Ο κύκλος των κρίσεων

Πριν ενάμισυ αιώνα, ο Κάρολος Μαρξ με τον Φρειδερίκο Ένγκελς κατέδειξαν με απόλυτη σαφήνεια την περιοδικότητα των κρίσεων στον καπιταλισμό, καταγράφοντας μια μεγάλη κρίση κάθε 25 χρόνια και μια μικρότερη στο ενδιάμεσο. Δεν επρόκειτο για θεωρία αλλά για διαπίστωση, την οποία η ιστορία βάλθηκε να επιβεβαιώνει από τότε μέχρι την δεκαετία του 1970. Από το 1971, όταν ο Νίξον αποσύνδεσε το πολιτειακό δολλάριο από τον "κανόνα του χρυσού", βάζοντας ταφόπλακα στο Μπρέττον Γουντς, οι καπιταλιστικές κρίσεις εμφανίζονται όλο και συχνότερα.

Πράγματι, στα σαράντα χρόνια που ακολούθησαν, γίναμε μάρτυρες δυο μεγάλων πετρελαιικών κρίσεων κατά την δεκαετία του 1970, την χρεωκοπία πολλών χωρών τής Λατινικής Αμερικής κατά την δεκαετία του 1980, την κατάρρευση του χρηματιστηρίου του Τόκυο το 1990, την τραπεζική κρίση των σκανδιναβικών χωρών το 1991, την μεξικανική κρίση το 1994, την κρίση των "ασιατικών τίγρεων" το 1997, την ρωσσική χρεωκοπία του 1998, την κρίση από την πολιτειακή φούσκα τού διαδικτύου (φούσκα dot com) το 2000 και την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που προκλήθηκε από το σκάσιμο της φούσκας των στεγαστικών στις ΗΠΑ το 2007.

Αριθμός χωρών με σοβαρή τραπεζική κρίση από το 1800 ως σήμερα (δείγμα 70  χωρών) (*).

Στην βάση τους, όλες αυτές οι κρίσεις είναι εγγενείς στον καπιταλισμό, υπάρχουν δηλαδή στο dna του και οφείλονται αποκλειστικά στο κυνήγι του κέρδους. Θεωρητικώς, η αιτία για την επιτάχυνσή τους πρέπει να αναζητηθεί στην υιοθέτηση χρηματοοικονομικών συστημάτων τα οποία βασίζονται σε χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό. Στην ουσία, όμως, η υιοθέτηση τέτοιων συστημάτων επιβλήθηκε από το κυνήγι του κέρδους, μιας και αυτά τα συστήματα διευκολύνουν την επίτευξη αυτού του στόχου.

Το χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό, διαθέτει ένα μεγάλο πλεονέκτημα: επιτρέπει στην χώρα που το χρησιμοποιεί να αναβάλει οποιαδήποτε διαφαινόμενη κρίση, δημιουργώντας χρήμα από το πουθενά. Αυτό το "χρήμα από το πουθενά" λέγεται κομψά "ποσοτική διευκόλυνση" και διοχετεύεται στην αγορά μέσω "παροχής ρευστότητας" στις τράπεζες, χάρη στην οποία οι τελευταίες μπορούν να χρηματοδοτούν την "πραγματική οικονομία".

Παρένθεση. Προσέξτε τις λεξούλες που έβαλα σε εισαγωγικά στην προηγούμενη παράγραφο. Αν δεν ήρθατε πρόσφατα από τον Άρη, σίγουρα τις έχετε ακούσει κατ' επανάληψη από τα στόματα έγκυρων αναλυτών. Σας τις έβαλα στην σειρά σε μια πρόταση ώστε να καταλάβετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται. Κλείνει η παρένθεση.

Θα έλεγε κάποιος πως το χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό, αφού βοηθάει στην αναβολή εκδήλωσης μιας κρίσης, δεν είναι κακό. Και όμως! Ακόμη κι αν συμφωνήσουμε πώς η δημιουργία χρήματος από το πουθενά αναστέλλει την επέλευση της καταιγίδας, θα πρέπει παράλληλα να συμφωνήσουμε πως δεν γιατρεύει καμμιά από τις παθογένειες που γεννούν τέτοιες καταιγίδες. Για να το πούμε με επιστημονικά μεταφορικό τρόπο, οι μονεταριστικές επιλογές δεν καθαρίζουν το σύστημα από τα σκουπίδια του αλλ' απλώς σπρώχνουν αυτά τα σκουπίδια κάτω από το χαλί. Τα προβλήματα παραμένουν και απλώς μετακυλίονται σε άλλους τομείς της οικονομίας, αυξάνοντας τις δυσλειτουργίες. Μ' αυτόν τον τρόπο η καταιγίδα δεν εκδηλώνεται μεν αλλά μετατρέπεται σε τυφώνα, ο οποίος ξεσπάει αργότερα με περισσότερο καταστροφικές επιπτώσεις.

Για παράδειγμα, μερικά από τα προβλήματα που διογκώνονται καθώς μπαίνουν κάτω από το χαλί είναι τα μεγάλα ελλείμματα, η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της πλειοψηφίας των πολιτών (υπέρ της περαιτέρω συσσώρευσης πλούτου στα θυλάκια ολίγων), η διόγκωση των κρατικών χρεών, η απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος λόγω της αποθράσυνσης των τραπεζών, οι πάσης φύσεως φούσκες, η αστάθεια της αγοράς κλπ. Με άλλα λόγια, όλα εκείνα τα προβλήματα που αποτελούν την πρώτη ύλη οποιασδήποτε καπιταλιστικής κρίσης.

Η μαρξική σκέψη και οι μαρξιστές αναλυτές επιμένουν ότι ο καπιταλισμός έχει φάει τα ψωμιά του και πνέει τα λοίσθια. Οι καπιταλιστές οικονομολόγοι, από τους μετριοπαθείς κεϋνσιανιστές μέχρι τους θεωρητικούς τού νεοφιλελευθερισμού (Σουμπέτερ, Χάγεκ κλπ), υποστηρίζουν ότι το καπιταλιστικό οικοδόμημα κινδυνεύει από εγγενείς, δικές του αδυναμίες. Όπως και νά 'χει πάντως, η ουσία είναι ότι η μεγιστοποίηση του κέρδους (δηλαδή, η κεντρική ιδέα τού καπιταλισμού) ενθαρρύνει το κόψιμο κάθε ζώνης ασφαλείας και κάθε άγκυρας, οδηγώντας όλο το σύστημα σε μια διαβολική δίνη υφέσεων, ανακάμψεων, επεμβάσεων, καταρρεύσεων κλπ, οι σπείρες της οποίας όλο και στενεύουν.

Εν κατακλείδι και ενώ τα απόνερα της τελευταίας καπιταλιστικής κρίσης δεν λένε να υποχωρήσουν τελείως ακόμη, αν θέλαμε να διακινδυνεύσουμε μια πρόβλεψη, θα μπορούσαμε να στοιχηματίσουμε ότι θα υπάρξει και επόμενη σοβαρή καπιταλιστική κρίση, η οποία, όσο περισσότερο αργεί να εμφανιστεί, τόσο πιο ορμητικά θα εκληλωθεί. Κι αν θέλαμε να αυξήσουμε την απόδοση αυτού του στοιχήματος, θα ποντάραμε ότι το νομοτελειακά επερχόμενο κραχ θα είναι το χειρότερο όλων των εποχών. Χωρίς, μάλιστα, να αποκλείεται να σημάνει το τέλος τής κυριαρχίας του πολιτειακού δολλαρίου και συνάμα της ηγεμονίας των ΗΠΑ στον πλανήτη.

------------------------------------------------
(*) Προσέξτε την σχεδόν πλήρη έλλειψη τραπεζικών κρίσεων κατά την διάρκεια του Μπρέττον Γουντς. Αυτή δεν οφείλεται τόσο στην επίδραση των μέτρων που πάρθηκαν όσο στην τεράστια καταστροφή κεφαλαίων που προκάλεσε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος.

Τρία χρόνια κοροϊδίας

Συμπληρώσαμε, λοιπόν, τρία χρόνια αριστερά. Η πρώτη μας φορά αριστερά. Κι όπως όλες οι πρώτες φορές, είχε κι αυτή τα δικά της προβλήματα προσαρμογής. Δηλαδή, εδώ που τα λέμε, δεν ήσαν και πολλά αυτά τα προβλήματα. Ένα ήταν όλο κι όλο. Το πώς θα μετασχηματίσουμε τις λογής-λογής υποσχέσεις του παρελθόντος από απλά παραμύθια σε κανονική κοροϊδία, χωρίς να μας πάρουν με τις λεμονόκουπες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου μετασχηματισμού αποτελεί εκείνο το αλήστου μνήμης δημοψήφισμα του 2015. Σήμερα, η σύζυγος του πρωθυπουργού επιμένει να δηλώνει ανερυθριάστως ότι ο κ. Τσίπρας "δεν πρόδωσε, δεν εξαπάτησε και δεν είπε ψέματα", την ώρα που σε όλα τα σεμινάρια εξαπάτησης διδάσκεται ως παραδειγματικός ο τρόπος με τον οποίο διαστρεβλώθηκε πλήρως η καραμπινάτη ετυμηγορία τού ελληνικού λαού.

[του Κώστα Μητρόπουλου]

Υψηλού επιπέδου μετασχηματισμός υπόσχεσης σε κοροϊδία είναι κι αυτό που συμβαίνει με τους πλειστηριασμούς των πρώτων κατοικιών. Στην αρχή, το απόλυτο "κανένα σπίτι στα χέρια τραπεζίτη" πήρε έναν αστερίσκο, ο οποίος εξηγούσε ότι με την λέξη "σπίτι" εννοούμε μόνο την πρώτη κατοικία. Στην συνέχεια, ο πρωθυπουργός δεσμεύτηκε ότι δεν θα επιτρέψει ποτέ στις τράπεζες να εκπλειστηριάσουν την πρώτη κατοικία οποιουδήποτε οφειλέτη. Είναι πράγματι αξιοθαύμαστος ο "τσαμπουκάς" ενός πρωθυπουργού, ο οποίος προτιμάει να παίρνει όλο το θέμα στην πλάτη του αντί να κάνει το πολύ απλούστερο και πλήρως ευνόητο: να ψηφίσει έναν σχετικό νόμο! Είθισται στην πολιτική να αναλαμβάνουν δεσμεύσεις εκείνοι που ΔΕΝ κυβερνούν, δηλαδή τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Όταν έχεις την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, δεν υπάρχει λόγος να δεσμεύεσαι. Υλοποιείς κατ' ευθείαν.

Κατόπιν, ακόμη κι αυτή η δέσμευση άρχισε να νερώνεται. Ναι, θα προστατεύσουμε την πρώτη κατοικία αλλά αυτό δεν πρέπει επ' ουδενί να βάλει τις τράπεζες σε κίνδυνο, διότι κάτι τέτοιο θα τινάξει την επόμενη αξιολόγηση στον αέρα, καθ' όσον προαπαιτούμενο αυτής της αξιολόγησης είναι να μπουν σε σειρά τα κόκκινα δάνεια. Μ' αυτό το θαυμάσιο επιχείρημα, το συμφέρον των τραπεζών μπήκε πάνω από την ανάγκη οποιουδήποτε πολίτη να στεγάσει την οικογένειά του. Οι τράπεζες über alles! Κι ας διασώθηκαν με δεκάδες δισ., τα οποία επιβάρυναν το κρατικό χρέος και θα πληρωθούν από τους έλληνες πολίτες. Κι ας έχουν αφελληνιστεί σχεδόν πλήρως. Κι ας τους δόθηκε η δυνατότητα να συμψηφίζουν τις ζημιές τους επί μια ολόκληρη εικοσαετία, όταν για όλους τους άλλους ισχύει πενταετία. Κι ας έχουν ήδη αποσβέσει τις επισφάλειές τους κατά το μεγαλύτερο μέρος τους. Οι τράπεζες πάνω απ' όλα!

Κάπως έτσι, φτάσαμε ως εδώ, με τις υποσχέσεις για προστασία να συνεχίζονται ενώ άρχισαν οι διώξεις όσων εμποδίζουν τους πλειστηριασμούς και ενώ πολύ σύντομα αυτοί οι πλειστηριασμοί θα γίνονται ανεμπόδιστα μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ο μετασχηματισμός των υποσχέσεων σε κοροϊδία συνεχίζεται και ο πρωθυπουργός που "δεν πρόδωσε, δεν εξαπάτησε και δεν είπε ψέματα" επιμένει να μη λαμβάνει καμμιά νομοθετική πρωτοβουλία για την προστασία της πρώτης κατοικίας. Τί θα μπορούσε να κάνει ο νόμος; Πολλά! Για παράδειγμα:
- θα μπορούσε να καταστήσει υποχρεωτική την διαγραφή ολόκληρων των δάνειων ή των τμημάτων τους για τα οποία οι τράπεζες έχουν ήδη σχηματίσει προβλέψεις και τα έχουν αποσβέσει,
- θα μπορούσε να υποχρεώσει τις τράπεζες να προτείνουν την πώληση των κόκκινων δανείων στους ίδιους τους χρεώστες τους, στην ίδια ακριβώς τιμή με την οποία τα πωλούν στα διεθνή κοράκια, δηλαδή στα διάφορα "επενδυτικά κεφάλαια",
- θα μπορούσε να αναγκάσει τις τράπεζες να αποδεχτούν το leaseback, δηλαδή ουσιαστικά την μείωση της μηνιαίας δόσης σε επίπεδο ενοικίου συμβατού με τις τρέχουσες αξίες της αγοράς και με την οικονομική δυνατότητα του οφειλέτη.

Παρένθεση. Προσέξτε ότι στις παραπάνω υποθέσεις αποφεύγω να συμπεριλάβω εκείνη που θα αναφερόταν σε πλήρη διαγραφή όσων δανείων αφορούν πρώτη κατοικία. Περιορίζομαι σε επιλογές "δημοκρατικές" και "αριστερές" για να μη με πουν... κομμουνιστή. Κλείνει η παρένθεση.

