Από την Ιρλανδία στην Σινγκαπούρη (και ολίγος Λένιν)

Επειδή κάθε ιστολόγιο που σέβεται και τον εαυτό του και τους φίλους του οφείλει, στο μέτρο τού δυνατού, να είναι διαδραστικό, παίρνω αφορμή από τα χτεσινά σχόλια για να ανοίξω λίγο την κουβέντα.

Κατ' αρχήν, ας ξεκαθαρίσουμε μια παρανόηση ώστε να μη γίνει γάγγραινα. Είναι άλλο να διαπιστώνεις ότι ο καπιταλισμός τα έφαγε τα ψωμιά του και άλλο να περιμένεις να καταρρεύσει από μόνος του. Είναι γνωστή η πολεμική που άσκησε ο Λένιν στην οπορτουνιστική θέση ότι ο καπιταλισμός θα μετεξελιχθεί νομοτελειακά σε σοσιαλισμό χωρίς να απαιτείται επαναστατική πάλη. Στο μνημειώδες έργο του "Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού", ο Βλαδίμηρος Ίλιτς γράφει ότι "οι σχέσεις της ατομικής ιδιοκτησίας αποτελούν ένα περίβλημα, που δεν ανταποκρίνεται πια στο περιεχόμενο, περίβλημα που αναπόφευκτα δεν μπορεί παρά να σαπίσει, αν αναβληθεί τεχνητά ο παραμερισμός του, περίβλημα που μπορεί να παραμένει σε κατάσταση αποσύνθεσης ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα (στη χειρότερη περίπτωση, αν η θεραπεία του οπορτουνιστικού αποστήματος τραβήξει σε μάκρος), που αναπόφευκτα όμως θα παραμεριστεί" (*). Συνεπώς, μακρυά από μας τα καναπεδίστικα "πέσε πίτα να σε φάω".

Ιρλανδία: ποσοστιαία εξέλιξη του κόστους εργασίας 2007-2017 (βάση: 2007 = 100)

Πάμε τώρα παρακάτω και, συγκεκριμένα, σε ένα εξαιρετικά εύστοχο σχόλιο που γράφτηκε για το χτεσινό κείμενο και αναφερόταν στην Ιρλανδία. Η Ιρλανδία αποτελεί τελείως διαφορετική περίπτωση από εκείνη της Μεγάλης Βρεττανίας, την οποία αναλύσαμε, εφ' όσον η χώρα δεν διέθετε ποτέ αξιόλογο βιομηχανικό τομέα, τουλάχιστον μέχρι τα μέσα τού προηγούμενου αιώνα. Μέχρι τότε, οι ιρλανδοί ήσαν γνωστοί για τα άλογά τους, το βοδινό τους και την μπύρα τους.

Παρά την φτώχεια της, όμως, αυτή η χώρα πρωτοπορούσε σε έναν τομέα όπου η υπόλοιπη Ευρώπη βρισκόταν πολύ πίσω: στην κατασκευή κατοικιών για τον λαό. Μέχρι και την δεκαετία τού 1970, τα τρία στα δέκα καινούργια σπίτια φτιάχνονταν από το κράτος! Δυστυχώς, κάπου εκεί άρχισε να κερδίζει έδαφος η νεοφιλελεύθερη αντίληψη ότι το κράτος δεν πρέπει να επεμβαίνει στην οικονομία. Έτσι, η κατασκευή τέτοιων κατοικιών άρχισε να φθίνει, με αποτέλεσμα οι ιρλανδοί να στραφούν στον δανεισμό προκειμένου να στεγάσουν τις οικογένειές τους. Και κάπως έτσι τροφοδοτήθηκε μια από τις μεγαλύτερες φούσκες ακινήτων της Ευρώπης, η οποία έσκασε αμέσως με την εκδήλωση της κρίσης του 2008, οδηγώντας τις ιρλανδικές τράπεζες στην χρεωκοπία, την χώρα στα μνημόνια και το δημόσιο χρέος σε δυσθεώρητα ύψη.

Σήμερα, οι δείκτες λένε πως η Ιρλανδία έχει ανακάμψει από την κρίση. Από μια πλευρά, αυτό είναι σωστό. Όμως, ας μη ξεχνάμε ότι συνήθως "εκεί όπου ευημερούν οι δείκτες, δυστυχούν οι άνθρωποι". Η Ιρλανδία ανέκαμψε από την κρίση επειδή έχει καταντήσει αποικία των πολιτειακών πολυεθνικών για φορολογικούς λόγους, τους οποίους απέδωσε σχηματικά, λακωνικά και ευφυώς ο χτεσινός σχολιαστής. Το θέμα είναι ότι από αυτή την ανάκαμψη οι ιρλανδοί πολίτες έχουν ωφεληθεί ελάχιστα. Μπορεί ο ελάχιστος μισθός, μετά από οκτώ χρόνια που βρισκόταν καθηλωμένος στα 1.461,85 ευρώ να αυξήθηκε προοδευτικά στα 1.563,25 ευρώ (ποσοστιαία, αυτή η αύξηση είναι σαν να πάει ο δικός μας ελάχιστος μισθός από τα σημερινά 586,08 ευρώ στα 626,73) αλλά το συνολικό κόστος εργασίας είναι μειωμένο σχεδόν κατά 20% σε σχέση με το 2007, κάτι που σημαίνει ότι έχουν καρατομηθεί άλλες παροχές προς τους εργαζόμενους, όπως οι ασφαλιστικές εισφορές των εργοδοτών κλπ. (βλ. παραπάνω διάγραμμα).

Περισσότερα για την Ιρλανδία και για το πώς η χώρα μπλέχτηκε στα γρανάζια των μνημονίων, γράψαμε στις αρχές της χρονιάς, σε δυο διαδοχικά κείμενα με τίτλο "Μια φορά κι έναν καιρό στην Ιρλανδία...", στα οποία μπορεί να προστρέξει ο αναγνώστης. Για σήμερα θα κλείσουμε με μια αναφορά σε μιαν άλλη χώρα που προκαλεί εντύπωση με την παρουσία της στις πρώτες θέσεις τού δεύτερου χτεσινού διαγράμματος: την Σινγκαπούρη. Μιλάμε για μια χώρα, η οποία προβάλλεται ως παράδειγμα προς μίμηση. Πολλοί την χαρακτηρίζουν ως την "Ελβετία της Ασίας", επειδή -δήθεν- έχει υιοθετήσει έναν "ανόθευτο" καπιταλισμό, με πλήρη ελευθερία στο εμπόριο και στην διακίνηση κεφαλαίων.

Το ερώτημα είναι πόσο "ανόθευτος" είναι ο καπιταλισμός στην Σινγκαπούρη, από την στιγμή που:
- το 80% των εδαφών της συνιστά δημόσια περιουσία,
- το 85% των κατοικιών της κατασκευάζεται από το κράτος,
- το 22% του ΑΕΠ προέρχεται από δημόσιες επιχειρήσεις και
- η πλειοψηφία των ιδιωτικών επιχειρήσεων ελέγχεται από το πανίσχυρο κρατικό επενδυτικό κεφάλαιο Temasek.

Διάγραμμα που αποτυπώνει την συμβολή του χρηματοπιστωτικού τομέα (λευκή γραμμή, δεξιός
άξονας) στην αύξηση του συνολικού  ΑΕΠ (μπλε μπάρες, αριστερός άξονας) της Σινγκαπούρης.
Ήδη το 12,5-13% του ΑΕΠ της χώρας παράγεται από χρηματοοικονομικές υπηρεσίες.

Τέλος πάντων, ας αφήσουμε αυτή την απορία κατά μέρος για να σημειώσουμε κάτι άλλο, πολύ πιο ενδιαφέρον, κάτι που οι υμνητές τής Σινγκαπούρης "ξεχνούν" να μας πουν. Κι αυτό δεν είναι άλλο παρά το ότι η χώρα ανήκει στους φορολογικούς παραδείσους, κάτι που διογκώνει ανελέητα και επικίνδυνα τον χρηματοπιστωτικό της τομέα, το ενεργητικό του οποίου ξεπερνά ήδη το εξαπλάσιο του ΑΕΠ της χώρας (σημ.: όταν η Ισλανδία κατέρρευσε, το ενεργητικό των τράπεζών της έφτανε στο τριπλάσιο του ΑΕΠ).

Τί σημαίνει αυτό για μια χώρα η οποία αυξάνει το ΑΕΠ της παράγοντας αέρα κοπανιστό; Πολύ απλά: μόλις σκάσει (μόλις, όχι αν!) η κινεζική φούσκα, η έκρηξη θα εξαφανίσει την Σινγκαπούρη από τον χάρτη. Μαζί με αρκετούς άλλους, φυσικά, αλλά αυτό δεν είναι του παρόντος.


--------------------------------------------------
(*) Β.Ι.Λένιν, "Άπαντα", τόμος 27, σελ. 432 - Σύγχρονη Εποχή, 1980.

Παράνοια

Υποθέτω πως εκείνο που εκνευρίζει περισσότερο τους νοήμονες περί την οικονομία, είναι η επιμονή των οπαδών τού νεοφιλελευθερισμού στην απόλυτη ελευθερία της αγοράς. Αυτή η θεοποιημένη ελευθερία είναι η ρίζα όλων των νεοφιλελεύθερων θεωριών, από τον Σούμπετερ μέχρι τον Χάγιεκ και τον Φρήντμαν, όπως την περιγράψαμε στην "Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού".

Στην πραγματικότητα, από την πρώτη υιοθέτηση των νεοφιλελεύθερων θέσφατων κατά την δεκαετία τού 1980 στις ΗΠΑ του Ρόναλντ Ρέηγκαν και στην Μεγάλη Βρεττανία τής Μάργκαρετ Θάτσερ μέχρι σήμερα, το μόνο που προκύπτει ως αποτέλεσμα είναι η παράνοια των αγορών και, κατ' επέκταση, η αλλοίωση της λειτουργίας τους, η οποία δημιουργεί τερατογενέσεις και οδηγεί με βεβαιότητα στην καταστροφή του μηχανισμού που δόμησε ο καπιταλισμός μέσα στο διάβα των τριών τελευταίων αιώνων. Είναι δε απορίας άξιο πώς οι υποστηρικτές του νεοφιλελευθερισμού δεν αντιλαμβάνονται αυτή την παράνοια και επιμένουν να εκλαμβάνουν ως όραμα τον εφιάλτη που γέννησαν σε ΗΠΑ και Μεγάλη Βρεττανία ο ρεηγκανισμός και ο θατσερισμός.

Η βασική αιτία της παράνοιας των αγορών είναι η θεοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και η απόλυτη επικράτησή του επί της πραγματικής οικονομίας, δηλαδή επί της παραγωγής που υλοποιείται στον πρωτογενή και -κυρίως- τον δευτερογενή τομέα. Πραγματική οικονομία υπάρχει στα εργοστάσια όπου παράγονται προϊόντα που ικανοποιούν πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες, όχι στα γραφεία όπου διακινούνται χρηματοοικονομικά παράγωγα. Εφ' όσον, λοιπόν, ο καπιταλισμός έφτασε στο σημείο να νοιάζεται περισσότερο για την ανάπτυξη των παραγώγων παρά για την πραγματική οικονομία, όχι μόνο δεν πρέπει να μας εκπλήσσει η αδυναμία ανάκαμψής του από τις κρίσεις του αλλά ίσως πρέπει να προετοιμαζόμαστε και για την κατάρρευσή του.

Ίσως τα παραπάνω ακούγονται κάπως ως αφορισμοί και γενικότητες, οπότε ας τα κάνουμε πιο χειροπιαστά ρίχοντας μια επισταμένη ματιά σε μια από τις χώρες που προσδέθηκαν νωρίς στο νεοφιλελεύθερο άρμα, στην Μεγάλη Βρεττανία. Επιλέγω την Μεγάλη Βρεττανία ως παράδειγμα και όχι τις ΗΠΑ διότι οι πολιτειακοί διαθέτουν ένα πλεονέκτημα έναντι των βρεττανών: το δολλάριό τους. Παρά τις αδυναμίες του, το δολλάριο απολαμβάνει την ισχύ τού παγκόσμιου αποθετικού νομίσματος, κάτι που δεν κατάφερε ποτέ να κερδίσει η βρεττανική στερλίνα. Ως εκ τούτου, οι ΗΠΑ μπορούν να υπερχρεώνονται με άνεση ενώ η Βρεττανία όχι.

Στις 18 Μαΐου 2016, η λονδρέζικη εφημερίδα The Guardian δημοσίευσε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο τού καθηγητή τού πανεπιστημίου τού Καίμπριτζ Χα-Τζουν Τσαν με τον εύγλωττο τίτλο "Το να φτιάχνουμε πράγματα έχει σημασία, αυτό ξέχασε η Βρεττανία" και τον ακόμη πιο εύγλωττο υπότιτλο "Η παραμέληση της μεταποίησης και η υπερβολική ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα είναι η αιτία της παρακμής της οικονομίας, όχι ο φόβος να εγκαταλείψει την ΕΕ" (*). Πράγματι, οι μελέτες τού πανεπιστημίου δείχνουν ότι η Βρεττανία δεν κατάφερε να ξεπεράσει την κρίση τού 2008 λόγω της υπερδιόγκωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα αλλά και της ταυτόχρονης συρρίκνωσης της βιομηχανικής της παραγωγής, η οποία συμμετέχει πλέον στο ΑΕΠ κατά ποσοστό χαμηλότερο του 10% (9,691% το 2016, όταν στην πτωχή και αναζητούσα εναγωνίως επενδυτές Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 9,8% - βλ. παραπάνω διάγραμμα), χάνοντας σχεδόν οκτώ ποσοστιαίες μονάδες σε μια δεκαετία.

Παρένθεση. Κατά την διετία 2013-2014 η βρεττανική οικονομία παρουσίασε σχετικά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, κάνοντας πολλούς υποστηρικτές τής εξόδου από το ευρώ να οργιάσουν. Όμως, η αλήθεια είναι πως αυτή η ανάπτυξη ήταν πρόσκαιρη και οφειλόταν στην δημιουργία μιας φούσκας ακινήτων, η οποία συγκρατήθηκε χάρη στην παρέμβαση της κεντρικής τράπεζας. Κλείνει η παρένθεση.

