Το ΔΝΤ στην Ρωσσία - 7. Τα ερείπια

Κι ενώ στο ρωσσικό λεξικό έμπαιναν μερικές άγνωστες ως τότε λέξεις (όπως ανεργία, αβεβαιότητα, ναρκωτικά, άστεγος, επαίτης, σύφιλη κλπ), το ΔΝΤ έκανε σημαία την βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως απόδειξη της ορθότητας των επιλογών του και του ισχυρισμού ότι μετά την σκληρή αλλά απαραίτητη μικρή περίοδο λιτότητας θα ακολουθήσει μόνιμη περίοδος ευημερίας. Φυσικά, το ΔΝΤ παρέλειψε να εξηγήσει στον κόσμο ότι το ισοζύγιο βελτιώθηκε λόγω της κατακόρυφης μείωσης των εισαγωγών, μια απολύτως φυσιολογική συνέπεια της μειωμένης κατανάλωσης που προκλήθηκε από την μεγάλη και διαρκώς ογκούμενη φτώχεια. Δεν χρειάζεται να έχει κανείς διδακτορικό στα οικονομικά για να αντιληφθεί ότι όσο μεγαλώνει η φτώχεια τόσο βελτιώνεται το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μιας χώρας. Άλλωστε, ακριβώς αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα των μνημονίων, όπως φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί:

Η κορωνίδα όλου αυτού του πρόστυχου παιχνιδιού που παίχτηκε στην Ρωσσία από το ΔΝΤ είναι ότι η κοινωνική και οικονομική καταστροφή των πλατειών λαϊκών στρωμάτων παρουσιάστηκε ως μια απαραίτητη διαδικασία για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας και το στέριωμα της ελευθερίας σε μια χώρα σκλάβων που επί εβδομήντα χρόνια κυβερνιόταν απολυταρχικά και ντρόπιαζε τα ανθρώπινα ιδεώδη. Γράφει χαρακτηριστικά γνωστό σούργελο που έχει και το θράσος να παριστάνει τον πανεπιστημιακό (οι υπογραμμίσεις δικές μου):

Αν κάτι εντυπωσιάζει πραγματικά τα τελευταία χρόνια είναι πως ο μετακομμουνιστικός κόσμος, οι χώρες δηλαδή που εξήλθαν ή εξέρχονται από τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό, σημαδεύουν όλο και περισσότερο με την παρουσία τους τις διεθνείς εξελίξεις. Περίπου το ένα τρίτο του πλανήτη, που μέχρι πρότινος βρισκόταν στο περιθώριο, τώρα καταλαμβάνει νέα θέση. Η κατάρρευση του κομμουνισμού σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση έφερε τους πληθυσμούς των χωρών αυτών στο προσκήνιο της παγκόσμιας σκηνής με έναν τρόπο που ξαφνιάζει πολλούς από τους προνομιούχους του Δυτικού κόσμου, αν δεν τους προκαλεί φόβο. Τελικά, από μια παράξενη ειρωνεία της ιστορίας, είναι ο καπιταλισμός που απελευθέρωσε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από τις αλυσίδες τους. (...) Κατάφεραν μέσα σε είκοσι χρόνια κάτι εντυπωσιακό και ίσως πρωτοφανές στη σύγχρονη ιστορία: τη διπλή μετάβαση, δηλαδή την οικοδόμηση μιας οικονομίας της αγοράς πλαισιωμένης ταυτόχρονα από δημοκρατικούς πολιτικούς θεσμούς. Ποτέ άλλοτε δεν συνέβη αυτό ταυτόχρονα, και μάλιστα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Η διαδικασία αυτή αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει ακόμη τεράστιες δυσκολίες και εμπόδια όλων των ειδών: εσωτερικά και διεθνή. Τελικά όμως, η μετακομμουνιστική Ευρώπη αποτελεί ένα θετικό παράδειγμα μετάβασης προς τη δημοκρατία. (*)

Φυσικά, το πώς αντιλαμβανόταν το ΔΝΤ τις έννοιες δημοκρατία, ελευθερία, απολυταρχία και ανθρώπινα ιδεώδη φάνηκε πεντακάθαρα από την στάση που τήρησε όταν ο Γιέλτσιν συγκέντρωσε στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες, βομβάρδισε το ίδιο του το κοινοβούλιο και εξαπέλυσε πόλεμο κατά της Τσετσενίας προκειμένου να δατηρηθεί στην εξουσία. Για όλα αυτά έχουμε μιλήσει αναλυτικά στην "Ανατομία...", όπου σημειώσαμε χαρακτηριστικά ότι αυτό ο "δημοκράτης" ηγέτης αρεσκόταν να αυτοαποκαλείται "Μπόρις Α'", όπως οι αυτοκράτορες.

