Υπόθεση Μαξ Μέρτεν (1)

Ομολογώ ότι με παραξένεψε ο ξαφνικός μπουχός που σηκώθηκε αυτές τις ημέρες χάρη σε κάποιο έγγραφο της CIA, σύμφωνα με το οποίο ο "εθνάρχης" Καραμανλής ήταν συνεργάτης των ναζί κατά την διάρκεια της κατοχής. Παραξενεύτηκα γιατί όσα αναφέρονται στο εν λόγω έγγραφο (και πολύ περισσότερα ακόμη) είναι γνωστά εδώ και δεκαετίες. Πού ήσαν τόσον καιρό όλοι αυτοί που σήμερα έπεσαν από τα σύννεφα; Πώς και δεν είχαν ακούσει ποτέ για την πολύκροτη υπόθεση Μαξιμίλιαν Μέρτεν; Έλα ντε!

Επειδή, λοιπόν, κάθε ιστολόγιο που σέβεται τον εαυτό του πρέπει να βρίσκεται συντονισμένο με την επικαιρότητα, ας προσπαθήσουμε να βάλουμε τα πράγματα στην σειρά, προκειμένου να σχηματίσουμε μια σωστή και ολοκληρωμένη άποψη για τα πραγματικά γεγονότα. Και σ' αυτή την προσπάθεια δεν μπορώ να φανταστώ καλύτερη εισαγωγή από το παρακάτω απόσπασμα (παρά τις ανακρίβειες που περιέχει), το οποίο προέρχεται από το βιβλίο "Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους" του Βασίλη Ραφαηλίδη:

Ο Μαξ Μέρτεν, ανώτερος Γερμανός αξιωματικός, ήταν αυτός που εξόντωσε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στη διάρκεια της κατοχής. Μετά τον πόλεμο τον βρίσκουμε ανώτερο υπάλληλο του Υπουργείου Δικαιοσύνης (!) στην κυβέρνηση της Βόννης. Καλυμμένος, λοιπόν, με την ιδιότητα του κρατικού λειτουργού ξεθαρρεύει και λέει να επισκεφτεί τον τόπο του εγκλήματος, τη Θεσσαλονίκη. Κι έτσι, τον Σεπτέμβρη του 1960 έρχεται στη συμπρωτεύουσα για διακοπές, γνωρίζοντας πως έχει δικαστεί και καταδικαστεί ερήμην από ελληνικό δικαστήριο ως εγκληματίας πολέμου.

Ένα χρόνο πριν, το 1959, ο Καραμανλής διά νόμου έχει αποφανθεί πως οι Γερμανοί εγκληματίες πολέμου που έδρασαν εγκληματικά στην Ελλάδα δεν πρέπει να δικάζονται στην Ελλάδα αλλά στη Γερμανία. Που έχει σταματήσει προ πολλού να δικάζει τα άξια της γερμανικής πατρίδας τέκνα με το επιχείρημα ότι δεν υπηρέτησαν τον Χίτλερ τότε αλλά την πατρίδα.

Σου λέει, λοιπόν, ο Μέρτεν, αφού είμαστε πλέον φίλοι με τους Έλληνες, θα επιστρέψω στον τόπο του εγκλήματος ως φίλος. Ναι, αλλά είχε δικαστεί και καταδικαστεί από την ελληνική δικαιοσύνη πριν απ' τον κατ' ουσίαν αμνηστεύοντα τους Γερμανούς εγκληματίες πολέμου νόμο του 1959. Κι έτσι, βάσει του δεδικασμένου, ο πανέντιμος αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ανδρέας Τούσης διατάσσει την συλληψή του τουρίστα Μέρτεν, αδιαφορώντας για την ιδιότητα του ως ανωτέρου υπαλλήλου του γερμανικού κράτους. Του Καραμανλή, του κόβονται τα ποδάρια. Και λέει υποθέτω μέσα του: να γιατί η ελληνική δικαιοσύνη δεν πρέπει να είναι ανεξάρτητη. Ανεξάρτητη δικαιοσύνη σ' ενα κράτος εξαρτημένο από χίλιες μεριές δεν νοείται.