Η κατάρρευση της βιομηχανικής παραγωγής "κατάπιε" όλα τα ευεργετικά αποτελέσματα που υποτίθεται πως έπρεπε να προκύψουν από την συνολική υποτίμηση της στερλίνας κατά 30% την τελευταία δεκαετία. Θεωρητικά, μια τόσο μεγάλη υποτίμηση θα έπρεπε να βελτιώσει αποφασιστικά την ανταγωνιστικότητα των βρεττανικών προϊόντων, άρα να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγής και να εξαφανίσει το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου. Στην πράξη, όμως, τίποτε από αυτά δεν έγινε. Οι κάτοχοι του χρήματος εξακολούθησαν να συγκινούνται μόνο από τα χρηματοπιστωτικά παιχνίδια και να αδιαφορούν για όποιες επενδύσεις στην πραγματική οικονομία. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Τσαν, "η αδυναμία της μεταποίησης είναι ο κύριος λόγος για το συνεχώς αυξανόμενο έλλειμμα του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο ανερχόταν στο 5,2% του ΑΕΠ το 2015".

Μιας και αναφερθήκαμε σε "κατόχους του χρήματος", ας σημειώσουμε εδώ ότι κατά την οκταετία 2008-2015 (δηλαδή, ενώ η διεθνής καπιταλιστική κρίση βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη) η περιουσία των χιλίων πλουσιώτερων βρεττανών διπλασιάστηκε. Φυσικά, σε τούτο βόηθησαν όσο μπορούσαν και οι κυβερνήσεις τόσο του εργατικού Γκόρντον Μπράουν όσο και του συντηρητικού Ντέιβιν Κάμερον, οι οποίες φρόντισαν να μειώσουν την φορολογία των εταιρειών αλλά και των υψηλών εισοδημάτων. Ιδού, λοιπόν, μια ακόμη απόδειξη ότι ο ισχυρισμός πως η μείωση της φορολογίας αυξάνει τις επενδύσεις δεν είναι παρά ένα καλοσερβιρισμένο παραμύθι. Την ίδια περίοδο, το πραγματικό εισόδημα των εργαζομένων παρέμεινε σταθερό, ο μέσος μισθός παρέμεινε ακινητοποιημένος στις 493 στερλίνες την εβδομάδα (ποσό πολύ χαμηλό σε σχέση με το υψηλό κόστος διαβίωσης) και η επίσημη ανεργία μειώθηκε ελάχιστα παρά την κατακόρυφη αύξηση των συμβάσεων ελαστικής εργασίας (μερικής, περιορισμένης έως και "μηδενικών ωρών").

Ας επιστρέψουμε όμως σε όσα λέγαμε πρωτύτερα για την σημασία τής βιομηχανικής παραγωγής. Θα μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει ότι υπάρχουν χώρες που μεγαλουργούν χάρη σε μια "μεταβιομηχανική οικονομία", η οποία βασίζεται κυρίως στις υπηρεσίες και στον τουρισμό, προβάλλοντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ελβετία. Πρόκειται για παρατήρηση-σπέκουλα, η οποία παρουσιάζει ένα ψευδές δεδομένο ως αληθές. Όσο κι αν συνηθίσαμε να αντιλαμβανόμαστε την Ελβετία ως χώρα των τραπεζών και του χειμερινού -κυρίως- τουρισμού, δεν παύει να μιλάμε για την χώρα των ρολογιών, των τυριών, των σοκολατών, των προϊόντων υψηλής τεχνολογίας κλπ κλπ. Η αλήθεια είναι ότι, με βάση την κατά κεφαλή παραγωγή προϊόντων, η Ελβετία είναι η πλέον βιομηχανική χώρα στον κόσμο! (**)

[Πηγή: http://researchbriefings.parliament.uk/ResearchBriefing/Summary/SN05809]

Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να πούμε περισσότερα για να αποδείξουμε ότι η θεοποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα, η οποία μοιραία οδηγεί σε συρρίκνωση της πραγματικής οικονομίας, συνιστά παράνοια. Το μόνο που εγγυάται αυτή η παράνοια είναι ότι σύντομα θα επαληθευθούν όσοι εδώ και πολλά χρόνια έχουν παρατηρήσει πως ο καπιταλισμός διανύει το τελευταίο του στάδιο και σύντομα θα καταρρεύσει.

Επίλογος. Στο άρθρο του, ο -κάθε άλλο παρά κομμουνιστής- καθηγητής Τσαν ισχυρίζεται πως "εάν η χώρα δεν προσφέρει στον βιομηχανικό της τομέα περισσότερα κεφάλαια, ισχυρότερη δημόσια στήριξη για Έρευνα και Ανάπτυξη και καλύτερα εκπαιδευμένους εργαζόμενους, δεν θα μπορέσει να οικοδομήσει την ισορροπημένη και βιώσιμη οικονομία που χρειάζεται απεγνωσμένα". Και κάπου εδώ χτυπάει κόκκινο η παράνοια: για να βγουν από το αδιέξοδο οι καλές αγορές, χρειάζονται ισχυρότερη στήριξη από το κακό κράτος...


-------------------------------------------------
(*) Ha-Joon Chan, "Making things matters. This is what Britain forgot", The Guradian, 18/5/2016

(**) Jean Batou, "The soaring Swiss franc and class politics", 22/2/2015: "On the contrary, industrial output per capita in Switzerland is still the highest in the world". Επίσης: "Switzerland ranked No. 1 in manufacturing", 8/2/2015

Σαββατιάτικα (176) - του Όχι

*** Όχι καινούργιο πόλεμο, όχι καινούργια αντάρα (Σοφία Βέμπο). *** Ελπίζω ότι σήμερα σας βρίσκω έμπλεους εθνικής υπερηφανείας. *** Ε, πώς για; *** Χωρίς λίγη εθνική περηφάνεια, πώς να φχαριστηθείς την σκορδαλιά και τον μπακαλιάρο σου; *** Αυτό που ο Μεταξάς είπε όχι στους ιταλούς και ο Τσολάκογλου ναι στους γερμανούς αλλά και οι δυο ήσαν πατριώτες, θα μου το εξηγήσετε; *** Σπισιστικός πατριωτισμός; *** Ναι, έμαθα κι εγώ τον σπισισμό. *** Ας είναι καλά ο φίλος μου ο Ηλίας, που μέχρι χτες ήταν βίγκαν και τώρα έγινε αντισπισιστής. *** Μόνο μην αρχίσει και σπάει τίποτε χασάπικα, γιατί θα φάμε τα μουστάκια μας. *** Καλύτερα τα μουστάκια του Ηλία παρά μπιφτέκι λαχανικών. *** Να δω μπάτσο να φυλάει χασάπικο και τι στον κόσμο! *** Κρεοπόλισμαν. *** Όχι άλλο δε θα πάρω, όχι τη χάρη δε σου κάνω, όχι (Άννα Βίσση). *** Πώς σχολιάζετε την δεκάρα μπουζού που έφαγε ο Διώτης; *** Μα δέκα χρόνια επειδή δεν αξιοποίησε την λίστα Λαγκάρντ που είχε το στικάκι; *** Δηλαδή, εκείνη η κουράδα που είχε ξεχάσει το στικάκι στο συρτάρι, πόσα πρέπει να φάει; *** Θα μου

Αυτό το μουρτζούφλικο να το προσέξεις όταν μεγαλώσεις, αγόρι μου...

πείτε πως όσα και να φάει δεν πρόκειται να χορτάσει. *** Σωστό κι αυτό. *** Ρε σεις, όντως αποφυλακίστηκε ο Σεχίδης; *** Αυτός από την Θάσο ντε, που το 1996 έκανε φέτες τον πατέρα, την μάνα, την αδερφή, την γιαγιά κι έναν μπάρμπα του. *** Αν έχει χιούμορ, θα γυρίσει στην Θάσο να ανοίξει ταβέρνα για βίγκαν αντισπισιστές, με επωνυμία "Χωρίς Οικογένεια". *** Με σπιτικό φαΐ. *** Όχι πισωγυρίσματα, θέλουμε ευτυχία, γι’ αυτό θα στρίψω αριστερά και τράβα εσύ ευθεία (Γιώργος Μαργαρίτης). *** Για τα χαζά τού Ρουβίκωνα, που μπουκάρανε στον Ευαγγελισμό και απείλησαν έναν γιατρό, τί έχετε να πείτε; *** Χαζά, ναι, χαζά! *** Πιάσανε έναν γιατρό και του είπαν "παίρνεις φακελλάκι, θα σου σπάσουμε το κεφάλι" και χέστηκε η Φατμέ στο Γενή-Τζαμί. *** Αν ήσαν έξυπνα, θα μπουκάρανε σε γενική συνέλευση του Ιατρικού Συλλόγου και θα φώναζαν το ίδιο, στον πληθυντικό. *** Ύστερα θα γινόταν βάιραλ το βιντεάκι με τους γιατρούς να ποδοπατιούνται ποιος θα φύγει πρώτος από την αίθουσα. *** Ρουβίκωνας προς τους δημοσιογράφους του Σκάι: "Δεν έχετε δει τίποτα ακόμα, τώρα ζεστάθηκαν οι μηχανές." *** Άρη, για σένα τα λένε αυτά αλλά ειδοποία και τους άλλους να φυλάγονται. *** Ρουβίκωνας: "Η ομάδα συνεχώς μεγαλώνει." *** Αίτηση εγγραφής πού κάνουμε, ρε μάγκες; *** Ρωτάω γιατί αν είναι να κατεβείτε Φάληρο για ματσούκα, δεν γίνεται να λείπω. *** Όχι σε όλα που μου δένουν κόμπο την αλήθεια, τά 'χω γραμμένα τα παλιά και νέα παραμύθια (Βασίλης Παπακωνσταντίνου). *** Μικροδράκουλας: "Ο ΣυΡιζΑ έκανε την Ελλάδα μια χώρα φτωχοποιημένη, όπου οι περισσότεροι αγωνίζονται να επιβιώσουν." *** Να μας τα θυμίζεις αυτά, Κούλη. *** Άντε μπράβο, γιατί κάποιοι ξεχνάνε πόσο

Εθνική επέτειος χωρίς σημαία στα μπαλκόνια δεν λέει!

ωραία περνάγαμε μέχρι τις αρχές τού 2015. *** Κούλης: ο πολιτικός που τον μουτζώνουν οι οπαδοί τού δικού του κόμματος. *** Οι απέναντι απλώς γελάνε. *** Αν δεν είδατε την συνέντευξη Σώυμπλε στον Alexis, αναζητήστε την αμέσως στο διαδίκτυο. *** Εμένα με συγκίνησε, π' ανάθεμά τον... κορόμηλο το δάκρυ. *** Με πόση ειλικρίνεια παραδέχτηκε ότι "όλα τα έκανα καλά κι αν κάπου γίνανε μουνί, ήταν καλλιγραφία"... *** Κι ο Παπαχελάς καλλιτέχνης στις αγιογραφίες, έτσι; *** Μόνο εκείνο το αόριστο "έκανα και λάθη" με ψιλοχάλασε. *** Πες μας τουλάχιστον ένα, ρε μεγάλε, μη μας κρατάς σε αγωνία! *** Όχι, δεν πρέπει, δεν πρέπει να συναντηθούμε Θέμης Ανδρεάδης). *** Πώς σας φαίνεται η εμμονή τού Κούλη να ψηφίζουν στις εθνικές εκλογές οι ομογενείς; *** Προοδευτική δεν είναι; *** Καθ' ότι, αν δεν αποφασίσει ο Πολ Κάρας από το Νιου Τζέρσεϋ για το ποιος θα πηδάει τον μαστροΘανάση στο Κιάτο, ποιος θα το αποφασίσει; *** Κούλη, άσε πρώτα να ξαναγίνει ο τυπάκος Πολύκαρπος Καραμουρτζούφλης κι ύστερα τα ξαναλέμε. *** Aυτό που γίνεται στην Καταλωνία το έχετε καταλάβει; *** Ο πρόεδρος και η βουλή της κήρυξαν ανεξαρτησία αλλά ο Ραχόυ τους ξήλωσε και προκήρυξε εκλογές. *** Στις οποίες θα ψηφίσουν εκείνοι που πριν κάτι βδομάδες ψήφισαν ανεξαρτησία, ε; *** Και τώρα τί λες ότι θα ψηφίσουν, βρε μαλάκα Μαριάνο; *** Όχι, όχι, άλλο δε θα με πονέσεις... όχι, όχι, δεν μπορείς να με σκοτώσεις (Χρήστος Δάντης). *** Γιούνκερ: "Δεν είναι απαραίτητο να εμπλακούμε σε αυτήν τη διαμάχη στο εσωτερικό της Ισπανίας όμως δεν θέλω αύριο η Ευρωπαϊκή Ένωση να αποτελείται από 95 κράτη-μέλη." *** Μην ανησυχείς, Ζαν-Κλωντ, όσες ανεξαρτητοποιήσεις κι αν γίνουν, τα κράτη-μέλη 28 θα μείνουν. *** Ανεξαρτησία θέλουν οι άνθρωποι, όχι αλλαγή αφεντικού, αν με πιάνεις. *** Παπαδημούλι: "Η μονομερής ανακήρυξη ανεξαρτησίας της Καταλωνίας διευκολύνει τον αυταρχισμό του Ραχόυ." *** Δημητράκη, μονομερώς δεν ενεργήσαμε κι εμείς το 1821 με τους οθωμανούς; *** Και οι αλγερινοί με τους γάλλους; *** Και οι σλοβένοι; *** Και οι κροάτες; *** Κάνε

Ταϊλάνδη: Τι να τα κάνεις τα χαρτάκια προτεραιότητας άμα έχεις μυαλό;

