Όλοι οι καλοί χωράνε

Μιας και τούτες τις μέρες γίνεται πολύς λόγος για τα ενεργειακά ζητήματα, λέω να διηγηθώ μια διδακτική ιστοριούλα.

Είναι γνωστό πως η Ρωσσία έχει αναδειχθεί σε βασικό προμηθευτή της Ευρώπης σε ενεργειακούς πόρους και, κυρίως, σε φυσικό αέριο. Η εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων αποτελούσε ανέκαθεν βασικό στήριγμα τόσο της Ρωσσίας όσο και των ανατολικών χωρών που απάρτιζαν κάποτε την Σοβιετική Ένωση. Μη ξεχνάμε ότι κατά το παρελθόν οι ΗΠΑ (επί προεδρίας Ρέηγκαν) στήριξαν τον οικονομικό τους πόλεμο κατά της Σοβιετικής Ένωσης σε δυο σκέλη: στην ενίσχυση των εξοπλισμών (ειδικά δε στον "πόλεμο των άστρων") και στην υπόθαλψη πετρελαιικών κρίσεων, οι οποίες καταβαράθρωσαν τις τιμές του πετρελαίου και, επομένως, μείωσαν τα έσοδα της Σοβιετικής Ένωσης από τις πωλήσεις καυσίμων.

Στις αρχές του περασμένου Οκτωβρίου, λοιπόν, μπήκε σε λειτουργία το βόρειο κομμάτι του μεγάλου αγωγού, ο οποίος σχεδιάστηκε για να μεταφέρει ρωσσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Μιλάμε για το περίφημο Nord Stream (βόρειο ρεύμα), το οποίο συνδέει την Ρωσσία με την Γερμανία μέσω Βαλτικής. Το Nord Stream έχει μήκος 1.224 χιλιόμετρα, με το μεγαλύτερο τμήμα του να είναι ποντισμένο στον βυθό τής Βαλτικής Θάλασσας. Επίσημα, η δαπάνη κατασκευής του άγγιξε τα 15 δισ. ευρώ (9 δισ. το υποθαλάσσιο κομμάτι και 6 δισ. το χερσαίο), αν και οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για πολύ μεγαλύτερα ποσά.

Διαχειριστής αυτού του αγωγού είναι η εταιρεία Nord Stream AG, το 51% της οποίας κατέχει ο ρωσσικός ενεργειακός κολοσσός Gazprom. Αυτό ακούγεται λογικό αλλά έχει σημασία να δούμε σε ποιους ανήκει το υπόλοιπο 49%. Έχουμε και λέμε, λοιπόν: Ruhrgas AG (Γερμανία) 15,5%, Wontershall (Γερμανία) 15,5%, Gasunie (Ολλανδία) 9% και GDF Suez (Γαλλία) 9%. Συμπέρασμα ως εδώ: όλοι οι καλοί χωράνε.

Πάμε παρακάτω. Η αρχική ιδέα για την μεταφορά του σιβηρικού αερίου στην Ευρώπη ήταν ο αγωγός South Stream (νότιο ρεύμα), ο οποίος ενδιέφερε και την Ελλάδα (σημ.: θα θυμάστε τις παράτες για την σχετική υπογραφή συνεργασίας του Καραμανλή τζούνιορ με τον Βούλγαρο ομόλογό του). Όμως, οι Ρώσσοι προτίμησαν να τελειώσουν τον βόρειο αγωγό, προκειμένου να παρακάμψουν τα εμπόδια που τους έβαζαν η Ουκρανία και η Λευκορωσία.

Όταν τα παλληκάρια της Ουάσιγκτον πήραν χαμπάρι ότι ρώσσοι και γερμανοί τακίμιασαν στον βορρά, τσίνισαν, διαμαρτυρήθηκαν, έσκουξαν, απείλησαν... Εις μάτην. Η κατασκευή τού Nord Stream ήταν σύμφωνη με τα συμφέροντα των γερμανικών μονοπωλίων, αφού έτσι πετύχαιναν δυο στόχους. Από τη μια θα προμηθεύονταν και φτηνότερο και καλύτερο αέριο κι από την άλλη θα συνδέονταν καλύτερα με το ρωσσικό κεφάλαιο, στα πλαίσια των ενδοκαπιταλιστικών ανταγωνισμών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Φυσικά, πέρα από τα στρατηγικά συμφέροντα, η Γερμανία δεν θα μπορούσε να "τα σπάσει" με τις ΗΠΑ, δυσαρεστώντας απολύτως τον πέραν του Ατλαντικού σύμμαχό της. Έτσι, το Βερολίνο γλύκανε το χάπι και έδωσε την υποστήριξή του και στον πολιτειακών συμφερόντων αγωγό Nabucco, ο οποίος θα τροφοδοτεί την Ευρώπη με αζέρικο αέριο. Αυτό το μοίρασμα της υποστήριξης του γερμανικού κεφαλαίου εκφράζεται με τον πλέον καραμπινάτο τρόπο, αν δούμε ποιοι τέθηκαν επί κεφαλής των κοινοπραξιών που κατασκευάζουν τους δυο αγωγούς: στον Nord Stream πήγε ο πρώην "σοσιαλιστής" γερμανός καγκελλάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ (ο οποίος είναι και ειδικός σύμβουλος της Gazprom) και στον Nabucco ο πρώην "πράσινος" γερμανός υπουργός εξωτερικών Γιόσκα Φίσσερ. Το συμπέρασμα είναι το ίδιο: όλοι οι καλοί χωράνε.


Κάπου εδώ τελειώνει η ιστοριούλα που ήθελα να διηγηθώ. Ελπίζω ότι προσφέρει ενδιαφέροντα διδάγματα σε όσους επιμένουν να εντοπίζουν τις λύσεις των προβλημάτων μας σε "συμμαχίες" με την Ρωσσία ή με άλλες καπιταλιστικές χώρες. Λαός που αναζητά πίσω από ποιον καπιταλιστή θα στοιχιστεί μοιάζει με αρνί που ψάχνει από ποιον λύκο θα φαγωθεί.