Η βασίλισσα Φρειδερίκη, εγγονή του τελευταιου Γερμανού Κάϊζερ και μέλος της νεολαίας του Χίτλερ στα νιάτα της, τρώει τα σίδερα και τελικά πείθει τον Καραμανλή να εκδώσει νομοθετικό διάταγμα δια του οποίου ο Μέρτεν, στις αρχές του 1960 στέλνεται στη Γερμανία να δικαστεί εκεί. Για να σωθούν τα προσχήματα, οι Γερμανοί στήνουν ένα δικαστήριο-οπερέτα, αλλά ο Μέρτεν δεν είναι απ' αυτούς που θα μπορούσε να ανεχτεί την διαπόμπευση, να δικάζεται όψιμα, το 1960, σαν εγκληματίας πολέμου, όντας ανώτερος υπάλληλος της γερμανικής κυβέρνησης.

Κι έτσι, εκεί που ο Καραμανλής νόμιζε πως ξέμπλεξε με τον Μέρτεν, μπλέκει χειρότερα. Γιατί ο Μέρτεν κατονομάζει σα συνεργάτες του στην κατεχόμενη Ελλάδα τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, τον υπουργό Εσωτερικών Δημήτρη Μακρή, τη συζυγό του Δοξούλα Λεοντίδου και τον υπουργό Εθνικής Αμύνης Γεώργιο Θέμελη. Ο Μέρτεν λέει πως έχει φωτογραφίες που αποδεικνύουν τους ισχυρισμούς του. Αλλά ύστερα από ταχύτατες ενέργειες της ελληνικής διπλωματίας, οι φωτογραφίες εξαφανίζονται και ο Μέρτεν απαλλάσσεται των κατηγοριών, χάρη στον θρασύτατο εκβιασμό. Ποτέ κανείς δεν είδε τις φωτογραφίες του Μέρτεν...

1957: Ο Άλφρεντ Κρουπ, από τους βασικώτερους στυλοβάτες τού ναζιστικού κόμματος, επισκέπτεται την Ελλάδα.
Εδώ συνομιλεί "για δουλειές" με τον Κ. Καραμανλή υπό το βλέμμα τού Πρόδρομου Αθανασιάδη-Μποδοσάκη.

Ας γυρίσουμε, όμως, πίσω στον χρόνο για να δούμε μερικές λεπτομέρειες. Τον Σεπτέμβριο του 1958, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο υπουργός εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ ταξιδεύουν για επίσημη επίσκεψη στην Δυτική Γερμανία, με στόχους αφ' ενός μεν την εξασφάλιση πιστώσεων για έργα υποδομής και βιομηχανικές επενδύσεις αφ' ετέρου δε την μεσολάβηση του καγκελλάριου Κόνραντ Αντενάουερ για την επίλυση του κυπριακού. Εξασφαλίζουν 200 εκατομμύρια μάρκα με επιτόκιο 6% (κάθε άλλο παρά χαμηλό) και την διείσδυση του γερμανικού κεφαλαίου (π.χ. Siemens) στην ελληνική αγορά.

Όμως, η γερμανική πλευρά ζητάει ανταλλάγματα. Η κύρια απαίτησή της είναι να σταματήσει κάθε δίωξη εναντίον των ναζί εγκληματιών πολέμου, καθώς δεκάδες τέτοιοι εγκληματίες έχουν πλέον ενταχθεί στο σύστημα και στελεχώνουν την κρατική μηχανή τής Ομοσπονδιακής Γερμανίας. Έτσι, το 1959 η κυβέρνηση Καραμανλή αναστέλλει την λειτουργία του Ελληνικού Γραφείου Εγκληματιών Πολέμου (με προϊστάμενο τον εισαγγελέα Τούσση) και στέλνει τους 800 (!) φακέλλους στην "δικαιοσύνη" τής Ομοσπονδιακής Γερμανίας.

Παρένθεση. Προκειμένου να πάρουν τους φακέλλους, οι γερμανοί υπόσχονται ότι θα ασκήσουν οι ίδιοι τις απαραίτητες διώξεις. Όμως, στην συνέχεια, απαλλάσσουν όλους τους διωκόμενους (κι όταν λέμε "όλους", ακριβολογούμε) με το νομικό επιχείρημα ότι όλα τα εξεταζόμενα εγκλήματα συνιστούσαν "νόμιμα αντίποινα" για την δράση των ανταρτών. Προφανώς, η γερμανική δικαιοσύνη θεώρησε ως "νόμιμα αντίποινα" και τις -συνηθισμένες- εκτελέσεις 50 ή 100 αθώων για κάθε γερμανό στρατιώτη που σκότωναν οι αντάρτες στην μάχη. Κλείνει η παρένθεση.