Ας πούμε και δυο λόγια για το πώς κατάντησε κορυφαία κοροϊδία η κορυφαία υπόσχεση περί εξόδου από τα μνημόνια. Εδώ μιλάμε για εντυπωσιακό μετασχηματισμό, ο οποίος βαφτίζει ως έξοδο από τα μνημόνια το πέρας τής σύμβασης χρηματοδότησης! Στήσαμε ήδη τα πανηγύρια για την λήξη των μνημονίων αλλά δεν λέμε σε κανέναν ότι θα παραμείνουμε σε καθεστώς επιτροπείας (άρα σε συνθήκες μνημονίου) ώσπου να ξοφλήσουμε το 75% των δανεικών που πήραμε στην διάρκεια των μνημονίων, δηλαδή για κανέναν αιώνα ακόμη και βλέπουμε. Παραμυθιάζουμε τον ελληνικό λαό ότι θα βγούμε στις αγορές για δανεικά αλλά δεν του λέμε ότι δεν θα βρεθεί κανένας να μας δανείσει με λογικό επιτόκιο, οπότε πάλι με το χέρι απλωμένο σαν ζητιάνοι θα βρεθούμε. Κι επιμένουμε να τον ψήνουμε ότι και καλά θα κουρέψουμε το χρέος μας, λες και θα βρεθεί πιστωτής να μας κάνει σκόντο από την στιγμή που έχει στα χέρια του πολλαπλάσιες εγγυήσεις.

Το "πρόγραμμα Θεσσαλονίκης"

Λέω να σταματήσω εδώ, αν και μπορώ να καταγράψω μύριες όσες άλλες κοροϊδίες, όπως εκείνη που λέει ότι οι υποσχέσεις που δόθηκαν πριν τις εκλογές τής 20ης Σεπτεμβρίου 2015 ακυρώνονται λόγω... των εκλογών! Για παράδειγμα, το περίφημο "πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης" είναι άκυρο γιατί το είχαμε μόνο στις εκλογές τού Γενάρη, όχι και σ' εκείνες του Σεπτέμβρη. Επίσης: ναι, υπογράψαμε νέο μνημόνιο παρ' ότι σας είχαμε πει πως δεν θα κάναμε τέτοιο πράγμα αλλά, αφού μας ξαναψηφίσατε, θα πει πως το αποδεχτήκατε.

Επίλογος. Με τούτα και μ' εκείνα, κλείσαμε τρία χρόνια κοροϊδίας. Λένε πως μπορείς να κοροϊδέψεις λίγους για πολύ καιρό ή πολλούς για λίγο αλλά δεν μπορείς να κοροϊδεύεις πολλούς για μεγάλο χρονικό διάστημα. Προσωπικά, δεν θα συνυπέγραφα αυτόν τον αφορισμό. Φοβάμαι ότι υπάρχουν πολλοί που είτε δεν αντιλαμβάνονται την κοροϊδία είτε τους αρέσει να είναι κορόϊδα (*)...


----------------------------------
(*) Κορόϊδο: φθορά της λέξης κουρόγιδο < κουρά + γίδι, κουρεμένο γίδι. Στα βυζαντινά χρόνια έτσι ονομάζονταν οι νεοσύλλεκτοι στρατιώτες, επειδή τους κούρευαν με το ψαλίδι που κούρευαν τα γίδια.

Η αλληγορία της σπηλιάς

Φαντάσου μια υποχθόνια σπηλιά, όπου μένουν άνθρωποι. Οι περισσότεροι απ' αυτούς βρίσκονται από γεννησιμιού τους πίσω από ένα τοιχάκι, αλυσοδεμένοι με τέτοιον τρόπο στα πόδια και τον αυχένα ώστε να μένουν στο ίδιο σημείο καρφωμένοι και να μη μπορούν να γυρίζουν το κεφάλι τους αλλά να βλέπουν πάντοτε μπροστά, τον απέναντι τοίχο τής σπηλιάς.

Πίσω από τοιχάκι, κάπου ψηλά στο βάθος, καίνε μεγάλες φωτιές που ζεσταίνουν και φωτίζουν κάπως την σπηλιά. Ανάμεσα σ' αυτές και στο τοιχάκι κινούνται οι λίγοι ελεύθεροι άνθρωποι, που κάθε τόσο μεταφέρουν διάφορα αντικείμενα, όπως ανδριάντες, αγάλματα και διάφορα σύμβολα, τα οποία προεξέχουν από το τοιχάκι. Έτσι, οι αλυσοδεμένοι της άλλης πλευράς βλέπουν τις σκιές αυτών των αντικειμένων, τις οποίες δημιουργεί απέναντί τους η αντανάκλαση από τις φωτιές. Κι αφού αυτές οι σκιές είναι το μόνο που βλέπουν στην ζωή τους, σύντομα αποκτούν την πεποίθηση ότι το μόνο που υπάρχει αληθινά πέρα απ' αυτούς τους ίδιους, είναι τούτες οι σκιές.

Και τώρα φαντάσου πως, κάποια στιγμή, κάποιος απ' αυτούς τους δεσμώτες τολμάει να λύσει τις αλυσίδες από τα πόδια και τον αυχένα του και να πάρει το ανηφορικό μονοπάτι που οδηγεί στην είσοδο της σπηλιάς. Οι κινήσεις του είναι γεμάτες πόνο, από μια προσπάθεια που είναι τόσο απλή μα που ποτέ αυτός δεν είχε καταβάλει. Κι όσο πλησιάζει στο στόμιο της σπηλιάς, τόσο περισσότερο δυσκολεύεται η όρασή του από τα λαμπυρίσματα που μπαίνουν απ' έξω, ώσπου τυφλώνεται τελείως μόλις βγαίνει στο φως του ήλιου.

Στο τέλος, τα μάτια του συνηθίζουν και με έκπληξη κοιτάζει γύρω του. Όλα είναι πρωτόγνωρα γι' αυτόν. Το πιο πρωτόγνωρο γι' αυτόν είναι ότι οι σκιές που βλέπει δεν είναι τα ίδια τα πράγματα αλλά η αντανάκλασή τους στο φως του ήλιου. Και με ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη διαπιστώνει ότι ανάλογα με την θέση του ήλιου, αυτή η αντανάκλαση παραμορφώνεται και δίνει διαστρεβλωμένη αίσθηση της πραγματικότητας.

Και τώρα, τί λες πως θα συμβεί αν αυτός ο άνθρωπος αποφασίσει να επιστρέψει στην σπηλιά και να αποκαλύψει στους πρώην συνδεσμώτες του την πραγματικότητα που υπάρχει πέρα από τις σκιές; Κατ' αρχάς, όσο θα μπαίνει βαθύτερα στην σπηλιά, τόσο η όρασή του θα δυσκολεύεται, μιας και τώρα πια τα μάτια του έχουν συνηθίσει στο φως. Και καθώς θα σκουντουφλάει, θα προκαλεί περιπαιχτικά γέλια κι όλοι θα τον κατηγορούν πως το μόνο που κατάφερε με την αποκοτιά του να βγει από την σπηλιά, ήταν να καταστρέψει τα μάτια του.

Και τώρα σκέψου πώς θα του φέρονταν όλοι αυτοί οι αλυσοδεμένοι αν επιχειρούσε να τους λύσει τα δεσμά και να τους οδηγήσει στο φως. Αν προσπαθούσε, δηλαδή, να τους αποσπάσει απ' αυτό που, λόγω της αγνοίας τους, θεωρούν αληθινό και να τους καταδείξει ότι η πραγματική ζωή είναι έξω, στο φως. Αν, με άλλα λόγια, προσπαθούσε να τους καταστρέψει τον κόσμο των σκιών και των δεσμών, μέσα στον οποίο έμαθαν να νιώθουν ικανοποιημένοι. Αν τους δινόταν η ευκαιρία, δεν θα τον σκότωναν;


Ότι διάβασες πιο πάνω, καλέ μου αναγνώστη, δεν είναι παρά μια από τις ωραιότερες αλληγορίες που έχουν γραφτεί ποτέ. Είναι η περίφημη "αλληγορία της σπηλιάς", την οποία εμπνεύσθηκε ο Πλάτωνας και την περιέλαβε στο έβδομο κεφάλαιο της "Πολιτείας" του με την μορφή διαλόγου ανάμεσα στον δάσκαλό του τον Σωκράτη και στον αδελφό του τον Γλαύκωνα. Συγχωρέστε μου την -πολύ ελεύθερη- απόδοση που επιχείρησα και ελάτε να κάνουμε την αποκωδικοποίησή της, η οποία δεν είναι δύσκολη:

Οι αλυσοδεμένοι κάτοικοι της σπηλιάς είναι οι αμόρφωτες μάζες, οι οποίες εκπαιδεύονται από παιδιά να δέχονται ως αληθινά όσα προβάλλονται ως τέτοια. Οι σκιές είναι δόγματα και υλικά αγαθά, τα οποία προβάλλονται με τέτοιον τρόπο από εκείνους τους λίγους που τα χειρίζονται ώστε να αλλοιώνονται οι πραγματικές τους διαστάσεις. Αυτός που λύνει τα δεσμά του και ανακαλύπτει το φως, είναι ο μορφωμένος, ο φιλόσοφος, το ανήσυχο μυαλό. Ο ήλιος είναι η αλήθεια. Όσο για την εκτίμηση πως οι μαθημένοι στο σκοτάδι θα σκότωναν όποιον επιχειρούσε να τους ανοίξει τα μάτια, δεν είναι παρά ένας σαφής υπαινιγμός τού Πλάτωνα για την καταδίκη τού Σωκράτη, σε θάνατο.

Οι εικόνες που χρησιμοποιεί ο Πλάτωνας είναι θαυμάσιες για το χρονικό τους πλαίσιο, δηλαδή για μια εποχή κάπου δυόμισυ χιλιάδες χρόνια πριν. Αν ο μεγάλος φιλόσοφος ζούσε στην εποχή μας, μάλλον δεν θα μιλούσε για τοιχάκια και φωτιές αλλά για μέσα μαζικής ενημέρωσης, για κανάλια και εφημερίδες. Εκεί πρέπει να αναζητηθεί η κατάντια των σύγχρονων σκλάβων να θεωρούν περίπου ως θέσφατα ή δόγματα τις σκιές που προβάλλονται ως πραγματικότητα. Έτσι έμαθαν να θεωρούν τις αλυσίδες τους ως "τάξη" και την υποταγή τους ως "δημοκρατία".

Όχι, λοιπόν! Δεν μπορεί να είναι "τάξη" ή "δημοκρατία" το να μη γνωρίζεις τι θα σου συμβεί την επόμενη ημέρα, αν θα μπορείς να ζήσεις όταν δεν θα μπορείς πια να δουλεύεις, αν θα μπορείς να νοσηλευθείς όταν αρρωστήσεις, αν θα μπορείς να πληρώσεις τα φάρμακα σου, αν θα μπορείς να πληρώσεις τους φόρους που σου επιβάλλουν (συχνά για εισοδήματα που δεν έχεις), αν θα έχεις δουλειά, αν θα κατασχεθεί η περιουσία σου, αν θα μπορείς να μεγαλώσεις ή να σπουδάσεις τα παιδιά σου, αν υποχρεωθείς να μεταναστεύσεις, αν.., αν..., αν...

Κοιτάτε σε τι μπελάδες μας βάζει ο θείος Πλάτωνας. Μια χαρά ήμασταν βολεμένοι στην ραστώνη μας και έρχεται να μας αναστατώσει και να μας προβληματίσει. Μήπως αυτά που μας έμαθαν να θεωρούμε αληθινά και σημαντικά δεν είναι παρά διαστρεβλωμένες εικόνες; Μήπως δημοκρατία, δικαιοσύνη, ανάπτυξη, ελευθερία, ισότητα, ειρήνη, φιλοπατρία κλπ δεν είναι παρά σκιές οι οποίες προβάλλονται στις διαστάσεις που βολεύουν τους λίγους που τις χειρίζονται; Μήπως μας φοβίζει και μας τυφλώνει ο ήλιος επειδή είμαστε μαθημένοι στα σκοτάδια;

Μήπως, εν τέλει, η μόνη πραγματικότητα είναι οι αλυσίδες μας;

Σαββατιάτικα (186) - τα τεθνεώτα

*** Ενθάδε κείται το ελληνικό τραγούδι κι αυτό είναι το στερνό αντίο στην Κατερίνα Στικούδη. *** Πολύ προχώ στίχος, ε; *** Παναπεί, το ελληνικό τραγούδι θα πεθάνει μαζί με την Στικούδη; *** Αυτό είναι απειλή! *** Παρεμπιπτόντως, πώς την είδατε την Κατερινούλα, που τραγουδάει μέσα σε φέρετρο; *** Εντάξει, το "τραγουδάει" μη το παίρνετε τοις μετρητοίς.*** Της είπαν να ραπάρει και άκουσε "RIPάρει" το κορίτσι. *** Εμ, τι να κάνει κι αυτό το δόλιο, αφού πάψατε να ασχολείστε με το πόσο ωραίο κώλο έχει; *** Κάπως έπρεπε να σας υπενθυμίσει την ύπαρξή της. *** "Δυο μέτρα κάτω από το χώμα, η φωνή μου θα ακούγεται ακόμα" *** Αυτό κι αν είναι απειλή!  *** Ευφυέστατο το Κατερινάκι. *** Σου λέει, αν οι αξίες αναγνωρίζονται μετά θάνατον, ας τα τεντώσω από τώρα, μη περιμένω. *** Όταν πεθάνω χέστε με, τα κόλλυβά μου φάτε και πάλι ξαναχέστε με και πάλι ξαναφάτε. *** Αυτό είναι Σουρής, όχι Στικούδη. *** Σας την έφερα! *** Αμβρόσιος: "Ναζιστής, χουντικός, εθνικιστής, χρυσαυγίτης,

Μισή μερίδα και με τέτοια δόντια... πώς έγινες γόης, αγόρι μου;

ακροδεξιός, φασίστας... προτιμώ οποιοδήποτε από όλα τα παραπάνω επίθετα αφού όλα έχουν σχέση με την έννοια της πατρίδος." *** Σε χαλάει το "αριστερός" και το"αντάρτης", μπασκινότραγε; *** Εμένα με χαλάει που σε προσφωνούν "άγιο", που να σου χέσω την γενειάδα, κουράδα με ράσο. *** Και μη καμαρώνεις επειδή σε χειροκροτούν κάτι γίδια. *** Τράγος είσαι, γίδια θα σε χειροκροτήσουν. *** Όταν γεράσει ο άνθρωπος δεν τον εσυμπαθούνε, το θάνατο παρακαλούν να τον ξεφορτωθούνε. *** Φράγκος: "Αν μου ζητηθεί, θα ηγηθώ κόμματος." *** Από ποιον να σου ζητηθει, ρε συ Φραγκούλη; *** Έλα, παραδέξου το, ουκ εά σε καθεύδειν το του Λεβέντη τρόπαιον! *** Μα είναι όνομα αυτό για αρχηγό κόμματος; *** Φράγκος Φραγκούλης... αποτυχία εγγυημένη. *** Ο Χάρης Θεοχάρης το τόλμησε και σε μια βδομάδα τον έδιωξαν από το ίδιο του το κόμμα. *** Φαντάζεσαι κομματάρχη τον Πίκο Απίκο; *** Ή την Στράτα Στρατούλα; *** Φράγκος: "Εγώ στα Ίμια θα είχα ρίξει 3-4 καπνογόνα και με πρόσχημα ότι έπιασε φωτιά θα έστελνα Κανανταίρ." *** Ούτε ο Ναπολέων τέτοιο μυαλό, ρε Φραγκούλη γίγαντα! *** Στρατηγός από τα Λιντλ. *** Άσε που με τα καπνογόνα θα μας έρριχνε βαρειά καμπάνα η Ουέφα. *** Πέθανε για να σ' αγαπώ, ζήσε να μη σε θέλω. *** Το είδατε το γραμματάκι που έστειλε ο πατριάρχης μας στον Ερντογκάν; *** Μπαρτόλομιου: "Προσευχόμαστε ότι εσείς και οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις θα καταφέρουν επιτυχία και η 'Επιχείρηση Κλάδος Ελαίας' θα φέρει ειρήνη στην περιοχή." *** Αλλάχ, Αλλάχ, λαμά σαβαχθανί! *** Ειρήνη δια του πολέμου; *** Μπαρτ, τα σπας! *** Άξιος διάδοχος του

Άντρες...

