Συμμαχίες και κοινά ταμεία... κάποτε και τώρα

Όταν τελείωσαν οι Περσικοί Πόλεμοι το 479 πΧ, οι έλληνες πήραν τους πέρσες στο κατόπι αφ' ενός μεν για να τους διαλύσουν οριστικά αφ' ετέρου δε για να απελευθερώσουν όσες ελληνικές πόλεις βρίσκονταν ακόμη υπό την κατοχή τους. Οι ελληνικές συμμαχικές δυνάμεις όρισαν ως αρχηγό τους τον σπαρτιάτη βασιλιά Παυσανία και ξαμολύθηκαν στο κυνήγι των περσών, φτάνοντας μέχρι την Κύπρο και μέχρι το Βυζάντιο, παντού με νικηφόρα αποτελέσματα. Όμως, η συμπεριφορά του Παυσανία ήταν κομματάκι βάναυση, με αποτέλεσμα οι πόλεις που απελευθερώνονταν να δυσανασχετούν. Γι' αυτό οι ίωνες ζήτησαν από τους αθηναίους να αναλάβουν την ηγεσία της συμμαχίας. Άλλο που δεν ήθελαν οι αθηναίοι, αφού πλέον ανοιγόταν ο δρόμος για να υλοποιηθεί το όραμα του Θεμιστοκλή, ο οποίος ονειρευόταν την Αθήνα ως απόλυτη κυρίαρχο στο Αιγαίο.

Έτσι, λοιπόν, οι αθηναίοι δέχτηκαν να ηγηθούν της συμμαχίας και κάπου εκεί στα τέλη του 478 πΧ ιδρύθηκε η Α' Αθηναϊκή Συμμαχία, στην οποία συμμετείχαν κάπου 140-150 πόλεις, που η καθεμιά συνέβαλε στο κοινό ταμείο ανάλογα με τις δυνατότητές της. Το ύψος της εισφοράς κάθε πόλης το όρισε ο Αριστείδης με τόσο σωστό και αμερόληπτο τρόπο ώστε απέκτησε το προσωνύμιο "δίκαιος". Ως έδρα της συμμαχίας ορίστηκε η νήσος Δήλος, που βρισκόταν στην μέση του Αιγαίου και βόλευε και τις δυο ακτές του πελάγου. Εκεί φυλασσόταν και το ταμείο με τις εισφορές.

Άποψη του αρχαιολογικού χώρου της Δήλου.

Λίγο πριν μισάσει ο αιώνας, αυτό το ταμείο είχε μαζέψει κάμποσο χρήμα. Τότε ήταν που κάποιες πόλεις σκέφτηκαν πως θα μπορούσαν να πάρουν δανεικά από το κοινό ταμείο, φυσικά με κάποιον λογικό τόκο. Η συμμαχία υιοθέτησε την ιδέα και δεκατρείς πόλεις πήραν τέτοια δάνεια. Τό κακό ήταν ότι συνεπείς στις αποπληρωμές τους αποδείχτηκαν μόλις τρεις πόλεις ενώ οι άλλες δέκα το γύρισαν στο τσάμικο. Τελικά, υπό την πίεση των αθηναίων, οι οχτώ στις δέκα ζήτησαν χαμηλότερα τοκοχρεωλύσια (κάτι σαν... επαναδιαπραγμάτευση) και οι δυο δήλωσαν παντελή αδυναμία, δηλαδή... πτώχευση. Πρόκειται για την πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη περίπτωση πτώχευσης κράτους.

Κάπου εκεί αποφάσισε ο Περικλής να τραβήξει τα λουριά. Πρώτα-πρώτα σήκωσε το ταμείο από την Δήλο και το μετέφερε στην Αθήνα, τοποθετώντας το στον Παρθενώνα. Στην συνέχεια, έδωσε αυστηρές εντολές στους δέκα "ελληνοταμίες" (αθηναίοι πολίτες, εκλεγμένοι από την Εκκλησία του Δήμου, που ήσαν υπεύθυνοι για την διαχείριση των συμμαχικών εισφορών στο ταμείο) να κάνουν ό,τι ήταν απαραίτητο για να εισπράττονται έγκαιρα και σωστά οι εισφορές. Εννοείται ότι, μαζί με το ταμείο, μεταφέρθηκε στην Αθήνα και το κέντρο αποφάσεων της συμμαχίας. Και κάπως έτσι η Αθηναϊκή Συμμαχία μεταλλάχθηκε σε Αθηναϊκή Ηγεμονία, όπου οι αθηναίοι ήσαν οι απόλυτοι κυρίαρχοι και οι υπόλοιποι σύμμαχοι υποτελείς τους.