Για να καταλάβουμε το τι σημαίνει να κλείνει από το 1959 το Ελληνικό Γραφείο Εγκληματιών Πολέμου και να σταματά η δίωξη εγκληματιών πολέμου στην Ελλάδα, θα πρέπει να το συγκρίνουμε με το γεγονός ότι μέχρι σήμερα, 70 χρόνια μετά την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λειτουργούν ακόμα τα αντίστοιχα γραφεία στις ΗΠΑ, Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία, Αυστραλία κλπ και, όποτε εντοπίζουν κάποιον τότε ναζί, τον δικάζουν έστω και αν είναι σήμερα ένα χούφταλο 90-100 ετών, διότι, σύμφωνα με τις διακηρύξεις του ΟΗΕ, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν παραγράφονται. Εκείνοι 70 χρόνια και συνεχίζουν αλλά ο Καραμανλής έκλεισε το ελληνικό γραφείο μόλις 14 χρόνια μετά την λήξη τού πολέμου. Τα σχόλια περιττεύουν.

Ντοκουμέντο: Θεσσαλονίκη, πλατεία Ελευθερίας, 11/7/1942. Με εντολή Μέρτεν, μαζεύονται οι εβραίοι 18-45 ετών.
Μέχρι το βράδυ, σχεδόν 5.000 άτομα θα έχουν καταγραφεί και θα έχουν αναχωρήσει σιδηροδρομικώς για Γερμανία.

Πριν συνεχίσουμε, ας διορθώσουμε λίγο τον Ραφαηλίδη. Ο Μέρτεν ήρθε στην Ελλάδα το 1957 (όχι το 1960), πιστεύοντας ότι δεν κινδυνεύει επειδή ήταν ήδη υψηλόβαθμος κρατικός υπάλληλος στην χώρα του (γενικός γραμματέας τού υπουργείου δικαιοσύνης!). Και δεν ήρθε ως τουρίστας αλλά ως μάρτυρας υπεράσπισης στην δίκη ενός άλλου εγκληματία πολέμου, του Άρθουρ Μάισνερ (*). Για κακή του τύχη, κάποιος δικαστικός ήξερε τι σήμαινε το όνομα Μέρτεν και έσπευσε να ειδοποιήσει τον αντεισαγγελέα Τούση. Ο Τούσης διέταξε την σύλληψη του Μέρτεν, την προφυλάκισή του και την παραπομπή του σε δίκη. Τελικά, ύστερα από δικαστικές έρευνες 20 μηνών και καταθεσεις διακοσίων και πλέον μαρτύρων, η δίκη τού Μέρτεν άρχισε στις 11 Φεβρουαρίου 1959. Λίγες μέρες νωρίτερα, η κυβέρνηση Καραμανλή έφερνε στην βουλή για ψήφιση το νομοσχέδιο "περί αναστολής διώξεων εγκληματιών πολέμου".

Στο σημείο αυτό θα κάνουμε μια στάση γιατί αξίζει τον κόπο να δούμε το παρασκήνιο της ψήφισης αυτού του νόμου. Όπως αξίζει τον κόπο να δούμε και το παρασκήνιο της δίκης τού Μέρτεν, ειδικά δε το ποιους πρότεινε ως μάρτυρες υπεράσπισης. Λίγη υπομονή ως αύριο.

----------------------------------------
(*) Την πληροφορία παραθέτει ο Μαρκ Μαζάουερ στο βιβλίο του "Θεσσαλονίκη: πόλη των φαντασμάτων - χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι, 1430-1950", εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2006. Στην κατοχή, ο Μάισνερ ήταν ο διερμηνέας τού Μέρτεν. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, βοηθούντος του τύπου της εποχής, είχε διαδοθεί η φήμη ότι ο Μέρτεν ήρθε στην Ελλάδα προκειμένου να πάρει τον θησαυρό που είχε φτιάξει ληστεύοντας τους εβραίους και είχε κρύψει (σε άγνωστο, φυσικά, μέρος) πριν φύγει από την Ελλάδα στο τέλος τής κατοχής.