ένα ριστάρτ γιατί κόλλησες. *** Όχι μόνο να φύγεις μα να φύγεις και τώρα (Πίτσα Παπαδοπούλου). *** Πώς σας φάνηκε η είδηση ότι στην Ρωσσία υπάρχουν 182.000 εκατομμυριούχοι; *** Πέρυσι ήσαν 150.000 και πριν 26 χρόνια κανένας. *** Ε, ρε, πόσους άλλους καταδίκασε σε φτώχεια ο κομμουνισμός επί εφτά δεκαετίες... *** Αχ, μωρέ Θανάση, γέρασες κι ακόμα πας να ψήσεις γκόμενα με λουλούδια; *** Αγόρι μου, στην ηλικία μας λουλούδια στέλνουμε μόνο στις κηδείες, άντε και κανένα στεφάνι στον επιτάφιο. *** Πότε θα μάθεις πως όσο μεγαλώνουμε τόσο ακριβώτερα δώρα περιμένουν οι γκόμενες από μας; *** Αληθεύει ότι ο Κούλης διέγραψε την Παπακώστα επειδή τα έχωσε του Άδωνι; *** Τί γίνεται, ρε σεις, σ' αυτό το κόμμα; *** Τσακώνονται τα σούργελα συναμετάξυ τους; *** Πού είναι ο Δένδιας, να τους τα συμβιβάσει; *** Όχι μην κλαις, όχι μην κλαις, θά 'ρχομαι 'γω με τις σκιές (Αλκίνοος Ιωαννίδης). *** Καμμένος: "Οποιαδήποτε ονομασία της ΠΓΔΜ θα πρέπει να εγκριθεί από τον ελληνικό λαό με δημοψήφισμα." *** Πάνο, το έκαψες; *** Θα κάνουμε εμείς δημοψήφισμα για το πώς θα λέγονται οι δίπλα; *** Α propos, αυτό το "η Μακεδονία είναι μία και είναι ελληνική", μήπως δείχνει επεκτατικές βλέψεις επί μακεδονικών εδαφών βορείως των συνόρων; *** Αλήθεια, γιατί απορρίψατε το "Σλαβομακεδονία" του Γκλιγκόροφ; *** Ήταν επικίνδυνο για την Ελλάδα, ε; *** Όσο επικίνδυνο αποδείχτηκε το "Λευκορωσσία" για την Ρωσσία, ας πούμε; *** Άει στον διάολο, χοντροκέφαλε. *** Χαμήλωσε τα φώτα μεγάλε ουρανέ, το όχι αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά τού ναι (Λουδοβίκος Ανωγείων). *** (σ.σ.: Όχι, δεν γράφτηκε για το

Ευτυχισμένα χρόνια

δημοψήφισμα του '15, είναι πολύ παλιότερο.) *** Ρε σεις, αύριο δεν κυκλοφορεί η εφημερίδα Documento; *** Πώς βγήκε ο Αυγενάκης από χτες και είπε θα τους μηνύσει; *** Λευτέρη, ξέρεις ήδη τι θα γράψουν για πάρτη σου; *** Παναπεί, τις έχεις κάνει τις βρομίτσες σου και φοβάσαι μη σε ξεμπροστιάσουν, ε; *** Πώς σχολιάζετε ότι στην απεργία των δημοσιογράφων συμμετείχαν όλα τα ΜΜΕ πλην Σκάι; *** Εγώ το βρίσκω φυσιολογικό. *** Αφού δεν δουλεύει κανένας δημοσιογράφος στον Σκάι, ποιος να απεργήσει; *** Όχι, δεν σε συγχωρώ [Et si tu n'existais pas] (Τέρης Χρυσός). *** Μη μου πείτε ότι δεν σας άρεσε το play list που προτείνει για σήμερα το ιστολόγιο γιατί θα πηδηχτώ από το παράθυρο. *** Το σφιχτόκωλο αγοράκι της πρώτης φωτογραφίας έμελλε να εξελιχθεί στον σφιχτόκωλο σημερινό πρωθυπουργό της Ισπανίας. *** Είναι, βέβαια, ο Μαριάνο Ραχόυ, που τον βλέπετε και σε μια φωτογραφία τού 1994, από μια συνεδρίαση των βουλευτών τού Λαϊκού Κόμματος στο Μπιλμπάο. *** Αριστερά του ο τότε πρόεδρος του κόμματος και μελλοντικός πρωθυπουργός Χοσέ Μαρία Αθνάρ και δεξιά του ο κατοπινός δήμαρχος της Μαδρίτης και υπουργός δικαιοσύνης Αλμπέρτο Ρούιθ Γκαγιαρδόν. *** Αν, παρά την επιμονή μου, εξακολουθείτε να έχετε αντιρρήσεις για το σημερινό play list, δεν θα σας αφήσω παραπονεμένους. *** Ειδικά για σας θα βάλω στο πικάπ ένα από τα σπουδαιότερα live όλων των εποχών, που κυκλοφόρησε το 1981. *** Απολαύστε, λοιπόν,  Al Di Meola, John McLaughlin και Paco de Lucía στο ανυπέρβλητο "Friday Night in San Francisco" και ανακαλύψτε την πανδαισία που μπορούν να προσφέρουν τρεις τύποι όταν αποφασίσουν να ζωγραφίσουν με τις κιθάρες τους. *** Να περάσετε ένα υπέροχο διήμερο όποια μουσική κι αν ακούσετε αλλά να θυμάστε: *** Όχι άλλο Νταλάρα, Πάριο κι Αλεξίου (Μουσικές Ταξιαρχίες). ***

Μην αποπληρώνετε τα δάνειά σας!

Στην κουβέντα που ανοίξαμε τούτη την εβδομάδα περί τα οικονομικά, κάναμε λόγο και για το χρήμα το οποίο δημιουργούν οι τράπεζες. Ευκαιρίας δοθείσης, λοιπόν, ας πούμε ακόμη δυο-τρία λόγια πάνω σ' αυτό το εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα τής δημιουργίας χρήματος.

Μπορεί το χρήμα να τυπώνεται μόνο από τις κεντρικές τράπεζες αλλά ο μεγαλύτερος όγκος του δημιουργείται από τις εμπορικές τράπεζες. Το χρήμα που κυκλοφορεί στην φυσική μορφή των χαρτονομισμάτων αντιστοιχεί σε λιγώτερο από το 10% του συνολικά κυκλοφορούντος. Το υπόλοιπο 90+% είναι λογιστικό χρήμα, κάτι σαν τον κοπανιστό αέρα που αναφέραμε στο χτεσινό σημείωμά μας. Πώς δημιουργείται όλο αυτό το χρήμα; Με τον τρόπο που είπαμε χτες: μέσω δανείων. Ας το εξηγήσουμε λίγο αυτό.

Πρώτα-πρώτα, ας προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε τον όγκο χρήματος που κυκλοφορεί. Αυτή η ποσότητα ισούται με το γινόμενο του χρήματος που υπάρχει επί την ταχύτητα κυκλοφορίας του, δηλαδή επί το πόσες φορές αλλάζει χέρια σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Να θυμηθούμε λίγο το χτεσινό παράδειγμα-ανέκδοτο με τον πελάτη του ξενοδοχείου; Αν είχε αφήσει στην ρεσεψιόν ένα πενηντάρι και αυτό το πενηντάρι άλλαξε πέντε φορές χέρια, ουσιαστικά κυκλοφόρησαν 250 ευρώ. Αν, μάλιστα, είχε πληρώσει με επιταγή ή με πιστωτική κάρτα, τότε κυκλοφόρησαν 250 ευρώ χωρίς να βγει από την τράπεζα δεκάρα τσακιστή.

Πάμε τώρα στον μανάβη να ψωνίσουμε ζαρζαβατικά. Πληρώνουμε με κάρτα, πράγμα που σημαίνει ότι αβγαταίνει το υπόλοιπο στον τραπεζικό λογαριασμό του μανάβη. Ο μανάβης, με την σειρά του, εξοφλεί το τιμολόγιο αγοράς των ζαρζαβατικών, δίνοντας εντολή στην τράπεζα να μεταφέρει το αντίστοιχο ποσό στον λογαριασμό τού προμηθευτή του. Εκείνος βλέπει την κίνηση και δίνει άλλη εντολή στην τράπεζα προκειμένου να εξοφλήσει το τιμολόγιο με το οποίο είχε αγοράσει λιπάσματα. Με την σειρά του ο έμπορος πληρώνει κατά τον ίδιο τρόπο τον δικό του προμηθευτή κλπ κλπ. Υπολογίστε πόσο χρήμα κυκλοφόρησε χωρίς να βγει καν χαρτονόμισμα από οποιαδήποτε τσέπη.

Τώρα ας αφήσουμε στην άκρη τις πενταροδεκάρες. Πάμε να φτιάξουμε μια πολυκατοικία. Λεφτά δεν έχουμε, βέβαια, οπότε ανοίγουμε πίστωση σε μια τράπεζα, η οποία περνάει αμέσως στον λογαριασμό μας πεντακόσια χιλιάρικα. Λογιστικά χιλιάρικα, καθ' ότι στο χέρι δεν παίρνουμε τίποτε. Ξεκινάμε την δουλειά (άδειες, συμβόλαια κλπ) και βγάζουμε για πούλημα "από τα σχέδια" τα διαμερίσματα που θα φτιάξουμε. Οι πρώτοι αγοραστές σκάνε μύτη και κάνουμε τις σχετικές συμφωνίες, πλην όμως ούτε εκείνοι έχουν λεφτά, οπότε παίρνουν από την τράπεζα στεγαστικά δάνεια, συνολικού ύψους τριακοσίων χιλιάδων, τα οποία μεταφέρονται στον λογαριασμό μας. Πεντακόσια και τριακόσια... Το χρήμα άρχισε να ρέει αλλά ακόμη το χρώμα του δεν το έχει δει κανείς.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι, με το που περνάνε τα τριακόσια στον λογαριασμό μας, ειδοποιούμε την τράπεζα να τα κρατήσει και να απομειώσει το αρχικό μας δάνειο. Έτσι, από τα οχτακόσια χιλιάρικα που κυκλοφορούσαν, μένουν στον δρόμο μόνο πεντακόσια. Λογιστικά και τα οκτακόσια, λογιστικά και τα πεντακόσια αλλά την δουλειά τους την έκαναν μια χαρά. Αν δεν είχαν κυκλοφορήσει, ούτε εμείς θα φτιάχναμε πολυκατοικία ούτε οι πελάτες μας θα αποκτούσαν διαμερίσματα.

Θα ρωτούσε κανείς τι θα άλλαζε αν τα δάνεια δίνονταν σε φυσικό χρήμα και όχι σε λογιστικό. Η απάντηση είναι απλή: δεν θα δίνονταν δάνεια! Καμμιά τράπεζα δεν θα είχε τόσα λεφτά στα συρτάρια της όσα θα χρειαζόταν για να καλύψει την συνολική ζήτηση για δάνεια. Βέβαια, ο ευαγγελιστής τού νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρήντμαν πρότεινε κάποτε την ύπαρξη εγγυήσεων ακόμη και για το λογιστικό χρήμα (με την ιδέα ότι έτσι οι κεντρικές τράπεζες θα είχαν τον απόλυτο έλεγχο της παραγωγής χρήματος) αλλά ως κι ο ίδιος κατάλαβε ότι κάτι τέτοιο είναι πρακτικά ανεφάρμοστο.

Ανοίγουμε παρένθεση. Έχει ενδιαφέρον το πόσα δάνεια επιτρέπεται να δώσει μια εμπορική τράπεζα. Σύμφωνα με τους κανόνες, για κάθε ένα ευρώ κατάθεση που κάνει στην ΕΚΤ, μπορεί να χορηγεί 100 ευρώ σε δάνεια. Δηλαδή, με εγγύηση ένα ευρώ, παράγει εκατό. Κι αν αυτό ακούγεται προκλητικό, σας έχω κι άλλο προκλητικώτερο: ενώ η εγγύησή της είναι ένα ευρώ, η τράπεζα εισπράττει τόκους για εκατό. Αν δεν έγινε κατανοητό, να το πω καθαρά: σε κάθε κατοστάρικο δανείου, η τράπεζα εισπράττει τόκους για 99 ευρώ που ποτέ δεν διέθεσε γιατί ποτέ δεν είχε. Τώρα που το καταλάβαμε, κλείνουμε παρένθεση και στόμα.

Πάμε λίγο πίσω, να δούμε μια λεπτομέρεια από άλλη σκοπιά. Είπαμε ότι με το που πληρώσαμε τριακόσια χιλιάρικα έναντι του δανείου μας, τα οχτακόσια χιλιάρικα που κυκλοφορούσαν έγιναν πεντακόσια. Δηλαδή, τα τριακόσια εξαφανίστηκαν, σαν να βάλαμε φωτιά και τα κάψαμε. Συνεπώς, αν υποθέσουμε ότι αύριο το πρωί όλοι οι χρεώστες του κόσμου πάνε στις τράπεζές τους και ξοφλήσουν τα δάνειά τους, θα "καεί" το 90+% των χρημάτων του πλανήτη και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα θα καταρρεύσει σαν πύργος από τραπουλόχαρτα!

Μια μικρή ένδειξη αυτού του φαινομένου εμφανίζεται σε περιόδους ξεσπάσματος κρίσεων, όταν η αβεβαιότητα ωθεί νοικοκυριά και επιχειρήσεις να μειώσουν τον δανεισμό τους, κάτι που οδηγεί σε μείωση της ρευστότητας και, μοιραία, σε ύφεση. Κατ' επέκταση, μάλλον σ' αυτή την μείωση του δανεισμού πρέπει να αναζητηθεί η μείζων πηγή των προβλημάτων των τραπεζών και όχι στα "κόκκινα" δάνεια.

Συμπέρασμα; Μην αποπληρώνετε τα δάνειά σας αν θέλετε να μη βουλιάξει ολόκληρος ο πλανήτης. Και τώρα, επειδή θέλω να γελάσω πριν κλείσω για σήμερα, πείτε μου κάτι για την σοβαρότητα ενός συστήματος, το οποίο στηρίζει την επιβίωσή του στο εικονικό χρήμα και στον δανεισμό.

