1964, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου του πρότεινε να αναλάβει γενικός γραμματέας στο υπουργείο συντονισμού. Ο Χαλικιάς δέχτηκε με τον όρο να μη φεύγει κανένα χαρτί από το υπουργείο δίχως την υπογραφή του. Ο όρος έγινε δεκτός και ο Χαλικιάς υπηρέτησε επί υπουργείας Στέφανου Στεφανόπουλου και υφυπουργείας Αθανάσιου Κανελλόπουλου. Όταν, με την αποστασία του 1965, ανέλαβε υπουργός ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Χαλικιάς παραιτήθηκε (παρ' ότι ο Μητσοτάκης τον πίεσε να μείνει στην θέση του) και επέστρεψε στην ΤτΕ, στην θέση που τον είχε βάλει ο Ζολώτας. Εκεί δεν έκανε σχεδόν τίποτε άλλο εκτός από έρευνα επί θεμάτων οικονομικής ανάπτυξης, με οικονομική ενίσχυση από το Ίδρυμα Φορντ των ΗΠΑ.

Στην μεταπολίτευση του 1974 συνεργάστηκε με τον τότε προσωρινό διοικητή της ΤτΕ και αργότερα υπουργό συντονισμού Παναγή Παπαληγούρα στην εκπόνηση του οικονομικού προγράμματος της κυβέρνησης εθνικής ενότητας (το οποίο, βέβαια, απετέλεσε και τον μπούσουλα για το αντίστοιχο πρόγραμμα της κυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας, που προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου). Ο Παπαληγούρας εντυπωσιάστηκε τόσο από τον Χαλικιά ώστε του ανέθεσε να του γράψει τον λόγο που θα εκφωνούσε στην γενική συνέλευση των μετόχων τής ΤτΕ. Μετά από αυτά, ο Χαλικιάς πήρε προαγωγή σε οικονομικό σύμβουλο της ΤτΕ με ευρείες αρμοδιότητες. Το 1981 ορίστηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου ως Α' υποδιοικητής τής τράπεζας και τον Φεβρουάριο του 1984 διαδέχθηκε τον Γεράσιμο Αρσένη στην θέση τού διοικητού.

Πρώτη δουλειά του Χαλικιά ως υποδιοικητού ήταν να εισηγηθεί την κατάργηση της Νομισματικής Επιτροπής, κάτι που έγινε αμέσως δεκτό από τον Αρσένη, ο οποίος ήταν και υπουργός συντονισμού. Έτσι, οι ευρύτατες και πολύπλευρες αρμοδιότητες της Ν.Ε. πέρασαν στην Τράπεζα της Ελλάδος, κάτι που διευκόλυνε αργότερα τον Χαλικιά να επηρεάσει ριζικά την νομισματική πολιτική.

Ως διοικητής, ο Χαλικιάς προκάλεσε την μήνη των πασόκων διότι επέστρεψε στην πολιτική Ζολώτα, δηλαδή στην νομισματική σταθερότητα και στην ενίσχυση του σταθεροποιητικού ρόλου τής ΤτΕ. Με απλά λόγια, αυτό σήμαινε ότι έκλεινε η κάνουλα για το δημόσιο. Μέχρι τότε, το δημόσιο μάζευε κάθε χρόνο τα ελλείμματά του και έπαιρνε ισόποσο δάνειο από την ΤτΕ με συμβολικό επιτόκιο 1%, κάτι που αύξανε την νομισματική κυκλοφορία και πυροδοτούσε τον πληθωρισμό. Ο Χαλικιάς αρνήθηκε να συνεχίσει το ίδιο βιολί, οχυρωμένος πίσω από το καταστατικό τής τράπεζας (*) που προέβλεπε ότι η χρηματοδότηση της ΤτΕ προς το δημόσιο δεν μπορεί να υπερβαίνει το 10% του ελλείμματος. Έτσι, για να βρει λεφτά, το δημόσιο υποχρεώθηκε να εκδώσει έντοκα γραμμάτια με πολύ υψηλότερο επιτόκιο. Το ίδιο έγινε και με την χρηματοδότηση των εμπορικών τραπεζών, οι οποίες μέχρι τότε έπαιρναν φτηνό χρήμα από την ΤτΕ και το σκόρπιζαν σε αλόγιστες πιστοδοτήσεις, διευρύνοντας μ' αυτόν τον τρόπο τον κύκλο των υπερχρεωμένων και προβληματικών επιχειρήσεων. Χάρη στον Χαλικιά, οι εμπορικές τράπεζες (Αγροτική, Κτηματική, ΕΤΒΑ, ΕΤΕΒΑ, Εμπορική κλπ) υποχρεώθηκαν να βγουν στην αγορά για να βρουν λεφτά, πληρώνοντας φυσικά πολύ υψηλότερο τίμημα, πράγμα που τις υποχρέωνε να προσέχουν περισσότερο το πού τα διέθεταν.

Το 1986, ο Χαλικιάς παρουσίασε στη έκθεσή του τον καινοφανή όρο "διαρθρωτικές αλλαγές". Με σαφή επήρεια από τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές θεωρίες, πρότεινε αποκρατικοποίηση της οικονομίας, απελευθέρωση της αγοράς με κατάργηση των κλειστών επαγγελμάτων, ελευθερία στην κίνηση κεφαλαίων και εργαζομένων με κατάργηση των σχετικών προστατευτικών διατάξεων, σφιχτή δημοσιονομική πολιτική (λιτότητα) και γενναία μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης των επιχειρήσεων.

Οι προτάσεις Χαλικιά ξεσήκωσαν εναντίον του σχεδόν όλες τις πτέρυγες του ΠαΣοΚ. Απέναντί του στάθηκαν όχι μόνο οι λεγόμενοι "λαϊκιστές" του Κουτσόγιωργα αλλά και οι "ιδεολόγοι" του Γεννηματά, που έβλεπαν ότι ενδεχόμενη υιοθέτηση αυτών των προτάσεων θα οδηγούσε σε πλήρη απομάκρυνση από τις αρχές και την ιδεολογία τού κόμματος. Απέναντί του βρέθηκε ακόμη και ο Σημίτης, ο οποίος προσπάθησε να του φορτώσει την "εκτροπή από τον σοσιαλισμό" του προγράμματος σταθερότητας. Μάλιστα δε, ο Σημίτης έθεσε ευθέως θέμα Χαλικιά στον Ανδρέα. "Η Τράπεζα της Ελλάδος είναι ανεξάρτητη από την κυβέρνηση", απάντησε ήρεμα ο Χαλικιάς, "αλλά αν σας δημιουργώ πρόβλημα δεν έχετε παρά να ζητήσετε την παραίτησή μου". Αντί για απάντηση, ο Ανδρέας στράφηκε στον Σημίτη: "Άκου Κώστα, τον Δημήτρη τον ξέρω από πολύ παλιά και καλό είναι εσείς οι νεώτεροι να διαβάζετε και να μελετάτε κείμενά του" (**).

Η αλήθεια είναι ότι ο Ανδρέας κατέληξε στο πρόγραμμα σταθερότητας του 1985 μετά από ισχυρή παραίνεση του Χαλικιά, ο οποίος του είχε υποβάλει αναλυτική έκθεση με προτάσεις για το τι θα έπρεπε να περιλαμβάνει ένα τέτοιο πρόγραμμα (***). Από την μεριά του, ο Χαλικιάς ανέλαβε να αλλάξει εκ βάθρων τους κανόνες λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού χώρου, απελευθερώνοντας την τραπεζική αγορά και καταργώντας τον διοικητικό έλεγχο στα επιτόκια. Επρόκειτο περί ιστορικής αλλαγής που προκάλεσε σεισμό. Από την εποχή Χαλικιά το ύψος των επιτοκίων καθορίζεται από τους νόμους της αγοράς και όχι με υπουργικές αποφάσεις.