Τί έκανε τότε το ΔΝΤ; Μα... την δουλειά του! Ο μεν Καμντεσσύ αρνήθηκε να κάνει το παραμικρό σχόλιο για τις πολιτικές επιλογές του Γιέλτσιν, για τον βομβαρδισμό τού κοινοβουλίου και για τον πόλεμο κατά της Τσετσενίας, το δε Ταμείο συνέχισε τις... αξιολογήσεις και τον δανεισμό, δίνοντας ουσιαστική στήριξη στον τυχοδιώκτη φυρερίσκο. Το χρήμα παρεχόταν αφειδώς: 1,5 δισ. δολλάρια το 1994, άλλα 6,4 δισ. το 1995, ακόμη 18,9 δισ. το 1996...

Παρένθεση. Την ίδια με το ΔΝΤ στάση τού τύπου "εμείς δεν ανακατευόμαστε στα εσωτερικά μιας χώρας" κράτησαν (φυσικά!) και οι G7. Πόσο τυχαίο μπορεί να είναι το γεγονός ότι επί μια ολόκληρη οκταετία δεν βρήκαν τίποτε κακό να προσάψουν στον Γιέλτσιν; Παρεμπιπτόντως, ο "Μπόρις Α'" έδωσε την εντολή για τον βομβαρδισμό τού κοινοβουλίου αμέσως μετά την δήλωση του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον ότι στηρίζει τον ρώσσο πρόεδρο στην μάχη του με τους νοσταλγούς τού παρελθόντος. Κλείνει η παρένθεση.

Εννοείται, βεβαίως, ότι κάθε φορά που το Ταμείο έδινε λεφτά, έπαιρνε και κάτι ως αντάλλαγμα. Πότε καμμιά αύξηση των φόρων, πότε καμμιά κατάργηση διάταξης προς όφελος των μονοπωλίων που εγκαθιστούνταν το ένα μετά το άλλο στην χώρα, πότε καμμιά αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης... Μέχρι το τέλος της δεκαετίας θα είχαν μπει όλα τα απαραίτητα θεμέλια για την απρόσκοπτη δράση τού κεφαλαίου και θα είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία καταλήστευσης ενός ολόκληρου λαού. Τότε θα μπορούσε να πεταχτεί κι ο Γιέλτσιν στα σκουπίδια, σαν στιμμένη λεμονόκουπα.

Στην εκπνοή τού 1999, ο καταδικασμένος πλέον στην λαϊκή συνείδηση "Μπόρις Α'" παραδίδει την προεδρία τής χώρας στον μέχρι τότε πρωθυπουργό Βλάντιμιρ Πούτιν και φεύγει, αφήνοντας πίσω του περισσότερους από τους μισούς συμπατριώτες του να ζουν σε συνθήκες φτώχειας, η οποία για έναν στους τέσσερις ρώσσους είναι απόλυτη. Όπως υποστηρίζει ο διευθυντής τού Ινστιτούτου Οικονομίας της ρωσσικής Ακαδημίας Ρουσλάν Γκρίνμπεργκ, η κατάσταση παραμένει τραγική: "Διάφορες μελέτες αποδεικνύουν πως μόνο το 20% του ρωσσικού πληθυσμού ζει άνετα. Για το ήμισυ σχεδόν του πληθυσμού η ζωή είναι απλώς μια μάχη επιβίωσης". Επιβίωση στα ερείπια της λαίλαπας...


