Τριγμοί στην Τουρκία - 5. Μαγικές εικόνες και αδιέξοδα

Λέγαμε χτες ότι πολλοί υποστηρίζουν πως ο Κεμάλ Ντερβίς έβαλε τα θεμέλια για μια υποδειγματική τουρκική οικονομία, μη παραλείποντας να κάνουν συστάσεις στους δικούς μας κυβερνήτες να ακολουθήσουν το παράδειγμα των γειτόνων. Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο του Αλέξανδρου Μασσαβέτα στις αρχές του 2012, με τίτλο "Έτσι έδιωξε η Τουρκία το ΔΝΤ - Μαθήματα για την Ελλάδα", ενώ σαν αυτό υπάρχουν δεκάδες στο διαδίκτυο. Όμως, πόση αλήθεια κρύβεται πίσω από όλες αυτές τις ανοησίες; Ας συνεχίσουμε να παίρνουμε τα πράγματα με την σειρά.

Η διήγησή μας έχει φτάσει στα τέλη του 2002, όπου ο Κεμάλ Ντερβίς ολοκληρώνει τα σχέδιά του λίγο πριν έρθει στην εξουσία ο Ερντογκάν. Ουσιαστικά, δηλαδή, την υλοποίηση των πλάνων τού Ντερβίς αναλαμβάνει η κυβέρνηση Ερντογκάν. Και, ω του θαύματος, το σύστημα δείχνει να δουλεύει! Μέσα στην τριετία 2003-2005, οι εξαγωγές υπερδιπλασιάζονται, η ανάπτυξη τρέχει με ετήσιο ρυθμό 7,2% του ΑΕΠ, ο δυσθεώρητος πληθωρισμός πέφτει σε μονοψήφια ποσοστά για πρώτη φορά τα τελευταία 37 χρόνια, το έλλειμμα του προϋπολογισμού περιορίζεται από το 13,73% του 2002 στο 7% το 2004 και στο 0,63% το 2005, ενώ το δημόσιο χρέος μειώνεται από το 91% του 2001 στο 48,5% του 2005. Άρα... μπράβο στον Ντερβίς και στον Ερντογκάν; Παρακαλώ, λίγη ψυχραιμία διότι οι αριθμοί λένε την αλήθεια μόνο όταν τους δει κανείς όλους μαζί. Κι εδώ λείπει ένα βασικό νούμερο, Ποιό;

Κάννες, 4/11/2011: Ο Ερντογκάν με την διευθύντρια του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ στην σύνοδο των G20.

Κατά την συγκεκριμένη τριετία, το εθνικό νόμισμα υποτιμάται αθροιστικά κατά 96%, ενώ από την πρωτοχρονιά τού 2005 κυκλοφορεί η νέα τουρκική λίρα (μία νέα προς ένα εκατομμύριο παλιές). Παράλληλα, η πραγματική αμοιβή της εργασίας όσο πάει και μειώνεται, για να διαμορφωθεί στο τέλος του 2006 χαμηλότερα κατά 30,2% ως προς το 2000. Με αυτά τα δεδομένα, ο διπλασιασμός των εξαγωγών (από 36,06 δισ. $ σε 72,1 δισ. $) δείχνει μάλλον ως μαγική εικόνα. Μια μαγική εικόνα που γίνεται πιο έντονη αν παρατηρήσουμε ότι στην ίδια περίοδο οι εισαγωγές υπερδιπλασιάζονται (από 51,55 δισ. $ σε 115,7 δισ. $)!

Μαγική εικόνα αποτελεί και η κατακόρυφη μείωση του ελλείμματος από 13,73% σε 0,63%. Το στοιχείο που λείπει εδώ είναι ότι κατά την τριετία αυτή οργίασαν οι ιδιωτικοποιήσεις. Παρά το ότι ο Ντερβίς είχε έτοιμα τα πλάνα από το 2002, οι περισσότερες ιδιωτικοποιήσεις πραγματοποιήθηκαν από την κυβέρνηση Ερντογκάν κατά την περίοδο 2005-2006. Άρα, το 0,63% του ελλείμματος κάθε άλλο παρά μπορεί να εκληφθεί ως σοβαρό επίτευγμα. Απόδειξη ότι το έλλειμμα εκτινάχθηκε και πάλι, όταν ολοκληρώθηκαν οι ιδιωτικοποιήσεις, σε 2,42% το 2008 και 6,7% το 2009. Λογικό: όταν δεν υπήρχε τίποτε άλλο για πούλημα, φάνηκε η τρύπα στην τσέπη.