Ο βασικός οικονομικός νόμος του σύγχρονου καπιταλισμού

Υπάρχει άραγε βασικός νόμος του καπιταλισμού; Ναι, υπάρχει. Τι είδους νόμος είναι αυτός και σε τι συνίστανται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του; Βασικός οικονομικός νόμος του καπιταλισμού είναι ο νόμος εκείνος που καθορίζει όχι μια οποιαδήποτε ξεχωριστή πλευρά είτε οποιεσδήποτε ξεχωριστές εξελίξεις της καπιταλιστικής παραγωγής, αλλά όλες τις βασικές πλευρές και όλες τις βασικές εξελίξεις αυτής της ανάπτυξης, επομένως εκείνος που καθορίζει την ύπαρξη της καπιταλιστικής παραγωγής, την ουσία της.

Δεν είναι άραγε ο νόμος της αξίας ο βασικός οικονομικός νόμος του καπιταλισμού; Όχι. Ο νόμος της αξίας είναι πριν απ' όλα νόμος της εμπορευματικής παραγωγής. Υπήρχε πριν από τον καπιταλισμό και εξακολουθεί να υπάρχει, όπως και η εμπορευματική παραγωγή, ύστερα από την ανατροπή του καπιταλισμού, π.χ. στη χώρα μας, είναι αλήθεια με περιορισμένη σφαίρα ενέργειας. Φυσικά, ο νόμος της αξίας, που έχει πλατειά σφαίρα ενέργειας μέσα στις συνθήκες του καπιταλισμού, παίζει μεγαλύτερο ρόλο στην υπόθεση της ανάπτυξης της καπιταλιστικής παραγωγής, όμως όχι μόνο δεν καθορίζει την ύπαρξη της καπιταλιστικής παραγωγής και τις βάσεις του καπιταλιστικού κέρδους, αλλά ακόμα ούτε και βάζει τέτοια προβλήματα. Για το λόγο αυτό δεν μπορεί να είναι ο βασικός οικονομικός νόμος του σύγχρονου καπιταλισμού.

Για τους ίδιους λόγους, δεν μπορεί να είναι βασικός νόμος του καπιταλισμού ο νόμος του ανταγωνισμού και της αναρχίας στην παραγωγή, είτε ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού στις διάφορες χώρες.

Λένε ότι ο νόμος του μέσου ποσοστού κέρδους είναι ο βασικός νόμος του σύγχρονου καπιταλισμού. Αυτό δεν είναι σωστό. Ο σύγχρονος καπιταλισμός, ο μονοπωλιακός καπιταλισμός, δεν μπορεί να ικανοποιηθεί με το μέσο κέρδος, που επιπλέον έχει την τάση να πέφτει εξαιτίας της ανύψωσης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου. Ο σύγχρονος μονοπωλιακός καπιταλισμός απαιτεί όχι το μέσο κέρδος αλλά το μέγιστο του κέρδους που του είναι απαραίτητο για να πραγματοποιεί περισσότερο ή λιγότερο κανονικά την πλατειά αναπαραγωγή.

Πιο πολύ πλησιάζει προς την έννοια του βασικού οικονομικού νόμου του καπιταλισμού ο νόμος της υπεραξίας, ο νόμος της γέννησης και της αύξησης του καπιταλιστικού κέρδους. Αυτός πραγματικά προκαθορίζει τα βασικά χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής παραγωγής. Όμως, ο νόμος της υπεραξίας είναι πολύ γενικός νόμος, που δεν θίγει το πρόβλημα του υψηλότερου ποσοστού κέρδους, του οποίου η εξασφάλιση αποτελεί όρο ανάπτυξης του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Για να συμπληρώσουμε αυτό το κενό, πρέπει να συγκεκριμενοποιήσουμε το νόμο της υπεραξίας και να τον αναπτύξουμε παραπέρα ώστε να προσαρμόζεται στις συνθήκες του μονοπωλιακού καπιταλισμού, παίρνοντας επιπλέον υπόψη μας ότι ο μονοπωλιακός καπιταλισμός δεν επιζητεί κάθε κέρδος, αλλά ακριβώς το ανώτατο κέρδος. Κι αυτό θα είναι ο βασικός νόμος του σύγχρονου καπιταλισμού.

Τα βασικά χαρακτηριστικά και οι βασικές απαιτήσεις του βασικού οικονομικού νόμου του σύγχρονου καπιταλισμού θα μπορούσαν να διατυπωθούν, π.χ., με τον εξής τρόπο: εξασφάλιση του ανώτατου καπιταλιστικού κέρδους μέσω της εκμετάλλευσης, της καταστροφής και της εξαθλίωσης της πλειοψηφίας του πληθυσμού της δοσμένης χώρας, μέσω της υποδούλωσης και της συστηματικής καταλήστευσης των λαών των άλλων χωρών, ιδιαίτερα των καθυστερημένων χωρών, τέλος, μέσω των πολέμων και της στρατιωτικοποίησης της λαϊκής οικονομίας που χρησιμοποιούνται για την εξασφάλιση των πιο υψηλότερων κερδών.

(...) Η ανάγκη ακριβώς να πετύχει τα ανώτατα κέρδη σπρώχνει τον μονοπωλιακό καπιταλισμό σε τέτοια ριψοκίνδυνα βήματα, σαν την υποδούλωση και τη συστηματική καταλήστευση των αποικιών και άλλων καθυστερημένων χωρών, τη μετατροπή μιας σειράς ανεξάρτητων χωρών σε εξαρτημένες χώρες, την οργάνωση νέων πολέμων, που είναι για τους επικεφαλής του σύγχρονου καπιταλισμού η καλύτερη "μπίζνες" για να βγάλουν το ανώτατο κέρδος, τέλος, τις προσπάθειες κατάκτησης της παγκόσμιας οικονομικής κυριαρχίας. (...)