Κάπου εδώ πρέπει να αρχίσουμε να γράφουμε τον επίλογο της ιστορίας μας. Στο πρώτο κείμενο αυτής της σειράς σημειώσαμε ότι "η σημερινή κατάσταση στην Ρωσσία θυμίζει πολύ την κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Ε.Σ.Σ.Δ. στα τέλη τής δεκαετίας τού '80" και μάλλον δεν είχαμε άδικο. Οι τιμές των καυσίμων έχουν πέσει σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, οι ρωσσικές εξαγωγές σημειώνουν κατακόρυφη μείωση λόγω του εμπάργκο και η ισοτιμία τού ρουβλίου σημειώνει επικίνδυνη πτώση. Το μόνο διαφορετικό χαρακτηριστικό είναι ότι το δημόσιο χρέος διαμορφώνεται σε εντυπωσιακά χαμηλά ποσοστά, σε αντίθεση με το ιδιωτικό χρέος (ιδωτών και επιχειρήσεων) το οποίο έχει εκτιναχθεί, κάτι απολύτως φυσιολογικό αφού σχεδόν τα πάντα στην Ρωσσία έχουν πλέον ιδιωτικοποιηθεί.

Από τα πρωτογενή πλεονάσματα των προηγούμενων χρόνων, η Ρωσσία είχε σχηματίσει μια "καβάντζα", ένα Αποθεματικό Ταμείο, το οποίο είχε ως σκοπό να λειτουργεί ως αποσβεστήρας των κραδασμών που θα δημιουργούσε κάποια οικονομική κρίση. Αυτό το Αποθεματικό Ταμείο άρχισε να ξοδεύει χρήμα από τον Σεπτέμβριο του 2014 αλλά, με την κρίση να μη λέει να αναστραφεί, εκτιμάται ότι μέσα στην χρονιά θα στερέψει, όπως διαμήνυσε ο υπουργός οικονομικών Αντόν Σιλουανόφ. Σ' αυτή την περίπτωση, η κυβέρνηση θα βάλει χέρι στο Ταμείο Εθνικής Πρόνοιας, τα χρήματα του οποίου χρησιμοποιούνται σήμερα για την διάσωση των ρωσσικών τραπεζών (**). Φαίνεται πως τα ερείπια της δεκαετίας τού '90 ακόμη καπνίζουν...

Μόσχα, 4/10/1993: Το βομβαρδισμένο κοινοβούλιο στις φλόγες

Κλείνουμε με μια παρατήρηση, η οποία προσφέρει άφθονη τροφή για σκέψη. Πριν λίγα χρόνια, η Τουρκία παρουσιαζόταν ως παράδειγμα επιτυχημένης χώρας, η οποία αξιοποίησε την συνδρομή τού ΔΝΤ και έφτιαξε μια οικονομία-υπόδειγμα. Μάλιστα δε, δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που συνέστηναν στους έλληνες να ακολουθήσουν το παράδειγμα των γειτόνων τους (***). Άλλωστε, λόγω εκείνου του "ειδυλλιακού" -λόγω ΔΝΤ- επενδυτικού περιβάλλοντος της Τουρκίας, έσπευσαν να αποκτήσουν η Εθνική Τράπεζα την Finansbank, η Eurobank την Tekfenbank και ο όμιλος Υγεία τα ιδιωτικά νοσοκομεία Safak.

Δυστυχώς για όλους εκείνους τους "καλοθελητές" υπέρμαχους του ΔΝΤ, σήμερα η τουρκική οικονομία βρίσκεται ξανά στην εντατική, αποδεικνύοντας ότι πάλι κάποιος πολλαπλασιαστής τού Ταμείου δεν ήταν σωστός. Προφανώς, οι οικονομολόγοι τού ΔΝΤ είναι επιρρεπείς στα λάθη. Πώς αλλιώς να ερμηνεύσει κανείς το εντυπωσιακό γεγονός ότι στο διάβα των χρόνων έχουν "σώσει" με τις επεμβάσεις τους την Τουρκία... 24 φορές;


------------------------------------------------------------------
(*) Νίκος Μαραντζίδης, "Οι προκλήσεις του μετακομμουνιστικού κόσμου", Καθημερινή, 26/8/2012

(**) Jasmine Lee, "Why the Russian Economy Is Tumbling", New York Times, 12/4/2016

(***) Ενδεικτικά, διαβάστε:
- Ζέζα Ζήκου, "Η νέα μικρά Ελλάς, η Τουρκία και το ΔΝΤ...", Καθημερινή, 5/8/2012
- Μαρία Λούκα, "Η Κωνσταντινούπολη μετά το ΔΝΤ", Το Βήμα, 14/11/2012
- Γιώργος Κωνσταντινίδης (καθηγητής Παντείου!), "Η εμπειρία της Τουρκίας από το ΔΝΤ", Το κουτί τής Πανδώρας, 21/5/2013