Γρηγορίου Ε' που είχε αφορίσει την ελληνική επανάσταση. *** Αυτό που γύρισα σπίτι ξημερώματα και η γυναίκα μου δεν με πίστεψε όταν της είπα πως είχα μπλέξει με τον ισολογισμό ενός πελάτη, μου την δίνει. *** Ο άλλος έκανε τρεις μέρες να γυρίσει με δικαιολογία ότι τον έφαγε ένα κήτος και τον έχουν πιστέψει δισεκατομμύρια. *** Ενθάδε κείμεθα, ω ξειν αγγέλειν, κι απολωλότες είμεθα απ' την αγέλην. *** Αυτό είναι Άσιμος, άσχετοι. *** Αληθεύει ότι ο Μιχελάκης καταδικάστηκε για παθητική δωροδοκία; *** Για παθητική ο αντιπαθητικός; *** Ο άριστος Γιάννης Μιχελάκης, ο υπουργός; *** Μα πόσο πουλημένοι είναι πια αυτοί οι δικαστές; *** Είπαμε ρε, βάλαμε τον Άκη φυλακή, φτάνει. *** Άμα τους μπουζουριάσουμε όλους, ποιος θα κυβερνήσει αυτόν τον τόπο; *** Και το πρόστιμο εξοντωτικό. *** Τριάμισυ χιλιάρικα ρετσέτα για εφτά χιλιάρικα μίζα; *** Συνέταιροι είσαστε μωρέ και θέλετε να τα μοιραστείτε; *** Άιντε, ένα χεράκι ακόμη και τη βγάλαμε τη ζωή, να πάρουν σειρά οι άλλοι. *** Κι αυτό είναι Λουντέμης. *** Στην κόντρα τού Βασίλη Τσιάρτα με την Τατιάνα Στεφανίδου, εσείς με τίνος το μέρος είσαστε; *** Τί διάολο θέλω και μπλέκω με τέτοια; *** Από δω ένας μαλάκας, από κει ένα σούργελο κι εγώ πρέπει να διαλέξω... *** Πάτε καλά μωρέ; *** Δεν μας έφτανε η διαμάχη Παπαγιάννη-Παυλίδου; *** Ακόμα δεν έχουμε καταλήξει ποιο μηδενικό έχει δίκιο. *** Σταύραξ: "Το Ποτάμι δεν πιστεύει στην δεύτερη πολιτική παρουσία." *** Στην μετεμψύχωση πιστεύει

Στο μεταξύ, κάπου στον Πειραιά...

όμως, έτσι Σταύρακα; *** Γι' αυτό δεν χώθηκες στο νέο ΠαΣοΚ, μωρή λουμπίνα; *** Πεθαίνεις από δω, ελπίζεις να αναστηθείς από κει. *** Σατανικόν, όου ντίαρ! *** Ενθάδε κείται ο πολλούς καφέδες κοπανήσας και εις το τέλος σαν σκυλί ελεεινοτοπήσας. *** Γεια σου, ρε Μπουρνέλη! *** Θανάση, το ξέρεις ότι μου τα έχεις κάνει μπαούλο με την Μακεδονία; *** Τι παναπεί ρε συ "η Ελλάδα δεν πωλείται γιατί την έχει αγοράσει ο Χριστός"; *** Σοβαρή επένδυση έκανε ο πανάγαθος! *** Πες τού Τσεκελώτου να στέλνει τον ΕνΦΙΑ του σπιτιού μου στον Ιερώνυμο. *** Κι όταν λες ότι δεν μπορούμε να κουβεντιάζουμε αν δεν αλλάξουν το σύνταγμά τους οι πουγουδουμίτες...; *** Ότι το έχεις διαβάσει δηλαδή, ε; *** Και τι ακριβώς θες να αλλάξουν; *** Το "η Δημοκρατία της Μακεδονίας δεν έχει εδαφικές αξιώσεις από οποιοδήποτε γειτονικό κράτος"; *** Δεν πας μόνος σου στον γεροδιάολο, μη σε στέλνω εγώ σαββατιάτικα; *** Α propos, ο Μπένυ τι λέει επ' αυτού, ως μέγας συνταγματολόγος; *** Χάθηκε κι αυτός τώρα που τον χρειαζόμαστε. *** Ο παντρεμένος ζει σαν σκύλος και πεθαίνει σαν άνθρωπος, ο ανύπανδρος ζει σαν άνθρωπος και πεθαίνει σαν σκύλος. *** Ωραίος ο Καβάφης! *** Σφυράκης: "Εγώ είμαι active αρσενικό 100%, με πιστοποίηση από το δικαστήριο." *** Με κολονοσκόπηση έγινε η πιστοποίηση ή με σκέτο κωλοδάχτυλο; *** Χρειαζόσουν δικαστική απόφαση για να πειστείς, Νεκτάριε; *** Βερέμης: "Ο λαϊκισμός, δεξιός και αριστερός, γκρεμίζεται με την

Ευτυχισμένα χρόνια

αριστεία." *** Θάνο μου, εσύ τώρα περνιέσαι για άριστος; *** Ό,τι πεις, καλέ μου, σοφός άνθρωπος είσαι. *** Εσύ κι ο Ράμφος. *** Θεοδωρόπουλος, στην Καθημερινή: "Η Χρυσή Αυγή, βοηθώντας τους αδυνάτους, μπήκε στο κοινοβούλιο... αναμένονται και οι Ρουβίκωνες." *** Ρε μπαγάσα Τάκη, είσαι φοβερός! *** Τέτοια σύνδεση Χρυσής Αυγής και Ρουβίκωνα ούτε ο Κωλόχαρτος δεν θα σκφτόταν! *** ...και στο σταυρό μου να μου γράψετε παιδιά, ένας μπατίρης ευτυχής ενθάδε κείται. *** Δεν περιμένατε να μάθετε ούτε από μένα ούτε από την Στικούδη ότι σε τούτο τον τόπο γλεντάμε με τον θάνατο. *** Από τον χάρο που βγήκε παγανιά μέχρι τους πέντε έλληνες που ανταμώσανε στον άδη και το γλέντι αρχινάνε κι όλα γύρω τους τα σπάνε. *** Ποιός άλλος λαός θα σκαρφιζόταν τον στίχο "πες μας, βρε Χάρε, να χαρείς το μαύρο σου σκοτάδι"; *** Και θα τον χόρευε κι από πάνω; *** Το κουτσοδόντικο αγοράκι της πρώτης φωτογραφίας είναι ο Τόμας Μαπάδερ, γνωστότερος ως Τομ Κρουζ. *** Δείτε τον και στην τελευταία φωτογραφία τού 1999, από τα γυρίσματα της ταινίας "Μάτια ερμητικά κλειστά", ανάμεσα στον μεγάλο Στάνλεϋ Κιούμπρικ και την συμπρωταγωνίστριά του Νικόλ Κίντμαν. *** Δεξιά, ο Σίντνεϋ Πόλλακ. *** Δεν ξέρω αν και κατά πόσο γράψατε στα παπάρια σας την τρίτη επέτειο της "πρώτης φοράς αριστερά" αλλά ελπίζω αύριο να πάτε να ανάψετε ένα κεράκι στην εκκλησία. *** Σας θυμίζω ότι αύριο συμπληρώνονται 10 χρόνια χωρίς τον Χριστόδουλο Α' τον Μελετηρό. *** Τον αρχιεπίσκοπο της καρδιάς μας, που έκλαιγε για την Μακεδονία και γέλαγε με την χούντα. *** Στο μεταξύ, για να σας καλοπιάσω, θα βάλω για πάρτη σας στο πικάπ το πρώτο άλμπουμ στην ιστορία της μουσικής που πήγε κατ' ευθείαν στο Νο 1 των ΗΠΑ. *** Φυσικά, είναι το απαραίτητο σε κάθε δισκοθήκη και βραβευμένο με Γκράμμυ διπλό "Songs in the key of life" του Stevie Wonder, το οποίο κυκλοφόρησε το 1976. *** Καλή ακρόαση και καλό σαββατοκύριακο σε όλους! ***

Η απόδραση των Βούρλων - 13. Επίλογος

Η απόδραση της 19/7/1955 έχει πίσω της ενδιαφέρον παρασκήνιο. Κατ' αρχάς, η ιδέα της απόδρασης άρχισε να συζητιέται μεταξύ των κρατουμένων από το καλοκαίρι του 1954, όταν μεταφέρθηκε στα Βούρλα ο Μήτσος Δάλλας, παλιό στέλεχος του ΚΚΕ που είχε έρθει στην Ελλάδα αμέσως μετά την σύλληψη του Μπελογιάννη, για να συνεχίσει το έργο εκείνου. Ο Δάλλας πρωτομίλησε για απόδραση και συζήτησε την ιδέα του με τον Θόδωρο Βασιλόπουλο, ο οποίος ήταν κάτι σαν γραμματέας των κρατουμένων. Το σχέδιο ήταν απλοϊκό: ανοίγουμε τα κελλιά, ανεβαίνουμε στην ταράτσα των κελλιών, πηδάμε στο μεγάλο προαύλιο, ανεβαίνουμε στον τοίχο από μια σκοπιά που είναι πάντα κενή και πηδάμε στον δρόμο. Ο Δάλλας είχε σημειώσει τα ωράρια και τις κινήσεις των σκοπών και είχε υπολογίσει με ακρίβεια τους χρόνους που απιτούνταν για κάθε κίνηση.

Λίγο αργότερα έρχεται στην φυλακή και ο Κυριάκος Τσακίρης, οπότε το σχέδιο αρχίζει να συζητιέται σοβαρά. Το βασικό πρόβλημα είναι πως μ' αυτόν τον τρόπο ελάχιστοι θα προλάβουν να δραπετεύσουν. Τότε έρχεται στην φυλακή και ο Σταύρος Καρράς, ο οποίος ενημερώνεται για το σχέδιο αλλά είναι κι αυτός επιφυλακτικός. Τον Νοέμβριο φτάνει και ο Σωτηρόπουλος, που αποδεικνύεται ακόμη πιο επιφυλακτικός. Τελικά, περνάει ο χειμώνας και απόφαση δεν βγαίνει.

Αποσπάσματα από δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής

Αρχές Μάρτη του 1955, έρχεται στα Βούρλα και ο Λεωνίδας Τζεφρώνης. Ο Τζεφρώνης ήταν πρώην υπεύθυνος όλων των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ στην Ελλάδα, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Χαρίλαο Φλωράκη και πήρε εντολή να ξαναφύγει στο εξωτερικό αλλά συνελήφθη πριν ξεκινήσει. Χάρη στον Τζεφρώνη, το σχέδιο απορρίπτεται. Όπως απορρίπτεται και η υπεραισιόδοξη πρόταση του Χατζηπέτρου "μπορώ να τρυπήσω το τείχος σε λιγώτερο από μια ώρα και να φύγουμε όλοι από την τρύπα". Στο μεταξύ, οι συλλήψεις συνεχίζονται, ο κύκλος όσων συζητούν για απόδραση μεγαλώνει και, τελικά, ο Χατζηπέτρος κάνει λόγο για λαγούμι. Την συνέχεια την είδαμε.

Η απόδραση είχε τόσο ισχυρό διεθνή αντίκτυπο ώστε σε αρκετές περιπτώσεις επισκίασε το μεγάλο πολιτικό γεγονός εκείνων των ημερών, δηλαδή την τετραμερή συνάντηση της Γενεύης (18-23/7/1955) μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ (Ντουάιτ Αϊζενχάουερ) και των πρωθυπουργών Αγγλίας (Άντονυ Ήντεν), Γαλλίας (Εντγκάρ Φωρ) και Ρωσσίας (Νικολάι Μπουλγκάνιν). Ήταν η πρώτη φορά μετά τον πόλεμο που οι κομμουνιστές έκαναν μια τόσο θεαματική επιχείρηση. Το ερώτημα ήταν πόσο ισχυρό μπορεί να είναι ένα κόμμα για να οργανώνει τέτοιες επιχειρήσεις.