Χρωστάμε, ναι. Αλλά σε ποιόν;

Στα πρόσφατα κείμενά μας κάναμε ορισμένες αναφορές στο υπέρογκο δημόσιο χρέος που έχουν ορισμένες χώρες. Εκείνο που δεν σημειώσαμε είναι ότι και οι υπόλοιπες χώρες του κόσμου έχουν δημόσιο χρέος, το οποίο απλώς δεν θεωρείται υπέρογκο. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει χώρα πάνω σ' αυτόν τον πλανήτη που να μη χρωστάει. Και κάπου εδώ επανέρχεται το κλασσικό ερώτημα των αδαών περί τα οικονομικά: αφού όλοι χρωστάμε, σε ποιόν χρωστάμε;

Για να έχει νόημα η απάντηση, δεν θα σας την δώσω μονολεκτικά. Επειδή ιστορικά επιβεβαιώνεται η μαρξική θέση ότι η οικονομία επιβάλλει την πολιτική, εκτιμώ ότι η σώφρων σκέψη και οι ορθές αποφάσεις των πολιτών προϋποθέτουν στοιχειώδεις γνώσεις των λειτουργιών της οικονομίας. Προς τούτο, προτίθεμαι να κουράσω τον αναγνώστη, δίνοντάς του το υλικό που απαιτείται για να καταλάβει το πώς παίζεται το παιχνίδι και να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματα.

Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, συγκεκριμένα δε στις 19 Ιουλίου 1844, η μεγάλη Βρεττανία θεσμοθέτησε τον περίφημο Τραπεζικό Νόμο του Peel (Peel Banking Act), ο οποίος πολύ σύντομα υιοθετήθηκε από όλον τον κόσμο, έστω και με μικρές παραλλαγές. Βάσει αυτού του νόμου, οι εκδότριες τράπεζες ήσαν υποχρεωμένες να καλύπτουν πλήρως και απολύτως τα χρήματα που τύπωναν. Θυμάστε τα παλιά χαρτονομίσματα της δραχμής, π.χ. το χιλιάρικο; Κάτω από το ολογράφως αποτυπωμένο "Δραχμαί Χίλιαι" έγραφε με μικρότερα γράμματα "Πληρωτέαι επί τη εμφανίσει". Θυμάστε, επίσης, ότι τα χαρτονομίσματα λέγονται και τραπεζογραμμάτια; Αυτά, δηλαδή, δεν είναι λεφτά αλλά ισοδυναμούν με λεφτά, εφ' όσον η εκδότρια τράπεζα δεσμεύεται να δώσει το ανάλογο χρηματικό ποσό σε όποιον απλώς της τα δείξει. Για να έχει νόημα η δέσμευση, η τράπεζα πρέπει να διαθέτει τα αντίστοιχα χρήματα την ώρα που εκδίδει τα τραπεζογραμμάτια, αλλιώς μιλάμε είτε για πλαστογραφία είτε για έκδοση ακάλυπτων γραμματίων.

Σερ Ρόμπερτ Πηλ (1788-1850): Πρωθυπουργός της Αγγλίας και εμπνευστής του Τραπεζικού Νόμου

Αυτό ακριβώς έκανε ο Τραπεζικός Νόμος του Peel: ανάγκαζε τις εκδότριες τράπεζες να τυπώνουν χρήμα μέχρι το ποσό που βρισκόταν στα συρτάρια τους. Έτσι, θα έμπαινε φρένο στην τεχνητή πιστωτική ανάπτυξη, η οποία στηριζόταν σε εικονικό χρήμα και ως εκ τούτου προκαλούσε τεχνητές διαταραχές (ανοδικές ή καθοδικές) στην οικονομία.

Παρ' ότι ο Νόμος του Peel δεν καταργήθηκε ποτέ, δεν τροποποιήθηκε και ποτέ. Έτσι, στην πράξη επηρέασε ελάχιστα την τραπεζική κερδοσκοπία. Βλέπετε, η υποχρέωση των τραπεζών για καλύμματα ίσχυε μόνο για τα εκδιδόμενα τραπεζογραμμάτια και όχι για τις υπόλοιπες μορφές χρήματος, τις οποίες αποκαλούμε συλλήβδην λογιστικό χρήμα, όπως οι υποσχετικές, τα γραμμάτια, τα δάνεια κλπ. Έτσι, με το πέρασμα του χρόνου οι τράπεζες μείωναν όλο και περισσότερο τις συναλλαγές τους με μετρητά, αντικαθιστώντας τις με λογιστικές εγγραφές, παρακάμπτοντας τον Νόμο του Peel.

Κλασσικό παράδειγμα ενός ολόκληρου κύκλου συναλλαγών που δεν χρειάζεται πραγματικό χρήμα για να πραγματοποιηθεί, είναι το γνωστό ανέκδοτο με τον πελάτη του ξενοδοχείου, ο οποίος πληρώνει το δωμάτιο αλλά, επειδή δεν μένει ικανοποιημένος, μετά από λίγο παίρνει πίσω τα λεφτά του και φεύγει. Στο μεταξύ, όμως, με αυτά τα λεφτά ο ρεσεψιονίστ πλήρωσε την καμαριέρα, εκείνη τον γκρουμ, αυτός τον σερβιτόρο, εκείνος τον μάγειρο και ο τελευταίος επέστρεψε στον ρεσεψιονίστ τα δανεικά που του είχε πάρει. Για να γίνει το παράδειγμα πιο χαρακτηριστικό, αντικαταστήστε τα μετρητά τού ανέκδοτου με μια επιταγή και... ιδού!

Αυτά έγιναν το 1844 και, όπως είπαμε, αποδείχτηκαν απλώς καλές προθέσεις. Πρακτικά, δηλαδή, δεν εμπόδισαν την ασυλλόγιστη τραπεζική επέκταση, η οποία συνέχισε ακάθεκτη να φτιάχνει φούσκες. Κάμποσα χρόνια αργότερα, με πρώτη και καλύτερη την πολιτειακή Fed το 1913, άρχισαν να ιδρύονται κεντρικές τράπεζες. Η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί σε κάθε χώρα ένα καταφύγιο για τις εμπορικές τράπεζες, το οποίο θα τις διέσωζε όποτε έπεφταν σε ξέρα, άλλο αν, πολύ σύντομα, αυτές οι κεντρικές τράπεζες έγιναν καταφύγιο και για τις κυβερνήσεις τους (*). Το πλέγμα ολοκληρώθηκε το 1930, με την από μέρους των κεντρικών τραπεζών ίδρυση της Τράπεζας Διεθνών Συναλλαγών (BIS), η οποία είναι επιφορτισμένη με την διάσωση όποιας κεντρικής τράπεζας παρουσιάσει πρόβλημα.

Πώς δουλεύει το σύστημα; Ας πούμε ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ αντιμετωπίζει δυσκολία στην εκτέλεση του προϋπολογισμού επειδή της λείπει ένα δισ. από τα συρτάρια της. Σιγά την δυσκολία! Το υπουργείο οικονομικών εκδίδει ένα ομόλογο ύψους ενός δισ. και το πάει για πούλημα στην Fed. Εκεί, ένας υπάλληλος ανοίγει τον υπολογιστή του, πληκτρολογεί έναν άσσο ακολουθούμενο με εννιά μηδενικά και πατάει το enter, μεταφέροντας έτσι στα συρτάρια του υπουργείου αέρα κοπανιστό αξίας ενός δισεκατομμύριου.

Ας ανοίξουμε εδώ μια παρένθεση για να κάνουμε μια άκρως ενδιαφέρουσα παρατήρηση. Όπως διαπιστώνουμε, υπάρχει και κάτι που η παντοδύναμη κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν μπορεί να κάνει: να τυπώσει χρήμα. Αυτό μόνο η Fed μπορεί να το κάνει. Μεταξύ μας, καμμιά κυβέρνηση στον κόσμο δεν μπορεί να τυπώσει χρήμα. Είναι τέτοια η παράδοση της πολιτικής στο κεφάλαιο ώστε σε όλο τον πλανήτη χρήμα τυπώνουν μόνο οι κεντρικές τράπεζες και όχι οι κυβερνήσεις. Κλείνουμε την παρένθεση και επιστρέφουμε στο παράδειγμά μας.

Καλά, ο υπάλληλος της Fed μετέφερε αέρα κοπανιστό στο υπουργείο. Και καλά, επίσης, με τον ίδιο τρόπο το υπουργείο θα πληρώσει την Λόκχηντ και εκείνη τους προμηθευτές της κλπ. Τί θα γίνει, όμως, αν κάπου σπάσει η αλυσίδα και εμφανιστεί κάποιος κολλημένος που θέλει να πάρει τα λεφτά του στο χέρι; Κατά πρώτον, να σας θυμίσω ότι σε κάτι τέτοιες κακοτοπιές οφείλεται η διεθνής πρεμούρα να καταργηθούν τα μετρητά και όλες οι συναλλαγές να γίνονται με λογιστικό χρήμα. Και κατά δεύτερον... πού είναι το πρόβλημα; Θα πάρει μπρος ο εκτυπωτής της Fed και σε πέντε λεπτά ο περί ου ο λόγος κολλημένος θα πληρωθεί με φρέσκο χρήμα. Σιγά τα ωά!

Πάμε τώρα στο ζουμί. Το υπουργείο πήρε ένα δισ. από την Fed αλλά της έδωσε ένα ισόποσο ομόλογο, το οποίο κάποτε θα λήξει και θα πρέπει να πληρωθεί μαζί με τους τόκους του. Αφού η κυβέρνηση δεν τυπώνει χρήμα, πού διάβολο θα βρει λεφτά για να πληρώσει; Ελάτε καλέ και σας είχα για ξύπνια παιδιά! Θα κόψει ένα καινούργιο ομόλογο και θα πάρει δανεικά από... την Fed!! Και κάπως έτσι το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ ξεπέρασε τον περασμένο μήνα τα 20 τρισεκατομμύρια δολλάρια, όπως φαίνεται στο παραπάνω διάγραμμα (**).

Κάπου εδώ λέω να ολοκληρώσω για σήμερα. Δεν ξέρω αν σας κούρασα με όλα τούτα αλλά είμαι σίγουρος ότι τώρα πια μπορείτε να δώσετε μόνοι σας την απάντηση στο ερώτημα που διατυπώσαμε στην αρχή του κειμένου.


--------------------------------
(*) Φυσικά, η Ελλάδα δεν απετέλεσε εξαίρεση. Σχετικά με την βοήθεια που επί σειρά ετών έδινε η κεντρική μας τράπεζα στο δημόσιο, έχουμε αναφερθεί εκτενώς στην σειρά των κειμένων για την Τράπεζα της Ελλάδος.

(**) Πρόσεξτε πως το χρέος αρχίζει να αυξάνεται με την εγκατάλειψη του "κανόνα του χρυσού" επί Νίξον και πώς εξακοντίζεται μετά την υιοθέτηση του νεοφιλελευθερισμού επί Ρέηγκαν.

Πήραν οι κομμουνιστές την κυβέρνηση στην Γαλλία;

Η είδηση έρχεται από την Γαλλία. Όταν την διάβασα, δεν πίστευα στα μάτια μου. Στην αρχή νόμισα ότι κάτι δεν κατάλαβα καλά, λόγω της περιορισμένης ευχέρειας που έχω με τα γαλλικά. Κατόπιν αναρωτήθηκα μήπως πρόκειται για σατιρικό δημοσίευμα ή για αυτό που λέμε κοινώς "τρολλάρισμα". Τελικά, ύστερα από μερικές διασταυρώσεις με αγγλόγλωσσους ιστοτόπους, σιγουρεύτηκα πως η είδηση είναι πραγματική. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Ως γνωστόν, οι συνθήκες του Μάαστριχτ και της Λισαβόνας έχουν ορίσει ως οροφή δημόσιου χρέους το 60% του ΑΕΠ κάθε χώρας, ένα όριο που μόνο με αλχημείες ή με γενικευμένη λαϊκή εξαθλίωση πιάνεται σήμερα. Η Γαλλία, λοιπόν, έχει ένα δημόσιο χρέος που σχεδόν ισούται με ολόκληρο το ΑΕΠ της. Έτσι, η κυβέρνηση ανέθεσε στην France Stratégie, μια ομάδα σοφών συμβουλατόρων, να εκπονήσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο μείωσης του δημόσιου χρέους της χώρας. Στις 11 Οκτωβρίου, λοιπόν, η France Stratégie υπέβαλε στην κυβέρνηση μια πρόταση, η οποία έκανε πολλούς να αναρωτηθούν μήπως στο μέγαρο Ματινιόν (αντίστοιχο του δικού μας μεγάρου Μαξίμου) μπήκαν κομμουνιστές (!). Αν θέλαμε να αποδώσουμε με μια λέξη το περιεχόμενο αυτής της πρότασης, η λέξη αυτή θα ήταν δήμευση.

Το Μέγαρο (πρώην ξενοδοχείο) Ματινιόν, η πρωθυπουργική κατοικία στο Παρίσι.

Σύμφωνα με αυτή την πρόταση, το κράτος δημεύει ένα ποσοστό (20-25%) όλων των δομημένων επιφανειών της χώρας. Το κτίσμα παραμένει κατά 100% στην πλήρη κυριότητα του σημερινού ιδιοκτήτη αλλά ένα ποσοστό του οικοπέδου στο οποίο είναι χτισμένο, περνάει στην ιδιοκτησία τού κράτους. Όποιος θέλει, μπορεί να καταβάλει την αξία αυτού του ποσοστού στο δημόσιο ταμείο και να ανακτήσει την κυριότητα ολόκληρου του οικοπέδου. Σε αντίθετη περίπτωση, τα κράτος θα εισπράξει το εν λόγω ποσό όταν πραγματοποιηθεί η πρώτη πράξη επί του ακινήτου (πώληση, κληρονομιά κλπ).

Η France Stratégie στηρίζει την νομιμοποίηση αυτής της οιονεί δήμευσης στην διαπίστωση ότι η αξία της γης έχει ανεβεί πολύ τα τελευταία χρόνια και, συγκεκριμένα, έχει διπλασιαστεί κατά την τελευταία εικοσαετία, κάτι που προσπόρισε στους ιδιοκτήτες γης μια υπεραξία δέκα τρισ. ευρώ. Εκτιμά, λοιπόν, ότι το κράτος δικαιούται να διεκδικήσει ένα κομμάτι αυτής της υπεραξίας ή, όπως το διατυπώνει, "αυτή η πρόταση επιτρέπει σε ένα υπερχρεωμένο κράτος να διακηρύξει ότι γίνεται συνιδιοκτήτης όλων των δομημένων εκτάσεων".