Ο Χαλικιάς παρέμεινε στην θέση του και την περίοδο που στην κυβέρνηση βρέθηκε η ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Το 1992, όταν έληξε η θητεία του ως διοικητού, ο Μητσοτάκης θέλησε να του την ανανεώσει για άλλα τέσσερα χρόνια. Στα 67 του χρόνια πια, ο Χαλικιάς είπε για δεύτερη φορά όχι στον Μητσοτάκη και προτίμησε να συνταξιοδοτηθεί.

1990: Ιωάννης Παλαιοκρασάς (υπουργός οικονομικών), Γιώργος Σουφλιάς (υπουργός εθνικής οικονομίας),
Δημήτρης Χαλικιάς και Κωνσταντίνος Μητσοτάκης συνεδριάζουν.

Επίλογος. Καρτάλης επί κυβέρνησης ΕΠΕΚ του Πλαστήρα, Ζολώτας επί κυβέρνησης ΕΡΕ του Καραμανλή, υπουργείο συντονισμού επί κυβέρνησης Ενώσεως Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, Παπαληγούρας επί Νέας Δημοκρατίας του Καραμανλή, διοικητής στην ΤτΕ επί κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου και Μητσοτάκη... Ποιός μπορεί να πει με βεβαιότητα από ποιόν εξαρτιόταν ο Δημήτρης Χαλικιάς; Μήπως να τελειώνουμε πια με το ποιος εξαρτάται από ποιον και να αρχίσουμε να αναζητούμε ποιας τάξης τα συμφέροντα εξυπηρετεί ο καθένας;


-------------------------------------------------------
(*) Το καταστατικό τής Τράπεζας της Ελλάδος έχει ισχύ νόμου τού κράτους.

(**) Τους διαλόγους παραθέτει ο Νίκος Νικολάου στις "Αφηγήσεις" του (Καθημερινή, 3/5/2008).

(***) Ο Ανδρέας Παπανδρέου γνωρίστηκε με τον Δημήτρη Χαλικιά το 1964, όταν ο πρώτος ήταν αναπληρωτής υπουργός συντονισμού και ο δεύτερος γενικός γραμματέας. Παρά το βέτο που έβαλε ο Χαλικιάς για την υπογραφή του στα έγγραφα, οι δυο άνδρες αλληλοεκτιμήθηκαν. Σχετικά με το περίφημο "πρόγραμμα σταθερότητας", η συνεργασία του Ανδρέα με τον Χαλικιά ήταν τόσο στενή ώστε είναι μάλλον απίθανο η αντικατάσταση του Αρσένη από τον Σημίτη να έγινε δίχως την προτροπή ή, έστω, την σύμφωνη γνώμη του διοικητού τής ΤτΕ. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που ο Ανδρέας άδειασε με τόσο εμφανή τρόπο τον Σημίτη μπροστά στον Χαλικιά.

Τράπεζα της Ελλάδος - 22. Ο Κοσκωτάς και η Τράπεζα Κρήτης

Για τον Γιώργο Κοσκωτά και την Τράπεζα Κρήτης έχουν γραφτεί πολλά, η δε μυθολογία που αναπτύχθηκε γύρω από αυτό το θέμα (κυρίως για πολιτική προπαγάνδα και εκμετάλλευση) έχει αλλοιώσει την πραγματικότητα και, κατά συνέπεια, έχει δημιουργήσει εσφαλμένες εντυπώσεις στον κόσμο. Επειδή αυτό το ιστολόγιο αρνείται εκ πεποιθήσεως να μπει σε συνωμοσιολογικές συζητήσεις, υιοθετεί την αποδεδειγμένη και απλούστατη εκδοχή ότι στην Τράπεζα Κρήτης του Κοσκωτά δεν έγινε τίποτε περισσότερο από ό,τι έγινε πολλά χρόνια αργότερα στην Proton του Λαυρεντιάδη: εκμετάλλευση των αδυναμιών τού συστήματος και υπεξαίρεση των διαθεσίμων της τράπεζας προς εξυπηρέτηση των επιχειρηματικών σχεδίων του μεγάλου αφεντικού της.

Νοέμβριος 1987: Ο Γιώργος Κοσκωτάς έχει μόλις αγοράσει την ΠΑΕ Ολυμπιακός
από τον Σταύρο Νταϊφά και οι δυο άνδρες δίνουν τα χέρια.

Η ιστορία αρχίζει το 1979, όταν επί κυβερνήσεως Κων. Καραμανλή ο 25χρονος τότε Γιώργος Κοσκωτάς δραπετεύει από τις ΗΠΑ όπου καταζητείται για πλαστογραφία και έρχεται στην Ελλάδα για να διοριστεί διευθυντής συναλλάγματος στην Τράπεζα Κρήτης. Τρία χρόνια αργότερα, αγοράζει -με απροσδιόριστης προέλευσης χρήματα- την εκδοτική εταιρεία "Γραμμή" από τον Παύλο Μπακογιάννη και το 1984 δίνει ένα δισ. δραχμές και αγοράζει το 56% της Τράπεζας Κρήτης (στην πορεία, αγόρασε άλλο ένα 26% κι έφτασε στο 82%). Το 1986 επιχειρεί να αγοράσει και την Τράπεζα Κεντρικής Ελλάδος αλλά συναντά αντιδράσεις (κυρίως από τον τύπο) και η δουλειά χαλάει αλλά την επόμενη χρονιά αγοράζει από τον Σταύρο Νταϊφά την ΠΑΕ Ολυμπιακός.

Στο μεταξύ, ο Κοσκωτάς κάνει δυο βασικές επιλογές. Η πρώτη είναι η καθιέρωση από την Κρήτης εξαιρετικά ευνοϊκών όρων προς καταθέτες και δανειολήπτες, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την εκρηκτική αύξηση των καταθέσεων, στις οποίες περιλαμβάνονται πλέον και εκείνες των ΔΕΚΟ (το 1988 βρίσκει την Κρήτης να διαθέτει καταθέσεις ύψους 76,5 δισ., εκ των οποίων τα 13 ανήκαν στις ΔΕΚΟ). Η δεύτερη είναι η κυριαρχία του στον χώρο του τύπου, ώστε να μπορεί να προσφέρει (με το αζημίωτο, φυσικά) στήριξη στην κυβέρνηση.

Για να πετύχει αυτή την κυριαρχία, κάνει δυο επί μέρους κινήσεις. Από την μια, ενισχύει την "Γραμμή", η οποία εκδίδει μια εφημερίδα (24 Ώρες) και έξι περιοδικά. Από την άλλη, αγοράζει τρεις φιλονεοδημοκρατικές εφημερίδες (Βραδυνή, Καθημερινή, Εβδόμη), τις οποίες μετατρέπει σε φίλα προσκείμενες στο ΠαΣοΚ, εξασφαλίζοντας την κυβερνητική εύνοια. Και κάπου εκεί κάνει το μοιραίο λάθος: επιχειρεί να αποκτήσει και την Ελευθεροτυπία. Δεν έχει υπολογίσει ότι ο Τεγόπουλος με τον Φυντανίδη όχι απλώς θα τα στηλώσουν αλλά θα του κηρύξουν και τον πόλεμο. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1987 αρχίζουν να βγαίνουν στο φως σωρεία αποκαλύψεων για το παρελθόν τού Κοσκωτά (πλαστογραφίες, φορολογικά αδικήματα, παράνομη εξαγωγή συναλλάγματος κλπ). Στο παιχνίδι μπαίνει και το συγκρότημα Λαμπράκη. Τελικά, υπό το βάρος των αποκαλύψεων και των ψιθύρων, τον Ιούνιο του 1988 ο εισαγγελέας εφετών Δημήτρης Τσεβάς διατάσσει έλεγχο στην Τράπεζα Κρήτης.