[Ι.Β.Στάλιν, "Το ζήτημα των βασικών οικονομικών νόμων του σύγχρονου καπιταλισμού και του σοσιαλισμού" (απόσπασμα), 01/02/1952 - Από το: Ι.Β.Στάλιν, "Άπαντα", τόμος 16, σελ. 331-334, έκδοση "Σύγχρονη Εποχή", 2010. Τηρείται η ορθογραφία και η στίξη του βιβλίου. Οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου.]

Αύξηση του ΑΕΠ και ανεργία

"(...) Πιστεύεις πως έχει νόημα να κάτσουμε να υπολογίσουμε πόσο πρέπει να αυξηθεί (χοντρικά) το ΑΕΠ για να απορροφήσει πχ 1000 ανέργους; Λαμβάνοντας υπόψιν ιστορικά δεδομένα κάπως καθώς και την άντληση υπεραξίας απο τις επιχειρήσεις (π.χ. το να διαιρέσεις το αεπ δια μισθούς είναι πολύ αισιόδοξη εκτίμηση). Συγγνώμη που στα λέω και βιαστικά (...). Πιστεύω όμως το πιάνεις το νόημα. Το γιατί θέλω να το κάνω είναι νομίζω προφανές. Υποψιάζομαι ότι χρειάζεται τρελή αύξηση του ΑΕΠ για να απορροφήσεις λίγους ανέργους. (...)" [Απόσπασμα από μήνυμα ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, το οποίο υπογράφει ο αναγνώστης τού ιστολογίου Ξ.Φ.]


Μπορεί να ακουστεί παράξενα αλλά, όσο "χοντροκομμένη" κι αν ακούγεται η ερώτηση του αναγνώστη, χρειάζονται πολλές σελίδες για να δοθεί πλήρης και τεκμηριωμένη απάντηση. Από την άλλη πάλι, ο πυρήνας του προβλήματος είναι τόσο πολύ μελετημένος ώστε μπορούμε να διακινδυνεύσουμε την προσέγγισή του με λίγες μόνο γραμμές.

Ας ξεκινήσουμε βάζοντας στα δεδομένα μερικά πραγματικά στοιχεία. Το ΑΕΠ τής χώρας μας ανερχόταν προ κρίσης σε 250 δισ. περίπου (σ.σ.: στρογγυλεύω τα νούμερα για να μη μπλέκουμε σε περιττές λεπτομέρειες). Σήμερα, με την τρίχρονη κρίση να έχει βαθύνει, θα είμαστε ευχαριστημένοι αν κλείσουμε την χρονιά με 175 δισ. Λογαριάζοντας τον πληθυσμό μας σε 11.000.000 κατοίκους (ντόπιους, ξένους, νόμιμους και μη), έχουμε ένα κατά κεφαλήν ΑΕΠ ίσο με 23.000 (παρά κάτι) προ κρίσης και 16.000 (παρά κάτι) σήμερα. Ας συνεχίσουμε την ανάλυση, λοιπόν, κρατώντας τα σημερινά νούμερα.

Πρώτα-πρώτα, μια διευκρίνιση. Τί σημαίνει ΑΕΠ; Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν; "Εθνικό Προϊόν" είναι ο πλούτος που παράγεται από τους έλληνες όπου γης και "Εγχώριο Προϊόν" είναι ο πλούτος που παράγεται από όσους εργάζονται σε τούτον εδώ τον τόπο, ανεξάρτητα αν είναι έλληνες, πακιστανοί η νιγηριανοί. Επειδή, λοιπόν, ο τόπος ενδιαφέρεται πρωτίστως για το τι παράγουν όσοι δουλεύουν σ' αυτόν, ας μάθουμε να μιλάμε πλέον για Ακαθάριστο Εγχώριο (και όχι Εθνικό) Προϊόν, μιας και σε τούτη την γη χύνεται ο ιδρώτας και του αιγύπτιου μπακάλη της γωνίας και του ινδού εργάτη που μαζεύει φράουλες στον κάμπο τής Ηλείας.

Επιστρέφουμε στην ανάλυσή μας. Λέγαμε, λοιπόν, ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανέρχεται σήμερα σε 16 χιλιάρικα περίπου. Δηλαδή, σε μια οικογένεια με δυο παιδιά αναλογούν 4Χ16=64 χιλιάρικα, τα οποία γίνονται 96 αν συνοικούν και δυο από τους γονείς τού ζευγαριού. Για να το πω με πιο κατανοητό τρόπο: μια οικογένεια με δυο παιδιά και δυο παππούδες συνεισφέρει (κατά μέσο όρο πάντα) 96 χιλιάδες ευρώ ετησίως στην ελληνική οικονομία.

Πάμε τώρα στο προκείμενο. Αν η ελληνική οικονομία δεν ήθελε να καρπωθεί ούτε δεκάρα από την εργασία των πολιτών της, θα έπρεπε να πληρώνει στους πολίτες της όσα εκείνοι παράγουν, δηλαδή 16 χιλιάδες ετησίως ανά πολίτη ανεξαρτήτως ηλικίας, γένους, φυλής ή θρησκεύματος. Επειδή, όμως, αυτοί οι πολίτες χρειάζονται δρόμους, νοσοκομεία, σχολεία, παιδικούς σταθμούς κλπ κλπ, θα δέχονταν να καταθέτουν (κάτι σαν εθνικό αποθεματικό, ας πούμε, όπως κάνουν οι ένοικοι μιας πολυκατοικίας) το ένα τέταρτο της αμοιβής τους, χωρίς να επιβαρύνονται δεκάρα παραπάνω για φόρους, ΦΠΑ, χαράτσια, ασφαλιστικές εισφορές κλπ κλπ. Έτσι, ο κάθε πολίτης θα είχε στην διάθεσή του ένα χιλιάρικο κάθε μήνα να το κάνει ό,τι θέλει, ενώ το κράτος θα διέθετε κάπου 45 δισ. για έργα υποδομής, κοινωνικές παροχές, δαπάνες για άμυνα κλπ. 