Η απάντηση είναι απλή: ελάχιστα έως καθόλου! Το ΚΚΕ είναι εκτός νόμου, η ηγεσία του βρίσκεται στο εξωτερικό και οι οργανώσεις του είναι μισοδιαλυμένες λόγω των διώξεων και των συλλήψεων. Ναι μεν το κόμμα ήταν ενήμερο για την σχεδιαζόμενη απόδραση αλλά εκ των πραγμάτων δεν μπορούσε να προσφέρει ουσιαστική στήριξη. Τα πάντα οργανώθηκαν και υλοποιήθηκαν από τους ίδιους τους κρατούμενους, οι οποίοι βεβαίως αξιοποίησαν την εμπειρία που είχαν αποκτήσει από την δράση τους ως μέλη τού κόμματος σε θέματα οργάνωσης και συνωμοσίας.

Δέκα μέρες μετά την απόδραση συλλαμβάνεται ο γιατρός Μανώλης Σιγανός, στέλεχος του ΚΚΕ, ο οποίος είχε υπό όρους αποφυλακιστεί προσωρινά για λόγους υγείας αλλά παραβίασε τους όρους και εξαφανίστηκε. Η ασφάλεια παρουσίασε αυτή την σύλληψη ως μεγάλη επιτυχία, υποστηρίζοντας ότι ο Σιγανός βόηθησε τους δραπέτες, κάτι που είναι απολύτως ψευδές. Όπως αποδείχτηκε στην συνέχεια, η σύλληψη του Σιγανού έγινε... κατά λάθος!

Τρεις μέρες αργότερα η ασφάλεια ανακοινώνει ότι μαζί με τον Σιγανό συνέλαβε και την Ρούλα Κουκούλου, σύζυγο του γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, με την κατηγορία ότι ήρθε από το εξωτερικό για να εποπτεύει την οργάνωση του παράνομου μηχανισμού τού κόμματος. Κατά πάσα πιθανότητα, η ασφάλεια είχε εντοπίσει την Κουκούλου και προχώρησε στις συλλήψεις νομίζοντας ότι ο Σιγανός ήταν ο σύζυγός της, ο Ζαχαριάδης.

Εν πάση περιπτώσει, η απόδραση έδωσε την ευκαιρία στους πάσης φύσεως αντικομμουνιστές να ξεσαλώσουν και στην ασφάλεια να εξαπολύσει ανθρωποκυνηγητό σε όλη την χώρα, με δικαιολογία την σύλληψη των δραπετών. Μαζικές συλλήψεις, έρευνες, φυλακίσεις και εκτοπίσεις οργιάζουν, ενώ ο κατευθυνόμενος τύπος συμπαρίσταται: "Δημιουργείται η ανάγκη όπως αι ασχολούμεναι με τον κομμουνισμόν υπηρεσίαι κινηθούν προς νέας μεθόδους για την εξουδετέρωσιν του κομμουνιστικού κινδύνου" (Απογευματινή).

Η αντικομμουνιστική ψύχωση κορυφώνεται στις 31 Ιουλίου, όταν ο αχαιός υπουργός δικαιοσύνης Κλεάνθης Θεοφανόπουλος ξανανοίγει το στρατόπεδο της Γιούρας ως τόπο εξορίας των πολιτικών κρατουμένων, παρά τις μέχρι τότε ρητές διαβεβαιώσεις του ότι κάτι τέτοιο δεν θα γινόταν. Μάλιστα δε, ειρωνευόμενος τους επικριτές του, κάνει στις 8 Αυγούστου μια αισχρή δήλωση, σύμφωνα με την οποία "η Γιούρα είναι ένας πολύ υγιεινός τόπος για κρατούμενους".

Όλα αυτές οι εξελίξεις οδηγούν πολλούς στο συμπέρασμα ότι, κατά βάθος, η απόδραση έβλαψε το λαϊκό κίνημα. Από την άλλη πλευρά, διατυπώνεται η άποψη ότι η αστική εξουσία θα προέβαινε (όπως είχε ήδη προβεί) σε διώξεις, άρα η απόδραση καλώς έγινε γιατί έδειξε στον κόσμο τι μπορούν να καταφέρουν οι κομμουνιστές. Ποιος έχει δίκιο; Μάλλον οι δεύτεροι αλλά η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις.

Από την "δίκη των 42" στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών (1960). Στην δεύτερη σειρά, αριστερά
ο Κώστας Λουλές, δίπλα του ο Χαρίλαος Φλωράκης. Στην τρίτη σειρά, δεξιά ο Μήτσος Δάλλας.
(σημ.: Αν κάποιος αναγνώστης αναγνωρίζει και άλλα πρόσωπα, ας μας διαφωτίσει με σχόλιό του)

Λίγα χρόνια αργότερα, οι συλληφθέντες υπόδικοι δραπέτες, μαζί με άλλους συλληφθέντες κομμουνιστές δικάστηκαν κατηγορούμενοι ως κατάσκοποι. Πρόκειται για τις δυο περίφημες "δίκες των κατασκόπων". Στην πρώτη, την "δίκη των 14" (5-13/4/1960), καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη ως κατάσκοποι οι Γιώργος και Ελένη Ερυθριάδη, Ρούλα Κουκούλου, Αύρα Παρτσαλίδη, Κώστας Τριανταφύλλου και Κώστας Φιλίνης. Η δεύτερη, η "δίκη των 42", διεξήχθη από τις 26 Απριλίου ως τις 20 Μαΐου του 1960 και εξελίχθηκε σε φιάσκο των διωκτικών αρχών, αφού δεν μπόρεσαν να στοιχειοθετήσουν καμμιά κατασκοπεία. Όπως είπε ο Φλωράκης στην απολογία του, "ευλόγως, μ' αυτές τις ομαδικές δίκες μπορεί να δημιουργηθεί το ερώτημα: μα τί συμβαίνει επιτέλους στην Ελλάδα; υπάρχουν τόσοι πολλοί κατάσκοποι;". Παρά ταύτα, κατά την αγόρευσή του ο Βασιλικός Επίτροπος πρότεινε θανατική καταδίκη για τους Xαρίλαο Φλωράκη, Κώστα Λουλέ, Μήτσο Δάλλα, Γιώργο Κουτρούκη και Κυριάκο Τσακίρη. Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν ισόβια κάθειρξη για όλους αυτούς και για την Πολυξένη Χρυσοχοΐδου.

Και τώρα που τελειώσαμε, επιτρέψτε μου να σας προσφέρω ένα κερασάκι, ελπίζοντας ότι θα χαμογελάσετε. Πρόκειται για το πρωτοσέλιδο της Απογευματινής της 20/7/1955, σύμφωνα με το οποίο η δαιμόνια δημοσιογραφική ομάδα της εφημερίδας ανακάλυψε ότι "ειδικά στελέχη του ΚΚΕ εκπαιδεύονται εις την οργάνωσιν αποδράσεων εκ των φυλακών"! Μάλιστα δε, η τεχνική τους είναι τόσο εξελιγμένη ώστε "δίδάσκεται και εις ρωσικά πανεπιστήμια"!!  Σημειώστε ότι διευθυντής τής εφημερίδας είναι ο Σάββας Κωνσταντόπουλος, ο κατοπινός εκδότης του ακροδεξιού -και οργάνου της χούντας- Ελεύθερου Κόσμου. Απολαύστε:

-------------------------------------------
Πηγές
Για τα κείμενα της σειράς αντλήθηκαν στοιχεία από (α) τις προσωπικές αφηγήσεις των Περικλή Ροδάκη και Σωτήρη Σωτηρόπουλου, οι οποίες δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό "Τότε" (τεύχος 3, Ιούλιος 1983), (β) την προσωπική αφήγηση του Βαρδή Βαρδινογιάννη, όπως την καταγράφει στο βιβλίο του "Πώς δραπετεύσαμε από τα Βούρλα" (Θεμέλιο, 1976) και (γ) τις προσωπικές αφηγήσεις των πρωταγωνιστών, όπως καταγράφηκαν στην εκπομπή "Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα: Απόδραση από τα Βούρλα" του Στέλιου Κούλογλου. Από την βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε, σημειώνω ιδιαίτερα το "Οι μεγάλες αποδράσεις" (Τετράδιο, 1976) του Δημήτρη Γκιώνη και το "Κόκκινοι δραπέτες" (Γλάρος, 1985) του Κώστα Γκριτζώνα.

Η απόδραση των Βούρλων - 12. Μετά την απόδραση

Η Καίτη Πλευράκη φτάνει τρέχοντας στην πύλη τής φυλακής και βάζει τις φωνές. Ο αρχιφύλακας Μπραΐμης δεν θέλει πολύ για να καταλάβει τι γίνεται και σημαίνει συναγερμό. Οι κρατούμενοι διατάσσονται να επιστρέψουν στα κελλιά τους, ακόμη κι εκείνοι που κάνουν την μεσημεριανή αγγαρεία στα μαγειρεία. Πλην των δυο που ήξεραν, οι υπόλοιποι κοιτάζονται αμήχανα, κάνοντας υποθέσεις για το τι συμβαίνει. Μερικοί μιλάνε για καψόνι αλλά ο Αλεπάκος είναι σίγουρος ότι έγινε δικτατορία.

Οι φύλακες τα έχουν χαμένα. Μετράνε... ξαναμετράνε... λείπει λαός. Στα κελλιά 13, 14 και 15 δεν υπάρχει ψυχή. Η καταμέτρηση δείχνει ότι απουσιάζουν 37 άτομα αντί για 27. Ο Μπραΐμης, αργότερα, υποστήριξε ότι πρόλαβε δέκα άτομα πριν προλάβουν να ξεφύγουν. Το έκανε για να μπαλώσει το λάθος στην καταμέτρηση ή το "λάθος" ήταν εσκεμμένο ώστε να πάρει αργότερα τα εύσημα; Ποιός ξέρει; Το θέμα είναι ότι ακολουθούν καταιγιστικές εξελίξεις.

Απογευματινή, 18/7/1955. Στην μεγάλη φωτογραφία ο άτυχος Γιώργος Γεωργίου.
.Στις δυο μικρές, αριστερά ο Λεωνίδας Τζεφρώνης και δεξιά ο Κυριάκος Τσακίρης.

Κινητοποιείται αμέσως ο καταδιωκτικός μηχανισμός του κράτους, με επί κεφαλής τον υφυπουργό εσωτερικών Ευάγγελο Καλαντζή και τον διευθυντή Γενικής Ασφαλείας Θεόδωρο Ρακιντζή. Σε όλη την χώρα παίρνονται αυστηρά μέτρα ελέγχου. Σε όλες τις φυλακές όπου κρατούνται κομμουνιστές, αυξάνονται και γίνονται αυστηρότερα τα μέτρα ασφαλείας. Ο διευθυντής τής φυλακής των Βούρλων Παυλής και ο αρχιφύλακας Μπραΐμης συλλαμβάνονται και προφυλακίζονται, αντιμετωπίζοντας την κατηγορία τής συνεργείας σε απόδραση ενώ οι φύλακες που είχαν υπηρεσία την ώρα της απόδρασης παύονται από τα καθήκοντά τους, κατηγορούμενοι για βαρειά αμέλεια. Ένας απ' αυτούς, ο υπαρχιφύλακας Μέλιος, δεν διστάζει να κατηγορήσει τον Μπραΐμη ότι τον είχαν λαδώσει οι δραπέτες. Ο φύλακας Κομματάς, που είχε κάνει την μεσημεριανη καταμέτρηση, παθαίνει παράκρουση και οδηγείται σε ψυχιατρείο. Άλλος φύλακας, ο Βλαχάβας, δεν αντέχει την κατηγορία ότι βόηθησε κομμουνιστές να αποδράσουν και βάζει φωτιά στα ρούχα του για να αυτοκτονήσει.

Παρένθεση. Όλοι οι κατηγορούμενοι από το προσωπικό τής φυλακής οδηγήθηκαν σε δίκη και καταδικάστηκαν για απλή ή βαρειά αμέλεια. Μετά την αποφυλάκισή τους δεν επανήλθαν ποτέ στην υπηρεσία, οδηγούμενοι σε πρόωρη συνταξιοδότηση. Κλείνει η παρένθεση.

Από την πλευρά τους, οι δραπέτες έχουν κάθε λόγο να είναι χαρούμενοι. Όμως, δεν αργούν να καταλάβουν ότι το μέλλον τους προδιαγράφεται μάλλον δυσοίωνο, χωρίς την συνδρομή των κομματικών μηχανισμών. Με την ηγεσία του να έχει καταφύγει στο εξωτερικό και τις οργανώσεις του σε κατάσταση διάλυσης λόγω των διώξεων, το μόνο που μπορεί να κάνει άμεσα το κόμμα είναι να εκπέμψει το βράδυ της Κυριακής από τον ραδιοφωνικό σταθμό Ελεύθερη Ελλάδα μια έκκληση: "Καλούμε τον λαό και όλους τους πατριώτες να προστατεύσουν τους αγωνιστές που κατόρθωσαν να δραπετεύσουν από τις φυλακές της αμερικανοκρατίας. Ελευθερία και γενική αμνηστία στους αγωνιστές".

Εκείνος που χάρηκε λιγώτερο από όλους την ελευθερία του ήταν ο Σταύρος Σιδέρης, ο οποίος συνελήφθη σχεδόν 40 ώρες μετά την απόδρασή του, στις 6 το πρωί τής Τρίτης, την ώρα που ξυριζόταν. Για να είναι πιο ασφαλής, οι γνωστοί του τον έστειλαν στο σπίτι κάποιου που ο Σιδέρης δεν τον ήξερε, παρουσιάζοντάς τον ως φοιτητή που θα έμενε εκεί ώσπου να βρει δικό του σπίτι. Προφανώς, μόλις εκείνος έμαθε τα της απόδρασης, πήγε στην ασφάλεια και τον κάρφωσε. Κουταμάρα του, αφού ακόμη δεν είχε βγει η επικήρυξη, οπότε το κάρφωμα πήγε τζάμπα. Αν κρατόταν μέχρι την άλλη μέρα, θα τσίμπαγε μερικά χιλιάρικα

Ο πιο άτυχος της παρέας ήταν ο μεγαλύτερος σε ηλικία δραπέτης, ο 55χρονος Γιώργος Γεωργίου, ο οποίος είχε πρωτοστατήσει παλιότερα σε μια μεγάλη απόδραση εξορίστων από την Ανάφη το 1937. Ο Γεωργίου προσπάθησε να περάσει τα σύνορα αλλά έγινε αντιληπτός από τους φύλακες, οι οποίοι τον σκότωσαν.