Μόνο που ο έλεγχος δεν είναι εύκολος. Στις 8 Ιουλίου 1988, ο Χαλικιάς στέλνει επιστολή στον υπουργό οικονομικών Παναγιώτη Ρουμελιώτη, με την οποία ζητάει άρση του απορρήτου των λογαριασμών τής Κρήτης. Στην έκθεσή του για εκείνη την χρονιά, ο διοικητής τής ΤτΕ είναι αποκαλυπτικός: "Για να μπορέσει η ΤτΕ να ασκήσει αποτελεσματική εποπτεία του τραπεζικού συστήματος της χώρας, πρέπει να αποκτήσει πλήρη ελευθερία κινήσεων. Είναι κατά κύριο λόγο αναγκαίο να καταργηθεί το απόρρητο των καταθέσεων έναντι της Τράπεζας της Ελλάδος και των ελεγκτικών της οργάνων". Ο Ρουμελιώτης κινείται και τα πράγματα αλλάζουν. Όπως διαπιστώνει ο Χαλικιάς με ικανοποίηση, "με πρόσφατη τροπολογία καλύπτεται το σχετικό κενό και θα πάψει να ισχύει το απόρρητο των τραπεζικών καταθέσεων έναντι της Τράπεζας της Ελλάδος κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων της".

Στην έκθεσή του στις αρχές του 1989, ο Χαλικιάς προβαίνει σε σύντομη εξιστόρηση των γεγονότων, αναπτύσσοντας την θέση τής ΤτΕ και απαντώντας έμμεσα σε εκείνους που την κατηγορούσαν για ανεπαρκή εποπτεία του τραπεζικού συστήματος, ιδίως δε της Τράπεζας Κρήτης: "Επισημαίνεται σχετικά ότι ο τακτικός έλεγχος που ασκήθηκε στην Τράπεζα Κρήτης το 1987 δεν διαπίστωσε, ούτε όμως μπορούσε να διαπιστώσει, υπεξαιρέσεις ή άλλες παράνομες ενέργειες, εφόσον ίσχυε το άβατο για τα ελεγκτικά όργανα της ΤτΕ στους προσωπικούς λογαριασμούς σε δραχμές και συνάλλαγμα του τότε προέδρου της και στους λογαριασμούς όψεως των ελεγχόμενων από την Τράπεζα Κρήτης και τον τότε πρόεδρό της επιχειρήσεων. Σε ανάλογες ανυπέρβλητες δυσκολίες προσέκρουσε και ο έκτακτος έλεγχος που άσκησαν τα ελεγκτικά όργανα της ΤτΕ στην Τράπεζα Κρήτης επί ένα τετράμηνο, από 20 Ιουνίου 1988 μέχρι 19 Οκτωβρίου 1988, οπότε διορίστηκε προσωρινός επίτροπος. Πάλι δεν διαπιστώθηκαν, ούτε μπορούσαν να διαπιστωθούν, λόγω του απορρήτου των καταθέσεων, οι υπεξαιρέσεις που είχαν γίνει".

1991, ειδικό δικαστήριο για το "σκάνδαλο Κοσκωτά". Αριστερά ο Γιώργος Πέτσος, δεξιά ο Μένιος Κουτσόγιωργας

Τα όσα επακολούθησαν είναι γνωστά. Η έρευνα απέδειξε ότι ο Κοσκωτάς είχε υπεξαιρέσει από την τράπεζα 33,5 δισεκατομμύρια, από την εποχή που ήταν ακόμη απλός υπάλληλός της. Η Τράπεζα Κρήτης κατέρρευσε και η χώρα συγκλονίστηκε από την πολιτική κρίση του 1989-1990, μαζί με τα ειδικά δικαστήρια και όσα άλλα έφερε αυτή η κρίση μαζί της. Κι ενώ επί σειρά ετών το κράτος έκανε ό,τι μπορούσε για να αβαντάρει τον Κοσκωτά (*), στην συνέχεια ήρθε να πληρώσει τα σπασμένα. Με την συνεργασία της ΤτΕ, χώρισε την Κρήτης σε "καλή" και "κακή" (για πρώτη φορά γινόταν κάτι τέτοιο στην Ελλάδα), πούλησε την "καλή" στον Λάτση (**) και έβαλε 38 δισ. δραχμές για να φτιάξει την "Νέα Τράπεζα Κρήτης", προκειμένου να εκκαθαρίσει την "κακή" και να αποσβέσει τους κραδασμούς.


---------------------------------------------
(*) Εδώ δεν θα φορτώσουμε όλα τα στραβά στον Μένιο Κουτσόγιωργα. Δεν μπορεί να ήταν μόνο ο Κουτσόγιωργας που έκανε πως δεν άκουγε αυτό που ρωτούσε κάθε έλληνας ("πού βρήκε τα λεφτά ο Κοσκωτάς;"), που ωθούσε τους διοικητές των ΔΕΚΟ να βάλουν τα διαθέσιμά τους στην τράπεζα του Κοσκωτά ή που παρακώλυε την διεξαγωγή του φορολογικού ελέγχου στην Κρήτης. Άλλωστε, ο Χαλικιάς είναι καταπέλτης στην έκθεσή του, αποδίδοντας ευθέως την κυβέρνηση ευθύνες για -εκούσια ή ακούσια- υπόθαλψη ή και συγκάλυψη του σκανδάλου: "Η Τράπεζα της Ελλάδος είχε προτείνει στην κυβέρνηση από τις αρχές τού 1988 τις νομοθετικές αυτές ρυθμίσεις (ενν. την άρση του απορρήτου των καταθέσεων έναντι της ΤτΕ)". Εξ άλλου, η απορία από πού κι ως πού μια τράπεζα διορίζει ως διευθυντή συναλλάγματος κάποιον άγνωστό της 25χρονο, ο οποίος διώκεται στις ΗΠΑ για πλαστογραφία, δεν απαντήθηκε ποτέ.

(**) Αιφνιδιάζοντας τους πάντες, η Eurobank του ομίλου Λάτση πρόσφερε το αστρονομικό ποσό των 93 δισ. δραχμών, όταν έναν χρόνο νωρίτερα ο Σάλλας έδινε μόνο 17 δισ. για λογαριασμό της Πειραιώς και ενώ οι πιο αισιόδοξες προβλέψεις είχαν ως οροφή τα 30 δισεκατομμύρια. Ο γενικός διευθυντής τής Eurobank Ν. Νανόπουλος είχε δηλώσει τότε: "Δεν προσφέραμε περισσότερα από όσο αξίζει η τράπεζα, αλλά, ασφαλώς, εάν γνωρίζαμε πόσο χαμηλές θα ήταν οι προσφορές των άλλων, θα διαμορφώναμε άλλη προσφορά".

Σαββατιάτικα (95) - τα γκομενιάρικα

*** Πλέον θυμίζεις γκόμενα που τριγυρνάει στα κατεχόμενα. *** Το φάγατε το παλληκάρι με την γκρίνια σας, κωλόπαιδα. *** Δεν κατάλαβα τι σας πείραξε στον στίχο που έγραψε και τραγούδησε ο μακαρίτης, αφιερώνοντάς τον στην Κύπρο. *** Έχετε κάτι με τις γκόμενες από τα κατεχόμενα; *** Δηλαδή, εκείνη η αηδία το "χρυσοπράσινο φύλλο ριγμένο στο πέλαγο" τί παραπάνω είχε; *** Ή ξεχάσαμε τις ασυναρτησίες του Βιολάρη "Έσει έ-βερεβε-ναν ά-βαραβα-στρον τζιαι ε-βερεβε-ν μιτσίν μες τους-βουρουβου-ς εφτά-βαραβα πλανή-βιριβι-τες για-βαρα-λουρου-βουρου-δα μου"; *** Οι εγγλέζοι κλαίγανε κάποτε για την Νταϊάνα, εμείς κλαίμε τώρα για τον Παντελίδη. *** Εμ, ο βλαχοβαλκανισμός δεν κρύβεται ούτε στα τροχαία δυστυχήματα. *** Γίδια. *** Με σαλτάρει που σας χαλάγανε τα πανέρια του Παντελίδη, εσάς που πηγαίνατε στις συναυλίες του Αλκίνοου και χαλάγατε τρεις αναπτήρες Μπικ για την αγορά του Αλ Χαλίλι. *** Που να σας χέσω την κουλτούρα, στραβάδια.