Ο Μακρόν φαίνεται ότι βρίσκει την πρόταση της France Stratégie πολύ ενδιαφέρουσα. Με δεδομένο ότι το δημόσιο χρέος της Γαλλίας κυμαίνεται στα δύο τρισ. ευρώ, οι ιδιοκτήτες δομημένης γης αναλαμβάνουν ουσιαστικά την πλήρη εξόφλησή του. Η εκτίμηση είναι ότι, αν υιοθετηθεί αυτό το μέτρο, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα το δημόσιο χρέος θα μειωθεί τουλάχιστον κατά 40 ποσοστιαίες μονάδες και θα βρεθεί μέσα στο όριο του 60% επί του ΑΕΠ.

Τέτοιες προτάσεις δεν είναι πρωτόγνωρες στην Ευρώπη. Το πρώτο σχετικό μέτρο ήταν ο περίφημος νόμος "εξισορρόπησης βαρών", που εφαρμόστηκε αμέσως μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο στην Ομοσπονδιακή Γερμανία και υποχρέωνε όσους είχαν μεγάλη ακίνητη περιουσία να καταβάλουν στο κράτος την μισή της αξία μέσα σε 30 χρόνια (1948-1977), σε ετήσιες δόσεις τού 1,67%. Προ τετραετίας, το ΔΝΤ είχε προτείνει στις υπερχρεωμένες χώρες να επιβάλουν εφ' άπαξ εισφορά στην μεγάλη ακίνητη περιουσία ίση με το 10% της αξίας της. Λίγο αργότερα, παρόμοια πρόταση έκανε και η κεντρική τράπεζα της Γερμανίας, η Bundesbank. Οι "Πράσινοι" έχουν προτείνει 10% φόρο σε δέκα ετήσιες δόσεις για όσους έχουν ακίνητη περιουσία με αξία πάνω από ένα εκατομμύριο, υπολογίζοντας ότι έτσι θα μαζευτούν εκατό δισ. ευρώ. Το Ινστιτούτο Οικονομικής Ερευνας DIW του Βερολίνου προτείνει εφ' άπαξ 10% επί των γερμανικών περιουσιών αξίας άνω των 250.000 ευρώ, κάτι που θα συγκεντρώσει αμέσως στο δημόσιο ταμείο 230 δισ. ευρώ. Και έπεται συνέχεια...


Ας ανοίξουμε λίγο το πλάνο, αφήνοντας κατά μέρος την Γαλλία. Όπως έχουμε πει κατ' επανάληψη σε τούτο το ιστολόγιο, όλες οι χώρες του κόσμου βουλιάζουν σε ωκεανούς χρεών. Μόνο οι χώρες τού G-20 καταγράφουν συνολικά δημόσια χρέη ύψους 135 τρισ. δολλαρίων, ποσό που ισοδυναμεί σχεδόν με δυόμισυ φορές το ΑΕΠ τους, την ώρα που το χρέος τής Ελλάδας βρίσκεται περί το 1,8 του ΑΕΠ της. Θα έλεγε κανείς ότι πάντοτε κάπως έτσι ήσαν τα πράγματα και το σύστημα δούλευε, όμως τώρα υπάρχουν δυο μεγάλες διαφορές:
- (Ι) Οι τράπεζες δεν μπορούν να χρηματοδοτήσουν πλέον αυτό το σύστημα λόγω της εξαιρετικά μειωμένης κερδοφορίας τους, η οποία οφείλεται στα σχεδόν μηδενικά -ενίοτε δε και αρνητικά- επιτόκια και
- (ΙΙ) Αν και κοντεύει να συμπληρωθεί δεκαετία από το ξέσπασμά της, η τρέχουσα καπιταλιστική κρίση δεν έχει περάσει ακόμη, με αποτέλεσμα οι ρυθμοί ανάπτυξης (όπου υπάρχει ανάπτυξη) να είναι αναιμικοί.

Όπως κατέγραψαν οι Μαρξ και Ένγκελς στα έργα τους αλλά και όπως πιστοποιείται ιστορικά, οι μεγάλες καπιταλιστικές κρίσεις παρουσιάζουν μια περιοδικότητα περίπου 25 χρόνων, ενώ στο μεσοδιάστημα παρουσιάζονται μικρότερες κρίσεις. Με την προϋπόθεση ότι αυτό το -διαπιστωμένο ιστορικά, επαναλαμβάνω- φαινόμενο εξακολουθήσει, σε δυο-τρία χρόνια η οικονομία τού πλανήτη θα δεχτεί σοβαρή δοκιμασία ενώ σε 15 χρόνια αναμένεται να ξεσπάσει καινούργια παγκόσμια κρίση. Στο παρελθόν, το σύστημα προλάβαινε να ανακάμψει και, σε κάποιο μέτρο, ήταν προετοιμασμένο για να αντιμετωπίσει τις κρίσεις. Τούτη την φορά, όμως, είναι σαφές ότι δεν προλαβαίνει να θωρακιστεί, κάτι που σημαίνει ότι η επόμενη κρίση θα το βρει εξασθενημένο.

Πρωτοσέλιδο της Daily Telegraph στις 7/10/2011, τρία ολόκληρα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης
Τίτλος: "Η οικονομική κρίση είναι η χειρότερη που έχει αντιμετωπίσει ποτέ ο κόσμος"
Υπότιτλος: "Η Τράπεζα της Αγγλίας αρχίζει πάλι να τυπώνει χρήμα για να σώσει την οικονομία από την ύφεση"

Κάπου εδώ πρέπει να αναζητήσουμε την σπουδή με την οποία οι διαχειριστές τής εξουσίας τού κεφαλαίου υιοθετούν μέτρα σαν αυτό που περιγράψαμε στην αρχή του κειμένου αλλά και την επιμονή με την οποία προωθείται το ξεκαθάρισμα των επισφαλών ("κόκκινων") δανείων (*), προκειμένου να ισχυροποιηθεί το τραπεζικό σύστημα. Αλλά όλα αυτά αποτελούν αντικείμενο μιας άλλης, μεγάλης συζήτησης.


Υστερόγραφο: Υποψιάζομαι ότι δεν είμαι ο μόνος που, διαβάζοντας την πρόταση της France Stratégie, θυμήθηκε την γνωστή ατάκα "αν έρθουν οι κομμουνιστές, θα σας πάρουν τα σπίτια" και γέλασε με την καρδιά του...

-----------------------------------------
(*) Υπολογίζεται ότι τα "κόκκινα" δάνεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπερβαίνουν το ένα τρισ. ευρώ, με το ένα τρίτο αυτού του ποσού να καταγράφεται στην Ιταλία.

Το παραμύθι του ιδιωτικού μας χρέους

Ας συνεχίσουμε την συζήτηση πάνω στο θέμα που πιάσαμε χτες, βάζοντας μια άλλη παράμετρο, λίαν ενδιαφέρουσα. Δεν υπάρχει αντίρρηση ως προς το ότι το δημόσιο χρέος μιας χώρας συνιστά βασική πτυχή τής οικονομικής της κατάστασης. Μόνο μια πτυχή όμως. Αν θέλουμε να μιλήσουμε σοβαρά για την οικονομία μιας χώρας δεν αρκεί να εξετάσουμε μόνο το δημόσιο χρέος της. Όπως είπαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας, πρέπει να δούμε και την περιουσία της. Κι όπως θα πούμε σήμερα, πρέπει να λάβουμε υπ' όψη μας και το ιδιωτικό χρέος της.

Μια από τις αποστροφές που ακούγονται συχνά σε οικονομικές συζητήσεις καφενειακού επιπέδου είναι κι αυτή που λέει πως, παρά τις περικοπές των κρατικών δαπανών, η οικονομία της χώρας δεν βελτιώνεται. Ως παρατήρηση, αυτό είναι σωστό. Ποιά είναι, όμως, η ερμηνεία του;

Ας πάρουμε το παράδειγμα ενός κράτους, το οποίο διακόπτει το πρόγραμμα εργατικής κατοικίας και διαθέτει τα χρήματα που εξοικονομεί στην εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους του. Μη έχοντας πλέον την δυνατότητα απόκτησης εργατικής κατοικίας, οι εργάτες προσφεύγουν σε δανεισμό για να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι. Τι πετύχαμε με αυτή την διαδικασία; Μειώσαμε το δημόσιο χρέος αλλά αυξήσαμε το ιδιωτικό. Το μόνο που δεν πετύχαμε είναι να βελτιώσουμε την οικονονομική κατάσταση της χώρας, αν δεχτούμε ότι χώρα είναι πάνω απ' όλα οι πολίτες της και όχι κάτι άψυχο και αόριστο.

Πάμε τώρα πίσω στην αρχή της κρίσης, τότε που λυτοί και δεμένοι επέμεναν ότι μόνο μια προσφυγή σε βοήθεια θα μας έσωζε. Είχαμε μεγάλο δημόσιο χρέος, καμμιά αντίρρηση. Παράλληλα, όμως, είχαμε και περιουσία που έφτανε και περίσσευε για να καλύψει οποιαδήποτε υποχρέωσή μας. Είχαμε και ένα από τα χαμηλότερα ιδιωτικά χρέη στην Ευρώπη. Είχαμε και μια υγιέστατη αγορά ακινήτων, ναι μεν με αυξημένα στεγαστικά δάνεια αλλά χωρίς να έχουμε δημιουργήσει φούσκα, όπως οι ΗΠΑ, η Ιρλανδία ή η Ισπανία. Είχαμε κι ένα τραπεζικό σύστημα που είχε σχεδόν αμελητέα εμπλοκή στο παιχνίδι με τα ομόλογα των πολιτειακών ενυπόθηκων δανείων, τα οποία σώριασαν την ισλανδική οικονομία σε μια νύχτα.

Ας ρίξουμε τώρα μια ματιά στον παραπάνω πίνακα. Όπως είναι γνωστό, η αναπτυγμένη και "υποδειγματική" Ελβετία έχει ένα απόλυτα ελεγχόμενο δημόσιο χρέος. Όμως πόσο υποδειγματική μπορεί να θωρείται μια χώρα, οι πολίτες της οποίας χρωστούν 128% του ΑΕΠ, κάτι που σε απόλυτα ποσά μεταφράζεται σε κάπου 100.000 φράγκα (86.000 ευρώ) το άτομο; Και γιατί να μην είναι καλύτεροι από όλους οι τούρκοι, που βρίσκονται στο κάτω μέρος της λίστας;

Μια γρήγορη ματιά στον πίνακα αρκεί για να βγάλουμε ένα σημαντικό συμπέρασμα: όσο μικρότερο είναι το δημόσιο χρέος μιας χώρας, τόσο περισσότερα χρωστούν οι πολίτες της. Επιβεβαιώνεται, δηλαδή, αυτό που περιγράψαμε πιο πάνω. Αντί το κράτος να μαζεύει χρήματα (από καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του) και να υλοποιεί πλήρη κοινωνική πολιτική (στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του), νίπτει τα χείρας του και αφήνει τους πολίτες του έρμαια της τύχης τους, δικαιώνοντας την αποστροφή τής μενουμευρωπαίας διαδηλώτριας "αφού τα δικά μου παιδιά πάνε σε ιδιωτικό σχολείο, γιατί να πληρώνω φόρους για την παιδεία;". Αν θέλετε να το πούμε πιο καθαρά, στην ουσία η διαδικασία μείωσης του δημόσιου χρέους δεν είναι παρά μια διαδικασία ανακατανομής του εισοδήματος από τους φτωχότερους προς τους πλουσιώτερους.

Παρένθεση. Προσέξτε το 61% της Ελλάδας στον πίνακα. Αυτό σημαίνει ότι το ιδιωτικό χρέος των ελλήνων πολιτών διαμορφώνεται λίγο κάτω από τα δέκα χιλιάρικα κατά μέσον όρο. Δηλαδή, οι τεμπέληδες έλληνες, που τόσα χρόνια είχαν μάθει να βολεύονται με δανεικά κι επιδοτήσεις και που κατανάλωναν περισσότερα από όσα παρήγαγαν, χρωστάνε το ένα δέκατο όσων χρωστάνε οι φίλεργοι και μετρημένοι ελβετοί. Άφεριμ! Κλείνει η παρένθεση και προχωρούμε.

Η αύξηση του ιδιωτικού χρέους έχει ορισμένα ευμενή βραχυχρόνια αποτελέσματα στην οικονομία, όπως π.χ. την αύξηση της κατανάλωσης ή την ευφορία στις αγορές ακινήτων, αυτοκινήτων κλπ., τα οποία αυξάνουν το ΑΕΠ. Επειδή, όμως, το ιδιωτικό χρέος δεν μπορεί να αυξάνεται στο διηνεκές και κάποτε φθάνει η ώρα να αποπληρωθούν οι δόσεις του σπιτιού και του αυτοκινήτου, οι ιδιώτες αναγκάζονται να μειώσουν την κατανάλωσή τους ώστε να μπορούν να εξυπηρετήσουν τις υποχρεώσεις τους. Έτσι, μοιραία, η βραχυχρόνια αύξηση του ΑΕΠ μετατρέπεται σε μακροχρόνια μείωση, οδηγώντας την εθνική οικονομία σε ύφεση.

Ας ολοκληρώσουμε ρίχνοντας μια ματιά στον παρακάτω πίνακα, ο οποίος καταγράφει το χρέος των νοικοκυριών το 2009 ως ποσοστό τού διαθέσιμου εισοδήματός τους (στοιχεία ΟΟΣΑ). Κάντε κλικ για μεγέθυνση και προσέξτε τους "υπερκαταναλωτικούς" και "καταχρεωμένους" έλληνες (βέλος), των οποίων το διαθέσιμο εισόδημα φτάνει και περισσεύει για να καλύψει τα χρέη τους. Κάτι το οποίο δεν μπορούν να ισχυριστούν άλλοι "συνετοί" και "μετρημένοι" λαοί, που έχουμε βαρεθεί να μας λένε πως πρέπει να τους μοιάσουμε...

