Το ΔΝΤ στην Ρωσσία - 3. Οι μελέτες της CIA

Στο μεταξύ, βέβαια, οι ΗΠΑ συνεχίζουν να παρακολουθούν και να μελετούν την Σοβιετική οικονομία. Επί δεκαετίες, η CIA καταγράφει και αναλύει τα δεδομένα, προκειμένου να εντοπιστούν με ακρίβεια τα αδύνατα σημεία στην οικονομία τής ΕΣΣΔ προκειμένου να οργανωθούν με τον καλύτερο τρόπο οι επιθέσεις εναντίον της.

Βέβαια, μια υπηρεσία πληροφοριών δεν είναι και ο πλέον ενδεδειγμένος φορέας για να κάνει οικονομικές αναλύσεις. Έτσι, οι εκθέσεις και τα πορίσματα της CIA εξυπηρετούν λιγώτερο την πραγματικότητα και περισσότερο τις πολιτικές επιδιώξεις είτε των συντακτών τους είτε εκείνων που τα παραγγέλνουν, ένα φαινόμενο που γίνεται πιο έντονο όσο πλησιάζει η ώρα τού τέλους (*). Μάλιστα δε, η αναφορά "Μέτρηση του σοβιετικού ΑΕΠ: Προβλήματα και λύσεις", η οποία εκδίδεται τον Σεπτέμβριο του 1990, περιλαμβάνει τόσο περίεργα στοιχεία ώστε o δημοκρατικός γερουσιαστής τής Νέας Υόρκης Ντάνιελ Πάτρικ Μoϋνίχαν ζητάει από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (U.S. General Accounting Office - GAO) να μελετήσει τις εκθέσεις τής CIA και να εκφέρει την γνώμη του.

Ουάσιγκτον, 1970: Ο πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον με τον τότε σύμβουλό του
και αργότερα γερουσιαστή των δημοκρατικών Ντάνιελ Πάτρικ Μοϋνίχαν.

Τον Σεπτέμβριο του 1991, το GAO ολοκληρώνει την "Εκτίμηση του πόσο καλά έχει η CIA υπολογίσει το μέγεθος της (σοβιετικής) οικονομίας", όπου διαπιστώνει σωρεία ανακριβειών στους υπολογισμούς τής CIA. Το GAO, βέβαια, σπεύδει να δικαιολογήσει αυτά τα λάθη ως οφειλόμενα σε έλλειψη πείρας και ειδικών γνώσεων αλλά σφάζει με το μπαμπάκι: "Αν οι συνθήκες στην Σοβιετική Ένωση καθιστούν απαραίτητο να συνεχίσει η CIA να υπολογίζει το σοβιετικό ΑΕΠ, το GAO συνιστά στον διευθυντή της...". Εν πάση περιπτώσει, από την έκθεση του GAO σημειώνω το παρακάτω απόσπασμα:

Μια σοβιετική μετάβαση σε μια οικονομία της αγοράς θα διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό το έργο της εκτίμησης και αξιολόγησης των σοβιετικών ΑΕΠ. Μια τέτοια κίνηση θα σήμαινε την αντικατάσταση των στρεβλών προκαθορισμένων τιμών με τις τιμές της αγοράς. Η οικονομία της αγοράς θα μπορούσε επίσης να μειώσει την αναποτελεσματικότητα ενός κεντρικά σχεδιασμένου συστήματος που έχει επηρεάσει αρνητικά την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Η Σοβιετική Ένωση έχει υιοθετήσει την ιδέα της εγκατάλειψης της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας της για μια οικονομία της αγοράς. Ωστόσο, η σημερινή δραματική διαδικασία προς την πολιτική και οικονομική μεταρρύθμιση καθιστά πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς είτε την ταχύτητα είτε την τελική επιτυχία αυτών των προσπαθειών.

Παρένθεση πρώτη. Προσέξτε τις -δικές μου- υπογραμμίσεις. Βρισκόμαστε ακόμη στον Σεπτέμβριο και ο Γκορμπατσόφ εξακολουθεί να είναι στην ηγεσία τού ΚΚΣΕ και της ΕΣΣΔ. Και όμως, το GAO θεωρεί την εγκατάλειψη του κομμουνιστικού οικονομικού μοντέλου ως δεδομένη. Κλείνει η πρώτη παρένθεση.