Μέσα σε λίγους μήνες θα συλλαμβάνονταν 16 ακόμη δραπέτες. Δύο απ' αυτούς, ο Γεωργούλιας και ο Κόκλας, πιάστηκαν τυχαία. Οι άλλοι δεκατέσσερις (Βαρδινογιάννης, Δουκάκης, Καλαντζής, Κάτρης, Κολοκοτρώνης, Λογαράς, Μπαρτζώκας, Μυριανθόπουλος, Παπαλεξίου, Παπούλιας, Ροδάκης, Σωτηρόπουλος, Τσακίρης, Χατζηπέτρος) θα καταδοθούν στις αρχές από κάποιους "πατριώτες" που λιγουρεύτηκαν τα χιλιάρικα της επικήρυξης.

Οι συλληφθέντες θα περάσουν από δίκη τον Μάρτη του 1956, κατηγορούμενοι για απόδραση και για... φθορά ξένης περιουσίας (!), προσθέτοντας έτσι άλλα δυο χρόνια στις ποινές που είτε ήδη κουβαλούσαν (όσοι ήσαν καταδικασμένοι) είτε θα τους επιβάλλονταν αργότερα (όσοι ήσαν υπόδικοι). Ανάμεσα στους μάρτυρες εκείνης της δίκης ήταν και η κόρη τού φύλακα της Ντεστρέ, η Καίτη Πλευράκη. Φαίνεται, όμως, ότι στο μεταξύ η κοπέλλα είχε μετανιώσει που τότε ειδοποίησε τους φύλακες για την απόδραση, γι' αυτό και στο δικαστήριο ισχυρίστηκε πως δεν αναγνώριζε μεταξύ των κατηγορουμένων κανέναν από τους δραπέτες. Κατά πάσα πιθανότητα, στην μεταστροφή της αυτή έπαιξε ρόλο ο πατέρας της. Όπως και νά 'χει όμως, καθώς κατέβαινε από το εδώλιο των μαρτύρων, η Πλευράκη στράφηκε στους κατηγορουμένους και τους απηύθυνε ένα μεγαλοπρεπές ¨καληνύχτα παιδιά", χαμογελώντας με όλη την νεανική της αφέλεια.

Τελικά, από τους 27 που δραπέτευσαν στις 17 Ιουλίου 1955, μόνο εννέα που κατάφεραν να περάσουν τα σύνορα και να καταφύγουν στο εξωτερικό θα απολαύσουν την ελευθερία τους. Είναι οι Βελής, Βερναρδής, Καρράς, Κιουρτσής, Λιναρδάτος, Πανουσόπουλος, Πάσιος, Τζεφρώνης και Φίλης.

Απογευματινή, 19/7/1955. Έκτακτη έκδοση για την σύλληψη του Σταύρου Σιδέρη

Πριν κλείσουμε το σημερινό κεφάλαιο, ας ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στην μετέπειτα πολιτική πορεία των "ερυθρών δραπετών". Ο Κιουρτσής έμεινε στην Μόσχα μέχρι τον θάνατό του. Ο Δουκάκης κατέφυγε στην Αλγερία, όπου άρχισε καινούργια ζωή. Ο Φίλης με τον Ροδάκη συνέχισαν να δουλεύουν για το κόμμα αλλά σιγά-σιγά αποσύρθηκαν από την κομματική δράση. Οι Κάτρης, Κόκλας, Κολοκοτρώνης, Λογαράς, Μυριανθόπουλος, Σιδέρης και Χατζηπέτρος παρέμειναν πιστοί στο ΚΚΕ. Οι Μπαρτζώκας, Παπούλιας, Σωτηρόπουλος και Τσακίρης στρατεύθηκαν στην ΕΔΑ. Μετά την διάσπαση του 1968, οι Βαρδινογιάννης, Βελής, Γκαστόν, Καλαντζής, Καρράς, Λιναρδάτος, Πανουσόπουλος, Πάσιος και Τζεφρώνης πέρασαν στο ΚΚΕ-εσωτερικού.

Αύριο θα γράψουμε τον επίλογο αυτής της ιστορίας, προσθέτοντας τις τελευταίες ιστορικές λεπτομέρειες.

Η απόδραση των Βούρλων - 11. Η έξοδος

Οι υποψήφιοι δραπέτες έχουν χωριστεί σε ομάδες. Ο Μήτσος Πανουσόπουλος έχει ένα βιβλίο στο χέρι, το οποίο το δίνει στον επί κεφαλής κάθε ομάδας. Είναι το σύνθημα ότι έφτασε η σειρά τους. Ένας-ένας, τα μέλη κάθε ομάδας μπαίνουν στο κελλί 13, φοράνε το μαντήλι-σκουφάκι στο κεφάλι, βάζουν τις κάλτσες πάνω από τα παπούτσια και χώνονται στο λαγούμι. Ο Ροδάκης είναι λίγο ανήσυχος επειδή είναι κάπως ογκώδης και φοβάται μήπως φρακάρει αλλά τον καθησυχάζουν: έχει ήδη δραπετεύσει ο Κιουρτζής, που είναι πιο ογκώδης.

Απ' αυτούς που θα μείνουν τελευταίοι, είναι και ο Παπούλιας. Λόγω της ευφυΐας και της ευστροφίας του, του έχει ανατεθεί να κάνει παρέα στον φύλακα για να τον απασχολεί αλλά να έχει και τον νου του μήπως και συμβεί κάτι αναπάντεχο. Το πιο αναπάντεχο που συμβαίνει, έχει όνομα: λέγεται Νίκος Μπώκος, μένει στο κελλί 24 (το πρώτο τής πτέρυγας, στην άλλη άκρη από το 13) και δεν είναι ανάμεσα σ' αυτούς που θα δραπετεύσουν. Διαμαρτύρεται, όμως, γιατί αυτοί που θα φύγουν κάνουν φασαρία ενώ ετοιμάζονται και δεν τον αφήνουν να κοιμηθεί. Αγαναχτισμένος, βάζει τις φωνές. Ο φύλακας τον ακούει και κάνει να επέμβει. Απτόητος ο Παπούλιας, "θυμάται" ένα σόκιν ανέκδοτο και αρχίζει να το διηγείται στον φύλακα. Αυτός βάζει τα γέλια και, μιας κι ο Μπώκος έχει πάψει τις φωνές, μένει στην θέση του για να ακούσει το επόμενο ανέκδοτο.

Ελευθερία, 20/7/1955: Από την 18/7/1955, την επόμενη μέρα της απόδρασης, απαγορεύεται
κάθε δημοσίευμα σχετικό με την απόδραση, για να μην ενημερώνονται οι δραπέτες.

Το μόνο που δεν είχαν υπολογίσει οι δραπέτες ήταν ο Ματθαίος Πλευράκης, ο 54χρονος που φύλαγε το εργοστάσιο τις ώρες που ήταν κλειστό. Ακούγοντας θόρυβο από τα λουτρά, ο Πλευράκης πήγε να δει τι συμβαίνει και, φυσικά, αιφνιδιάστηκε όταν είδε τόσους άντρες μαζεμένους εκεί τέτοιαν ώρα. Όπως, βεβαίως, αιφνιδιάστηκαν κι εκείνοι και άρχισαν τις κουταμάρες. "Από τις φυλακές είμαστε αλλά πήραμε άδεια για να έρθουμε εδώ να κάνουμε ένα μπάνιο επειδή στα δικά μας λουτρά έχει πρόβλημα η αποχέτευση". "Και πώς μπήκατε εδώ;" επιμένει ο Πλευράκης κοιτάζοντάς τους δύσπιστος. Εκείνη την στιγμή βγαίνει από το λαγούμι ο Δουκάκης. "Έτσι", απαντάει στον εμβρόντητο φύλακα ο Ροδάκης, που αποφασίζει να πει τα πράγματα με το όνομά τους. "Μπάρμπα, είμαστε πολιτικοί κρατούμενοι και δραπετεύουμε".

Με το δίκιο του ο Πλευράκης αρχίζει να φοβάται πραγματικά αλλά ο Ροδάκης τον καθησυχάζει. "Εμείς είμαστε αποφασισμένοι να φύγουμε, οπότε το καλό που σου θέλω είναι να μην κάνεις τίποτα και όταν θα έχουμε φύγει να δικαιολογηθείς ότι σε απειλήσαμε". Για να δείξει ότι δεν έχουν πρόθεση να του κάνουν κακό, προσφέρει στον φύλακα τσιγάρο κι εκείνος το παίρνει σιωπηλός.

Όταν βγαίνει και ο τελευταίος δραπέτης από το λαγούμι, αρχίζει η τελευταία φάση της επιχείρησης. Πρώτος φεύγει ο Χατζηπέτρος. Ανοίγει την αμπάρα της πλαΐνής πόρτας της αυλής και βγαίνει σε έναν ακάλυπτο χώρο ο οποίος βλέπει στην οδό Κανελλοπούλου. Φτάνει ως εκεί, στρίβει δεξιά και εξαφανίζεται. Πίσω του έρχεται η συντονιστική επιτροπή τής απόδρασης: Καρράς, Σωτηρόπουλος, Τζεφρώνης και Τσακίρης. Ακολουθούν οι υπόλοιποι με την σειρά. Ευτυχώς, στον δρόμο δεν συναντούν πουθενά αστυφύλακα. Σήμερα έχει ντέρμπυ Παναθηναϊκός-Ολυμπιακός και τα πνεύματα είναι οξυμένα αφού όποιος νικήσει παίρνει το πρωτάθλημα, οπότε τα όργανα της τάξεως έχουν σοβαρώτερη απασχόληση από το να περιπολούν μεσημεριάτικα με τόση ζέστη.

Ο Ροδάκης, ως ο πιο χειροδύναμος, μένει τελευταίος για να επιτηρεί τον φύλακα. Όταν φεύγουν όλοι, κλείνει τον Πλευράκη σε ένα αποχωρητήριο, ασφαλίζει την πόρτα με ένα καδρόνι και παίρνει κι αυτός τον δρόμο για την Κανελλοπούλου. Φαίνεται πως όλα πήγαν κατ' ευχήν. Όμως, εκεί στην Κανελλοπούλου κουβεντιάζουν δυο 16χρονα, μια κοπέλλα κι ένα αγόρι με ποδήλατο. Τίποτε δεν θα συνέβαινε αν η κοπέλλα δεν ήταν η Καίτη Πλευράκη, η κόρη του φύλακα.

Τα δυο παιδιά έχουν δει τους προηγούμενους φυγάδες και κάποια στιγμή ρώτησαν έναν απ' αυτούς τι συμβαίνει, για να εισπράξουν ως απάντηση "είμαστε αστυνομικοί και κάτι ψάχνουμε, μην αησυχείτε". Όμως η κοπέλλα ανησυχεί, αφού ξέρει ότι μέσα στο εργοστάσιο αυτή την ώρα δουλεύει ο πατέρας της. Πλησιάζει τον Ροδάκη. "Εσύ πάλι ποιος είσαι;", ρωτάει. "Άστον μωρέ", πετιέται ο νεαρός, "αστυνομικός είναι σαν τους άλλους". Η μικρή δεν πείθεται και επιμένει στην ερώτησή της. Ο Ροδάκης αγχώνεται. "Άντε μέσα να ρωτήσεις τον φύλακα ποιος είμαι", απαντάει και κάνει να φύγει αλλά η κοπέλλα τον πιάνει από το μανίκι και τον τραβάει.

Αναστατωμένος πια, ο Ροδάκης απελευθερώνεται από την κοπέλλα και χυμάει στην στάση, φωνάζοντας στον οδηγό του λεωφορείου που μόλις ξεκινάει. Για καλή του τύχη, ο οδηγός είναι ψιλομουσούδι και νομίζει ότι ο τύπος που τρέχει προσπαθεί να ξεφύγει από κάποιον αστυφύλακα, οπότε ανοίγει την πόρτα και κόβει ταχύτητα για να τον βοηθήσει να ξεφύγει. Ο Ροδάκης σαλτάρει στο λεωφορείο ανακουφισμένος.

Γελοιογραφία του Β. Παυλίδη από την Βραδυνή τής 19/7/1955, εποχή κατά την οποία φτιάχνεται
η γραμμή του ηλεκτρικού και υπουργός δημοσίων έργων είναι ο Κων/νος Καραμανλής.

Πϊσω, η Καίτη τρέχει στο εργοστάσιο και δεν αργεί να βρει τον πατέρα της, ο οποίος της εξηγεί τα καθέκαστα. Αλαφιασμένη, η κοπέλλα σπεύδει στον φρουρό τής σκοπιάς έξω από το εργοστάσιο. Ο διάλογος που ακολουθεί είναι σπαρταριστός:
- Φύγανε!
- Ποιοί φύγανε;
- Οι κρατούμενοι! Φύγανε!
- Φύγανε οι κρατούμενοι; Κι εγώ τι φυλάω εδώ;
- Αλήθεια σου λέω! Φύγανε!

Ο φρουρός κοιτάζει την πιτσιρίκα, που προφανώς έχει όρεξη για παιχνίδια μεσημεριάτικα. Παιχνίδια με τέτοια ζέστη; Την διώχνει, απειλώντας την πως θα την συλλάβει αν συνεχίσει. Η κοπέλλα πεισμώνει και φεύγει τρέχοντας για να ειδοποιήσει την διεύθυνση των φυλακών. Αναγκαστικά, θα κάνει τον γύρο του τετραγώνου, αφού η πύλη είναι από την απέναντι πλευρά...

Η απόδραση των Βούρλων - 10. Το τελευταίο βήμα

Καθώς μπαίνει ο Ιούλιος, το λαγούμι περνάει στην απέναντι πλευρά τής οδού Δογάνη και πέφτει πάνω σε μια σωλήνα ύδρευσης. Αναγκαστικά, οι κρατούμενοι σκάβουν μια παράκαμψη, μια γούβα, κάτω από την σωλήνα για να υπερκεράσουν το εμπόδιο. Το κακό δεν είναι ότι αυτή η γούβα γέμιζε κάθε τόσο με λασπόνερα, επειδή η σωλήνα κάπου παρουσιάζε μια μικρή διαρροή. Είναι ότι η σωλήνα κάπου συναντιόταν με έναν υπόνομο και η βρόμα έκανε την κατάσταση στο λαγούμι τελείως αφόρητη.