Νεαρέ! Σε σένα μιλάω! Μ' ακούς;

*** Μπρος γκρεμός και πίσω γκόμενες, πάρε με τηλέφωνο. *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί το τραγουδάει ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου; *** Ρε σεις, ποιός είναι πάλι αυτός ο Μπόργιανς; *** Όποιος προλαβαίνει φτιάχνει και μια λίστα με έλληνες καταθέτες στο εξωτερικό; *** Τι διάολο, τόσα λεφτά έχουν οι έλληνες και οι λίστες πάνε κι έρχονται; *** Πολύ χάρηκα που η Στάη μέσα σε δέκα χρόνια πλήρωσε κανονικά τους φόρους της και της περίσσεψαν και δυόμισυ μύρια. *** Έτσι πρέπει, να αμείβονται σωστά η εργατικότης, η τιμιότης και η δημοσιογραφική ειλικρίνεια. *** Εσύ δεν είσαι γκόμενα, είσαι απ' τα φαινόμενα. *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί το έγραψε ο Μάνος Ελευθερίου και το τραγουδάει ο Ηλίας Κλωναρίδης; *** Ψυχάρης ο Ανδρέας: "Γιατί δεν δίνει ονόματα και αποδείξεις ο Τσίπρας για την διαπλοκή;" *** Ανδρέα, γιατί δεν ρωτάς τον μπαμπά σου; *** Αρχίνα από τα εύκολα, ρωτώντας τον γιατί σε έβγαλε "Ανδρέα". *** Εκτός αν είσαστε τσακωμένοι και θες να του βγάλεις το μάτι. *** Αν κατάλαβα καλά, εκεί στα κανάλια κλαίνε γιατί, αν περάσει του Παππά, θα μείνουν 5000 εργαζόμενοι στον δρόμο. *** Συμπέρασμα: οι απολυμένοι των καναλιών βγάζουν κλάμα, οι απολυμένοι της Χαλυβουργικής ή του δημοσίου δεν βγάζουν. *** Πειράζει που χέστηκα για το αν θα μείνουν άνεργες η Καινούργιου, η Σκορδά ή το κοντομηνοπούτανο; *** Και μη μου πείτε ότι δεν είναι μόνο αυτές, γιατί εγώ αυτές βλέπω να κλαίνε.

Σταύραξ: "Δεν είμαι καραγκιόζης για να ανεβαίνω στα τρακτέρ". Γιόλο!

*** Τι την έπιασε αυτή την γκόμενα και κερνά σφηνάκια μη προβλεπόμενα; *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί είναι του Δημήτρη Φάκου; *** Σταύραξ: "Φτιάχνετε λιγότερους και ισχυρότερους ολιγάρχες." *** Δηλαδή, ρε Σταύρακα, σήμερα έχουμε πολλούς ολιγάρχες; *** Ρε μπαγάσα, την κλαπαρχιδιά την έχεις στο αίμα σου τελικά. *** Αυτό που η κυβέρνηση πήρε από τον Κόκκαλη κοντέηνερ για τους μετανάστες με δώδεκα χιλιάρικα το ένα, πώς το βλέπετε; *** Γιατί δεν τους έπαιρνε δυάρια στην Κυψέλη με ένα δεκάρικο; *** Μ' αρέσει που τσιτώσατε με την παπαριά τού Λαζόπουλου για τους ανάπηρους, λες και πρώτη φορά είπε παπαριά ο καραπαπάρας. *** Στον θεό σας τώρα, είναι κωμικός ο Λάκης; *** Εσείς έχετε κάνει ποτέ την παρέα να γελάσει λέγοντας ανέκδοτο με κλανιές; *** Στό 'πα να κάτσεις φρόνιμα, δεν ξαναπιάνω γκόμενα. *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί είναι του Βασίλη Τσιτσάνη; *** Όταν λέτε ότι αποσύρονται τα χαρτονομίσματα των 500 ευρώ, εννοείτε ότι όντως υπάρχουν χαρτονομίσματα των 500 ευρώ; *** Κι εγώ που νόμιζα ότι ήταν σκηνοθετικό εφεύρημα του Καπουτζίδη για την Ντάλια του "Παραπέντε"... *** Αληθεύει ότι αυτά τα τσογλάνια του Σκάι κόψανε την εκπομπή τού Μπογδάνου; *** Ρε σεις, έχετε σκεφτεί ότι χρειάστηκαν 4 εκατ. χρόνια εξέλιξης του ανθρώπινου είδους για να φτάσουμε στον Μπογδάνο;

Ο Παντελίδης σας χάλασε;

*** Και εξακολουθείτε να ισχυρίζεστε ότι υπάρχει θεός που είναι και πάνσοφος; *** Για όλα φταίνε οι γκόμενες, οι πρώην κι οι επόμενες, ανώνυμες κι επώνυμες και γενικώς. *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί είναι του Δήμου Μούτση; *** Αναρωτιέμαι αν είναι καλύτερα τώρα που Tus-Σταν-Νάγια βγάζουν τα τραγούδια τους τζάμπα στο Γιουτιούμπ ή τότε που πληρώναμε για να πάρουμε Μπιθικώτση-Διονυσίου-Μητροπάνο. *** Μου είπαν ότι αυτός ο Σφακιανάκης της Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος έκανε καλή δουλειά 20 χρόνια τώρα και γι' αυτό έπεσαν να τον φάνε. *** Εμ, βλέπουν προκοπή οι άξιοι σ' αυτόν τον τόπο; *** Α propos, αυτή δεν είναι η υπηρεσία που έστειλε κατηγορούμενο τον Γέροντα Παστίτσιο; *** Και που από μαλακία της τραβολογιόταν εφτά χρόνια ο άλλος επειδή φιλοξένησε στην σελίδα του link σε ιστολόγιο που ειρωνευόταν τον Λιακόπουλο; *** Έχω μια υπόνοια, ίδια είναι τα δρώμενα, μάλλον με γουστάρει φίλε η δική σου γκόμενα. *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί είναι των Goin' Through; *** Στην χώρα όπου είναι ο Τατσόπουλος συγγραφέας, ο Ράμφος διανοητής, ο Μαραντζίδης ιστορικός, ο Μανδραβέλης αναλυτής, ο Καψής δημοσιογράφος και ο Τσίπρας αριστερός, γιατί να μην είναι ο Παντελίδης τραγουδιστής; *** Και της Λυρικής, μη σου πω. *** Αλαφούζος: "Ας έρθουν να κλείσουν τον Σκάι και... τα λέμε!" *** Ωχ, βλέπω τον πρόεδρο να φοράει φυσεκλίκια. *** Πρόεδρε, κάν' το Κούγκι! *** Κι αν δεν βρεις φιτίλι, βάλε φωτιά στ' αρχίδια του Πορτοσάλτε. *** Είπα φεύγω, φεύγω, φεύγω, θα βρω άλλη γκόμενα, να 'μαι 'γω καλά μωρό μου και από γυναίκες, νά! *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί είναι των Βαζαίου-Γιαννούλη; *** Αργεί η Τσικνοπέμπτη; *** Γιώργη, πεθύμησα λίγο σύγκλινο καπνισμένο με φασκόμηλο. *** Ρε σεις, σοβαρά το λέτε ότι ο κύπριος φοιτητής παίρνει τετρακό πενή αποζημίωση επειδή πριν 10 χρόνια σκόνταψε σε μια ζαρντινιέρα; *** Εμείς, ρε πούστη μου, τόση γκίνια έχουμε και δεν σκοντάφτουμε πουθενά; *** Άνθιμος: "Θεωρώ έγκλημα να έρθουν οι πρόσφυγες στην Θεσσαλονίκη."