Δυστυχώς, όλα τα παραπάνω ανήκουν στην σφαίρα τής οικονομικής φαντασίας. Στην πράξη, από το παραγόμενο ΑΕΠ διατίθεται στους πολίτες για αμοιβές (μισθούς, συντάξεις, αμοιβές μικροεμπόρων και αυτοαπασχολούμενων, επιδόματα πάσης φύσεως κλπ) λιγότερο από το ένα τέταρτό του και το υπόλοιπο πάει στις τσέπες τής -εγχώριας και διεθνούς- κεφαλαιοκρατικής ολιγαρχίας, η οποία κατέχει τα μέσα παραγωγής και τις πηγές παραγωγής πλούτου. Θέλετε παράδειγμα; Η εταιρεία "Ελληνικός Χρυσός", για την οποία τόσος λόγος γίνεται τελευταία, διατυμπανίζει ότι θα δημιουργήσει 2.500 θέσεις εργασίας. Κομπιουτεράκι: 2.500 Χ 586 ευρώ μηνιαίος μισθός (αν δεν μειωθεί... που θα μειωθεί!) Χ 14 μισθοί = 20 εκατομμύρια (και κάτι ψιλά) ετησίως. Να βάλουμε κι ένα σκάρτο 25% καπάκι για εργοδοτικές εισφορές; 25 εκατομμύρια στους εργαζόμενους. Δηλαδή, 175 εκατομμύρια σε μια επταετία. Και υπολογίζω επταετία επειδή κατά το ίδιο χρονικό διάστημα η εταιρεία υπολογίζει ότι θα βγάλει κέρδη πάνω από 14 δισ. Το καταλάβαμε το παραδειγματάκι; Μπράβο!

Ας επιστρέψουμε τώρα στο ερώτημα του αναγνώστη μας. Μετά από όσα είπαμε, είναι προφανές ότι η αύξηση του ΑΕΠ δεν έχει καμμία σχέση με την μείωση της ανεργίας ή με την αύξηση των αμοιβών των εργαζομένων. Τόσο η ανεργία όσο και οι αμοιβές έχουν σχέση με το πόσο ΑΕΠ έχει διάθεση να μοιραστεί η κεφαλαιοκρατική ολιγαρχία με τους εργαζομένους. Και για να μεταχειριστώ μια πιο μαρξιστική γλώσσα: η μείωση της ανεργίας και η βελτίωση των εργατικών αμοιβών έχουν ευθεία σχέση με την διάθεση του κεφαλαίου να μειώσει την υπεραξία της εργασίας που καρπώνεται.

Αν, λοιπόν, πιστεύετε ότι υπάρχει περίπτωση να πει ο κάθε κεφαλαιοκράτης "φτάνει ως εδώ, δεν θέλω άλλα κέρδη", τότε μπορείτε ελεύθερα να ονειρεύεστε ότι η αύξηση του ΑΕΠ (δηλαδή, η κατά Σαμαρά κλπ πολυθρύλητη "ανάπτυξη") θα φέρει καλύτερες μέρες στους εργαζόμενους. Αν πιστεύετε τέτοιο πράγμα, όμως, καλύτερα να αλλάξετε πλευρό.

Σόιμπλε: Η "αλληλεγγύη" πέθανε, ζήτω ο "ανταγωνισμός"!

Ώστε τι περιμέναμε;
Θα ζούσαμε την νεοφιλελεύθερη αναπαλαίωση χωρίς να επιστρέψουν και οι Μεγάλες Δυνάμεις;
Θα αποθεώναμε το δόγμα του "ανταγωνισμού" και της "επιβίωσης του ισχυρότερου" στις κοινωνικές μας σχέσεις χωρίς αυτό να μεταφερθεί και στις διεθνείς σχέσεις;
Θα ανασταίναμε την εργοδοτική αυθαιρεσία, θα καταργούσαμε το εργατικό δίκαιο και θα εκλογικεύαμε την εξαθλίωση ως το "απαραίτητο τίμημα για το δρόμο προς την ανάπτυξη" κατά το πρότυπο του 19 αιώνα και δεν θα επέστρεφαν και τα φαντάσματα των αποικιοκρατικών δυνάμεων (Γερμανία, Ρωσία, Γαλλία, κλπ) με τα ιμπεριαλιστικά τους παιχνίδια εις βάρος των μικρών λαών;
Θα χτίζαμε κοινωνίες που εκφράζουν απέχθεια προς κάθε ρύθμιση και κανονιστικό πλαίσιο, έκφραση αλληλεγγύης, προστασία των αδυνάτων και περιορισμό των ισχυρών, συμβιβασμό, γιατί έτσι "νοθεύεται ο υγιής ανταγωνισμός και η απεριόριστη κερδοφορία" και αυτό δεν θα μεταφερόταν και στις διακρατικές σχέσεις;

Και γιατί να "συμβιβαστεί" ο Σόιμπλε;
Δεν ζούμε σε ένα κόσμο "ανταγωνισμού" όπου η "ρύθμιση" και ο "συμβιβασμός" τον νοθεύουν;
Άλλωστε το είπε "είμαστε καλύτεροι μαθητές και οι άλλοι μας ζηλεύουν" δείχνοντας τα αισθήματα ανταγωνισμού που τρέφει απέναντι μας.
Κι είναι αστείο όλες οι ντόπιες ελίτ (Σαμαράδες, Βενιζέλοι και Κουβέληδες όλων των μικρών λαών) που ανέλαβαν εργολαβικά να εμπεδώσουν με μεταρρυθμιστικό οίστρο τις "αρχές του ανταγωνισμού" εντός των κοινωνιών τους, να στέκονται μπρος τους μεγάλους του κόσμου και να μιλάνε για "αλληλεγγύη, κατανόηση, συμβιβασμό, δίκαιο, ιδρυτικές αρχές της ΕΕ" κλπ.
Γιατί να σας σεβασθεί και να επιδείξει αλληλεγγύη η κ.Μερκελ; Εσείς σέβεστε τους άνεργους και τους εξαθλιωμένους ή περιφέρετε με αλαζονεία τα δόγματα περί "ανταγωνισμου" που θα μας φέρουν στο "νέο σύγχρονο κόσμο";