Για να μπορούν να ανασαίνουν, οι σκαφτιάδες χρησιμοποιούσαν κολώνια. Αλλά και οι από πάνω χρησιμοποιούσαν κολώνια για να ραντίζουν το κελλί, μιας και η βρόμα έβγαινε από το λαγούμι και πλημμύριζε τον χώρο. Κι απόμειναν οι φύλακες να παρακολουθούν με απορία τους κομμουνιστές να μεταμορφώνονται σε παρφουμαρισμένους δανδήδες και τους επισκέπτες τους να τους φέρνουν σωρό τα μουκαλάκια με τις κολώνιες.

Εθνικός Κήρυξ, 19/7/1955: "Τα σύνορα προς τας χώρας του παραπετάσματος ελέγχονται αυστηρώς..."

Παρά την δυσοσμία, το λαγούμι προχωράει ώσπου πέφτει πάνω σε τσιμέντο. Ο Μυριανθόπουλος πανηγυρίζει γιατί καταλαβαίνει πως έφτασαν στην γωνιακή κολώνα του εργοστασίου. Άλλος ένας στόχος επετεύχθη. Τώρα πρέπει να συνεχίσουν το σκάψιμο κάθετα προς τα πάνω. Δυο μέρες σκάψιμο ακόμη και το λαγούμι φτάνει σε τοίχο. Προφανώς είναι ο τοίχος των λουτρών. Τώρα χρειάζεται μεγάλη προσοχή, μιας και όλοι ξέρουν πως κάτω από τα λουτρά υπάρχει βόθρος. Λίγο ακόμη... κι άλλο λίγο...

Το ύψος του τοίχου μετριέται και ξαναμετριέται πριν ανοιχτεί οποιαδήποτε τρύπα. Ένα άνοιγμα κάτω από την επιφάνεια των λυμάτων θα ήταν καταστροφικό. Ευτυχώς, όλα πήγαν καλά. Η τρύπα στον τοίχο ανοίγεται ενάμισυ μέτρο ψηλότερα από τα νερά. Ένα μέτρο πιο πάνω βρίσκεται το ταβάνι του βόθρου, παναπεί το πάτωμα των λουτρών. Λίγο ακόμη...

Ώρα για στάση. Δεν χρειάζονται βιασύνες. Για να φύγουν 27 άτομα από τούτη την ποντικότρυπα, θα χρειαστούν ώρες. Κι όταν έχεις μπροστά σου τόσο μεγάλο βόθρο, που μπορεί να σου λύσει το πρόβλημα εναπόθεσης των μπάζων, πρέπει να τον εκμεταλλευτείς. Έτσι, αρχίζει η επιχείρηση καθαρισμού και διεύρυνσης του λαγουμιού. Άλλες δυο μέρες δουλειάς και το στενόχωρο λαγούμι μεταμορφώνεται σε άνετη στοά, όπου κάποιος μπορεί να κινηθεί γονατιστός και όχι έρπην. Σε όλο το μήκος της στοάς απλώνονται καλώδια και γλομπάκια που την φωταγωγούν. Εννοείται πως όλα τα μπάζα καταλήγουν πλέον στον βόθρο.

Με οδηγό το ταβάνι του βόθρου, που δείχνει το ακριβές σημείο εξόδου, το σκάψιμο συνεχίζεται ώσπου φτάνει η μεγάλη στιγμή για την οποία τόσοι άνθρωποι δούλεψαν επί τέσσερις μήνες. Μια μικρή τρύπα, ίσα να χωράει ένα ανθρώπινο δάχτυλο, στέλνει για πρώτη φορά στο λαγούμι φως από τον έξω κόσμο. Μια ματιά απ' αυτή την τρύπα πιστοποιεί ότι πράγματι βρίσκεται ελάχιστα πάνω από το δάπεδο. Ακριβώς απέναντι φαίνεται η πόρτα των λουτρών. Το μόνο που απομένει για να ολοκληρωθεί ο δρόμος προς την ελευθερία, είναι να βγουν μερικές πέτρες από τον τοίχο.

Νέα στάση. Είπαμε, δεν χρειάζονται βιασύνες. Είναι Τετάρτη, αργά το απόγευμα και κανείς δεν ξέρει ούτε ποια ώρα θα φύγει ο τελευταίος εργαζόμενος από το εργοστάσιο ούτε ποια ώρα θα έρθει ο πρώτος τής επόμενης βάρδιας. Άλλωστε, πρέπει πρώτα να ενημερωθούν όλοι οι υποψήφιοι δραπέτες και να οργανωθούν. Έπειτα, η απόδραση δεν μπορεί να γίνει νύχτα, αφού τις νύχτες οι πόρτες των κελλιών είναι κλειδωμένες. Πώς θα μαζευτούν καμμιά τριανταριά νοματαίοι στο κελλί 13; Η απόδραση πρέπει να γίνει κάποια ώρα που τα κελλιά θα είναι ανοιχτά και, ταυτόχρονα, στο εργοστάσιο απέναντι δεν θα υπάρχει ψυχή σίγουρα. Υπομονή, λοιπόν, ως την Κυριακή το απόγευμα.

Οι ώρες της αναμονής είναι δύσκολες αλλά και ουσιαστικές. Πρέπει να ρυθμιστούν και οι τελευταίες λεπτομέρειες, ακόμα κι αυτές που φαίνονται χωρίς σημασία. Όσοι γνωρίζουν για την απόδραση και βόηθησαν στο άνοιγμα του λαγουμιού, θα φύγουν. Όλοι εκτός από τον Θόδωρο Βασιλόπουλο, ο οποίος δεν χρειάζεται να δραπετεύσει, αφού εγκρίνεται η υπό όρους αποφυλάκισή του λόγω ανήκεστης βλάβης στην υγεία του. Επίσης, δεν θα δραπετεύσει ο Γιώργος Κουτρούκης, ο οποίος έχει την ατυχία να αποφασιστεί ξαφνικά η μεταφορά του σε άλλη φυλακή. Απ' όσους γνώριζαν, ήταν γνωστό από πριν ότι θα μείνουν πίσω δυο, οι οποίοι δεν έχουν πού να κρυφτούν. Η αρχική απόφαση ήταν σαφής: θα δραπετεύσουν μόνον όσοι έχουν γνωστούς κάπου στην Αττική, οι οποίοι μπορούν να τους κρύψουν προσωρινά.

Το Βήμα, 19/7/1955: "Μια νέα εντυπωσιακή ενέργεια του ΚΚΕ"

Κυριακή, 17 Ιουλίου. Η ώρα πλησιάζει. Στις μιάμιση θα αρχίσει η έξοδος. Οι υποψήφιοι δραπέτες ετοιμάζονται. Με τα μαντήλια τους φτιάχνουν αυτοσχέδια σκουφάκια, για να μη γεμίσουν τα μαλλιά τους χώματα. Βάζουν στις τσέπες τους μερικές κάλτσες για να τις φορέσουν πάνω από τα παπούτσια, για να μη σκονιστούν. Τέλος, φορούν τα καλά τους ρούχα κάτω από τις πιτζάμες της φυλακής. Για να μη φαίνονται τα ρούχα, υποχρεώνονται να κουμπωθούν μέχρι τον λαιμό. Ευτυχώς, κανένας από τους φύλακες δεν παραξενεύεται βλέποντας τόσους ανθρώπους κουμπωμένους ως επάνω με τέτοια ζέστη.

Στο κελλί 6 ο Σωτηρόπουλος έχει ένα μικρό πρόβλημα. Είναι ο μόνος που θα δραπετεύσει και οι άλλοι τέσσερις συγκρατούμενοί του τον κοιτάζουν παραξενεμένοι να ντύνεται και αρχίζουν τις ερωτήσεις όταν τον βλέπουν να φοράει τις πιτζάμες πάνω από τα ρούχα. Προφασίζεται ότι ντύνεται γιατί περιμένει επισκεπτήριο και βάζει τις πιτζάμες γιατί δεν θέλει να σκονιστεί και να τον δει το "πρόσωπο" με λερωμένα ρούχα. Η αποχαύνωση της καλοκαιριάτικης ζέστης καταλαγιάζει κάθε επί πλέον απορία των μη μυημένων.

Στις μιάμιση ακριβώς, ο Χατζηπέτρος μπαίνει στο κελλί 13. Δεν ξαναβγαίνει. Η έξοδος έχει αρχίσει...

Η απόδραση των Βούρλων - 9. Στο χείλος της καταστροφής

Καθώς μπαίνει το καλοκαίρι, το λαγούμι διασχίζει την οδό Δογάνη, σύμφωνα με τους υπολογισμούς. Όμως, πόσο σωστοί είναι οι υπολογισμοί; Δίχως όργανα και σκάβοντας στα τυφλά, μια απόκλιση λίγων εκατοστών μπορεί να έχει τραγικά αποτελέσματα. Κάτω από τα λουτρά, που αποτελούν τον τελικό προορισμό, υπάρχει ο βόθρος του εργοστασίου. Στόχος είναι το λαγούμι να φτάσει ως τον τοίχο τού βόθρου και μετά να ανηφορίσει ώσπου να φτάσει στο τοίχο των λουτρών. Τα περιθώρια για παρεκκλίσεις είναι πολύ μικρά.

Για να βεβαιωθούν ότι το σκάψιμο βρίσκεται στον σωστό δρόμο, οι κρατούμενοι επιστρατεύουν ακόμη μια φορά την Ειρήνη Πετρουλάκη, την μνηστή τού Βασιλόπουλου. Ένα απόγευμα, η Ειρήνη κατηφορίζει την Δογάνη με έναν γκαζοντενεκέ στο χέρι, ο οποίος της πέφτει (όλως τυχαίως!) στο οδόστρωμα, ακριβώς πάνω από το σημείο όπου υποτίθεται πως θα έπρεπε να βρίσκεται το λαγούμι. Ο θόρυβος αντηχεί στ' αφτιά τού κρατούμενου που σκάβει εκείνη την ώρα, σαν θεία μουσική: έρχεται ακριβώς από πάνω του! Όλα πάνε καλά, λοιπόν, σύμφωνα με το σχέδιο. Κι όμως, κάπου εκεί, ένα τυχαίο περιστατικό απειλεί να τινάξει όλη την προσπάθεια στον αέρα.

Περασμένα μεσάνυχτα. Στο λαγούμι έχουν κατεβεί και σκάβουν δυο κρατούμενοι. Όλα είναι ήσυχα. Στις δυο εξωτερικές σκοπιές, που βρίσκονται στημένες στο απέναντι πεζοδρόμιο της οδού Δογάνη, οι φύλακες-φρουροί χασμουριούνται νυσταγμένοι, όταν δέχονται εξωτερική έφοδο. Το τζιπ τής χωροφυλακής με τον εφοδεύοντα αξιωματικό σταματά μπροστά στην πρώτη σκοπιά, η οποία βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το κελλί 12. Με το που κατεβάζει το πόδι του στο οδόστρωμα, ο αξιωματικός αισθάνεται έναν θόρυβο να έρχεται από το έδαφος. Είναι οι "υποχθόνιοι κρότοι", για τους οποίους θα έκανε λόγο η "Ακρόπολις" αργότερα. Ο αξιωματικός σκύβει, βάζει το αφτί του στο έδαφος και ο θόρυβος γίνεται εντονώτερος. Τον ζώνουν τα φίδια. Κάνει τρέχοντας τον γύρο, φτάνει στην πύλη και ζητάει να δει επειγόντως τον αρχιφύλακα υπηρεσίας. "Κάποιοι ανοίγουν λαγούμι από το 12", του λέει.

Ο αρχιφύλακας κοιτάζει με δυσπιστία τον αξιωματικό. Ξερει ότι χάνει τζάμπα τον ύπνο του αλλά είναι υποχρεωμένος να ερευνήσει την καταγγελία του αξιωματικού, ο οποίος επιμένει να πάρει μέρος στην έρευνα. Βάσει κανονισμών, ο εφοδεύων αξιωματικός δεν μπορεί να κάνει οποιαδήποτε έρευνα και ως εκ τούτου ο αρχιφύλακας απορρίπτει το αίτημά του. Στέλνει, όμως, έναν φύλακα, τον Σταύρο Μανουσογιαννάκη, να δει τι συμβαίνει.

Ο φύλακας μπαίνει στο προαύλιο της τρίτης ακτίνας και κατευθύνεται στο κελλί 12. Στο κελλί 1 φυλάει καραούλι ο Στέλιος Πάσιος, ο νοσοκόμος. Με το που βλέπει τον Μανουσογιαννάκη, ο Πάσιος καταλαβαίνει ότι κάτι συμβαίνει και αφήνει ένα συνθηματικό βήξιμο, για να ειδοποιήσει τους συντρόφους του στο κελλί 13. Στο 13 παραφυλάει ο Μπαρτζώκας, ο οποίος διατηρεί την ψυχραιμία του. Έτσι κι αλλιώς, ακόμη κι αν ειδοποιήσει αμέσως εκείνους που σκάβουν, δεν θα προλάβουν να επιστρέψουν στα κρεββάτια τους. Έτσι αποφασίζει να σταθεί στα κάγκελα και να παραστήσει ότι κάνει ρομαντζάδα με το φεγγάρι.

Ο Μανουσογιαννάκης φτάνει στο 12 και μπαίνει μέσα. Επιθεωρεί τους κρατούμενους, τους μετράει και τους βρίσκει σωστούς. Ρίχνει άλλη μια ματιά γύρω... τίποτε. Ζητάει συγγνώμη για την αναστάτωση, ακούει τα σχολιανά του από τους κρατούμενους επειδή τους ξύπνησε χωρίς λόγο και βγαίνει από το κελί. Απέναντι, στο 13, ο Μπαρτζώκας τον κοιτάζει με γνήσια έκπληκτο ύφος, κάνοντας με το χέρι του ένα νεύμα σε στυλ "τί τρέχει;". Ο Μανουσογιαννάκης πλησιάζει στα κάγκελα.

- Τί κάνετε εδώ μέσα, Μπαρτζώκα;
- Κοιμόμαστε. Τι να κάνουμε;
- Μας είπαν ότι σκάβετε για να το σκάσετε.
- Ποιοι σκάβουμε; Αφού όλοι κοιμούνται. Δες και μόνος σου.