Ευτυχισμένα χρόνια

*** Σωστός ο παναγιώτατος! *** Πότε πήγαν πρόσφυγες στην Θεσσαλονίκη, που θα πάνε και τώρα; *** Άσε δε που δεν είναι χριστιανοί, άρα δεν πρόκειται ούτε δεκάλεπτο για κερί να τους πάρουμε. *** Η γκόμενά σου είναι χαζή κι εσύ μοιάζεις με τσόντα, υπαλληλάκος δηλαδή της τάξης τρεις κι ογδόντα. *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί είναι του Παύλου Σιδηρόπουλου; *** Ελπίζω ότι δεν σας τα έκανα μπαούλο σήμερα αλλά τί φταίω εγώ που με πιάσανε τα γκομενιάρικά μου; *** Δεν ξέρω αν προσέξατε την λεζάντα της πρώτης φωτογραφίας αλλά πρέπει να σας πω ότι η απάντηση που μου έδωσε ο πιτσιρικάς ήταν: "are you talking to me?" *** Φυσιολογική απάντηση, αφού μιλάμε για τον μεγάλο Ρόμπερτ ντε Νίρο. *** Στην τελευταία φωτογραφία ίσως (ίσως, λέω) να αναγνωρίσατε το ζεύγος Κώστα και Δάφνης Σημίτη σε στιγμές καλοκαιρινής ξενοιασιάς (αριστερά ο Σπύρος Σημίτης). *** Απορώ κι εγώ με τον εαυτό μου πώς κατάφερα και συνδύασα γκομενιάρικη διάθεση, ντε Νίρο και Σημίτη! *** Σοβαρό ιστολόγιο έχω... *** Τα μούσμουλα τα ώριμα γίνονται μαρμελάδα κι οι δύσκολες οι γκόμενες το ψάχνουνε με δάδα. *** Δηλαδή αυτό είναι καλό γιατί είναι των Ημισκούμπριων; *** Άντε, καλύτερα να σας αφήσω τώρα γιατί δεν ξέρω κι εγώ πού θα φτάσω αν συνεχίσω. *** Καλό σουκού να έχετε! ***

Τράπεζα της Ελλάδος - 21. Το πρόγραμμα σταθερότητας 1985-1987

Το 1985 εκτυλισσόταν ως τραγωδία για την οικονομία με όλους τους μακροοικονομικούς δείκτες να χειροτερεύουν. Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών έφτασε στο 10% του ΑΕΠ, ενώ μέχρι τότε κυμαινόταν σε -επίσης υψηλά- επίπεδα από 5% έως 6,4%. Το εμπορικό έλλειμμα διευρύνθηκε κι άλλο. Το ισοζύγιο πληρωμών επιδεινώθηκε. Η εισροή άδηλων πόρων (κυρίως εμβάσματα μεταναστών) μειώθηκε για έκτη συνεχόμενη χρονιά. Ο πληθωρισμός πήγαινε φουριόζος για 25%. Οι δανειακές ανάγκες του δημοσίου, από το πολύ υψηλό 15,6% επί του ΑΕΠ του 1984 αναμένονταν να ξεπεράσουν το 18%. Η πιστωτική επέκταση φαινόταν ότι θα ξεπερνούσε κατά 6 ή 7 μονάδες τον στόχο του 21,3%. Όσο για το χρέος, πήγαινε για εκτραχηλισμό: από τα σκάρτα 4,5 δισ. δολλάρια του 1978, θα άγγιζε τα 15 δισ. στο τέλος της χρονιάς.

Ανδρέας Παπανδρέου και Κώστας Σημίτης, την εποχή που όλα πήγαιναν καλά μεταξύ τους.

Καθώς ήταν σαφές ότι η κατάσταση ήταν αδιέξοδη και η σύνταξη του προϋπολογισμού του 1986 θα καθίστατο άλυτος γρίφος, ο Ανδρέας Παπανδρέου πήρε την μεγάλη απόφαση να επισπεύσει τις εκλογές. Κι αφού τις κέρδισε άνετα (με το σύνθημα "για ακόμη καλύτερες μέρες"), προχώρησε σε πλήρη αναδιάρθρωση της οικονομικής του πολιτικής, εφαρμόζοντας ένα "πρόγραμμα σταθερότητας" διετούς διάρκειας, το οποίο ανακοινώθηκε στις 11/10/1985.

Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο κι όσο κι αν κάποιοι δυσανασχετούν μ' αυτή την διαπίστωση, το πρόγραμμα σταθερότητας που ανέλαβε να βγάλει πέρα ο διάδοχος του Αρσένη στο υπουργείο εθνικής οικονομίας, ο Κώστας Σημίτης, είχε έντονα νεοφιλελεύθερα χαρακτηριστικά (*): πάγωμα εισοδημάτων (μισθών, ημερομισθίων και συντάξεων) για δυο χρόνια (με απόλυτη απαγόρευση χορήγησης αυξήσεων ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα), ιδιωτικοποιήσεις, κίνητρα προς το ξένο κεφάλαιο για επενδύσεις στην Ελλάδα, αναστολή των συμβάσεων εργασίας, μείωση κοινωνικών παροχών, άρση ορισμένων περιορισμών στις απολύσεις κλπ.

Επρόκειτο για το μεγαλύτερο οικονομικό σοκ που γνώριζε η ελληνική κοινωνία μετά το 1953. Ακολούθησε θύελλα πολιτικών και κοινωνικών αντιδράσεων και το μέχρι τότε πανίσχυρο ΠαΣοΚ κλυδωνίστηκε. Παρά το ότι η Χαριλάου Τρικούπη διέγραψε εβδομήντα συνδικαλιστές και η ΓΣΕΕ διασπάστηκε, η αναταραχή δεν έλεγε να κοπάσει. Λάδι στην φωτιά έρριξε και ο χολωμένος Αρσένης, ο οποίος κατήγγειλε την κυβέρνηση για ιδεολογική μεταστροφή και για υιοθέτηση ενός οικονομικού μοντέλου που στηρίζεται στην εξαθλίωση των λαϊκών μαζών. Από δίπλα, η Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη υιοθετούσε έναν άκρατο λαϊκισμό, διοργανώνοντας εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και καταγγέλλοντας την κυβέρνηση για λήψη αντιλαϊκών μέτρων (!). Όμως, ούτε ο Παπανδρέου ούτε ο Σημίτης υποχώρησαν.

Η έκθεση του Χαλικιά στις αρχές τού 1987 είναι εξαιρετικά σημαντική. Κατ' αρχήν, ο διοικητής της ΤτΕ κατακεραυνώνει απροκάλυπτα την οικονομική πολιτική όλων των τελευταίων ετών και επικροτεί ευθέως το πρόγραμμα σταθερότητας: "Η νέα οικονομική πολιτική ισοδυναμεί με εγκατάλειψη της πολιτικής της βαθμιαίας προσαρμογής της οικονομίας, η οποία εφαρμόστηκε στα τελευταία χρόνια χωρίς όμως ικανοποιητικά αποτελέσματα. Πρόκειται για τομή στη μεταπολεμική οικονομική πολιτική που, εφόσον συμπληρωθεί με κατάλληλα μέτρα διαρθρωτικής πολιτικής και εφαρμοστεί στα επόμενα χρόνια με συνέπεια, θα επηρεάσει αποφασιστικά την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Χαρακτηρίζεται από ρεαλισμό γιατί στηρίζεται στην ορθή διάγνωση ότι οι δυσκολίες συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με διαρθρωτικές ανισορροπίες, αλλά συγχρόνως είναι συνέπεια της εσφαλμένης οικονομικής πολιτικής που ασκήθηκε στο παρελθόν, σε μακροοικονομικό όσο και σε μικροοικονομικό επίπεδο".

Με την δική του αστική προοπτική, ο Χαλικιάς δεν είχε άδικο που ήταν χαρούμενος. Ο πληθωρισμός είχε πέσει από το 25% του 1985 στο 16,9% το 1986 (έναντι στόχου 16%), το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών υποχώρησε από τα 3,3 δισ. δολλάρια στα 1,7 δισ. (ακριβώς στον στόχο) και οι καθαρές δανειακές ανάγκες του δημοσίου μειώθηκαν κατά 3,9% (κοντά στον στόχο του 4%). Θετικό, κατά τον Χαλικιά, ήταν και το ότι οι πραγματικές αποδοχές των εργαζομένων μειώθηκαν κατά 8%, αν και τον στενοχωρούσε λίγο το γεγονός ότι η ιδιωτική κατανάλωση όχι μόνο δεν μειώθηκε αλλά αυξήθηκε και κατά 0,8%, κάτι που τον ώθησε στο συμπέρασμα ότι είτε μειώθηκαν υπέρμετρα οι αποταμιεύσεις είτε αυξήθηκαν τα εισοδήματα από την παραοικονομία (**).