Ένα "νέο κόσμο" που είναι όμως πολύ πολύ παλιός!
Γιατί η υγεία και η παιδεία ως εμπόρευμα προϋπήρξαν των δημόσιων συστημάτων, τα ιδιωτικό μονοπώλια και τα τσιφλίκια των εθνικοποιήσεων, η αρρύθμιστη αγορά εργασίας του 8ωρου και του συνδικαλισμού, οι εθνικιστικοί και αποικιοκρατικοί ανταγωνισμοί της "Ευρώπης των Λαών" .
Γιατί η έννοια της "ρύθμισης", της "αλληλεγγύης" και του "περιορισμού της ισχύος των δυνατών" μέσω κανονιστικών πλαισίων αναπτύχθηκαν αφού είχε προηγηθεί η ανταγωνιστική αποικιοκρατική καπιταλιστική φρενίτιδα του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου με δυο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους.
Αλλά δυστυχώς ξεχνάμε τα μαθήματα της Ιστορίας και μπαίνουμε πάλι σε μονοπάτια συγκρούσεων.
Ένα ανταγωνιστικό επιθετικό οικονομικό σύστημα, ο καπιταλισμός, αποθεώνει δια της νεοφιλελεύθερης ιδεολογικής ηγεμονίας την ίδια του την στρέβλωση και σπέρνει ανέμους καταστροφής.
Ό,τι οικοδόμησαν τα θύματα 2 παγκόσμιων πόλεμων για να φρενάρουν την "ανταγωνιστική" του τρέλα, σήμερα γκρεμίζεται. Έννοιες όπως "ρύθμιση", "δικαίωμα", "πολιτική παρέμβαση", "συμβιβασμός", "προστασία και σεβασμός του αδυνάτου" εξοβελίζονται από τις σχέσεις μας, τον δημόσιο διάλογο και την παιδεία μας εντός των κοινωνιών μας ως "ζημιογόνες του ανταγωνισμού" με προφανείς και διακρατικές αντανακλάσεις.
Και "ανταγωνιστικά" άτομα εντός "ανταγωνιστικών" κοινωνιών σκέπτονται και πράττουν επιθετικά έναντι "ανταγωνιστικών" λαών.

Ο νεοφιλελεύθερος οικονομικός ανταγωνισμός με την επιθετικότητά του προετοιμάζει τον πολιτικό και εθνικιστικό ανταγωνισμό.
Ας ελπίσουμε σε αλλαγή ρότας πριν φθάσουμε και στον πολεμικό!


ΥΓ1: Ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του "ανταγωνιστικό ον" που "επιδιώκει το κέρδος" είναι η μισή αλήθεια ενός δόγματος. Γιατί ο άνθρωπος είναι επίσης "συνεργατικό ον", ικανό για προοπτική σκέψη, επίδειξη αλληλεγγύης και θυσία άμεσων κερδών έναντι μακροπρόθεσμων.

ΥΓ2: Όσο περισσότερο εντός των κοινωνιών των μικρών λαών η έννοια του "δικαιώματος" (σε υγεία, παιδεία, αξιοπρεπή διαβίωση κλπ) θα υποχωρεί, τόσο και η διεθνής τους θέση θα υποβαθμίζεται. Επειδή είναι η έννοια του δικαιώματος κι όχι η ισχύς που την κατοχυρώνουν. Γιατί η ισχυρή Γερμανία να περιοριστεί από εκείνο (δικαίωμα, ρύθμιση, αλληλεγγύη) που η Ελληνική κυβέρνηση για τους πολίτες της αρνείται;;;;;;;

ΥΓ3: Το ότι μια οικονομική ένωση που φιλοδοξεί να εξελιχθεί σε πολιτική και ομοσπονδιακή, μπορεί να οικοδομηθεί σε νεοφιλελεύθερη ανταγωνιστική βάση μεταξύ των εταίρων της, μόνο στο μυαλό νεοφιλελεύθερων φανατικών τύπου Σόιμπλε υπάρχει. "Ένωση" και "ανταγωνισμός" είναι έννοιες αντίθετες και αλληλοαποκλειόμενες. Εξ ου και η παραλογία δηλώσεων και αποφάσεων!


[Κείμενο του Βασίλη Νικολόπουλου, από το καλό ιστολόγιο "Η Τάξη". Αναδημοσιεύεται με μικρή επέμβαση στην εμφάνιση και την στίξη, για πιο άνετη ανάγνωση. Επίσης, στο ΥΓ2, διορθώθηκε σε "Όσο περισσότερο..." η εμφανέστατη παραδρομή "Όσο λιγότερο..." του πρωτότυπου.]

Πότε επιτρέπεται μονομερής μείωση αποδοχών;

Ένα από τα ερωτήματα που δέχομαι συχνά είναι και το αγωνιώδες: "Μπορεί ο εργοδότης μου να μου μειώσει τον μισθό μονομερώς ή να με υποχρεώσει να υπογράψω ατομική σύμβαση εργασίας με όρους που τον συμφέρουν;". Επειδή εκτιμώ ότι πρόκειται για πραγματικά ενδιαφέρον ερώτημα, στο σημερινό μου σημείωμα θα προσπαθήσω να δώσω μια πλήρη και τεκμηριωμένη απάντηση.