Συμπέρασμα; Την εποχή που η χώρα οδηγήθηκε στα δεσμά των μνημονίων (α) διέθετε περιουσιακά στοιχεία που υπερκάλυπταν τις υποχρεώσεις της, (β) δεν είχε μπλέξει σε οποιαδήποτε στεγαστική φούσκα, από εκείνες που σμπαράλιασαν άλλες εθνικές οικονομίες και (γ) οι πολίτες της δεν χρωστούσαν τα μαλλιοκέφαλά τους επειδή κάθε άλλο παρά κατανάλωναν πάνω από τις δυνατότητές τους. Το αναπάντητο ερώτημα, συνεπώς, είναι γιατί οδηγήθηκε στα μνημόνια.

Υποθέτω ότι ο καταλληλότερος να δώσει απάντηση είναι ο άρτι βραβευθείς ακριβώς γι' αυτή την επιλογή του τότε πρωθυπουργός και νυν πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς. Φυσικά, δεν θα αποπάρουμε όποιον άλλο θέλει και μπορεί να μας απαντήσει. Φοβάμαι, όμως, ότι το ερώτημα αυτό θα μείνει αναπάντητο. Όπως έμεινε και το άλλο, με το οποίο ζητούσαμε τεκμηρίωση του ισχυρισμού ότι καταντήσαμε σε τέτοιο χάλι επειδή ξοδεύαμε περισσότερα από όσα βγάζαμε...

Το χρέος του δημοσίου και η περιουσία του

Ας πάρουμε δυο μεγάλες εταιρείες που παράγουν και εμπορεύονται είδη οικιακής και προσωπικής χρήσεως (καλλυντικά, απορρυπαντικά, χαρτικά κλπ). Η μια έχει συνολικά χρέη ένα δισ. ευρώ και η άλλη έχει 70 δισ. ευρώ. Τί θα απαντούσατε αν σας ρωτούσα ποια από τις δυο στέκεται καλύτερα και ποια χρειάζεται επειγόντως επέμβαση σωτηρίας αλλιώς θα καταρρεύσει;

Αν βιαστήκατε να απαντήσετε ότι η πρώτη εταιρεία πάει καλά και η δεύτερη είναι για φούντο, προφανώς οι γνώσεις σας περί τα οικονομικά συναγωνίζονται τις δικές μου περί την αεροναυπηγική. Το ύψος των χρεών από μόνο του δεν δείχνει σε καμμιά περίπτωση την οικονομική κατάσταση του χρεώστη, είτε αυτός είναι εταιρεία είτε είναι πρόσωπο. Για να δείξει κάτι, πρέπει να εξετάζεται σε συνάρτηση με την περιουσία του χρεώστη. Για παράδειγμα, ένα χρέος εκατό χιλιάδων ευρώ είναι ικανό να γονατίσει εμένα αλλά τον Μπιλ Γκέητς θα τον ενοχλούσε λιγώτερο από μια τρίχα στην σούπα του. Και για να κάνω σαφέστερα όλα τούτα, να σας πω ότι οι δυο εταιρείες του παραπάνω παραδείγματος (με τα ποσά στρογγυλοποιημένα, βέβαια) είναι υπαρκτές: λίγο πάνω από ένα δισ. χρωστούσε ο Μαρινόπουλος όταν κατέρρευσε ενώ κάπου 70 δισ. είναι σήμερα οι υποχρεώσεις τού κολοσσού που λέγεται Πρόκτερ & Γκαμπλ.

31/10/2011: Οι επί κεφαλής της "Πρωτοβουλίας ΚΑΠΑ" (Κρατική Ακίνητη Περιουσία και Αξιοποίηση)
Γιάννης Στουρνάρας και Στέφανος Μάνος παρουσιάζουν πρόταση "αξιοποίησης" της δημόσιας περιουσίας.

Ως προς τον ιδιώτη, λοιπόν, δεν έχει σημασία το πόσα δανεικά έχει πάρει αλλά το πόση περιουσία απέκτησε μ' αυτά τα δανεικά. Ακριβώς το ίδιο θα έπρεπε να συμβαίνει όταν μιλάμε για χρέη κρατών. Το θέμα, δηλαδή, δεν θα έπρεπε να είναι απλώς πόσα χρωστάει μια χώρα αλλά πόσα χρωστάει σε σχέση με τα περιουσιακά στοιχεία που διαθέτει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ας πούμε, έχουν χρέος κάπου 18 τρισ. δολλάρια αλλά εξακολουθούν να διαφεντεύουν τον πλανήτη ενώ εμείς χρωστάμε μόλις καμμιά τριακοσαριά δισ. αλλά βρισκόμαστε μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Αλήθεια, όμως, εμείς δεν είχαμε περιουσία ικανή να καλύψει τις οφειλές μας;

Το καλοκαίρι του 2009, το ΔΝΤ έκανε μια πρώτη απόπειρα έμμεσης εκτίμησης της ελληνικής δημόσιας περιουσίας. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό και έδειχνε μια χώρα κάθε άλλο παρά πτωχευμένη. Τα ρευστά περιουσιακά στοιχεία του δημοσίου (μετοχές, καταθέσεις κλπ) αντιστοιχούσαν στο 30% του ΑΕΠ και το απόθεμα κεφαλαίου (δηλαδή, το συσσωρευμένο προϊόν των επενδύσεων της τελευταίας πεντηκονταετίας) αντιστοιχούσε στο 51% του ΑΕΠ. Με δεδομένο ότι εκείνη την εποχή το ΑΕΠ βρισκόταν στα 250 δισ. περίπου και το δημόσιο χρέος αντιστοιχούσε στο 102,6% αυτού, η πραγματική αρνητική θέση μας ως κράτος ήταν κάπου στα 54 δισ. ευρώ (250 * [102,6-30-51]%). Μόνο 54 δισ. ευρώ και, μάλιστα, χωρίς να λογαριάζουμε την αξία των γαιών του δημοσίου! Εννοείται πως αν το ΔΝΤ συνυπολόγιζε την αξία της γης (μόνο το Ελληνικό αποτιμήθηκε πάνω από 2 δισ.), θα μας εύρισκε και πλεονασματικούς!

Παρένθεση. Αν όλα αυτά σας φαίνονται αδιανόητα και έχετε μείνει με το στόμα ανοιχτό, πιείτε ένα ποτήρι νερό και πάρτε μια ανάσα διότι έρχεται το καλύτερο. Κλείνει η παρένθεση.

Στις αρχές του 2010, τότε που ακόμη "λεφτά υπήρχαν" και ο πρωθυπουργός δεν είχε επισκεφθεί το Καστελλόρριζο, η διεύθυνση μητρώου της Κτηματικής Εταιρείας του Δημοσίου ολοκλήρωσε την καταγραφή και αποτίμηση των ακινήτων του δημοσίου που διαχειριζόταν. Ήταν μια εκπληκτική δουλειά, για την ολοκλήρωση της οποίας χρησιμοποιήθηκαν περίπλοκα υπολογιστικά μοντέλα και δορυφορικά συστήματα, ώστε να καταγραφούν και να αποτιμηθούν τα πάντα ενώ ως βάση υπολογισμού αξιών ελήφθη η χαμηλότερη αντικειμενική αξία κάθε περιοχής.

Σύμφωνα με το αποτέλεσμα αυτής της απογραφής, η Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου κατείχε και διαχειριζόταν περισσότερα από 71.000 ακίνητα, συνολικής αντικειμενικής αξίας 272 δισ. ευρώ. Δηλαδή, η αξία των ακινήτων αντιστοιχούσε στο 108,8% του ΑΕΠ των 250 δισ., ήτοι 6,2% πάνω από το συνολικό δημόσιο χρέος.

Θέλετε κι ένα κερασάκι; Η Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου κατείχε μόνο το 92% των ακινήτων του δημοσίου. Το υπόλοιπο 8% ανήκε στην ΕΤΑ (Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα), στην ΔΕΠοΣ (Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομίας και Στέγασης), στην ΑγροΓη (Αγροτική Γη), στην Ολυμπιακά Ακίνητα, στο ΤΕθΑ (Ταμείο Εθνικής Άμυνας), σε διάφορα ασφαλιστικά ταμεία και σε διάφορα υπουργεία. Αν βάζαμε κι αυτά στον λογαριασμό (ειδικά τα "φιλέτα" της ΕΤΑ εκτιμάται ότι άξιζαν πάνω από 30 δισ.), η αξία όλων των ακινήτων του δημοσίου θα ξεπερνούσε κατά πολύ τα 300 δισ. ευρώ, πάντοτε λογαριάζοντας με βάση τις χαμηλότερες αντικειμενικές αξίες, οι οποίες εκείνη την εποχή υπολείπονταν σημαντικά των πραγματικών αξιών της αγοράς. Με μια λογική αναπροσαρμογή των αντικειμενικών αξιών κατά 30%, θα προέκυπτε ένα ποσό πάνω από τα 100 δισ. ευρώ, ικανό να χρηματοδοτήσει ως και τα αναλογιστικά ελλείμματα των ασφαλιστικών ταμείων.

Το αποτέλεσμα αυτής της απογραφής των δημοσίων ακινήτων οδήγησε τον τότε γενικό διευθυντή τού Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), κατοπινό υπουργό οικονομικών και νυν διοικητή τής Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα να δηλώσει ότι "μπορεί να ενισχύσει την διαπραγματευτική ικανότητα της Ελλάδας και να ανατρέψει το αρνητικό κλίμα, συμβάλλοντας στον περιορισμό του δημοσίου χρέους και του κόστους δανεισμού".

Το ξενοδοχείο "Ξενία" στον Βόλο, ένα από τα 11 "Ξενία" της χώρας, πραγματικά αρχιτεκτονικά διαμαντάκια,
που έχουν παραχωρηθεί σε ιδιώτες. Τα υπόλοιπα 33 είτε ρημάζουν είτε έχουν ήδη κατεδαφιστεί.

Δυστυχώς, για κάποιους άγνωστους (;) λόγους, παρουσιάστηκε μια τελείως διαστρεβλωμένη εικόνα, η οποία εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της -εγχώριας και ξένης- ολιγαρχίας τού κεφαλαίου. Με βάση αυτή την εικόνα, η χώρα σύρθηκε στην αρένα των δανειακών συμβάσεων και υιοθέτησε πολιτική και πρακτικές που την βούλιαξαν. Μέσα σε λίγα χρόνια η αξία της δημόσιας περιουσίας γκρεμίστηκε κάτω από τα 50 δισ. και μαζί της χάθηκαν εκατοντάδες δισ. ιδιωτικής περιουσίας. Αλλά γι' αυτά θα μιλήσουμε αύριο.

-------------------------------------
Διαβάστε επίσης:
- "Δυνατότητες αξιοποίησης της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου", Τράπεζα της Ελλάδος: Ενδιάμεση έκθεση για την νομισματική πολιτική, Οκτώβριος 2010.
- Λεωνίδας Στεργίου, "Λευκή τρύπα 300 δισ. για το Δημόσιο από την ακίνητη περιουσία", Καθημερινή, 24/1/2010.

Σαββατιάτικα (175) - τα διαβολικά

*** Ο διάβολος στο κορμί του. *** Αλέξης: "Διαπίστωσα ότι ο τρόπος με τον οποίο ο Τραμπ προσεγγίζει την πολιτική μπορεί ορισμένες φορές να μοιάζει διαβολικός αλλά γίνεται για καλό." *** Άει στον διάολο, Αλέξη! *** Τερμάτισε τον κωλοτούμπα, το κωλόπαιδο! *** Αλέξης: "Φάγαμε την καμήλα και μας έχει μείνει η ουρά." *** Η ουρά στο λεωφορείο, η ουρά στο ταμείο του σουπερμάρκετ, η ουρά στο γκισσέ της ΔΕΗ για διακανονισμό... *** Αμ έχουμε πολλές ουρές να φάμε, παλληκάρι μου, και τελειωμό δεν έχουν. *** Μη κοιτάς που την καμήλα την κάναμε παστουρμά και βολευτήκαμε για τον χειμώνα. *** Κι επειδή μάλλον την ξέχασες, η αγγλική λέξη για τον γάιδαρο είναι donkey και προφέρεται ντόνκι. *** Γράφτην είκοσι φορές, να σου μείνει. *** Α, παρεμπιπτόντως, έχε υπ' όψη σου ότι άι-κιου δεν είναι η ουρά του ματιού. *** Οι παροιμίες σε μαράνανε, π' ανάθεμά σε. *** Άναβε τ' άγιου ένα κερί και του διαβόλου δέκα. *** Πάντως, στο μόνο που έχετε δίκιο να βρίζετε τον Αλέξη είναι που του έπιασε τον κώλο ο Τραμπ με τα F-16. *** Εμ, πήγε το χαμένο να μιλήσει για εξοπλιστικά δίχως πρώτα να συμβουλευτεί τον Άκη. *** Ρώτα και κανέναν παλιό, αγόρι μου, μη πηγαίνει χαμένη τόση συσσωρευμένη εμπειρία. *** Αυτό που ο Τραμπ συναντήθηκε με τον Αλέξη και δεν βρέθηκε ένας σύμβουλος να του πει ότι ο πρωθύ μας τον έλεγε σατανά, μόνο εγώ το βρίσκω

Εξήντα χρόνια μετά την επιστροφή σου, πήγε κι ο Τσίπρας στο Σικάγο!