Από την άλλη, ίσως ο διοικητής θα έπρεπε να είναι λίγο πιο προσγειωμένος. Σημαντικό ρόλο στις επιδόσεις του προγράμματος σταθερότητας έπαιξαν οι αλματωδώς βελτιούμενες διεθνείς συγκυρίες, όπως η κατακόρυφη πτώση της τιμής του πετρελαίου, η ραγδαία μείωση της τιμής του δολλαρίου και η παρατεταμένη μείωση των επιτοκίων στις διεθνείς αγορές. Παράλληλα, υπήρχε και ένα δυσάρεστο φαινόμενο που δεν έλεγε να αμβλυνθεί: το έλλειμμα του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών. Παρά το ότι τον Οκτώβριο του 1985 η δραχμή υποτιμήθηκε κατά 15% και το πρόγραμμα καθιέρωσε την επιβολή χρηματικών προκαταβολών στις εισαγωγές από 40% έως 80%, η διείσδυση των εισαγομένων βιομηχανικών προϊόντων αυξήθηκε, κάτι που αποδείκνυε την ανεπάρκεια της εγχώριας παραγωγής.

Παρένθεση. Αποκαλυπτική είναι η στάση του γνωστού συντηρητικού δημοσιογράφου Νίκου Νικολάου, ο οποίος, γράφοντας στην Καθημερινή, στήριξε τότε αναφανδόν τον Σημίτη και το πρόγραμμά του, σε σημείο που ο Μητσοτάκης διαμαρτυρόταν στην Ελένη Βλάχου. Πολλά χρόνια αργότερα, ο Νικολάου έγραψε: "Όμως το τίμημα αυτών των θετικών εξελίξεων υπήρξε βαρύ και πληρώθηκε κυριολεκτικά με το αίμα των εργαζομένων. Σημειωτέον ότι ακόμη και σήμερα, 20 χρόνια μετά, οι απώλειες αυτής της διετίας δεν έχουν αναπληρωθεί (…) οι σημερινοί μισθοί κινούνται στα επίπεδα του 1984 και η ανισοκατανομή του ΑΕΠ συνεχίζεται. Το σταθεροποιητικό πρόγραμμα του Σημίτη εξάντλησε όλη την επιρροή του στην αποτροπή της συναλλαγματικής κρίσης και στην άνοδο των επιχειρηματικών κερδών, αφήνοντας άθιχτες όλες τις παθογένειες της οικονομίας και αμετάβλητη τη δομή της". Κλείνει η παρένθεση.

Εφημερίδα Ταχυδρόμος, Κυριακή 13/10/1985. Η κυβέρνηση έχει εξαγγείλει από την Παρασκευή τα μέτρα
λιτότητας του προγράμματος σταθερότητας και τα όργανα έχουν ήδη αρχίσει να χτυπούν σε όλη την χώρα.

Το πρόγραμμα σταθερότητας ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1987 και ο Σημίτης άφησε την θέση του στον Παναγιώτη Ρουμελιώτη, δηλώνοντας ευχαριστημένος που η προσπάθεια απέδωσε καρπούς (***). Όμως, υπήρχαν και οι κακές πλευρές της κατάστασης, όπως η νέα αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά 6,4% και οι έντονα ανοδικές τάσεις των δανειακών αναγκών τού δημοσίου. Σημειωτέον ότι η αύξηση της κατανάλωσης συνδυάστηκε με αύξηση των καταθέσεων, γεγονός που αποδεικνύει ότι η παραοικονομία έκανε θραύση. Ο Χαλικιάς έσπευσε να συστήσει στην κυβέρνηση "δημοσιονομική πειθαρχία και συνετή νομισματική και εισοδηματική πολιτική".

Κάπως έτσι πήγαιναν τα πράγματα καθώς έμπαινε το καλοκαίρι του 1988, με τον πρωθυπουργό να βρίσκεται σε μόνιμη απουσία λόγω των πολύ σοβαρών προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζε. Τότε ήταν που έσκασε η βόμβα με την κατάρρευση της Τράπεζας Κρήτης, μια βόμβα την ισχύ της οποίας κανείς δεν μπορούσε τότε να υπολογίσει.



----------------------------------------
(*) Όταν γράφαμε την "Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού", αφιερώσαμε ειδικό κεφάλαιο στα όσα έγιναν εκείνη την περίοδο στον τόπο μας, με τίτλο "Ο πρώιμος ελληνικός νεοφιλελευθερισμός".

(**) Είτε και τα δυο, θα συμπληρώναμε εμείς.

(***) Για την ακρίβεια, το πρόγραμμα το ολοκλήρωσε με το ζόρι ο Ανδρέας Παπανδρέου. Κατά μία εκδοχή, ο ηγέτης του ΠαΣοΚ καταλάβαινε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να κερδίσει τις επόμενες εκλογές αν το πρόγραμμα συνεχιζόταν. Έτσι, εντελώς ξαφνικά, κήρυξε την λήξη του προγράμματος, εξαναγκάζοντας τον Σημίτη σε παραίτηση. Κατά μια δεύτερη εκδοχή, ο Παπανδρέου επενέβη για να προλάβει την ύφεση στην οποία θα οδηγούσε η σφιχτή δημοσιονομική πολιτική και ενώ ήδη η παγκόσμια οικονομία έμπαινε σε υφεσιακή τροχιά. Πάντως, το 1988 το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 3,5%, σημειώνοντας την μεγαλύτερη αύξηση της δεκαετίας.

Τράπεζα της Ελλάδος - 20. Ένας "τσάρος" στο τιμόνι

Δυο μόλις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Αρσένης έκανε την πρώτη του έκθεση σε μια κακή συγκυρία: μετά από πολύ καιρό, το 1981 ήταν η πρώτη χρονιά που το ΑΕΠ κατέγραψε μείωση, έστω και μικρή (-0,2%). Ταυτόχρονα, ο πληθωρισμός άγγιξε το 25% και το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών χτύπησε κόκκινο. Ο διοικητής κατηγόρησε τις προηγούμενες κυβερνήσεις (εμμέσως δε και τον προκάτοχό του) ότι επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους στην εξουδετέρωση των συμπτωμάτων του πληθωρισμού αντί να καταπολεμήσουν τα αίτιά του και κάλεσε την κυβέρνηση του ΠαΣοΚ να ακολουθήσει συνεπή αντιπληθωριστική πολιτική. Και όμως, ο ίδιος ο Αρσένης ήταν που μέχρι πριν λίγο καιρό επέβλεπε το οικονομικό πρόγραμμα της νέας κυβέρνησης, βάσει του οποίου στα τέλη του 1981 χορηγήθηκαν τεράστιες αυξήσεις (35% κατά μέσο όρο) στους κατώτερους και χαμηλούς μισθούς, βάσει των περίφημων "διορθωτικών ποσών", κάτι που οδήγησε σε άμεση εκρηκτική άνοδο του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών.

Στις 5 Ιουλίου 1982, ο Γεράσιμος Αρσένης ανέλαβε και το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου εθνικής οικονομίας, συγκεντρώνοντας στο πρόσωπό του δυο ιδιότητες οι οποίες θεωρούνται ασυμβίβαστες στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Έτσι, σηματοδοτήθηκε η απόλυτη συμπόρευση της ΤτΕ με την κυβερνητική οικονομική πολιτική.

1981: Ο Α.Παπανδρέου συγχαίρει τον Γ. Αρσένη επί τη αναλήψει των καθηκόντων του ως διοικητής της ΤτΕ.
Στο φόντο, ο υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και αργότερα διοικητής της Εθνικής Κτηματικής Ευάγ.Κουλουμπής.