Ανάμεσα στα διάφορα έγγραφα της CIA, βρίσκεται και ένα από τον Μάρτιο του 1985, με τίτλο "Υποστηριζόμενα προγράμματα προσαρμογής τού ΔΝΤ: οικονομική συμμόρφωση και πολιτικές επιπτώσεις", το οποίο παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον διότι, μέσα απ' αυτό, η CIA κατ' αρχάς διαπιστώνει πως τα αυστηρά προγράμματα του ΔΝΤ μπορούν να προκαλέσουν επικίνδυνες πολιτικές αναταράξεις και εν συνεχεία προτείνει λύσεις. Αντιγράφω, μεταφράζω και υπογραμμίζω δυο χαρακτηριστικά αποσπάσματα, χωρίς άλλα σχόλια:

• Η κύρια απαίτηση των πιστωτών από τις χρεωμένες αναπτυσσόμενες χώρες έχει μετατοπιστεί από την απλή υιοθέτηση μιας σταθερής συμφωνίας με το ΔΝΤ στην έντονη συμμόρφωση προς τους στόχους των οικονομικών επιδόσεων. Δεν είναι μόνο ότι σχεδόν το 90% των συμφωνιών τού ΔΝΤ συνδέονται πλέον με αυστηρούς όρους οικονομικής πολιτικής αλλά το ΔΝΤ επιβάλλει αυτούς τους όρους με ασυτηρότερο έλεγχο και μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. (...) Πιστεύουμε ότι οι χρεώστες θα συνεχίσουν να βελτιώνουν τις επιδόσεις τους στο πεδίο των τρεχουσών συναλλαγών αλλά θα έχουν περισσότερες δυσκολίες στο να πετύχουν τους εγχώριους στόχους υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ.
• Τα προγράμματα του ΔΝΤ απαιτούν ακριβώς τον τύπο των οικονομικών αλλαγών που μπορεί να οδηγήσουν σε πολιτική αστάθεια. (...) Απεργίες, διαδηλώσεις διαμαρτυρίας και εξεγέρσεις είναι οι επικρατέστερες μορφές αστάθειας (...) οι οποίες σπάνια εξελίσσονται σε απειλή για την κυβερνητική σταθερότητα αλλά αναγκάζουν τις κυβερνήσεις να αναστέλλουν τα μέτρα λιτότητας υπό τον φόβο της αποξένωσής τους από τους ψηφοφόρους τους.

Πάντως, το κομμάτι αυτού του εγγράφου που κέρδισε περισσότερο την προσοχή μου, είναι εκείνο στο οποίο η CIA δίνει μερικές... συμβουλές προς τις κυβερνήσεις που, στην προσπάθειά τους να εφαρμόσουν τις οδηγίες τού ΔΝΤ, αντιμετωπίζουν προβλήματα από την λαϊκή δυσαρέσκεια. Τί μπορούν, μεταξύ άλλων, να κάνουν αυτές οι κυβερνήσεις (με μερικά δικά μου σχόλια);