απίστευτο; *** Στο μεταξύ, δεν καταλαβαίνω γιατί λυσσάξατε με τις γόβες της Μπέτυς. *** Αν ήταν από του Καλογήρου δεν θα είχατε πρόβλημα, ε; *** Εκτός αν σας πέφτει λίγος ο Σαμαντάς ως σχεδιαστής και προτιμάτε Κριστιάν Λουμπουτέν. *** Για δυο χαμένους λέω, ρε γυναίκα, δεν τους ξέρεις. *** Γίδια δεν είχε ο διάολος και τυρί επούλαγε. *** Τόσα και τόσα ωραία θεατρικά, την "Ώρα του Διαβόλου" του Πεσσόα βρήκαν να ανεβάσουν οι αθεόφοβοι σαλονικιοί; *** Δεν ξέρουν ότι οι πορτογάλοι συγγραφείς είναι αντίχριστοι; *** Δεν έχουν ακούσει για τον αφορισμό τού Σαραμάγκου; *** Αλήθεια, τόσο παπαδαριό πού ήταν όταν πριν δυο χρόνια είχε ξανανεβεί η ίδια παράσταση, πάλι με τον Χρανιώτη; *** Μάλλον τότε δεν βρέθηκε κανείς να ενημερώσει τον πάτερ-Κλεομένη. *** Μπακογιάννης: "Στα 18 μου η γιαγιά Μαρίκα μού είπε 'κομμουνιστή, έξω από το σπίτι μου'." *** Ωχ... κι άλλος πολιτικός εξόριστος στο μητσοτακέικο; *** Πάλι καλά να λες, Κώστα μου, που δεν βρήκε στο συρτάρι με τα βρακιά σου την κονκάρδα με το σφυροδρέπανο. *** Όποιος στην ξέρα περπατεί και θάλασσα γυρεύει, ο διάβολος στον κώλο του κουκιά τού μαγειρεύει. *** Μπακογιάννης: "Ο κόσμος έχει σιχαθεί τους επαγγελματίες πολιτικούς ή τους κληρονομικώ δικαίω άρχοντες." *** Κώστα μου, εκτός από πολιτικός κληρονομικώ δικαίω, ποια άλλη δουλειά είπαμε ότι έχεις κάνει στην ζωή σου; *** Κόψε τα Ζάναξ, λεβεντάκο μου, γιατί σε λίγο θα σιχαθείς και το που μικρός βούταγες σοκολατάκια κρυφά από την Ντόρα. *** Τώρα θα μου πεις, αντέχεται η Σία χωρίς Ζάναξ; *** Μέγα δίλημμα, όντως, αλλά τά 'θελε κι ο κώλος σου. *** Αυτό που ακόμα πάμε για μπάνιο αλλά στις βιτρίνες έσκασαν οι πρώτες χριστουγεννιάτικες γιρλάντες, τί σας λέει; *** Γύρισε ο κόσμος ανάποδα. *** Αυστραλία γίναμε. *** Απ' του διαβόλου το μαντρί μητ' ερίφι μητ' αρνί. *** Μπάυ δε γουαίυ, έχετε κατά νου να διοργανώσετε

Μακρυά Καμήλα (παλιό ομαδικό παιδικό παιχνίδι)

κανένα χάλλογουιν πάρτυ ή όλα στα παπάρια σας; *** Και μαζέψτε και κανένα φράγκο σιγά-σιγά διότι δεν αργεί και η Μπλακ Φράιντεϋ. *** Άντε να δούμε πόσες άλλες κάνικες θα υιοθετήσουμε. *** Κάνικες: συντομογραφία τού "αρχιδιές αμερικάνικες" (για όσους δεν έχουν ολοκληρώσει την στοιχειώδη εκπαίδευση). *** Μπένυ: "Για πολλά χρόνια ο τόπος θα μετρά τις πληγές όλης της κυβερνητικής περιόδου ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ." *** Αυτό ξαναπέστο, Βαγγέλη μου. *** Να τελειώσουμε, όμως, πρώτα με τις πληγές της περιόδου Σαμαροβενιζέλων, ε; *** Αν και μέχρι τότε εσύ μπορεί να μη ζης, πρώτα ο θεός... *** Τάξε της Παναγιάς κερί, του διάβολου λιβάνι. *** Καλά, πόσο απαράδεκτοι είναι όλοι εκεί στο Έλενα Βενιζέλου; *** Ολόκληρος Σκάι κατήγγειλε κρούσμα χολέρας και αυτοί δεν έκαναν τίποτε για να επιβεβαιωθούν οι καταγγελίες. *** Κι αφήνουν και τον Λοβέρδο εκτεθειμένο, που έκανε τις ίδιες καταγγελίες από τα έδρανα της βουλής. *** Πολάκη, ξήλωσέ τους όλους τώρα! *** "Η δημοσιογραφία στα χρόνια της χολέρας" (Γκαμπριέλ Γκαρσία Πορτοσάλτες) *** Μήπως ξέρει κανείς τι θα πει "προστατευόμενος μάρτυρας" για να μου εξηγήσει; *** Τι σκατά "προστατευόμενοι" είναι, αφού η εισαγγελέας στην δίκη τής Χρυσής Αυγής ζήτησε να παρουσιαστούν στο δικαστήριο; *** Δουλειά δεν είχε ο διάβολος, γαμούσε τα παιδιά του. *** Ανδριανόπουλος: "Οι δολοφονιες της αλλης πλευρας θα διαλευκανθουν ποτε, για να επεμβει κι εκει η δικαιοσυνη;" *** Ανδρέα, τί ξέρεις και δεν το αποκαλύπτεις; *** Πότε δολοφονήθηκσν χρυσαυγήτες από εργάτες ή μετανάστες και μας το κρύβεις; *** A propos, ακόμη δεν έμαθες πώς βάζουμε τόνους με το πληκτρολόγιο; *** Πώς σχολιάζετε το ότι η Χρυσή Αυγή καταψήφισε τον νόμο

Άμα έχει έμπνευση ο φωτογράφος...

για τα αποτεφρωτήρια; *** Βρε μαλάκα Ηλία, άστους να τα φτιάξουν, να τα βρείτε έτοιμα όταν πάρετε την εξουσία! *** Τόσους μετανάστες πού θα τους φουρνίσετε; *** Μα να μη σου κόβει ντιπ... *** Ο διάβολος σαν γέρασε, καλόγερος εγίνη. *** Έχω και τον άλλον που πήρε προχτές τον λογαριασμό της ΔΕΗ και τον κάρφωσε στο δέντρο μπροστά στο σπίτι του για να διαμαρτυρηθεί και καλά. *** Τρεις μέρες τώρα έχει μαζέψει συλλυπητήρια από την μισή Πάτρα. *** Βασίλειος, μητροπολίτης Κωνσταντίας και Αμμοχώστου: "Αποφασίσαμε την απαγόρευση φωτογραφίσεων πολιτικών γάμων έξω από ναούς και παρεκκλήσια." *** Έξω η απαγόρευση, όχι μέσα; *** Σωστή απόφαση, σεβασμιώτατε. *** Να πεις του Αναστασιάδη να την κάνει νόμο, με βαρειές ποινές για τους παραβάτες. *** Αλλά, όταν λέμε "έξω από", σε τι ακτίνα εννοούμε; *** Δυο χιλιόμετρα, ας πούμε; *** Πάντα στην πρωτοπορία οι κουμπάροι από την Κύπρο, να τα λέμε κι αυτά. *** Όπου ο Θεός φτιάχνει εκκλησία, φτιάχνει ο διάολος παρεκκλήσι. *** Αληθεύει ότι το πανεπιστήμιο Πελοποννήσου έκανε επίτιμο διδάκτορα τον Τζερώνυμο, για την προσφορά του στην ιστορία και στα γράμματα; *** Επί τέλους, μια εξαιρετική πρωτοβουλία από ένα πανεπιστήμιο. *** Υποθέτω ότι τώρα έχει σειρά για επίτιμος διδάκτωρ ο Κωλόχαρτος, για την προσφορά του στην δημοκρατία. *** Γιατί, δηλαδή, είναι καλύτεροι οι τούρκοι που έκαναν επίτιμο διδάκτορα πολιτικής οικονομίας τον Αλέξη; *** Πολιτικής οικονομίας τον Αλέξη, ιστορίας τον Τζερώνυμο... *** Γυναίκα, το εβιάν μου! *** Σοκαριστήκατε κι εσείς από την δολοφονία της μαλτέζας δημοσιογράφου

Ευτυχισμένα χρόνια

που αποκάλυπτε βρομιές του πρωθυπουργού; *** Σικάγο έγινε και η Μάλτα. *** Ευτυχώς, οι δικοί μας δημοσιογράφοι δεν αποκαλύπτουν βρομιές οπότε δεν κινδυνεύουν. *** Θέλει ο παπάς ν' αγιάσει, δεν αφήνουν οι διαβόλοι. *** Ελπίζω ότι η σημερινή παρέμβαση του ιστολογίου να σας έπεισε ότι όντως ο διάβολος μπορεί να κάνει κάτι για καλό. *** Κι όπως έλεγε ο μακαρίτης ο "Μουστάκιας", ο μπαρμπα-Νίκος ο καφετζής στα Ψηλαλώνια, "εσείς φοβάστε τον διάολο γιατί τον έχετε δει με κέρατα ενώ εγώ τον έχω δει με φράκο". *** "Αγαπητέ μου, δεν είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή να κάνω εχθρούς." *** Έτσι απάντησε από το νεκροκρέββατό του ο Βολταίρος στον παπά που τον πλησίασε και του ζήτησε να αποταχθεί τον διάβολο. *** Όσο κι αν δεν το πιστεύετε, η γλυκύτατη δεσποινίς τής πρώτης φωτογραφίας είναι η πιο γλυκειά άσχημη ηθοποιός τού ελληνικού κινηματογράφου, η Γεωργία Βασιλειάδου. *** Στην τελευταία φωτογραφία του 1979, έναν χρόνο πριν πεθάνει, η 82χρονη πλέον "θεία από το Σικάγο" συζητά με τον Κώστα Ταχτσή και την Ρένα Βλαχοπούλου για το ραδιοφωνικό "Τρίτο στεφάνι". *** Παρά την αντίθεση του Ταχτσή και στις δυο υποψηφιότητες, τον ρόλο πήρε τελικά η Βλαχοπούλου *** Κι αφού σήμερα αναφερθήκαμε πολύ στις ΗΠΑ, δεν μπορώ να μη σας αποχαιρετήσω με μουσική συνοδεία μιας από τις μεγαλύτερες πολιτειακές φωνές. *** Μόνο για σας, λοιπόν, βάζω στο πλατώ ένα όχι και τόσο γνωστό αλλά σπουδαίο άλμπουμ του 1967, με τον σαφή τίτλο "Francis Albert Sinatra & Antonio Carlos Jobim". *** Απολαύστε την βελούδινη φωνή του Σινάτρα σε συνδυασμό με την ονειροπόλα μουσική του Τζομπίμ και σας εύχομαι το ίδιο όμορφα να κυλήσει ολόκληρο το Σαββατοκύριακό σας. *** Όμορφα και μακρυά από όλα τα διαβόλια, έστω κι αν θέλουν το καλό σας. ***

Ανάπτυξη, αυτή η άγνωστη...

Αν σας ρωτούσα ποια λέξη έχουμε βαρεθεί να ακούμε τα τελευταία χρόνια, κατά πάσα πιθανότητα το μυαλό σας θα πήγαινε αμέσως στην λέξη "ανάπτυξη". Και πώς να μη πάει αφού αυτή η αόριστη "ανάπτυξη" προβάλλεται ως πανάκεια, ως η μόνη λύση για όλα μας τα προβλήματα. Και όμως, παρά την μέχρι αηδίας επανάληψή της από τους πάντες, αμφιβάλλω αν αντιλαμβανόμαστε πόσες σκοτεινές πτυχές έχει αυτός ο όρος. Για παράδειγμα:


(1) Χρόνια τώρα ακούμε ότι ένα από τα σημαντικώτερα και άκρως απαραίτητο συστατικό για να επιτευχθεί η ανάπτυξη, είναι να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας. Άλλωστε, στον βωμό αυτής της ανταγωνιστικότητας θυσιάστηκαν -και εξακολουθούν να θυσιάζονται- όχι μόνο η αμοιβή της εργασίας αλλά και ανθρώπινες ζωές, λόγω της περιστολής τού κοινωνικού κράτους ενώ κατεδαφίζονται εν μιά νυκτί εργασιακά και άλλα δικαιώματα που αποκτήθηκαν με αγώνες και θυσίες δεκαετιών.

Γιατί, όμως, πρέπει ντε και καλά να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητά μας; Προφανώς για να γίνουν ελκυστικώτερες οι εξαγωγές μας, έτσι; Για να γίνουν φτηνότερα τα προϊόντα που παράγουμε και ούτω πως να βρίσκουμε ευκολώτερα αγοραστές στην διεθνή αγορά. Δηλαδή, τι; Τσεκουρώνεται ο δικός μου μισθός και σμπαραλιάζονται τα δικά μου δικαιώματα για να μπορεί να αγοράζει φτηνότερα τα προϊόντα που παράγω ο κάθε εγγλέζος ή ο κάθε ολλανδός; Με άλλα λόγια; Φορτώνομαι εγώ με βάρη για να αυξήσει τον τζίρο της (παναπεί: για να αναπτυχθεί) η επιχείρηση στην οποία εργάζομαι και παράγω προϊόντα που απευθύνονται στην ικανοποίηση όχι των δικών μου αναγκών αλλά κάποιων ξένων; Ωραία. Κι εγώ τί κερδίζω απ' αυτή την ανάπτυξη; Περισσότερη δουλειά με μικρότερη αμοιβή;

[Του Αρκά - 2016]

(2) Κατά την περίοδο 1999-2016, το πραγματικό ΑΕΠ της Γερμανίας αυξήθηκε κατά 24% περίπου ενώ της Ισπανίας κατά 35%. Με άλλα λόγια, μέσα σε 17 χρόνια η Ισπανία αναπτύχθηκε σχεδόν μιάμιση φορά περισσότερο από την Γερμανία. Και όμως, η Ισπανία είναι εκείνη που βρέθηκε στο χείλος της καταστροφής, η Ισπανία είναι που με νύχια και δόντια γλίτωσε τα μνημόνια, η Ισπανία είναι που κατείχε το ρεκόρ ανεργίας (μέχρι που της το πήραμε εμείς), η Ισπανία είναι η χώρα στην οποία τα τελευταία χρόνια ξεσπιτώθηκαν σχεδόν μισό εκατομμύριο άνθρωποι.