Σύμφωνα με τον Αρσένη, η ακολουθούμενη κατά την τελευταία δεκαετία πολιτική συνεχούς υποτιμήσεως της δραχμής ήταν εσφαλμένη και οδήγησε σε υπερβολική υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, ο ίδιος δε πρότεινε να ληφθούν μέτρα προς αύξηση της παραγωγικότητος. Παρά ταύτα, στην επόμενη ακριβώς έκθεσή του (αρχές του 1983), ο διοικητής τής ΤτΕ επισημαίνει τελείως διαφορετικά πράγματα. Αφού παρατηρεί ότι "η συναλλαγματική πολιτική που ασκήθηκε το 1982 είχε ως στόχο τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας", σημειώνει ότι αυτή η πολιτική "είχε ως αποτέλεσμα την υποτίμηση της σταθμισμένης ισοτιμίας της δραχμής κατά 9,5%". Και σαν να μην έφτανε αυτό, υπενθύμισε ότι "στις πρώτες μέρες του 1983 η δραχμή υποτιμήθηκε εφ' άπαξ κατά 15,5%, με σκοπό να επανακτηθεί το χαμένο τα τελευταία χρόνια έδαφος στην ανταγωνιστικότητα". Αλήθεια, τί μεσολάβησε και μέσα σε έναν χρόνο άλλαξαν άρδην οι απόψεις του υπουργού και διοικητή της ΤτΕ; Στην έκθεση δεν δίνεται καμμιά εξήγηση.

Ως υπουργός εθνικής οικονομίας, ο Αρσένης έψαχνε λόγους να καμαρώνει αλλά δεν έπειθε. Για παράδειγμα, επιχείρησε να πείσει ότι τα πράγματα πάνε καλά, επειδή την ύφεση -0,2% του 1981 την διαδέχτηκε μια αναιμική αύξηση 0,2%. Επίσης, εκτίμησε ως θετική την πτώση του πληθωρισμού στο 21% (έναντι 24,5% του 1981), παρ' ότι όλη η Ευρώπη πορευόταν με μονοψήφια ποσοστά. Εν πάση περιπτώσει, και ως υπουργός οικονομίας και ως διοικητής της ΤτΕ, ο Αρσένης είχε την ακλόνητη πεποίθηση ότι τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας μπορούσαν να λυθούν άμεσα, με συνέπεια να αρχίσει τάχιστα μια ραγδαία ανάπτυξη.

Εννοείται ότι για όλο το χρονικό διάστημα που ο Αρσένης παρέμεινε ως "τσάρος της οικονομίας", δεν έχει νόημα να μιλάμε για τα έργα και την πολιτική τής Τράπεζας της Ελλάδος, εφ' όσον το ίδρυμα ήταν υποταγμένο πλήρως στην κυβέρνηση. Έτσι, σε όλη αυτή την περίοδο, το μόνο που έκανε η ΤτΕ ήταν να φροντίζει για την εξυπηρέτηση των οικονομικών κυβερνητικών σχεδίων. Για παράδειγμα:

(α) Έδινε ανάσες στις κρατικές τράπεζες, μέσω αναχρηματοδοτήσεων, πιστώσεων και παρατάσεων. Ανάμεσά τους, πρώτη και καλύτερη η Αγροτική και από δίπλα η Εθνική Κτηματική, η Τράπεζα Υποθηκών, η Τράπεζα Επενδύσεων, η ΕΤΕΒΑ, η Γενική, η ΕΤΒΑ κλπ

(β) Στήριζε κρατικές επιχειρήσεις και οργανισμούς, προσφέροντάς τους πιστώσεις και, κυρίως, παρατάσεις εξόφλησης των δανείων τους. Μεταξύ αυτών ήταν η Εθνοκτηματική (θυγατρική της Εθνικής Κτηματικής), η ΠυρΚαλ, η Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Υδάτων, η Κεντρική Υπηρεσία Διαχείρισης Εγχώριας Παραγωγής (ΚΥΔΕΠ), η Κοινοπραξία Συνεταιριστικών Οργανώσεων Σουλτανίνας (ΚΣΟΣ), ο Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός (ΑΣΟ), η Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης (ΕΒΖ) κλπ.

(γ) Κατά πρωτοφανή τρόπο, η ΤτΕ ενέκρινε πιστώσεις ακόμη και για ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ως η πλέον χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση θεωρείται η απόφαση της 28/4/1982 για χρηματοδότηση της Νεστλέ με 1,5 δισ. δραχμές.

(δ) Με βάση την κυβερνητική άποψη ότι "η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ επέτρεψε την ανεμπόδιστη είσοδο των κοινοτικών προϊόντων στην ελληνική αγορά και έκανε περισσότερο εμφανή τη διαφορά στην παραγωγικότητα" αλλά και την κυβερνητική απόφαση για "λήψη μέτρων προστασίας των κλάδων που αντιμετώπιζαν δυσχέρειες μετά την ένταξη", η ΤτΕ χρηματοδοτούσε αφειδώς γεωργικές επιχειρήσεις: Μύλοι Θράκης, Ουζουνόπουλος, Εκκοκκιστήρια Μακεδονίας, Καπετανάκης, Μελισσείδης, Αλλαμανής, Πετρίδης, Πετρόπουλος... Αυτή η τακτική κράτησε μέχρι το 1985, αν και ακόμη και το 1988 καταγράφονται δυο-τρεις σοβαρές χρηματοδοτήσεις, μεταξύ των οποίων εκείνη της Reemtsma (καπνά).

Για να ολοκληρώσουμε την αναφορά μας στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο, επιβάλλεται να σημειώσουμε και την καινούργια αρμοδιότητα που ανατέθηκε στην τράπεζα: την χρηματοδότηση των εξοπλιστικών προγραμμάτων των ενόπλων δυνάμεων.

1982: Ο υπουργός εθνικής οικονομίας Γεράσιμος Αρσένης δίπλα στον Ανδρέα Παπανδρέου. Διακρίνονται ακόμη (από
αριστερά) οι υπουργοί Γεώργιος Γεννηματάς, Κάρολος Παπούλιας, Αναστάσιος Πεπονής και Άκης Τσοχαντζόπουλος

Καθώς το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης άρχισε να ετοιμάζει τον προϋπολογισμό του 1984, έγινε σαφές ότι "το πράγμα δεν έβγαινε". Ο πληθωρισμός δεν έλεγε να υποχωρήσει, η ανάπτυξη δεν έλεγε να έρθει, το ισοζύγιο πληρωμών δεν έλεγε να συνέλθει. Κι από δίπλα, το δημόσιο χρέος είχε σκαρφαλώσει στο 23,8% του ΑΕΠ (8,1 δισ. δολλάρια) από το 10,5% του 1978. Στις 20 Φεβρουαρίου 1984 ο Ανδρέας Παπανδρέου αποφάσισε να περιορίσει τον Αρσένη στα υπουργικά του καθήκοντα και να τοποθετήσει στην διοίκηση της ΤτΕ τον μέχρι τότε Α' υποδιοικητή Δημήτρη Χαλικιά.

Τράπεζα της Ελλάδος - 19. Ο στασιμοπληθωρισμός και η ύφεση του 1980

Η απαισιοδοξία τού Ζολώτα επαληθεύεται το 1979, καθώς ξεσπάει μια δεύτερη πετρελαιική κρίση, χειρότερη από την προηγούμενη. Από τον Νοέμβριο του 1978 έχει εκδηλωθεί στο Ιράν η ισλαμική επανάσταση των αγιατολλάχ και 37.000 εργαζόμενοι στα διυλιστήρια έχουν κατεβεί σε απεργία διαρκείας, ρίχνοντας την ημερήσια παραγωγή ιρανικού πετρελαίου από 6 εκατ. σε 1,5 εκατ. βαρέλια. Στις 16 Ιανουαρίου 1979 ο Σάχης φεύγει από την χώρα και τέσσερις μέρες αργότερα η Σαουδική Αραβία αποφασίζει να μειώσει και την δική της παραγωγή. Η τιμή του πετρελαίου εκτινάσσεται κατά 36%.