Πρώτα-πρώτα, έχει σημασία να διακρίνουμε αν αναφερόμαστε σε εργαζόμενο ο οποίος αμείβεται με βάση την Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (ΕΓΣΣΕ) ή με βάση κάποια κλαδική ή ομοιοεπαγγελματική σύμβαση. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, λοιπόν:

(α) Όσοι αμείβονται με βάση την ΕΓΣΣΕ, μπορεί να δουν τις αποδοχές τους να μειώνονται χωρίς να τους ρωτήσει κανείς. Ο νόμος ορίζει ως κατώτερο μισθό στην ΕΓΣΣΕ το ποσό των 586 ευρώ για όσους είναι μεγαλύτεροι των 26 ετών και το ποσό των 511 ευρώ για τους νεώτερους. Έτσι, για τους αμειβόμενους με βάση την ΕΓΣΕΕ, δεν απαιτείται η σύμφωνη γνώμη τους προκειμένου ο εργοδότης τους να μειώσει τις αποδοχές τους μέχρι τα εν λόγω επίπεδα. Συνεπώς, μετά την θεσμοθέτηση της κατάργησης του επιδόματος γάμου (10%), οι έγγαμοι εργαζόμενοι που ανήκουν σ' αυτή την κατηγορία είναι πολύ πιθανό να υποστούν την σχετική περικοπή δίχως να ερωτηθούν.

(β) Αντίθετα, για όσους αμείβονται με οποιαδήποτε σύμβαση εκτός της ΕΓΣΣΕ, ο εργοδότης δεν μπορεί να μειώσει μονομερώς τον μισθό παρά μόνο με τη σύμφωνη γνώμη του εργαζομένου. Αλλά κι εδώ υπάρχουν μερικές υποπεριπτώσεις:
-1- Η συλλογική σύμβαση εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ.
-2- Η συλλογική σύμβαση εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ αλλά δεν έχει κηρυχθεί υποχρεωτική και εργαζόμενοι ή εργοδότες δεν είναι μέλη των οργανώσεων που συμμετείχαν στην κατάρτισή της.
-3- Η συλλογική σύμβαση έχει λήξει αλλά δεν έχει παρέλθει το διάστημα της μετενέργειας.
-4- Η συλλογική σύμβαση έχει λήξει και έχει παρέλθει και το διάστημα της μετενέργειας.

Επ' αυτών των υποπεριπτώσεων έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
- Στην πρώτη υποπερίπτωση δεν γεννάται κανένα ζήτημα, αφού δεν υπάρχει περίπτωση παραβίασης των όρων της. Το ίδιο συμβαίνει και στην τρίτη υποπερίπτωση, εφ' όσον οι διατάξεις της συλλογικής εύμβασης εξακολουθούν να ισχύουν για όλο το διάστημα της μετενέργειας.
- Στην δεύτερη υποπερίπτωση, θεωρείται ότι οι εργαζόμενοι δεν καλύπτονται πλέον από τις διατάξεις τής ισχύουσας σύμβασης. Όμως, επειδή κανένας εργαζόμενος δεν μπορεί να εργάζεται δίχως σύμβαση, θεωρείται επίσης ότι οι εργαζόμενοι καλύπτονται πλέον από ατομικές συμβάσεις, οι οποίες διέπονται από τους όρους της συλλογικής σύμβασης με την οποία καλύπτονταν παλιότερα. Προσοχή στην λέξη θεωρείται. Συνεπώς, εφ' όσον υπάρχουν (έστω θεωρητικώς) ατομικές συμβάσεις, δεν μπορεί κανένας να μεταβάλει μονομερώς τις διατάξεις τους. Με άλλα λόγια: σε όσους εργαζόμενους ανήκουν σ' αυτή την υποπερίπτωση, κανένας εργοδότης δεν μπορεί να επιβάλει μονομερώς μείωση των αποδοχών τους. Τέτοια μείωση μπορεί να επιβληθεί μόνο με την σύναψη νέας ατομικής σύμβασης εργασίας, με ελεύθερη συμφωνία εργοδότη-εργαζόμενου και με αποδοχές μέχρι τα κατώτατα όρια της ΕΓΣΣΕ. Ακριβώς τα ίδια ισχύουν και για την τέταρτη υποπερίπτωση.

Και τώρα, ας πάμε στο πιο ενδιαφέρον -ίσως- κομμάτι τής ανάλυσής μας. Η άρνηση του εργαζόμενου να αποδεχτεί ατομική σύμβαση με μείωση μισθού δεν θεωρείται καταχρηστική αλλ', αντιθέτως, συνιστά θεμελιώδες δικαίωμά του! Θα μου πείτε ότι, αν ο εργαζόμενος δεν υποκύψει στις πιέσεις και δεν υπογράψει τέτοια σύμβαση, θα απολυθεί. Βεβαίως, ο εργοδότης έχει δικαίωμα να τον απολύσει αλλά μόνο με την καταβολή της νόμιμης αποζημίωσης. Σε μια τέτοια περίπτωση, όμως, ο εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να προσφύγει στα δικαστήρια, επικαλούμενος καταχρηστική απόλυση. Τί θα κερδίσει; Κατά πάσα πιθανότητα, θα δικαιωθεί, θα επιστρέψει στην δουλειά του και, μάλιστα, θα εισπράξει και όσους μισθούς έχασε για όσο διάστημα δεν εργαζόταν. Πάνω σ' αυτό το τελευταίο, δείτε την απόφαση 1486/2007 του Άρειου Πάγου (Τμήμα Β2), όπου κρίνεται ως καταχρηστική η απόλυση εργαζομένου, επειδή οφείλεται σε εκδίκηση του εργοδότη λόγω της άσκησης δικαστικά από απολυθέντα των δικαιωμάτων του.

Αυτή η αδυναμία των εργοδοτών να επιβάλλουν μονομερείς μειώσεις αποδοχών έχει προκαλέσει κύμα ίδρυσης επιχειρησιακών "σωματείων εργαζομένων" (ελεγχομένων, βεβαίως, από την εργοδοσία), ώστε η επιχείρηση να μπορεί να υπογράψει μαζί τους επιχειρησιακή σύμβαση, παρακάμπτοντας τις δυσκολίες των ατομικών συμβάσεων που προαναφέραμε. Συνεπώς, αποτελεί επιβεβλημένο καθήκον για κάθε εργαζόμενο να αρνείται κατηγορηματικά είτε την υπογραφή οποιασδήποτε ατομικής συμβάσεως είτε την εγγραφή του σε οποιοδήποτε επιχειρησιακό "σωματείο" προσπαθεί να στήσει η εργοδοσία. Φυσικά, λέμε "ναι" στην οργάνωση αλλά οργάνωση νοείται μόνο στα ταξικά συνδικάτα.

