Το ΔΝΤ στην Ρωσσία - 2. Η μελέτη για την οικονομία της ΕΣΣΔ

Για να ολοκληρωθεί η μελέτη τής σοβιετικής οικονομίας που ζήτησε ο Τζωρτζ Μπους, χρειάστηκε να συνεργαστούν επί πέντε μήνες το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΟΣΑ και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης. Τελικά, στις 19 Δεκεμβρίου 1990 δόθηκε στην δημοσιότητα το τελικό κείμενο καμμιά εξηνταριά σελίδων, με τον λιτό τίτλο "The economy of the USSR", το οποίο περιείχε και τις προτάσεις τού ΔΝΤ (*).

Το Ταμείο ήταν απολύτως σαφές ως προς το βίαιο πρόγραμμα που είχε στα σκαριά για την Σοβιετική Ένωση και απέρριπτε κατηγορηματικά οποιαδήποτε εναλλακτική επιλογή. Το παρακάτω απόσπασμα είναι χαρακτηριστικό (οι υπογραμμίσεις δικές μου):

Στην ιδανική περίπτωση, θα μπορούσε να ακολουθηθεί ένας δρόμος σταδιακής μεταρρύθμισης, η οποία θα ελαχιστοποιούσε τις οικονομικές διαταράξεις και παράλληλα θα μας επέτρεπε να δρέψουμε σύντομα τους καρπούς τής αυξημένης οικονομικής αποδοτικότητας. Όμως εμείς δεν γνωρίζουμε κανέναν τέτοιο δρόμο, ειδικά με τις δεδομένες δύσκολες συνθήκες υπό τις οποίες αρχίζουμε. Πραγματικά αμφιβάλλουμε για το αν η επιστροφή στον κεντρικό έλεγχο συνιστά βιώσιμη επιλογή και θα παροτρύνει τις αρχές να κινηθούν γρήγορα ώστε να υλοποιήσουν την δέσμευσή τους για μια οικονομία της αγοράς. Αυτό συνεπάγεται ταυτόχρονη αντιμετώπιση των ζητημάτων της σταθεροποίησης και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Κατά την άποψή μας, η αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας θα απαιτήσει μια πολύ απότομη μείωση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης, περίπου κατά 8% του ΑΕΠ...

Νέα Υόρκη, 7/12/1988: Υπό το βλέμμα τού αντιπροέδρου του Τζωρτζ Μπους,
ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρέηγκαν δείχνει τον σωστό δρόμο στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ

Η ιδέα πίσω από όλα αυτά είναι σαφής: η επιβολή μέτρων σε τόσο μεγάλη έκταση και με τόσο υψηλή ταχύτητα ώστε να προκαλέσουν όσο το δυνατόν πιο οδυνηρό σοκ, διότι αυτό εξυπηρετεί τις αγορές. Το ζητούμενο είναι η περίφημη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, έστω κι αν η επίτευξή του απαιτεί κάθετη μείωση της παραγωγής και, επομένως, κατακόρυφη αύξηση της ανεργίας:

Αυτές οι αλλαγές δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν σε λίγες εβδομάδες. Αλλά είναι βασικό να σημειωθεί ικανοποιητική πρόοδος στο ξεκίνημα, έτσι ώστε η μεταρρύθμιση να θεωρηθεί ως μη αναστρέψιμη ρήξη με το παρελθόν και η διαδικασία να αποκτήσει μια ασταμάτητη ορμή. Το απαραίτητο πρόγραμμα οικονομικής μεταρρύθμισης δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί χωρίς μια αρχική μείωση της παραγωγής και της απασχόλησης.

Οι "μεταρρυθμιστές" (για την ακρίβεια: απορρυθμιστές) του ΔΝΤ γνωρίζουν πολύ καλά τι κάνουν. Άσχετα με το κατά πόσο είναι σωστοί οι πολλαπλασιαστές που χρησιμοποιούν κάθε φορά, η καταστροφή που προκαλείται από τα σχέδιά τους δεν συνιστά ατύχημα αλλά αναμενόμενη και αναπόφευκτη επίπτωση. Όπως σημειώνουν οι ίδιοι στο πέμπτο κεφάλαιο αυτής της μελέτης:

Η αρχική φάση τής μετάβασης θα επιφέρει σημαντικές μετατοπίσεις και μια στροφή προς τις τιμές της αγοράς που θα βλάψουν τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Ως εκ τούτου, θα χρειαστεί ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας, συμπεριλαβανομένου ενός προγράμματος ανακούφισης της ανεργίας, για την προστασία των πιο ευάλωτων από τις βραχυπρόθεσμες συνέπειες της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας.