Η υποτέλεια των συμμάχων ήταν τόση ώστε δεν είχαν καν το δικαίωμα να αποχωρήσουν από την συμμαχία. Όταν κάποτε η Μήλος ζήτησε να αποχωρήσει, η Αθήνα απέρριψε το αίτημά της με τον πλέον κυνικό τρόπο: είτε σας αρέσει είτε όχι, θα μείνετε επειδή έτσι αρέσει σε μένα που είμαι πιο ισχυρή από σας. Οι μήλιοι, ως παλιά σπαρτιατική αποικία, αποφάσισαν να το παίξουν "ή ταν επί τας" και, δυστυχώς γι' αυτούς, κέρδισε το "τας". Το 416 οι αθηναίοι ξεθεμέλιωσαν την Μήλο, σκότωσαν όλους τους άνδρες της πόλης και πήραν ως δούλους τις γυναίκες και τα παιδιά, δείχνοντας στους επόμενους αιώνες τι παθαίνει όποιος τολμά να αμφισβητεί το δίκαιο του ισχυροτέρου. Άλλωστε, το είπαν με απόλυτη σαφήνεια:

"Έχουμε την γνώμη για τους θεούς και την βεβαιότητα για τους ανθρώπους ότι κάποιος φυσικός νόμος τους αναγκάζει να επιβάλλουν την εξουσία τους σε κάθε περίσταση που είναι πιο δυνατοί. Το νόμο αυτόν ούτε εμείς τον θεσπίσαμε ούτε θεσπισμένο πρώτοι εμείς τον εφαρμόσαμε αλλά τον βρήκαμε να υπάρχει και θα τον αφήσουμε να υπάρχει κι ύστερα από μας, παντοτινά, και ξέρουμε ότι και σεις οι άλλοι, αν αποχτούσατε την ίδια δύναμη με μας, θα κάνατε τα ίδια. Όσο λοιπόν για την εύνοια των θεών, έχουμε κάθε λόγο να μη φοβόμαστε ότι θα βρεθούμε σε μειονεκτική θέση".  

Απλά πράγματα: αφού είμαι ισχυρός, έχω δικαίωμα να κάνω ό,τι γουστάρω. Πολύ περισσότερο δε που ακόμη και οι θεοί με το μέρος των ισχυρών πάνε.


Όλα αυτά που διηγήθηκα ως εδώ, τα αναφέρει ο μέγας Θουκυδίδης στις Ιστορίες του (βιβλία 1 και 5) κι εγώ απλώς τα αναμετέδωσα. Γιατί τα θυμήθηκα τώρα, όμως; Ας είναι καλά μια κουβέντα που πέταξε τις προάλλες ο πρόεδρος των ΗΠΑ σχετικά με τις εισφορές των συμμάχων στο συμμαχικό ταμείο. Αν δεν την προσέξατε, σας την θυμίζω: "23 από τα 28 κράτη-μέλη συνεχίζουν να μη πληρώνουν αυτά που θα έπρεπε να πληρώνουν κι αυτό που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να πληρώνουν για την άμυνά τους. Αυτό δεν είναι δίκαιο απέναντι στους ανθρώπους και τους φορολογουμένους στις ΗΠΑ".