Μια άλλη ματιά στην τραπεζική κρίση

Το παιχνίδι με τις τράπεζες δεν θα μπορούσε να μην αποτελεί πεδίο σκληρότατων παγκόσμιων ανταγωνισμών, από την στιγμή που, όταν μιλάμε για τράπεζες, μιλάμε για την κεντρική κολώνα τού καπιταλισμού. Με όσα γίνονται τις τελευταίες μέρες στην Κύπρο, έχει δημιουργηθεί η εσφαλμένη εντύπωση ότι το πρόβλημα έχει να κάνει είτε με το ευρώ και την ευρωζώνη είτε με την Ευρωπαϊκή Ένωση γενικώτερα. Γι' αυτό, άλλωστε, υπάρχουν πολλοί στενόμυαλοι (λίαν επιεικής χαρακτηρισμός) οι οποίοι προτείνουν ως διέξοδο στο πρόβλημα της Κύπρου, την επαναφορά τής κυπριακής λίρας και την έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη.

Όμως, οι παράμετροι είναι πολύ, πάρα πολύ περισσότερες και πολυπλοκώτερες. Στη ουσία, το τραπεζικό πρόβλημα είναι παγκόσμιο και δεν αφήνει απ' έξω ούτε τις ΗΠΑ, για τις οποίες είναι λάθος να πιστεύουμε πως, βασισμένες στο δικό τους ισχυρό -και παγκοσμίως αποδεκτό- νόμισμα, έχουν την επιλογή να τραβήξουν τον δικό τους δρόμο. Αν θέλουμε να ομαδοποιήσουμε σχηματικά τις αντιπαραθέσεις, μπορούμε να πούμε ότι ο πόλεμος γίνεται ανάμεσα στις αναδυόμενες οικονομίες (κυρίως τις χώρες των BRICS: Βραζιλία, Ρωσσία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική) και τις τρεις μεγάλες παραδοσιακές οικονομικές δυνάμεις, δηλαδή ΗΠΑ, Ιαπωνία & Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σε περυσινή του έκθεση, ο διεθνής οίκος "Economic Intelligence Unit" (EIU) αναμένει στο άμεσο μέλλον ανατροπές στις ισορροπίες της διεθνούς τραπεζικής σκηνής με την ενίσχυση του ρόλου των τραπεζών στις αναδυόμενες αγορές. Ο EIU εκτιμά ότι το μερίδιο που διατηρούν οι τράπεζες των αναδυόμενων αγορών στην παγκόσμια τραπεζική αγορά θα ανέλθει στο 35% μέχρι το 2016. Σε αγορές όπως αυτή της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας και της Αφρικής οι τράπεζες αναπτύσσονται με ταχύτατο ρυθμό, διατηρώντας παράλληλα μεγάλα περιθώρια για τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη στις εγχώριες αγορές τους.

Αξίζει να σημειώσουμε εδώ μια σημαντικώτατη αλλαγή στα παγκόσμια τραπεζικά δεδομένα κατά τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία του EIU, κατά το 2004 το ενεργητικό (δηλαδή, η περιουσία) των τραπεζών σε ΗΠΑ-Ιαπωνία-Ε.Ε. αντιστοιχούσε στο 90% του συνολικού ενεργητικού όλων των τραπεζών του κόσμου. Όμως, η παγκόσμια χρηματοικονομική κρίση των τελευταίων ετών φαίνεται πως έπληξε επώδυνα κυρίως αυτές τις τράπεζες. Έτσι, σήμερα ο τραπεζικός τομέας των αναδυομένων οικονομιών διαθέτει πάνω από 25% των παγκόσμιων τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων.

Η εξέλιξη αυτή πονοκεφαλιάζει τα "γκόλντεν μπόυς" των παραδοσιακών τραπεζικών δυνάμεων αλλά οι τράπεζές τους έχουν να αντιμετωπίσουν ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα: την μειωμένη ρευστότητά τους. Με σαφώς μεγαλύτερη άνεση ρευστού, οι τράπεζες των αναδυομένων οικονομιών προχωρούν σε επιθετικές προσφορές για εξαγορές και συγχωνεύσεις με τράπεζες των ΗΠΑ αλλά και της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μάλιστα, τελευταία στρέφουν το ενδιαφέρον τους περισσότερο στις τράπεζες των χωρών της Ε.Ε., οι οποίες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ρευστότητας.

Σύμφωνα με δημοσίευμα των Financial Times ("Top chinese bank targets Europe"), η China Construction Bank (CCB), η δεύτερη ισχυρότερη στην Κίνα μετά την Industrial and Commercial Bank of China, κάνει σχέδια για μια μεγάλη εξαγορά ευρωπαϊκής τράπεζας. Όπως δήλωσε ο πρόεδρος της CCB, Ουάνγκ Χονγκζάνγκ, το ύψος μιας τέτοιας συμφωνίας θα μπορούσε να φθάσει ακόμα και τα 15 δισ. δολλάρια (12 δισ. ευρώ). Σύφωνα με το δημοσίευμα, ο κ. Ουάνγκ δήλωσε ότι μια επένδυση στην Βρεττανία, την Γερμανία ή την Γαλλία θεωρείται λίαν ελκυστική, με την CCB να στοχεύει είτε στην εξ ολοκλήρου απόκτηση τράπεζας είτε στην εξαγορά μεριδίου από 30% μέχρι 50% του μετοχικού κεφαλαίου σε ένα χρηματοπιστωτικό όμιλο.