• Να αρχίζουν διαφημιστικές καμπάνιες επιμόρφωσης του κόσμου για την ανάγκη προσαρμογής και για τα μακροπρόθεσμα οφέλη που μπορεί να περιμένει (σ.σ.: π.χ. υπάρχει ανάγκη οδυνηρής μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού αλλά θα εξασφαλίσουμε τις συντάξεις των παιδιών μας).
• Να προσαρμόζουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες σε ημερήσια ή εβδομαδιαία βάση αντί για μία "μια κι έξω" υποτίμηση.
• Να εφαρμόζουν τις αυξήσεις των τιμών σταδιακά, ώστε να περιορίζεται η λαϊκή αντίδραση (σ.σ.: όπως η σταδιακή αύξηση των ειδικών φόρων σε καπνό, καύσιμα κλπ ενώ το ίδιο ισχύει και για μειώσεις ή και καταργήσεις εισοδημάτων όπως συντάξεις, ΕΚΑΣ, επιδόματα κλπ).
• Να αποφεύγουν τα ευαίσθητα ζητήματα, όπως οι αυξήσεις των τιμών, όταν η πολιτική κατάσταση είναι τεταμένη, προτιμώντας λιγώτερο ευαίσθητα, όπως οι αποκρατικοποιήσεις (σ.σ.: π.χ. μη μου κόψεις εμένα ένα πενηντάρι από τον μισθό και χάρισε όπου θες Ελληνικό και ΟΣΕ).
• Να κατευθύνουν την λαϊκή οργή μακρυά τους, προς την κατεύθυνση του ΔΝΤ και των ξένων δανειστών. Στο Σουδάν, για παράδειγμα, βόηθησε την κυβέρνηση του Νιμέιρι η αντίληψη ότι για τα περισσότερα από τα δεινά των πολιτών φταίνε οι δανειστές, η ξηρασία και οι αυξημένες προσφυγικές ροές λόγω ξηρασίας στις όμορες χώρες (σ.σ.: κι εμείς ζάχαρη θα περνάγαμε, αν δεν είχαμε τους πρόσφυγες κι αν οι κακοί δανειστές δεν εκβίαζαν τον πρωθυπουργό μας).

Παρένθεση δεύτερη. Επιτρέψτε μου να σας θυμίσω ότι το παραπάνω έγγραφο της CIA συντάχθηκε το 1985. Σας το θυμίζω επειδή ίσως να ξεχαστήκατε διαβάζοντας και να νομίσατε ότι είναι πρόσφατο. Κλείνει και η δεύτερη παρένθεση.

Εκδόσεις της CIA για την ΕΣΣΔ. Το σκίτσο στην μέση (ο πράκτορας της CIA δείχνει τις "Εκτιμήσεις για την
σοβιετική οικονομία" και ρωτάει "Ψιτ! Θες να δεις μερικά καυτά στατιστικά στοιχεία;") είναι από την δεύτερη.

Ας επιστρέψουμε, όμως στην διήγησή μας. Βρισκόμαστε στο 1989 και ο ρόγχος τής σοβιετικής αρκούδας έχει ήδη αρχίσει να ακούγεται έντονα. Η διεθνής των κερδοσκόπων ετοιμάζεται να της δώσει το τελειωτικό χτύπημα, προκειμένου να ορμήξει στο κουφάρι της αλλά διστάζει. Διστάζει επειδή ναι μεν γνωρίζει άριστα τι θα επακολουθήσει αλλά δεν μπορεί να υπολογίσει με ασφάλεια την λαϊκή αντίδραση. Πρέπει πρώτα να βρεθεί ο κατάλληλος "λαϊκός ηγέτης", ο οποίος θα αναλάβει να χειραγωγήσει αυτή την αντίδραση. Για την ακρίβεια, αυτός ο "ηγέτης" υπάρχει και περιμένει με αδημονία να μπει στο παιχνίδι αλλά πρέπει να προετοιμαστεί κατάλληλα. Είναι ο πρώην γραμματέας τού ΚΚΣΕ στην Μόσχα, ο Μπόρις Γιέλτσιν. Η φιλαρχία του τον οδήγησε σε σύγκρουση με τον Γκορμπατσόφ και, συνακόλουθα, στην απομάκρυνσή του από τα κομματικά αξιώματα αλλά έχει πια επανέλθει στο πολιτικό προσκήνιο ως "μεταρρυθμιστής" και "ριζοσπάστης".

Το 1990, με την αμέριστη οικονομική στήριξη της αναδυόμενης κάστας των "ολιγαρχών", ο Γιέλτσιν καταφέρνει κι εκλέγεται πρόεδρος της σοσιαλιστικής δημοκρατίας τής Ρωσσίας. Τώρα πια, είναι ο δεύτερος ισχυρότερος άνδρας σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ. Μόνο ο Γκορμπατσόφ βρίσκεται πιο ψηλά απ' αυτόν.

Για πόσο ακόμη, όμως;

------------------------------------------------
(*) Για περισσότερα, δείτε το δεύτερο κεφάλαιο της έκδοσης της CIA "Watching the Bear: Essays on CIA's Analysis of the Soviet Union" με τίτλο "CIA's Analysis of the Soviet Economy".