Εκεί που η μαγική εικόνα γίνεται εκτυφλωτική, είναι όταν μιλάμε για το δημόσιο χρέος. Το τουρκικό "μάθημα" λέει ότι από το 2001 μέχρι το 2005 το δημόσιο χρέος μειώθηκε από 91% σε 48,5% του ΑΕΠ. Σιγά το επίτευγμα! Αφού η μέτρηση αρχίζει με την υποτιμημένη λίρα τού 2001 και καταλήγει στην υπερτιμημένη τού 2005, δεν πρέπει να μιλάμε για στοιχεία αλλά για φούμαρα. Αν οι μετρήσεις γίνουν με σταθερή νομισματική βάση, τότε το δημόσιο χρέος μέσα στην τριετία αυξάνεται σχεδόν κατά 50% (από 134,4 δισ. $ σε 181,8 δισ $), παρά την εισροή άνω των 20 δισ. δολλαρίων από τις ιδιωτικοποιήσεις. Ε, όπως και να το κάνουμε, τον συνδυασμό ξεπουλήματος με αύξηση χρέους δεν το λες και επιτυχία!

Εν πάση περιπτώσει, το 2008 η Τουρκία ξόφλησε το δάνειο των 10 δισ. δολλαρίων από το ΔΝΤ και καθάρισε με δαύτο. Καθάρισε; Ε, όχι δα! Σχεδόν αμέσως άρχισαν διαπραγματεύσεις διάρκειας δυο χρόνων για ένα καινούργιο δάνειο 20 δισ. αυτή την φορά! Εννοείται ότι το ΔΝΤ, για να δώσει αυτά τα λεφτά, ήθελε ένα νέο πρόγραμμα. Το περίεργο είναι ότι, ενώ το πρόγραμμα του 2001 περιλάμβανε την πλήρη αποδέσμευση της λίρας από όλα τα νομίσματα, το καινούργιο πρόγραμμα υιοθέτησε το "δέσιμό" της  με το δολλάριο σε σχέση 1:1. Κι όλα αυτά, ενώ από τις ιδιωτικοποιήσεις είχαν μαζευτεί μέχρι και το 2010 κάπου 58 δισ. δολλάρια και ενώ η οικονομία δεν βρισκόταν σε καθεστώς ύφεσης αλλά έτρεχε με ρυθμό ανάπτυξης 4% ετησίως, άσχετα αν τα οφέλη της τα καρπώνονταν λίγοι και εκλεκτοί, κυρίως στα δυτικά παράλια και στις μεγάλες πόλεις.


Με τον οίστρο που με πιάνει όποτε ασχολούμαι με οικονομικά θέματα, μάλλον είπα πολλά και κούρασα τον αναγνώστη. Ας κάνουμε, λοιπόν, ένα άλμα στο σήμερα, προκειμένου να γράψουμε τον επίλογο.

Το τουρκικό "θαύμα" βασίστηκε εν πολλοίς στην διόγκωση του κατασκευαστικού τομέα, ο οποίος απορρόφησε το 30% των διατιθέμενων προς επένδυση κεφαλαίων. Με απλά λόγια, ένα μεγάλο τμήμα των κεφαλαίων δεν έπεσε στην παραγωγή αλλά έγινε τσιμέντο και τούβλα, δηλαδή ακινητοποιήθηκε. Παράλληλα, η υπερτιμημένη λίρα διόγκωσε το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου (από 8,9% το 2010 έφτασε το 15% το 2016), με αποτέλεσμα στις αρχές τού 2017 το ισοζύγιο να είναι αρνητικό κατά 33,2 δισ. δολλάρια.