Για μισό λεπτό, ν' ανοίξουμε μια παρένθεση! Τί αηδίες είναι αυτές που λέει το ΔΝΤ; Δηλαδή, όλο αυτό το παραμύθι για "δίχτυα κοινωνικής προστασίας", "προστασία των ασθενέστερων", "ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα" κλπ δεν συνιστά ιδέα της αριστερής μας κυβέρνησης; Η περίφημη "προστασία των πιο ευάλωτων" δεν είναι αριστερή πολιτική αλλά τακτικός ελιγμός τού νεοφιλελεύθερου μετασχηματισμού; Ήμαρτον! Πέφτω από τα σύννεφα πριν κλείσουμε την παρένθεση και συνεχίζω το διάβασμα:

Η προοπτική μιας απότομης πτώσης τής παραγωγής και μιας ταχείας ανόδου των τιμών στα αρχικά στάδια μιας ριζικής μεταρρύθμισης είναι αποθαρρυντική. Το ερώτημα είναι αν η διστακτικότητα την οποία συνεπάγεται το συντηρητικό σενάριο (σ.σ.: περί βαθμιαίων αλλαγών και όχι μέτρων-σοκ) θα μπορούσε εν τέλει να μετριάσει τις απώλειες, επιτρέποντας παράλληλα την μετάβαση σε μια λειτουργική οικονομία τής αγοράς με σταθερή ανάπτυξη. Κατά την γνώμη μας, η συντηρητική προσέγγιση είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα αποτύχει και στα δυο. (...) Αυτή η επιλογή θα καθυστερήσει την αναπόφευκτη εξάλειψη της σπάταλης και ανεπιθύμητης παραγωγής και την αποβολή τής περιττής εργασίας.

Εδώ είμαστε! Είχατε ξανακούσει για "σπάταλη και ανεπιθύμητη παραγωγή" και για "περιττή εργασία"; Είχατε ποτέ υποπτευθεί ότι τα λουκέτα στις επιχειρήσεις και η έκρηξη της ανεργίας μπορεί και να μην αποτελούν παράπλευρες απώλειες αλλά επιθυμητό στόχο των "μεταρρυθμιστών"; Ούτε κι εγώ αλλά για όλα υπάρχει η πρώτη φορά.

Μάλτα, 3/12/1989: Γκορμπατσόφ και Μπους υπογράφουν την επίσημη λήξη τού Ψυχρού Πολέμου.
Ειρωνική λεπτομέρεια: ο σοβιετικός ηγέτης υπογράφει με το δεξί και ο πολιτειακός με το αριστερό.

Από τα παραπάνω είναι εύκολο να καταλάβει κανείς ότι οι συντάκτες τής μελέτης δεν έβλεπαν την ώρα να εφορμήσουν στην ΕΣΣΔ και να εφαρμόσουν τα δόγματα του Φρήντμαν. Ο πλούτος που είχαν συγκεντρώσει οι σοβιετικοί αποτελούσε πρόκληση και το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο είχε βρεθεί η χώρα συνιστούσε ένα τεράστιο "παράθυρο ευκαιρίας". Το μόνο πρόβλημα ήταν ότι δεν μπορούσαν να υπολογιστούν με ασφάλεια οι αντιδράσεις του λαού. Οι μελετητές, γνωρίζουν ότι τέτοιου είδους "μεταρρυθμίσεις" βαραίνουν τα χαμηλά και μεσαία λαϊκά στρώματα και, συνεπώς, αντιλαμβάνονται ότι ορισμένες βασικές πτυχές τής θεραπείας-σοκ είναι εξαιρετικά επικίνδυνες και θα πρέπει να εφαρμοστούν με πολλή προσοχή προκειμένου να αποφευχθεί η κοινωνική έκρηξη. Για παράδειγμα, αναγνωρίζουν μεν ότι η κατάργηση ελέγχου των τιμών είναι επικίνδυνη αλλά επειδή την θεωρούν απαραίτητη, σημειώνουν:

Συνιστούμε οι έλεγχοι να περιοριστούν προσωρινά στις τιμές των επιχειρήσεων κοινής ωφελείας και στα ενοίκια των κατοικιών. (...) Η απελευθέρωση των τιμών κατά την διάρκεια μακροοικονομικών ανισορροπιών, η ακραία συγκέντρωση οικονομικής ισχύος, οι ελλείψεις αγαθών και οι ανελαστικότητες μπορεί να οδηγήσουν σε ένα σπιράλ πληθωριστικών μισθών και μεγάλων μονοπωλιακών κερδών...

Εν πάση περιπτώσει, η μελέτη και οι προτάσεις του ΔΝΤ αξιολογήθηκαν θετικά από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και τους G7 γενικώτερα. Τώρα πια το ζήτημα ήταν να βρεθεί η κατάλληλη στιγμή για την επέμβαση αλλά και ο καλύτερος τρόπος να χειραγωγηθούν οι λαϊκές αντιδράσεις. Όλα έδειχναν ότι πλησίαζε η ώρα τού Μπόρις Γιέλτσιν...


---------------------------------------------
(*) Δυστυχώς, η μελέτη δεν είναι ελεύθερα προσβάσιμη στο διαδίκτυο αλλά μόνο επί πληρωμή. Δωρεάν υπάρχει μόνο σε μορφή .txt και για να την διαβάσει κανείς πρέπει να ταλαιπωρηθεί αρκετά αλλά αξίζει τον κόπο. Αν κάποιος αναγνώστης ανακαλύψει κάτι άλλο, τον παρακαλούμε να μας ενημερώσει.