Η ΤτΕ έχει ήδη κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας για πληθωριστική έκρηξη και εκτροχιασμό του προϋπολογισμού. Ο Ζολώτας μιλάει για κρίσιμες διαστάσεις στο πρόβλημα του ισοζυγίου εξωτερικών πληρωμών. Ακόμη, επισημαίνει την διόγκωση της παραοικονομίας, την οποία θεωρεί ως βασικό στοιχείο του νεοπλουτισμού και την χαρακτηρίζει ως "οικονομικά ιδιαίτερα επιβλαβή διότι τα εξ αυτής εισοδήματα τρέπονται κατά κανόνα εις επιδεικτικήν κατανάλωσιν και κυρίως εις ζήτησιν εισαγομένων ειδών". Τέλος, προτείνει την αναμόρφωση της λειτουργίας των ΔΕΚΟ με εκλογίκευση της λειτουργίας τους και μείωση των ελλειμμάτων τους.

15/5/1980: Ο Κων. Καραμανλής ορκίζεται ως πρόεδρος της δημοκρατίας, υπό το βλέμμα του πρωθυπουργού Γ. Ράλλη.

Όμως, η πολιτική συγκυρία πνίγει την φωνή τού διοικητή τής ΤτΕ. Με το ΠαΣοΚ να έρχεται ακάθεκτο προς την εξουσία και τον Καραμανλή να στρέφεται προς την προεδρία τής δημοκρατίας, ο Ράλλης που τον διαδέχεται στην πρωθυπουργία και στην ηγεσία τής Νέας Δημοκρατίας προσπαθεί να σώσει την παρτίδα υιοθετώντας πολιτική υποσχέσεων και παροχών. Η παράνοια διογκώνεται: αφού η δεξιά μοιράζει λεφτά, φαντάσου τι έχει να γίνει όταν βγουν οι σοσιαλιστές...  Η κατανάλωση αυξάνεται, η παραγωγή μειώνεται, ο πληθωρισμός τραβάει την ανηφόρα και ο Ζολώτας τραβάει όσα μαλλιά τού έχουν απομείνει: "οι πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία συνεχίζονται αμείωτες και οι διαταρακτικές τους επιδράσεις στη νομισματική κυκλοφορία (εσωτερική και εξωτερική) αλλά και στην οικονομική συμπεριφορά των ιδιωτών εξακολουθούν να εμφανίζουν οξύτητα".

Προσπαθώντας να τιθασσεύσει τον πληθωρισμό, η Τράπεζα της Ελλάδος μηχανεύεται τρόπους περιορισμού τής νομισματικής κυκλοφορίας. Έτσι, αυξάνει τα επιτόκια καταθέσεων κατά 4 μονάδες, των εντόκων γραμματίων κατά 3 και των τραπεζικών ομολόγων κατά 5, με αντίστοιχη αύξηση στα επιτόκια καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων αλλά και των δανείων προς το εμπόριο. Λίγο πριν τις εκλογές τού 1981, ο Ζολώτας στέλνει στον Ράλλη ένα έγγραφο-φωτιά όπου προβλέπει ότι ο προϋπολογισμός του 1980 θα κλείσει με έλλειμμα 20 δισ. δραχμών ενώ η κυβέρνηση περίμενε πως θα είναι πλεονασματικός κατά 6 δισ., προσθέτοντας ότι "το συνολικό άνοιγμα της δημοσιονομικής διαχειρίσεως θα φθάσει το 1981 στα 169 δισ. δρχ. έναντι 126 δισ. δρχ. του 1980 και 93,4 δισ. δρχ. του 1979".

Η σημαντικώτερη διαπίστωση του Ζολώτα ήταν ότι η ελληνική οικονομία έπασχε από την εξαιρετικά επικίνδυνη ασθένεια που λέγεται στασιμοπληθωρισμός. Με τον τιμάριθμο να τρέχει με υπερδιπλάσια ταχύτητα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ο κόσμος κατανάλωνε αντί να αποταμιεύει "για να μη φάει τα λεφτά ο πληθωρισμός". Παράλληλα, η κυβέρνηση, προκειμένου να τονώσει τις επενδύσεις, σκόρπιζε φτηνό χρήμα μέσω επιδοτήσεων κάθε είδους αλλά ελάχιστο από αυτό το χρήμα πήγαινε πραγματικά σε επενδύσεις: με τα τραπεζικά επιτόκια να βρίσκονται ψηλά, οι "επενδυτές" έπαιρναν το φτηνό χρήμα και απλώς το κατέθεταν σε κάποιους τραπεζικούς λογαριασμούς προκειμένου να καρπωθούν άκοπα την διαφορά του επιτοκίου. Πρόκειται για την χαρακτηριστικώτερη εικόνα κατάντιας της ελληνικής οικονομίας, για την οποία (παρά τα αντιθέτως θρυλούμενα εδώ και χρόνια) σίγουρα δεν ευθύνονται οι κυβερνήσεις τού ΠαΣοΚ.

Αυτή η υπέρμετρη κατανάλωση "έφτιαχνε" τα νούμερα αλλά δεν μπορούσε να συσκοτίσει την ουσία. Μπορεί η κυβέρνηση να επαιρόταν ότι η αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ έφτασε το 25% αλλά η ΤτΕ ήταν καταπέλτης: μόνο 1% συνιστούσε αύξηση πραγματικών εισοδημάτων! Το υπόλοιπο 24% αντιστοιχούσε στον πληθωρισμό.

Στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981, το ΠαΣοΚ κέρδισε, όπως ήταν αναμενόμενο. Δυο μέρες αργότερα, ο Ζολώτας στέλνει στον υπουργό συντονισμού Απόστολο Λάζαρη έγγραφο αγωνίας, το οποίο άρχιζε με την φράση "η οικονομική κατάσταση της χώρας είναι κρίσιμη". Στο έγγραφο αυτό ο διοικητής της ΤτΕ επισημαίνει για πολλοστή φορά την εσφαλμένη πιστωτική επέκταση, την υπέρμετρη αύξηση της ρευστότητας και την λανθασμένη δημοσιονομική πολιτική του παρελθόντος, υπογραμμίζει την μείωση της ανταγωνιστικότητας και την πτώση της παραγωγικότητας, διαπιστώνει ότι η πραγματική οικονομία έχει μπει σε ύφεση, σημειώνει ότι τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας έχουν πέσει κάτω από το επίπεδο ασφαλείας, εκδηλώνει έντονη ανησυχία για την πορεία τού ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών, εκτιμά ότι ο δανεισμός αποτελεί σοβαρή απειλή για την σταθερότητα και θεωρεί ως εκ των ων ουκ άνευ την μείωση των δαπανών της κεντρικής κυβέρνησης.

Στο ίδιο έγγραφο, ο Ζολώτας δεν διστάζει να προχωρήσει σε υποδείξεις σχετικά με ένα πρόγραμμα οικονομικής σταθεροποίησης που θα έπρεπε να μπει αμέσως σε εφαρμογή. Είναι σαφές ότι με αυτό το έγγραφο ο διοικητής της ΤτΕ επιχειρούσε να επηρεάσει την οικονομική πολιτική που, λίγες μέρες αργότερα, θα παρουσίαζε η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση στις προγραμματικές δηλώσεις της. Όπως εκμυστηρευόταν στις προσωπικές του συζητήσεις, ο Ζολώτας θεωρούσε την διαφαινόμενη οικονομική πολιτική τού ΠαΣοΚ ως φιλολαϊκή αλλά αδιέξοδη και ατελέσφορη.

Οι νικητές των εκλογών της 18/10/1981. Στην ένθετη φωτογραφία: η Αυγή της επόμενης μέρας
(με το σφυροδρέπανο ακόμη στον τίτλο της) αναγγέλλει το "σάρωμα της δεξιάς".

Μάταια ο διοικητής τής ΤτΕ περιμένει απάντηση από τον υπουργό συντονισμού. Στις 3 Νομεβρίου 1981, ο Ξενοφών Ζολώτας υποβάλλει την παραίτησή του και αποχωρεί οριστικά από την τράπεζα, στο τιμόνι της οποίας βρέθηκε συνολικά επί 19,5 χρόνια. Στην θέση του τοποθετείται αυθημερόν ένας κεφαλλονίτης οικονομολόγος, στον οποίο ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αναθέσει την σύνταξη του οικονομικού προγράμματος της κυβέρνησής του: ο Γεράσιμος Αρσένης.