Φουσκωμάτων συνέχεια

Δεν είχα σκοπό να συνεχίσω το χτεσινό θέμα αλλά οφείλω να ανασκευάσω την αρχική μου άποψη μιας και φαίνεται ότι το κείμενο δημιούργησε απορίες και ερωτηματικά, τα οποία δεν πρέπει να μείνουν αναπάντητα.

Λέγαμε χτες ότι το επενδυτικό κεφάλαιο της SNB φτάνει τα 700 δισ. ελβετικών φράγκων, οπότε το πρώτο ερώτημα είναι φυσιολογικό: πού βρέθηκαν αυτά τα λεφτά σε περίοδο κρίσης. Ας αποφύγουμε την εύκολη απάντηση ότι εδώ μιλάμε για λογιστικό χρήμα κι ας θυμηθούμε τι κάνει εδώ και χρόνια η κεντρική τράπεζα της Ιαπωνίας, η BoJ: τυπώνει χρήμα, στα πλαίσια μιας διαδικασίας ποσοτικής χαλάρωσης. Αναφέρω την BoJ, επειδή η τακτική της είναι μακρόχρονη κι έχει γίνει γνωστή σε όλους αλλά το ίδιο κάνουν πλέον όλες οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες.

Εξέλιξη του επιπέδου τιμών βασικών αγαθών από το 1900 ως σήμερα (βάση: 1/1/2000 = 100).
Όλη η πρόοδος του 20ου αιώνα εξανεμίστηκε κατά την τρέχουσα κρίση.

Το δεύτερο ερώτημα γεννιέται από το πρώτο: αφού αυξάνεται με τέτοιους ρυθμούς η προσφορά χρήματος, γιατί δεν σημειώνεται πληθωριστική έκρηξη; Πράγματι, εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι εδώ έχει καταλυθεί ένας βασικός νόμος της οικονομίας, αφού η λογική λέει πως όσο περισσότερο χρήμα τυπώνω τόσο ανεβαίνει ο πληθωρισμός και, βεβαίως, τόσο υποτιμάται το συγκεκριμένο νόμισμα. Όμως, τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Πληθωρισμός υπάρχει και, μάλιστα, αρκετά υψηλός. Μόνο που δεν απορροφάται στο σύνολό του από τα καταναλωτικά αγαθά. Στο μεγαλύτερο ποσοστό του βαρύνει μερικά βασικά αγαθά και τα πάγια (υλικά και άυλα). Αν σκεφτείτε λίγο, θα καταλάβετε τον λόγο που ανατιμώνται τα πάγια: όταν μια κεντρική τράπεζα εκδίδει χρήμα, δεν το ξοδεύει για να αγοράσει φέτα ή σπαλομπριζόλες αλλά το χρησιμοποιεί για να αγοράσει τίτλους και άλλα επενδυτικά αγαθά.

Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό είναι που δημιουργεί την χρηματιστηριακή ευφορία για την οποία κάναμε λόγο χτες. Το πρόβλημα είναι πως αυτή η τεχνητή διόγκωση (το φούσκωμα, με άλλα λόγια) της αξίας των παγίων δεν μπορεί να συνεχιστεί στο διηνεκές. Και το ερώτημα που μπαίνει αβίαστα είναι γιατί δεν αντιδρούν οι -αυτορρυθμιζόμενες, κατά τον Φρήντμαν- αγορές; Δεν αντιλαμβάνονται ότι κάθε φούσκα είναι προορισμένη να σκάσει κάποτε, νομοτελειακά;

Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα είναι σαφής. Φυσικά και όλοι γνωρίζουν ότι η φούσκα κάποτε θα σκάσει. Το ότι δεν παίρνουν τα μέτρα τους οφείλεται στην αστείρευτη δίψα τους για βραχυπρόθεσμη αύξηση των κερδών τους. Η τακτική των κεντρικών τραπεζών τροφοδοτεί τις αγορές με ρευστότητα, η οποία συντηρεί όλες τις άρρωστες καταστάσεις. Όλοι ξέρουν πως μια επιχείρηση μπορεί να ζήσει χρόνια και χρόνια καταγράφοντας ζημιές, αρκεί να μην αντιμετωπίσει πρόβλημα ρευστότητας. Αφού, λοιπόν, οι κεντρικές τράπεζες φροντίζουν να διοχετεύουν χρήμα, γιατί να ενοχληθούμε; Όσο για το τι θα γίνει όταν (και όχι αν) θα σκάσει η φούσκα... απλώς ελπίζουμε να μη σκάσει στα μούτρα μας. Κι έπειτα... άσε να σκάσει πρώτα κι ύστερα βλέπουμε...