Ο Μπαρτζώκας παραμερίζει και ο Μανουσογιαννάκης μετράει τους κοιμισμένους. Τους βγάζει κι αυτούς σωστούς, αφού μετράει και τους μπόγους που βρίσκονται κάτω από τις κουβέρτες εκείνων που σκάβουν. Κοντοστέκεται για μερικά δευτερόλεπτα και ρίχνει μια τελευταία ματιά. Δεν θα μπει στο κελλί αλλά η καρδιά του Μπαρτζώκα πάει να σπάσει. Τί θα γίνει αν ξαφνικά ξεμυτίσουν από την τρύπα οι δυο σκαφτιάδες, ανυποψίαστοι για όσα συμβαίνουν; Ευτυχώς, ο φύλακας ξεφυσάει ανακουφισμένος:

- Άντε ντε και κοντέψανε να μας παλαβώσουν!

Ο Μανουσογιαννάκης γυρίζει την πλάτη και απομακρύνεται. Έχει καταλάβει τι άκουσε ο εφοδεύων αξιωματικός: κάποιος κρατούμενος έκανε θόρυβο είτε σκαλίζοντας την χειροτεχνία του είτε περπατώντας με τα τσόκαρά του. Επιστρέφει και ενημερώνει τον αρχιφύλακα και τον εφοδεύοντα. Εκείνος δεν πείθεται. Επιστρέφει στην Δογάνη και ξαναβάζει το αφτί στο έδαφος. Τίποτα. Στο μεταξύ, ο Μπαρτζώκας έχει ειδοποιήσει τους δυο, οι οποίοι έχουν ήδη επιστρέψει στα κρεββάτια τους.

ΦΕΚ Β' 137/21-7-1955: Επικήρυξη από 10 ως 30 χιλιάρικα "δια τον φόνον ή σύλληψιν" των δραπετών

Την άλλη μέρα ενημερώνεται ο Μπραΐμης, ο οποίος διατάσει εξονυχιστικό έλεγχο στο κελλί 12. Όταν ο έλεγχος αποβαίνει άκαρπος, διατάσει έλεγχο και στο κελλί 13. Οι βαριεστημένοι φύλακες που τον αναλαμβάνουν, δεν παίρνουν χαμπάρι το καλυμμένο με εξαιρετική προσοχή άνοιγμα. Ο Μπραΐμης επιμένει. Σε συνεννόηση με τον εφοδεύοντα αξιωματικό, καταφέρνει να βγει άδεια για να σκαφτούν οριζόντιες τομές στην οδό Δογάνη. Τα συνεργεία που έρχονται, ανοίγουν χαντάκια για να βρουν το υποτιθέμενο λαγούμι. Μόνο που τα χαντάκια ανοίγονται στο ύψος του κελλιού 12, εκεί που είχε ακούσει τους θορύβους ο αξιωματικός. Όταν κι αυτή η προσπάθεια αποβαίνει άκαρπη, ο Μπραΐμης ηρεμεί και η υπόθεση λήγει.

Στην απέναντι πλευρά, οι υποψήφιοι δραπέτες ανησυχούν πολύ σοβαρά. Κάποιοι προτείνουν την ματαίωση του εγχειρήματος, κάποιοι επιμένουν να συνεχίσουν και κάποιοι συνιστούν αναστολή των εργασιών ώσπου να καταλαγιάσουν τα πράγματα. Επικρατεί η γνώμη των τελευταίων. Το σκάψιμο σταματάει για δυο ολόκληρες εβδομάδες. Κι ύστερα ξαναρχίζει...

Σαββατιάτικα (185) - του Τζίμη

*** Έχουμε πόλεμο, μη το γελάς μωρό μου (Ανακωχή) *** Εσείς θα πάτε αύριο στο συλλαλητήριο για την Μακεδονία; *** Γυαλίσατε ασπίδα; ακονίσατε ξίφος; ξεσκονίσατε περικεφαλαία; ελέγξατε πέταλα στο άλογο; *** Ή θα το ρίξετε πάλι στο κουνιώνται; *** Άντε, ρε παιδιά, ξεκουνηθείτε λιγάκι, να δείξουμε στους βλαχοσλάβους τι εστί βερύκοκο. *** Κινδυνεύουμε από τους μακεδόνες, το καταλαβαίνετε; *** Δεν το λέω εγώ, ο Δημοσθένης το έλεγε πριν 2.500 χρόνια. *** Τόσους Φιλιππικούς και Ολυνθιακούς εκφώνησε ο μακαρίτης, μάλλιασε η γλώσσα του να φωνάζει ότι οι έλληνες κινδυνεύουν από τους μακεδόνες. *** Θυμηθείτε τι έκανε στην Θήβα ο Αλέξαντρος ο Β'. *** Φάκα Αντίντας μού 'πιασε την φτέρνα (Νεοέλληνας) *** Μπάυ δε γουαίυ, τον Αλέξαντρο τον Α' τον έλεγαν "Φιλέλληνα", άρα... μη, τζιζ! *** Μουρούτι: "Αποκλείεται ο αρχιεπίσκοπος να έχει κάνει τις δηλώσεις που του αποδίδει το κρατικό ΑΠΕ για συναίνεση στην παράδοση της Μακεδονίας." *** Τι τα θες, Γιώργο μου; *** Δίχως Μέγκα, ποιός να αποδώσει σωστά τις δηλώσεις κάποιου; *** Σκάι είδες; *** Αν λέει κι ο Σκάι τα ίδια, τότε ο Τζερώνυμο μας βγήκε κρυφοκομμούνι. *** Κρανιδιώτης: "Πλην του ονόματος, υπάρχουν και 200.000 έλληνες στα Σκόπια." *** Να τα λέμε κι αυτά και σωστός ο Φαήλος που μας τα

Κασκαντέρ, Ταρζάν και Τσίτα, κομπαρσάρα, κομπαρσίτα...

θυμίζει! *** Κάποιος πρέπει να σκεφτεί τους 422 έλληνες που ζουν εκεί μόνιμα και τους 199.578 που μπαινοβγαίνουν για να βάζουν βενζίνη και να παίζουν στο καζίνο. *** Μπαίνω με τα τσαρούχια στο σαλονάκι της Ευρώπης, μια ζωή πρετ-α-πορτέ με περιμένει (Είμαι γυφτάκι) *** Παρεμπιπτόντως, έχουμε καταλήξει αν ο Μεγαλέξαντρος ήταν εκπολιτιστής ή απλώς στρατόκαυλος; *** Διότι αν εξελλήνισε τους κατακτημένους, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. *** Καθ' όσον οι εξ ανατολών μετανάστες και πρόσφυγες θα πρέπει λογικά να θεωρούνται απόδημοι έλληνες ή ομογενείς. *** Θεός phylax! *** Τίτλος είδησης στον Σκάι: "Έπεσε ο Phylax". *** Χεστήκαμε ρε, εδώ κινδυνεύει να πέσει ο Παναθηναϊκός! *** Ο γέρος μπορεί να πάει και από χέσιμο, το άγαλμα πάει μόνο από πέσιμο. *** Τελικά, μάθαμε αν ο Phylax έπεσε από τον αέρα ή τον γκρέμισαν χρυσαύγουλα; *** Εγώ φοβάμαι ότι τον έρριξαν γύφτοι. *** Να δείτε που σήμερα-αύριο όλο και με κάποιο Ντάτσουν θα περάσουν να τον τζουρνέψουν. *** Πολύ το μέταλλο, παιδιά! *** Μας τη φέραν οι βάρβαροι, μας θαμπώσαν με δώρα, με χαντρούλες πολύχρωμες και κουτιά κόκα κόλα (Αχ Ευρώπη) *** Μεταξύ μας, ως "άγγελος" τον έχει τον συμβολισμό του και πεσμένος. *** Ήταν Φύλαξ και έγινε Εκπεσών. *** Άμα η τέχνη είναι πολύπλευρη... *** Νotis: "Γλυπτά σαν τον Phylax γεννοβολάνε, σε λίγο θα γίνει μουσουλμανοποίηση της Ελλάδος." *** Μακάρι να γεννοβόλαγαν τέτοια γλυπτά, Νότη μου. *** Θα γινόμασταν αυτάρκεις σε μπρούντζο και θα κάναμε και εξαγωγή. *** Το κακό έρχεται από παλιά. *** Από τότε που γεννοβόλησε η μάνα σου. *** Στον καταραμένο τόπο πεθαίνουν οι Τζίμηδες και ζουν οι Νότηδες. *** Θα καβαλήσουμε κι ετούτο το χειμώνα μπροστά στην τηλεοπτική μας θαλπωρή, σαν τους ανάπηρους που βλέπουνε αγώνα (Φασμπίντερ και ξερό ψωμί) *** Αυτό που καταργούνται τα Κέντρα Εκπαίδευσης

Πώς να μη μπερδέψεις την βούρτσα...

των νεοσύλλεκτων, πώς το σχολιάζετε; *** Τώρα, λέει, θα παίρνουν χαρτί τα νεούδια και θα παρουσιάζονται κατ' ευθείαν στην μονάδα. *** Μέγα λάθος! *** Θα πάει ο άλλος στα σύνορα δίχως να ξέρει πώς μαζεύουν γόπες, πώς καθαρίζουν καμπινέδες και πώς κάνουν αποξήλωση; *** (Σωστά το είπα, η αποψίλωση στον στρατό λέγεται αποξήλωση.) *** Χάζεψαν τελείως οι βρεττανοί; *** Ίδρυσαν, λέει, υπουργείο μοναξιάς! *** Το απαιτούσε, ξαναλέει, "η θλιβερή πραγματικότητα του σύγχρονου βίου". *** Μα τόσο πολύ έχει αυξηθεί στην Εγγλεζία η μονογαμία; *** Κοινώς, μαλακία; *** Δίχως να πάρει φόρα χειροκροτεί η περήφανη χώρα, που 'χει ντούρο ηγέτη, σοσιαλιστή, που γαμάει και δέρνει την αλλαγή (Ψόφια γλώσσα) *** Πώς σχολιάζετε το αποτέλεσμα έρευνας που λέει ότι μειώνεται το ποσοστό όσων κάνουν σεξ με προφύλαξη; *** Λογικό το βρίσκω. *** Ποιος βάζει καπότα για να τον παίξει; *** Στον θεό σου, ρε γυναίκα, φτιάχνεις γιαουρτλού με γιαουρτάκι 2%; *** Βάλτο πρώτα να φορτίσει, γαμώ τα λιπαρά μου μέσα! *** Α, ρε δόλιε Στεφανάκο... *** Μια ζωή μάγκας και νταής και να σε ξεφτιλίζουν μετά θάνατον; *** Άκου, κύριος ύποπτος για την δολοφονία κάποιος με το ψευδώνυμο Νταίζη! *** Δεύτερος ύποπτος ποιος είναι δηλαδή, ο Γκούφη ή ο Κλάραμπελ; *** Μες στο δικό σου το μουνάκι ταμπουρώνομαι, να μη θαμπώνομαι απ’ τον ήλιο του ΠΑΣΟΚ (Δεύτερη προβολή) *** Πώς σας φάνηκαν τα βραβεία Μπότση; *** Εγώ χαίρομαι που με τέτοια βραβεία αναγνωρίζεται η αξία κάποιων. *** Δεν έπρεπε, δηλαδή, να βρεθεί κάποιος να βραβεύσει τον Κούρο ως οικονομικό δημοσιογράφο; *** Τζάμπα γλειφοκώλι κάνει τόσα χρόνια ο άνθρωπος; *** Ή τον Μαλέλη για την 37χρονη προσφορά του στην ενημέρωση; *** Θα είχατε δει ποτέ τον κώλο της Πετρούλας

Στο μεταξύ, κάπου στο Λος Άντζελες...

αν δεν υπήρχε ο Μαλέλης; *** Εσείς ξέρετε τι είναι το Tide Pods Challenge; *** Πόσο πίσω έχετε μείνει, βρε; *** Είναι η νέα τρέλα: καταπίνεις κάψουλες απορρυπαντικού! *** Εννοείται ότι ανεβάζεις σχετικό βιντεάκι στο Γιουτιούμπ και γίνεται βάιραλ. *** Ιδέα για επένδυση: κάψουλα με σκατά. *** Να γίνει το Shit Pods Challenge μόδα, να χεστείς στα λεφτά. *** Τα θέρετρα σε φέρετρα μας κλείσανε για μια μακάβρια ατραξιόν τουριστική (Καπρί σε φινί) *** Ναι, ρε Θανάση, εσύ της το περιποιόσουν με αλοιφούλες και ταλκ όταν ήταν μωρό αλλά τώρα που η κόρη σου μεγάλωσε θα το χαρεί άλλος. *** Έτσι πάει και πάψε να ανησυχείς μη πηδηχτεί η κοπέλλα. *** Αν δεν πηδηχτεί με τον γκόμενο, τότε με ποιον; *** Με τον άντρα της; *** Αγόρι μου, το σεξ υπάρχει μόνο ως σύνθετο: προ-γαμιαίο, εξω-γαμιαίο. *** Σκέτο γαμιαίο δεν υπάρχει. *** Το τι μ' αρέσει που έχετε και προτίμηση στην ηλικία της γκόμενας, δεν λέγεται! *** Ότι και καλά έχετε βαρεθεί τις μεγάλες και πεθυμήσατε πιπίνια, ε; *** Σούργελα. *** Ούτε βαρέλι με τρύπα δεν σας κάθεται και ονειρεύεστε εικοσάχρονα. *** Διότι, ως γνωστόν, άμα δει το πιπίνι καράφλα, μπροστούρα και προγούλι, παραδίνεται άνευ όρων. *** Ψηφοδέλτια σταύρωνα κι όλη νύχτα καύλωνα, στης βουλής τα έδρανα αχ κι εγώ να έκλανα (Εκλογές) *** Λουδάρος, συνέντευξη στον Σκάι: "Γεννήθηκα υπέρβαρος κι αυτό με ακολούθησε σε όλη μου την ζωή." *** Ερώτηση δημοσιογράφου: "Στο σχολείο γιατί σε έλεγαν Οβελίξ;" *** Ένα βραβείο Μπότση στον κύριο, παρακαλώ! *** Αυτό που η Ντόρα είδε τον πατέρα της ολοζώντανο αληθεύει ή πάλι μαλακία έγραψε το "Χάι"; *** Ο Γκαβός μίλαγε με τον θεό... ο Κούλης τα πάει καλά με τους εξωγήινους... τώρα η Ντόρα... *** Στενές αριστείες τρίτου τύπου. *** Όταν