Είναι λογική η εκτίμηση ότι πιθανότεροι στόχοι είναι οι ευρωπαϊκές τράπεζες που πέρασαν στον έλεγχο κυβερνήσεων εν μέσω της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Κι αυτό επειδή η νεοφιλελεύθερη πρακτική επιτάσσει την απεμπλοκή τού δημοσίου από τις τράπεζες και την εκχώρησή τους σε ιδιώτες. Υπ' αυτή την οπτική, υποψήφιες τράπεζες για πούλημα υπάρχουν αρκετές. Καλό παράδειγμα αποτελεί.η Royal Bank of Scotland, με κεφαλαιοποίηση 17 δισ. στερλίνες, της οποίας το 82% ελέγχεται από το βρεττανικό δημόσιο. Επίσης, καλή περίπτωση εξαγοράς συνιστά και η γερμανική Commerzbank, με κεφαλαιοποίηση 9 δισ. ευρώ, στην οποία το γερμανικό δημόσιο κατέχει το 25% των μετοχών.

Τελειώνοντας το σημερινό κείμενο, δεν μπορώ να αποφύγω μια διεστραμμένη σκέψη. Θά 'θελα νά 'ξερα αν οι τράπεζες που πρόκειται να εξαγοραστούν, θα είναι απ' αυτές που ενισχύθηκαν στα πλαίσια της περίφημης "ανακεφαλαιοποίησης" (τι φρικτή λέξη!). Δηλαδή, αν οι "αναδυόμενοι" αποκτήσουν τράπεζες οι οποίες απέφυγαν την καταστροφή χάρη στα χρήματα που τους μοίρασαν οι Βρυξέλλες. Κάτι μου λέει ότι μόνο τέτοιες τράπεζες θα πουληθούν...

Για τον εξαστισμό τής εργατικής τάξης

(...) Όταν πια το οργανωμένο εργατικό κίνημα κέρδισε ορισμένες κοινωνικοπολιτικές του διεκδικήσεις, όπως περιορισμένο χρόνο εργασίας, εκλογικό δικαίωμα, κοινωνικές ασφαλίσεις, η εργατική τάξη δυνάμωσε μεν ταξικά, από την άλλη μεριά, όμως, άρχισε ταυτόχρονα και η αντίθετη διαδικασία: με την εξύψωση του βιοτικού επιπέδου, η δομική εξομοίωση με την μεσαία τάξη και, με την εξέλιξη της κοινωνικής θέσης, οι "υψηλές βλέψεις", τα "μεγαλοπιασίματα". Ο εξαστισμός αυτός ενισχύθηκε την εποχή της ευημερίας, κι ύστερα, όταν ξέσπασαν οι οικονομικές κρίσεις, άρχισε να επιδρά ανασταλτικά στην ανάπτυξη του επαναστατικού αισθήματος.

Η πολιτικά ανεξήγητη δύναμη της σοσιαλδημοκρατίας στα χρόνια της οικονομικής κρίσης ήταν η τέλεια έκφραση της διάβρωσης, που είχε επιφέρει ο συντηρητισμός στην εργατική τάξη. Το ζήτημα είναι να καταλάβουμε σε ποια βασικά στοιχεία στηρίζεται. Δυο δεδομένα ξεχωρίζουν εδώ: η προσήλωση στον ηγέτη, δηλαδή η ακλόνητη πίστη στο αλάνθαστο του πολιτικού ηγέτη (παρ' όλη την ενδόμυχη κριτική διάθεση, που, όμως, δεν εκδηλκώνεται έμπρακτα) και η εξομοίωση με την συντηρητική αστική τάξη στα θέματα της αφροδισιακής ηθικής. Οι μεγαλοαστοί προώθησαν ενεργά τον εξαστισμό αυτό της εργατικής τάξης. Αν στα πρωταρχινίσματά του ο μεγαλοαστισμός κράδαινε κυριολεκτικά το μαστίγιο εναντίον της, τώρα, στις χώρες που δεν είχαν πια υποκύψει στον φασισμό, το κρατούσε στην εφεδρεία και το μεταχειριζόταν μόνο εναντίον του επαναστάτη εργάτη. Για τις σοσιαλδημοκρατικές εργατικές μάζες χρησιμοποιούσε ένα πολύ πιο επικίνδυνο μέσο: τη συντηρητική ιδεολογία σε όλα τα επίπεδα.

Όταν λοιπόν ο σοσιαλδημοκρατικός εργάτης βρέθηκε μπλεγμένος στα γρανάζια της οικονομικής κρίσης, που τον κατέβασε στο επίπεδο του κούλι, η επαναστατική του συνείδηση είχε κιόλας εξασθενήσει από την μακροχρόνια συντηρητική διάπλασή της. Έτσι, ή έμεινε στο στρατόπεδο της σοσιαλδημοκρατίας, παρ' όλη του την εξέγερση και την κριτική, ή προσχώρησε στο εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα, αναποφάσιστος κι αμφιταλαντευόμενος, κατατρυχόμενος από τις οξείες αντιφάσεις ανάμεσα στο επαναστατικό του φρόνημα και την αντιδραστική νοοτροπία του, απογοητευμένος από την ηγεσία του, ζητώντας εκεί ένα καλύτερο υποκατάστατο, ακολουθώντας τη γραμμή τής "ήσσονος αντιστάσεως".

(...) Ο κομμουνιστικός ισχυρισμός, ότι η σοσιαλδημοκρατία βόηθησε το φασισμό να "καβαλήσει την εξουσία" ήταν σωστός. Η απογοήτευση από τη σοσιαλδημοκρατία, και το σύγχρονο δίλημμα: εξαθλίωση ή συντηρητική νοοτροπία δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στο στρατόπεδο του φασισμού, όταν δεν υπάρχουν αληθινά επαναστατικές οργανώσεις (...)

(Βίλχελμ Ράιχ, "Η μαζική ψυχολογία του φασισμού", εκδόσεις Μπουκουμάνη, 1974, σελίδες  115-117. Τηρήθηκαν η ορθογραφία και η στίξη του βιβλίου, εκτός από την μετατροπή τού πολυτονικού σε μονοτονικό.]


[Σημείωση: Το σημερινό σημείωμα συνιστά συμβολή του ιστολογίου στην συζήτηση που άνοιξε πάνω στην χτεσινή δημοσίευση.]