Πάμε παρακάτω. Στον ιστότοπο της TCW (Trust Comany of the West) βρήκα το παραπάνω εξαιρετικά ενδιαφέρον διάγραμμα. Με την πορτοκαλί γραμμή απεικονίζεται η εξέλιξη του ονομαστικού ΑΕΠ (δίχως αποπληθωρισμό) των ΗΠΑ και με την μπλε η εξέλιξη της καθαρής αξίας των -υλικών και άυλων- περιουσιακών στοιχείων. Παρατηρείστε ότι κάθε καινούργια φούσκα είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη, θυμηθείτε τα όσα πριν ενάμισυ αιώνα σημείωνε ο Μαρξ για την κυκλική εμφάνιση των καπιταλιστικών κρίσεων κι ελάτε να κάνουμε μερικά σχόλια.

Παρά τις φούσκες που σκάνε, οι υφεσιακές περίοδοι (γκρίζες περιοχές στο διάγραμμα) είναι μάλλον σύντομες και το ονομαστικό ΑΕΠ, μετά από μια σύντομη στάση) τραβάει ξανά την ανηφόρα. Αυτό συμβαίνει λόγω των αδιάκοπων ενέσεων ρευστότητας που κάνει η Fed, είτε με απαράδεκτα χαμηλά επιτόκια είτε με έκδοση νέου χρήματος, το οποίο κατευθύνεται στην ενίσχυση των επιχειρήσεων. Έτσι, το μόνο που μένει μετά από κάθε φούσκα που σπάει, είναι η μεταφορά πλούτου από το κάτω μέρος τής πυραμίδας προς την κορυφή, από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα προς τα ψηλότερα.

Ένα ακόμη λογικό (εκ πρώτης όψεως) ερώτημα είναι γιατί, παρ' όλα αυτά, δεν έρχεται η ανάπτυξη; Μα, επειδή ανάπτυξη σημαίνει αύξηση της παραγωγής, όχι τεχνητή ανατίμηση παγίων στοιχείων! Προσέξτε:

Ας υποθέσουμε ότι αύριο το πρωί διπλασιάζεται με νόμο η αξία όλων των ακινήτων τής χώρας. Θέλετε τώρα να δεχτώ ότι οι ιδιοκτήτες τους θα διπλασιάσουν την περιουσία τους εν μιά νυκτί; Άντε, να το δεχτώ για να μη σας χαλάσω το χατήρι. Όμως, θα πρέπει κι εσείς να δεχτείτε πως από δω και πέρα όποιος θέλει να αποκτήσει ένα ακίνητο, θα πρέπει να βρει τα διπλά λεφτά για να το αγοράσει. Σε τελική ανάλυση, θα είναι σαν να σας χαρίζω την Πεντέλη αλλά δίχως να μπορείτε να την πουλήσετε και δίχως να βγάζετε τα απαραίτητα χρήματα για να την αξιοποιήσετε. Βέβαια, θα μου αντιτείνετε ότι διπλασιάζοντας την αξία τού ακινήτου σας, θα μπορείτε να πάρετε ένα γενναίο δάνειο με μια υποθήκη. Σωστό. Και κάπως έτσι θα αρχίσει να φουσκώνει μια καινούργια φούσκα, στο σκάσιμο της οποίας θα χάσετε όχι μόνο το ακίνητό σας αλλά και την Πεντέλη και κάθε λοφίσκο από το Σούνιο ως τον Κιθαιρώνα.

Κρίσιμοι δείκτες τραπεζικού κινδύνου από μέτρηση της 29/7/2016. Στην τρίτη στήλη η μόχλευση.
Η Dexia κατέρρευσε ήδη, η Monte dei Paschi βρίσκεται στην εντατική, η Deutche Bank ακολουθεί.

Θα κλείσω κάπου εδώ, αφήνοντάς σας να σχολιάσετε ένα τελευταίο στοιχείο, το οποίο ίσως δίνει μια καλή ιδέα για το τι θα συμβεί όταν (και όχι αν) σκάσει η φούσκα των τραπεζών:

Η σοβούσα καπιταλιστική κρίση ξέσπασε την Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου 2008, με την υποβολή αίτησης πτώχευσης της Λέμαν Μπράδερς. Την στιγμή τής κατάρρευσής της, η Λέμαν Μπράδερς είχε μόχλευση 32, δηλαδή είχε στον δρόμο χορηγήσεις δανείων ύψους 32 φορές τα ίδια κεφάλαιά της. Σήμερα, η Ντώυτσε Μπανκ έχει μόχλευση πάνω από 100. Καληνύχτα σας.