Ευτυχισμένα χρόνια

κάνετε λόγο για σάλτσα μάνγκο με σμέουρα, κάνετε πλάκα, έτσι; *** Άστο το λάδι τρούφας, κοριτσάκι μου και μάθε να τηγανίζεις κανένα αβγό με κανονικό λάδι. *** Όχι, δεν θα μάθεις να μαγειρεύεις παρακολουθώντας μάστερσεφ. *** Όπως ακριβώς δεν γίνεσαι γυναικολόγος παρακολουθώντας τσόντες. *** Γκόμενες όλο καμάρι, όλοι οι άντρες πρώην φαντάροι, μια ζωή θητεία, ξεφτίλα και βόλεμα (Πίσσα και πούπουλα) *** 1980, Ομόνοια... αγοράζω κασέττα από τύπο με μακρυά γενειάδα, μετά από σύσταση φίλου μου. *** Disco tsoutsouni... πλάκα θά 'χει, σκέφτηκα. *** Πάω σπίτι και βάζω να την ακούσω, ανυποψίαστος για το περιεχόμενο. *** Ξαφνικά, το κεφάλι της μάνας μου στην πόρτα: "Τι είπε αυτός, παιδάκι μου;" *** "Τι είπε, ρε μάνα; Κι εγώ σ' αγαπώ σαν τον Χριστό μου, είπε." *** Ευτυχώς, το έχαψε η κυρα-Αντριάνα. *** Γαμάτε γιατί χανόμαστε (Πίσσα και πούπουλα) *** Σήμερα σας ανέφερα μερικούς από τους λόγους για τους οποίους δεν διαμαρτύρομαι ποτέ όταν μου λένε ότι μοιάζω στον Τζίμη. *** Από το να μου έλεγαν ότι μοιάζω του Σαββόπουλου... *** Στην πρώτη φωτογραφία βλέπετε τον νεαρό από τον οποίο αγόρασα εκείνη την κασέττα το 1980. *** Τον ξαναβλέπετε στην τελευταία, του 1983, μαζί με τον Διονύση Σαββόπουλο, εποχή που ετοιμάζει το άλμπουμ "Αν η γιαγιά μου είχε ρουλεμάν". *** Αν πιστέψατε ότι θα σας αποχαιρετήσω με Τζιμάκο, κάνατε λάθος. *** Όποιος θέλει ν' ακούσει Τζίμη, να ψάξει μόνος του να τον βρει. *** Προτιμώ να βάλω στο πικάπ κάτι που ίσως δεν θα ψάχνατε ποτέ επειδή μάλλον δεν ξέρετε ότι υπάρχει. *** Μη προσπαθήσετε να καταλάβετε τι είδος μουσικής παίζουν οι Weather Report. *** Απλώς απολαύστε το υπέροχο Heavy Weather, που κυκλοφόρησε το 1977 και έδειξε τι μπορεί να κάνει η τζαζ όταν ενσωματώσει έθνικ επιρροές. *** Καλό σας σαββατοκύριακο! ***

Η απόδραση των Βούρλων - 8. Τα προβλήματα λύνονται

Μετά την καλή αρχή, η δουλειά ξεκινάει. Το πηγάδι βαθαίνει αργά αλλά σταθερά. Στην αρχή είναι στενό, ίσα που χωράει άνθρωπος να περάσει αλλά στα δυο μέτρα πρέπει να φαρδύνει αρκετά, ώστε να μπορεί κάποιος να δουλεύει. Ειδικά στο σημείο όπου πρέπει το σκάψιμο να αλλάξει κατεύθυνση και να γίνει οριζόντιο, πλαταίνει αρκετά. Κοντά στα άλλα, η έλλειψη καθαρού αέρα αποτελεί σοβαρό πρόβλημα. Κανείς δεν μπορεί να μείνει μέσα στο λαγούμι πάνω από δέκα λεπτά. Γίνεται μια προσπάθεια να βρεθεί λύση είτε με αυτοσχέδιες βεντάλιες είτε με τις σαμπρέλλες από τις μπάλλες του βόλλεϋ. Μεσοβέζικα πράγματα. Κάποια στιγμή ο Σιδέρης λιποθυμά, κάποια άλλη λιποθυμά ο Κολοκοτρώνης. Τους τραβούν έξω με ένα σχοινί που έχουν δεμένο στα πόδια τους όσοι μπαίνουν στην τρύπα για σκάψιμο.

Το δεύτερο πρόβλημα με την δουλειά μέσα στην τρύπα είναι η έλλειψη φωτός. Αυτό λύνεται εύκολα. Κατά περίεργο τρόπο και εντελώς ξαφνικά, πολλοί κρατούμενοι αποφασίζουν να ασχοληθούν με τα χειροτεχνήματα. Κατά εξ ίσου περίεργο τρόπο δε, δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στα καραβάκια και στα σπιτάκια. Το ταλέντο δεν περισσεύει σε κανέναν. Όλες οι κατασκευές είναι χοντροκομμένες και κακόγουστες. Όμως όλες έχουν ένα κοινό γνώρισμα: φωτίζονται εσωτερικά! Σε όλες τοποθετούνται γλομπάκια, τα οποία ανάβουν από μια ενσωματωμένη πλακέ μπαταρία. Η διεύθυνση δεν έχει λόγο να απορρίψει το αίτημα των κρατουμένων να επιτραπεί στους επισκέπτες τους να φέρνουν στην φυλακή γλομπάκια, μπαταρίες και καλώδια.

Η "πορτάρα" (κεντρική πύλη) της φυλακής των Βούρλων λίγο πριν κατεδαφιστεί το συγκρότημα.
Κατά ειρωνικό τρόπο, η φυλακή έκλεισε το 1970, με απόφαση του δικτάτορα Παπαδόπουλου

Με τούτα και με κείνα, η δουλειά προχωράει αλλά με αργό ρυθμό. Το πλάνο προβλέπει είκοσι εκατοστά την ημέρα αλλά δύσκολα πιάνεται. Ειδικά από την στιγμή που το λαγούμι βγαίνει έξω από τον τοίχο της φυλακής, τα πράγματα δυσκολεύουν πολύ. Για να φτιαχτεί ο δρόμος, το έδαφος έχει πατηθεί πολύ και είναι γεμάτο πέτρες, που πρέπει να σπάσουν με το μπικούνι, μία-μία. Ο σκαφτιάς βάζει πέτρες και χώματα σε ένα αυτοσχέδιο ζεμπίλι, που τραβιέται πάνω με ένα σχοινί. Εκεί, στο κελλί, γίνεται διαλογή.

Οι κρατούμενοι έχουν φτιάξει στενόμακρους σάκκους από ύφασμα, κάτι σαν πάνινα λουκάνικα, στους οποίους μπαίνει το χώμα. Στην συνέχεια, κάθε κρατούμενος που πάει για κατούρημα ή για μπάνιο, ζώνεται κι ένα τέτοιο πάνινο λουκάνικο, το οποίο αδειάζει αργά και με προσοχή στον υπόνομο, φροντίζοντας να ρίχνει από πάνω μπόλικο νερό. Όμως φτάνει κάποτε η ημέρα που ο υπόνομος φράζει από το πολύ χώμα και η βρόμα γίνεται αποπνικτική σε όλη την ακτίνα.

Ο Χατζηπέτρος, ως υδραυλικός, προθυμοποιείται να αναλάβει την διαδικασία απόφραξης και καθαρισμού, κάτι που γίνεται δεκτό από την διοίκηση. Φτιάχνει μια ομάδα από μυημένους (*), στην οποία συμμετέχουν ο Βαρδινογιάννης, ο Καλαντζής, ο Μπαρτζώκας και ο Φίλης. Μπαίνουν με την σειρά στον υπόνομο όπου άλλος φτυαρίζει την λάσπη κι άλλος τις ακαθαρσίες για να την σκεπάσει. Οι εξαιρετικά ανθυγιεινές συνθήκες δημιουργούν προβλήματα σε όλους, τα σοβαρώτερα στον Καλαντζή. ο οποίος μεταφέρεται στο νοσοκομείο. Τελικά, η απόφραξη ολοκληρώνεται χωρίς να πάρει χαμπάρι κανένας για το τι είχε συμβεί πραγματικά.

Με τις πέτρες υπάρχει πρόβλημα. Στην αρχή, σύμφωνα με το σχέδιο, πετιούνταν στα βαρέλια των σκουπιδιών και κατέληγαν στον σκουπιδότοπο. Μέχρι που κάποιος φύλακας τα στήλωσε και επέμεινε να είναι παρών στο άδειασμα των σκουπιδοβάρελων. Οι κρατούμενοι που είχαν αναλάβει την δουλειά, τα χάνουν. Ευτυχώς, εκείνη την κρίσιμη στιγμή, πετάχτηκε ένας ψύχραιμος σύντροφός τους, που κάτι έφτιαχνε λίγο πιο πέρα και ζήτησε από τον φύλακα να τον συνοδέψει στην αποθήκη για να πάρει κάποιο εργαλείο. Ο κίνδυνος πέρασε αλλά η χρήση των σκουπιδοβάρελων για την απομάκρυνση της πέτρας σταμάτησε.

Τώρα θα έμπαινε σε εφαρμογή το εναλλακτικό σχέδιο. Με την σύμφωνη γνώμη της διοίκησης, όσοι ντενεκέδες αδειάζουν δεν θα πετιούνται πλέον αλλά θα τους παίρνουν οι κρατούμενοι για να τους μετατρέπουν σε γλάστρες όπου θα φυτεύονται λουλούδια. Εννοείται ότι στο κάτω μέρος του ντενεκέ μπαίνουν οι πέτρες κι από πάνω πέφτει λίγο χώμα. Όπως εννοείται ότι σ' αυτές τις γλάστρες φυτεύονται πανσέδες, που δεν έχουν βαθειές ρίζες. Σιγά-σιγά, η γκρίζα φυλακή αλλάζει εικόνα και γίνεται λουλουδάτη, σαν παραμυθένια, καθώς σε κάθε γωνιά της φυτρώνουν γλάστρες με πανσέδες. Ώσπου το κακό παράγινε και αποφασίζεται να σταματήσει αυτή η πανσεδοπλημμύρα για να μη δημιουργηθούν υποψίες. Τώρα έχει σειρά το επόμενο σχέδιο.

Μπροστά από το κελλί 6 υπάρχει ένας παρατημένος χώρος, λίγο μεγαλύτερος από ένα τετραγωνικό, όπου είναι φυτεμένο ένα κακορίζικο και συφοριασμένο γιασεμί. Ο Βαρδινογιάννης αναλαμβάνει να το  αναζωογονήσει. Το περιποιείται σαν να είναι ό,τι πιο πολύτιμο έχει: το ποτίζει, το χαϊδολογάει, του μιλάει με τις ώρες... κι όλο το σκαλίζει και το ξανασκαλίζει για να αφρατεύει το χώμα και να ανασαίνει καλύτερα το φυτό. Όσοι δεν ξέρουν, νομίζουν ότι ο σύντροφός τους άρχισε να ρετάρει. Όμως οι μυημένοι γνωρίζουν ότι, μαζί με το ατέλειωτο σκάλισμα, ο Βαρδής χώνει στο έδαφος τις σπασμένες πέτρες που βγαίνουν από το λαγούμι.

Κι ενώ, παρά τα προβλήματα, το έργο προχωράει, φτάνει στην φυλακή με μετάθεση από το Αγρίνιο ένας νέος φύλακας. Είναι κάποιος Ευθυμίου, ο οποίος στην κατοχή ήταν εαμίτης και, μάλιστα, στρατολογημένος από τον Σωτηρόπουλο. Η συνάντηση των δυο ανδρών μετά από τόσα χρόνια είναι συγκινητική, με τον Ευθυμίου να δηλώνει στον παλιό του καθοδηγητή ότι παραμένει αταλάντευτα προσηλωμένος στην κομμουνιστική ιδεολογία και θα ήταν ευτυχής αν μπορούσε να βοηθήσει τους συντρόφους του με οποιονδήποτε τρόπο.

Φυλακή Βούρλων: Κρατούμενοι στο μεγάλο προαύλιο

Περιχαρής ο Σωτηρόπουλος σπεύδει να ενημερώσει την "επιτροπή απόδρασης" για τον Ευθυμίου, η συνδρομή του οποίου θα μπορούσε να αποδειχτεί πολύτιμη. Προς μεγάλη του έκπληξη, οι άλλοι δεν συμμερίζονται τον ενθουσιασμό του. Έχουν δει πολλά τα μάτια τους και έχουν μάθει να προσέχουν ακόμη και τον ίσκιο τους. Αποφασίζουν, λοιπόν, να δείξουν μια προσποιητή ικανοποίηση για την παρουσία τού νεοφερμένου φύλακα αλλά τον έχουν υπό συνεχή έλεγχο ενώ δεν του αποκαλύπτουν τίποτε σχετικό με την απόδραση. Σύντομα αποκαλύπτεται η πραγματικότητα: ο Ευθυμίου ήρθε με μετάθεση στα Βούρλα "φυτευτός" από την Ασφάλεια, η οποία ήξερε βεβαίως την παλιά σχέση του με τον Σωτηρόπουλο και σκέφτηκε να τον χρησιμοποιήσει για να διερευνήσει την βασιμότητα των υποψιών που είχε ο αρχιφύλακας Μπραΐμης.

Τελικά, το κόλπο με τον Ευθυμίου λειτούργησε υπέρ των κρατουμένων. Από την στιγμή που ούτε αυτός κατάφερε να ανακαλύψει κάτι ύποπτο, ο Μπραΐμης ηρέμησε. Τα κομμούνια δεν ετοίμαζαν τίποτε το κακό. Μόνο που, από ένα τυχαίο γεγονός, κόντεψε να γίνει το κακό για τους επίδοξους δραπέτες και να τιναχτούν τα πάντα στον αέρα...


---------------------------------------------
(*) Η πιστή τήρηση των κανόνων συνωμοσίας επέβαλε να γίνει γνωστό το σχέδιο απόδρασης μόνο σε όσους επρόκειτο να αποδράσουν και σε όσους θα δούλευαν για την υλοποίησή του. Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν δυο στους τρεις πολιτικούς κρατούμενους δεν είχαν ιδέα ότι οργανώνεται απόδραση.