Φυσικά, αυτό το "παράδοξο" έχει λογική ερμηνεία. Η ισπανική "ανάπτυξη" στηρίχτηκε σε φούσκες (όπως εκείνη των ακινήτων ή εκείνη της τραπεζικής παντοδυναμίας), οι οποίες παρέσυραν την οικονομία όταν έσκασαν. Αντίθετα, η γερμανική οικονομία στηρίχτηκε σε πιο γερά θεμέλια: στην λεηλασία του συσσωρευμένου δημόσιου πλούτου τής πρώην Γερμανικής Λαϊκής Δημοκρατίας, στην διαχρονική πραγματική μείωση της αμοιβής της εργασίας και στην απομύζηση των ευρωπαίων εταίρων της (κυρίως του νότου). Δεν είναι τυχαίο ότι η Πορτογαλία έχει κερδίσει το προσωνύμιο "χώρα των Lidl" (*) ή ότι ο ιδιωτικοποιούμενος ελληνικός δημόσιος πλούτος καταλήγει ως επί το πλείστον σε φορείς τού γερμανικού κεφαλαίου.

Παρένθεση. Αν αναρωτιέστε πόσο αναπτύχθηκε η Ελλάδα κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, η απάντηση είναι 0%, αν και το 2007 είχαμε πετύχει ανάπτυξη σχεδόν 38%. Ας όψεται η πολιτική της τελευταίας οκταετίας, η οποία μας έφερε πίσω, εκεί όπου ήμασταν το 1999. Κλείνει η παρένθεση.


(3) Υποτίθεται ότι η επίτευξη ανάπτυξης θα έχει ευεργετική επίδραση στον νευραλγικής σημασίας δείκτη τής οικονομίας μας, ο οποίος λέγεται ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Θυμίζω στους μη έχοντες οικονομική παιδεία ότι στο ισοζύγιο αυτό αποτυπώνονται οι εισαγωγές και οι εξαγωγές μιας χώρας. Ένα από τα διαχρονικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας είναι ότι το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της είναι σχεδόν μονίμως αρνητικό, δηλαδή οι ετήσιες εξαγωγές της είναι λιγώτερες από τις εισαγωγές της, άρα πρέπει κάπου να βρίσκει λεφτά για να καλύπτει την διαφορά.

Μέχρις εδώ τα πράγματα είναι κατανοητά. Τώρα, πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγα ότι το ισοζύγιό μας βελτιώθηκε κατά τα χρόνια της κρίσης; Θα σας φαινόταν απίστευτο; Και όμως, έτσι είναι! Το κατά 15,2% επί του ΑΕΠ έλλειμμα του 2007 έφτασε να γίνει πλεόνασμα 0,1% το 2015! Μικρό μεν, πλεόνασμα δε. Αν αναρωτιέστε πώς στο καλό έγινε κάτι τέτοιο σε μια εποχή ύφεσης, όπου το ΑΕΠ διαρκώς μειωνόταν, η απάντηση είναι απλή: λόγω φτώχειας! Ναι, λόγω φτώχειας. Μπορεί η δραστική μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος (με την συρρίκνωση των ονομαστικών μισθών, την αύξηση της ελαστικής εργασίας και την υπέρμετρη φορολογική επιβάρυνση) να μην αύξησε τις εξαγωγές αλλά οδήγησε σε κατακόρυφη μείωση των εισαγωγών.

Αν σας φάνηκε παράδοξη η βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σε περίοδο ύφεσης, προσδεθείτε γιατί σας έχω κάτι ακόμη πιο παράδοξο: την χειροτέρευση του ίδιου ισοζυγίου σε περίοδο ανάπτυξης! Με απλά λόγια: όσο περισσότερο θα αναπτυσσόμαστε, τόσο θα μεγαλώνει το έλλειμμά μας. Πώς γίνεται αυτό; Προσέξτε:

Η οικονομική πολιτική που υιοθέτησε η χώρα μας κατά την τελευταία εικοσαετία, κυρίως δε κατά την περίοδο των μνημονίων (με τις ευλογίες των εταίρων και των δανειστών της, φυσικά), διέλυσε τον παραγωγικό ιστό, κατέστρεψε την μικρομεσαία επιχείρηση και απαξίωσε την μικρή ιδιωτική περιουσία, οδηγώντας στην συρρίκνωση ή ακόμη και στην εξαφάνιση τις μικρομεσαία παραγωγική δραστηριότητα ενώ, παράλληλα, υπέθαλψε και ενίσχυσε την παράδοση της μεγάλης παραγωγής σε μεγάλα μονοπώλια. Κατά συνέπεια, η ανάπτυξη τροφοδοτείται πλέον σχεδόν αποκλειστικά ή, τουλάχιστον, κατά το μεγαλύτερο μέρος της από εισαγωγές. Έτσι, λοιπόν, ενώ κατά το 2016 το ΑΕΠ μας σημείωσε αύξηση κατά 0,3% (μικρή μεν, αύξηση δε), το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε έλλειμμα (από 0,1% πλεόνασμα την προηγούμενη χρονιά) κατά 0,6% (μικρό μεν, έλλειμμα δε).

[Στοιχεία: Eurostat, Trading Economics - AEΠ σε δολλάρια ΗΠΑ]

Δεν θέλω να σας κουράσω περισσότερο. Νομίζω πως αυτά τα λίγα που είπαμε ως εδώ, αρκούν για να σας πείσουν πως, την επόμενη φορά που κάποιος θα σας μιλήσει για ανάπτυξη, φροντίστε να κρατάτε μικρό καλάθι.

Υστερόγραφο: Υποτίθεται ότι ένας από τους στόχους τού πρόσφατου πρωθυπουργικού ταξιδιού στις ΗΠΑ ήταν η προσέλκυση πολιτειακών κεφαλαίων για επενδύσεις, οι οποίες είναι αναγκαίες για να αναπτυχθεί αυτός ο τόπος και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Αντ' αυτού, προέκυψε μια συμφωνία 2,4 δισ. δολλαρίων με την Λόκχηντ, η οποία "θα ενισχύσει τις θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ", όπως επισήμανε ο πρόεδρος Τραμπ. Μάλλον είναι η πρώτη φορά στα οικονομικά χρονικά τού πλανήτη που μια χώρα προσπαθεί να αναπτυχθεί ενισχύοντας θέσεις εργασίας στο εξωτερικό.

-----------------------------------------------------------
(*) Σχετικά κείμενα στο ιστολόγιο: "Πορτογαλία: μνημονιακά, χωρίς μνημόνιο" - 5/10/2015, "Ανάπτυξη (με φτώχεια) από τα Lidl" - 7/1/2016 και "Πορτογαλία: η υποδούλωση του "καλού μαθητή"" - 19/7/2016.

Από την μια... κι από την άλλη

Από την μια,

- στις ΗΠΑ, σχεδόν ένας στους πέντε κατοίκους (κάπου 45 εκατομμύρια ψυχές) ζη κάτω από το όριο της φτώχειας,
- στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Unicef για το 2016, περισσότερα από τα μισά παιδιά ζουν σε συνθήκες υλικής αποστέρησης,
- στην Ισπανία, το κράτος ανέλαβε να διασώσει την αμαρτωλή τράπεζα Bankia, φορτώνοντας τις πλάτες των πολιτών με 32 δισεκατομμύρια ευρώ,
- στην Γερμανία, σχεδόν ένας στους τέσσερις εργαζόμενους ζη κάτω από το όριο της φτώχειας, αναλογία πρωτοφανής για ανθρώπους που δεν είναι άνεργοι, γεγονός που πιστοποιεί τον εξευτελισμό τής αμοιβής τής εργασίας,
- στην Μεγάλη Βρεττανία, σχεδόν δυο στους τρεις πολίτες δηλώνουν ότι δυσκολεύονται -λιγώτερο ή περισσότερο- να εξυπηρετήσουν με συνέπεια τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις,
- στην Βουλγαρία, το 2012, ο υπουργός οικονομικών και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Σίμεον Τζάνκοφ παρέδωσε την ηλεκτρική ενέργεια σε ξένους επενδυτές, γεγονός που αύξησε τους λογαριασμούς των νοικοκυριών σε ύψη μεγαλύτερα από την χορηγούμενη βασική σύνταξη,
- περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους του πλανήτη, οι οποίοι υποφέρουν από έλλειψη βασικών αγαθών (τροφή, νερό κλπ) ζουν σε περιοχές πλούσιες αλλά ρημαγμένες από την εκμετάλλευση ή τους πολέμους.

Από την μια, στην Νέα Υόρκη...

Από την άλλη,

- στις ΗΠΑ, οι διευθυντές των είκοσι μεγαλύτερων εταιρειών, οι οποίες δραστηριοποιούνται στον χώρο των επενδυτικών αμοιβαίων κεφαλαίων, έχουν μέση μηνιαία αμοιβή κάτι λιγώτερο από εκατό εκατομμύρια δολλάρια,
- στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Κομμισσιόν για το 2016, το πλουσιώτερο ένα πέμπτο του πληθυσμού έχει συνολικά εισοδήματα 6,5 φορές υψηλότερα από το φτωχότερο ένα πέμπτο,
- στην Ισπανία, ο μεγαλοκουμανταδόρος τής αμαρτωλής τράπεζας Bankia Αουρέλιο Ιθκιέρδο πήρε αποζημίωση λόγω συνταξιοδοτήσεως 7,6 εκατομμύρια ευρώ,
- στην Γερμανία, η μέση αμοιβή των επί κεφαλής των τριάντα μεγαλύτερων εισηγμένων εταιρειών αυξήθηκε κατά 62% μέσα σε μια πενταετία,
- στην Μεγάλη Βρεττανία, η περιουσία των χιλίων πλουσιώτερων πολιτών τετραπλασιάστηκε κατά την τελευταία εικοσαετία,
- στην Βουλγαρία, το 2013, ο λαϊκός ξεσηκωμός ανάγκασε τον πρωθυπουργό Μπόικο Μπορίσοφ να αποπέμψει τον υπουργό οικονομικών και αντιπρόεδρο της κυβέρνησής του, ο οποίος προσλήφθηκε αμέσως ως καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ,
- περισσότερο από το μισό τού παγκόσμιου πλούτου βρίσκεται συγκεντρωμένο στα χέρια μόλις πενήντα χιλιάδων ανθρώπων.


Παράλληλα,

- ενώ κατά την δεκαετία της κρίσης περισσότεροι από δέκα εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως έχασαν τα σπίτια τους λόγω κατασχέσεων, οι λεφτάδες όλου του κόσμου συναγωνίζονται για το πολυτελέστερο σπίτι και το πολυτελέστερο γιωτ,
- ενώ κατά την δεκαετία της κρίσης η αμοιβή της εργασίας μειώθηκε παγκοσμίως, ο συνολικά παραγόμενος πλούτος (αυτό που αδόκιμα λέμε "παγκόσμιο ΑΕΠ") αυξήθηκε από 63 τρισ. δολλάρια σε 74 τρισ. δολλάρια, ήτοι κατά 17,5% περίπου,
- ενώ κατά την δεκαετία της κρίσης αυξήθηκαν κατακόρυφα οι άνθρωποι που προσπαθούν να επιβιώσουν σε συνθήκες φτώχειας, οι εκατομμυριούχοι που καταγράφονται στην περίφημη λίστα Forbes υπερδιπλασιάστηκαν (από 946 το 2007 έφτασαν τους 2.043 το 2017), όπως συνέβη και με την συνολική περιουσία τους (από 3,5 τρισ. δολλάρια έφτασε τα 7,7 τρισ.),
- ενώ κατά την διάρκεια της κρίσης τα κέρδη των δέκα μεγαλύτερων φαρμακευτικών εταιρειών του πλανήτη αυξήθηκαν σε σημείο να υπερβούν αθροιστικά τα σαράντα δισ. δολλάρια ετησίως, η εξαθλίωση των απλών ανθρώπων έγινε αιτία επανεμφάνισης λοιμωδών νοσημάτων εδώ και πολλά χρόνια εξαφανισμένων, ακόμη και σε χώρες του πρώτου κόσμου.

Από την άλλη, στο Μουμπάι...

Κι ενώ, όπως δείχνουν όλα αυτά, οι πλούσιοι συνεχίζουν να πλουτίζουν ακόμη και στην περίοδο της κρίσης, η ελπίδα για την πολυθρύλητη παγκόσμια ειρήνη όσο πάει και ξεθωριάζει, γεγονός που συνιστά χαστούκι της Ιστορίας στα μούτρα του Φρήντμαν και του Φουκουγιάμα. Αντίθετα απ' ό,τι θα περίμενε κανείς, με δεδομένο ότι τα αίτια όλων των πολέμων είναι οικονομικά, η οπισθοχώρηση του σοσιαλισμού και η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση κάθε άλλο παρά μείωσαν τις συγκρούσεις. Όπως σημείωνε εδώ και εβδομήντα χρόνια ο πολιτειακός οικονομολόγος Κλάρενς  Έντγουιν Αίυρες στο έργο του "Το θείο δίκαιο του κεφαλαίου", μπορεί οι πόλεμοι να οφείλονται στην επιθανάτια αγωνία του καπιταλισμού αλλά ταυτόχρονα παρατείνουν αυτή την αγωνία.

Έτσι, λοιπόν, όσο κι αν πολλοί επιμένουν να την θεωρούν ουτοπική, η μόνη ελπίδα να αντιστραφεί η κατάσταση είναι να επαναστατήσουν οι πολλοί κατά των ελαχίστων και να επιβάλουν τις αξίες που περιλαμβάνονται στον απλό όρο ανθρωπιά, τις αξίες που δεν συνάδουν με την καπιταλιστική βαρβαρότητα, τις αξίες που απορρίπτουν μετα βδελυγμίας την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Μπορεί κάτι τέτοιο να φαντάζει από εξαιρετικά δύσκολο μέχρι αδύνατο αλλά γίνεται πανεύκολο υπό την προϋπόθεση ότι οι πολλοί  θα συνειδητοποιήσουν την δύναμή τους και θα πάψουν να ονειρεύονται την έλευση ενός μεσσία που θα τους πάρει από το χέρι και θα τους οδηγήσει στην γη της επαγγελίας.

Στο κάτω-κάτω, αν κάτι θα έπρεπε να θεωρείται αδύνατο, αυτό είναι η συγκέντρωση του παγκόσμιου πλούτου στα χέρια μερικών χιλιάδων ανθρώπων και όχι η διανομή του σ' εκείνους που τον παράγουν. Κάνω λάθος;