Προσπαθώντας να βρει λύση η κυβέρνηση Ερντογκάν, έσπασε τα δεσμά τού ΔΝΤ εξοφλώντας νωρίτερα το δάνειο και άφησε την λίρα ελεύθερη για να υποτιμηθεί. Φυσικά, τα απανταχού κοράκια όρμησαν. Μέσα στο 2016 το τουρκικό νόμισμα έχασε το 23% της αξίας του και σήμερα η ισοτιμία USD:TL έχει φτάσει στο 1:3,6 ενώ στις αρχές της χρονιάς άγγιξε και το 1:3,9. Κάτι η πτώση της λίρας, κάτι ο πληθωρισμός που τραβάει την ανηφόρα και κάτι οι δυσμενείς προβλέψεις για την τουρκική οικονομία, Standard and Poor's και Moody's έσπευσαν μετά το περυσινό πραξικόπημα να υποβαθμίσουν την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας και να κατατάξουν τα ομόλογά της στην κατηγορία "junk" (σκουπίδια) ενώ λίγο μετά ακολούθησε και η Fitch.

Τελικά, ο "δάσκαλος" έμεινε μετεξεταστέος. Η χώρα από την οποία έπρεπε να πάρουμε μαθήματα, αποτελεί εδώ και λίγα χρόνια μέλος των "Fragile Five", δηλαδή των πέντε αναπτυσσόμενων χωρών που κινδυνεύουν να καταρρεύσουν αν ενισχυθεί το δολλάριο (*). Με την λίρα της να θεωρείται αυτή την στιγμή το χειρότερο νόμισμα μεταξύ των αναπτυσσόμενων οικονομιών (ξεπέρασε ακόμη και το μεξικάνικο πέσο) και με το επιτόκιο των δεκαετών ομολόγων της να έχει ξεπεράσει το 12%, το μόνο μάθημα που μπορούμε να πάρουμε από την Τουρκία είναι να φροντίσουμε να μη την μιμηθούμε.

Βόσπορος, 10/7/2004: Οι πρωθυπουργοί Ελλάδας και Τουρκίας με τις συζύγους τους. Την επόμενη μέρα,
ο Κώστας Καραμανλής θα παρευρισκόταν ως μάρτυρας (κουμπάρος) στον γάμο τής κόρης τού Ερντογκάν.

Στο μεταξύ, αντίθετα από όσα υποδεικνύει η λογική, ο Ερντογκάν πιέζει τις τράπεζες να κρατήσουν χαμηλά τα επιτόκια ώστε να μη καταρρεύσει η οικοδομική δραστηριότητα. Παράλληλα, έχει έτοιμη την απάντηση στις κατηγορίες που αφορούν τα οικονομικά χάλια της χώρας: φταίνε οι ξένοι που προσπαθούν να υπονομεύσουν την χώρα. Με την κρίση να έχει επανέλθει απειλητική, αναζητείται τρόπος αντίδρασης, καθώς η λύση των ιδιωτικοποιήσεων δεν υπάρχει πλέον στο τραπέζι. Τί θα κάνει ο Σουλτάνος τώρα που δεν του έχει μείνει τίποτε να πουλήσει; Πώς θα ελέγξει την κατάσταση; Πώς θα βγει από τα αδιέξοδα;

Τελειώνω αφήνοντας τα τελευταία ερωτήματα αναπάντητα. Στο πρώτο σημείωμα αυτής της σειράς, είπα πως θα παραθέσω ορισμένα αδιαμφισβήτητα ιστορικά στοιχεία και θα αφήσω τον αναγνώστη να τα επεξεργαστεί και να βγάλει τα συμπεράσματά του ελεύθερα και αβίαστα. Λοιπόν, αναγνώστα μου... η σειρά σου!

-----------------------------------------------
(*) Οι άλλες τέσσερις χώρες είναι η Ινδία, η Νότια Αφρική, η Βραζιλία και η Ινδονησία.