Αγορές και ηθική

Υπάρχουν μερικά πράγματα που δεν μπορεί να τα αγοράσει το χρήμα, αλλά στις μέρες μας δεν είναι και πολλά. Σήμερα, σχεδόν τα πάντα είναι προς πώληση. Μερικά παραδείγματα:

• Αναβάθμιση κελιού: 82 δολάρια τη νύχτα. Στη Σάντα Άνα της Καλιφόρνιας, και σε μερικές ακόμη πόλεις, όσοι δεν έχουν καταδικαστεί για βίαια εγκλήματα μπορούν να πληρώσουν για μια καλύτερη διαμονή - ένα καθαρό και ήσυχο κελί, μακριά από τα κελιά των κρατουμένων που δεν πληρώνουν.
• Πρόσβαση στη λωρίδα που προορίζεται για οχήματα υψηλής πληρότητας, παρόλο που οδηγείτε μόνος: 8 δολάρια τις ώρες αιχμής. Η Μινεάπολη και άλλες πόλεις προσπαθούν να μειώσουν την κυκλοφοριακή συμφόρηση επιτρέποντας σε όσους οδηγούν μόνοι να χρησιμοποιούν τη λωρίδα που προορίζεται για οχήματα υψηλής πληρότητας [car pool]. Το αντίτιμο εξαρτάται από την ώρα.
• Οι υπηρεσίες μιας ινδής φέρουσας μητέρας: 6.250 δολάρια. Ζευγάρια στη Δύση, που αναζητούν φέρουσες μητέρες, καταφεύγουν όλο και συχνότερα στην Ινδία, όπου αυτή η πρακτική είναι νόμιμη, και η τιμή κάτω από το 1/3 της τρέχουσας τιμής στις Ηνωμένες Πολιτείες.
• Το δικαίωμα μετανάστευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες: 500.000 δολάρια. Ξένοι που επενδύουν 500.000 δολάρια και δημιουργούν τουλάχιστον δέκα θέσεις απασχόλησης σε μια περιοχή με υψηλή ανεργία δικαιούνται πράσινη κάρτα που τους εξασφαλίζει μόνιμη διαμονή.
• Το δικαίωμα κυνηγιού ενός μαύρου ρινόκερου, που αποτελεί προστατευόμενο είδος: 150.000 δολάρια. Η Νότια Αφρική επιτρέπει στους κτηματίες να πουλούν σε κυνηγούς το δικαίωμα να σκοτώσουν έναν περιορισμένο αριθμό ρινόκερων. Έτσι, οι κτηματίες αποκτούν ένα κίνητρο για να εκτρέφουν και να προστατεύουν τα είδη που κινδυνεύουν να εκλείψουν.
• Ο αριθμός του κινητού τηλεφώνου του γιατρού σας: τουλάχιστον 1.500 δολάρια τον χρόνο. Όλο και περισσότεροι γιατροί προσφέρουν πρόσβαση στο κινητό τους τηλέφωνο, καθώς και ραντεβού αυθημερόν, σε ασθενείς που είναι διατεθειμένοι να πληρώνουν από 1.500 έως 25.000 δολάρια τον χρόνο. Η υπηρεσία αυτή αποκαλείται "συνδρομητική ιατρική".
• Το δικαίωμα εκπομπής ενός τόνου άνθρακα στην ατμόσφαιρα: 13 ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαχειρίζεται μια αγορά εκπομπών άνθρακα που επιτρέπει στις εταιρείες να αγοράζουν και να πωλούν το δικαίωμα στη ρύπανση.
• Εγγραφή του παιδιού σας σε ένα πανεπιστήμιο κύρους: ; Παρόλο που η τιμή δεν αναφέρεται, διοικητικά στελέχη κορυφαίων πανεπιστημίων είπαν στη Wall Street Journal ότι δέχονται φοιτητές που δεν είναι ακριβώς αστέρια, αρκεί οι γονείς τους να είναι εύποροι και διατεθειμένοι να κάνουν σημαντικές χρηματικές δωρεές.

Σεούλ, 2/6/2012: Ο Μάικλ Σαντέλ δίνει διάλεξη για το "Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα".

Αυτά τα πράγματα δεν μπορεί να τα αγοράσει ο καθένας. Σήμερα, όμως, υπάρχουν πολλοί νέοι τρόποι για να βγάλετε λεφτά. Αν λοιπόν χρειάζεστε λίγα παραπάνω χρήματα στο χέρι, να μερικοί πρωτότυποι τρόποι να τα κερδίσετε:

• Νοικιάστε χώρο στο μέτωπό σας (ή σε άλλα σημεία του σώματός σας) για διαφημιστικές καταχωρίσεις: 777 δολάρια. Η Air New Zealand προσέλαβε τριάντα άτομα που ξύρισαν το κεφάλι τους και "χτύπησαν" προσωρινά τατουάζ στο κρανίο τους με το σύνθημα: "Χρειάζεσαι μια αλλαγή; Η Νέα Ζηλανδία σε περιμένει".
• Γίνετε πειραματόζωο μιας φαρμακευτικής εταιρείας και δοκιμάστε την ασφάλεια ενός φαρμάκου: 7.500 δολάρια. Η αμοιβή μπορεί να είναι υψηλότερη ή χαμηλότερη, ανάλογα με τον επεμβατικό χαρακτήρα της διαδικασίας που χρησιμοποιείται και την ταλαιπωρία που συνεπάγεται.
• Πολεμήστε στη Σομαλία ή στο Αφγανιστάν για μια ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία: 250 δολάρια τον μήνα έως 1.000 δολάρια την ημέρα. Η αμοιβή ποικίλλει ανάλογα με τα προσόντα, την πείρα και την εθνικότητα.
• Καθίστε στην ουρά όλη τη νύχτα έξω από το Καπιτώλιο, για να κρατήσετε θέση για ένα λομπίστα που θέλει να παρακολουθήσει μια συνεδρίαση του Κογκρέσου: 15 με 20 δολάρια την ώρα. Οι λομπίστες πληρώνουν εταιρείες που ειδικεύονται στην αναμονή στην ουρά [line-standing companies], και οι οποίες προσλαμβάνουν άστεγους και άλλους για να κάνουν αυτή τη δουλειά.
• Αν είστε μαθητής Β' Δημοτικού σε ένα υποβαθμισμένο σχολείο του Ντάλας, διαβάστε ένα βιβλίο: 2 δολάρια. Για να ενθαρρύνουν το διάβασμα, πολλά σχολεία αμείβουν τα παιδιά για κάθε βιβλίο που διαβάζουν.
• Αν είστε παχύσαρκος, χάστε επτά κιλά σε τέσσερις μήνες: 378 δολάρια. Επιχειρήσεις και ασφαλιστικές εταιρείες προσφέρουν οικονομικά κίνητρα για απώλεια βάρους και άλλες μορφές υγιεινής συμπεριφοράς.
• Αγοράστε την ασφάλεια ζωής ενός ασθενούς ή ηλικιωμένου, πληρώστε τα ετήσια ασφάλιστρα για όσο ζει και εισπράξτε την αποζημίωση όταν πεθάνει: έως και πολλά εκατομμύρια (ανάλογα με την ασφαλιστική κάλυψη). Αυτή η μορφή επένδυσης στη ζωή αγνώστων έχει μετατραπεί σε μια βιομηχανία 30 δισ. δολαρίων. Όσο πιο γρήγορα πεθάνει ο άγνωστος, τόσο περισσότερα βγάζει ο επενδυτής.

Χάρβαρντ. Ο καθηγητής Μάικλ Σαντέλ επί το έργον.

Ζούμε σε μια εποχή όπoυ σχεδόν τα πάντα μπορούν να αγοραστούν και να πουληθούν. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, οι αγορές -και οι αξίες που διέπονται από τους νόμους της αγοράς- έχουν φτάσει να εξουσιάζουν τη ζωή μας όσο ποτέ άλλοτε. Η κατάσταση αυτή δεν αποτελεί εκούσια επιλογή μας. Σχεδόν μας επιβλήθηκε.

Όσο ο Ψυχρός Πόλεμος έφτανε στο τέλος του, τόσο μεγαλύτερο κύρος αποκτούσαν οι αγορές και ο τρόπος σκέψης που επηρεάζεται από αυτές. Είναι λογικό: κανένας άλλος μηχανισμός οργάνωσης της παραγωγής και κατανομής των αγαθών δεν σημείωσε τόση επιτυχία στη δημιουργία αφθονίας και ευημερίας. Ενώ όμως όλο και περισσότερες χώρες σε όλο τον κόσμο υιοθετούσαν τους μηχανισμούς της αγοράς για τη λειτουργία των οικονομιών τους, συνέβαινε και κάτι άλλο. Οι αξίες της αγοράς διαδραμάτιζαν όλο και σημαντικότερο ρόλο στην κοινωνική ζωή. Τα οικονομικά έγιναν η κυρίαρχη επιστήμη. Σήμερα η λογική της αγοραπωλησίας δεν ισχύει μόνο για τα υλικά αγαθά, αλλά εξουσιάζει όλο και περισσότερο το σύνολο της ζωής μας. Είναι καιρός να αναρωτηθούμε αν θέλουμε να ζούμε έτσι.


[Το παραπάνω κείμενο αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο της εισαγωγής τού -ενδιαφέροντος μεν αλλά ως εκεί, αφού εξαντλείται σε διαπιστώσεις και ηθικολογίες δίχως να προτείνει διέξοδο ή λύση- βιβλίου τού καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας του Χάρβαρντ Μάικλ Σαντέλ (Michael J. Sandel) "Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα", το οποίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις (σελίδες 314, τιμή εκδότη 18 ευρώ). Ο τίτλος του κειμένου είναι αυτός της εισαγωγής. Τηρήθηκαν πιστά η ορθογραφία και η στίξη τού βιβλίου.]