Αυτό το "παράπονο" του Τραμπ ότι οι σύμμαχοι δεν είναι συνεπείς στις νατοϊκές εισφορές τους το είχε διατυπώσει επανειλημμένα κατά το παρελθόν και η τότε υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Χίλλαρυ Κλίντον. Είπαμε, το ΝΑΤΟ είναι μια συμμαχία που μας προστατεύει από τους κακούς "πέρσες" (όποιοι κι αν είναι αυτοί κάθε φορά) αλλά πρέπει να βάζουμε κι εμείς το χέρι στην τσέπη για να μπορεί να είναι αποτελεσματική αυτή η βοήθεια. Κι επειδή σήμερα δεν υπάρχει ο Δίκαιος Αριστείδης για να κάνει δίκαιη κατανομή βαρών, η συμφωνία προβλέπει ότι η εισφορά κάθε χώρας ανέρχεται τουλάχιστον στο 2% του ΑΕΠ της, βρέχει-χιονίζει και ανεξάρτητα από την οικονομική κατάσταση του υπόχρεου.

Βέβαια, υπάρχουν και κάποιες χώρες που έχουν φιλότιμο και όχι μόνο είναι συνεπείς προς την υποχρέωση που αναφέραμε αλλά δίνουν και πολύ περισσότερα, επειδή προφανώς εκτιμούν δεόντως την σημασία της συμμαχικής προστασίας. Τέτοιο φιλότιμο έχουν, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ, που συνεισφέρουν στο συμμαχικό ταμείο κάτι λιγώτερο από το 5% του ΑΕΠ τους. Αλλά κι εμείς δεν πάμε πίσω, καθ' όσον το ελληνικό φιλότιμο είναι γνωστό στα πέρατα της οικουμένης, κερδίζοντας την δεύτερη θέση πίσω από τις ΗΠΑ. Μπορεί να τρέμει ο κώλος μας να βγει η ψυχή μας αλλά πρόπερσι ακουμπήσαμε στο νατοϊκό παγκάρι το 2,4% τους ΑΕΠ μας. Και πάλι καλά, να λέμε, που είχαμε αριστερή κυβέρνηση γιατί με τους δεξιούς και τους πασόκους είχαμε δώσει το 2009 το 3,98% του ΑΕΠ μας.

Μάλιστα. 3,98% του ΑΕΠ! Παναπεί σκάρτα δέκα δισεκατομμυριάκια, σε μια εποχή που τρέχαμε για βοήθεια στο ΔΝΤ και που ετοιμαζόμασταν να ρίξουμε τσεκούρι σε μισθούς και συντάξεις, να διαλύσουμε το κοινωνικό μας κράτος και να βγάλουμε στο σφυρί ως και το βρακί μας. Και τώρα 2,4% του ΑΕΠ, ήτοι άλλα τέσσερα και κάτι δισ. ετησίως, την ώρα που κόβουμε εκατομμύρια από το ΕΚΑΣ, από τις συντάξεις, από την υγεία κι από παντού για να βγάλουμε πρωτογενή πλεονάσματα. Ωραία συμμαχία! Στην οποία, μάλιστα, υπάρχει ένας ισχυρός που μπορεί όποτε θέλει να κάνει ό,τι θέλει και πάντοτε με την εύνοια των θεών, σύμφωνα με όσα είπαν οι αθηναίοι στους μήλιους πριν δυόμισυ χιλιάδες χρόνια...

Σύνοδος ΝΑΤΟ, Βρυξέλλες, 26/5/2017. Άκρη δεξιά (αριστερά όπως βλέπουμε) ο Αλέξης Τσίπρας.

Σήμερα δεν έχει επίλογο. Θα σας αφήσω να τον γράψετε μόνοι σας, αφού σας θυμίσω μια μικρή αλλά ερεθιστική ιστορική λεπτομέρεια. Ως γνωστόν, η περιόδος που ο Περικλής ηγεμόνευσε στην Αθήνα (461-429) ονομάστηκε Χρυσούς Αιών. Όμως, η πραγματική άνοδος της Αθήνας, η πραγματικά "χρυσή εποχή" της άρχισε το 454. Εντελώς συμπτωματικά, δηλαδή, μόλις το συμμαχικό ταμείο μεταφέρθηκε από την Δήλο στον Παρθενώνα.

Και μια λεπτομέρεια της λεπτομέρειας, ως κερασάκι: πρώτο σοβαρό νομοθετικό μέτρο τού Χρυσού Αιώνος ήταν η αύξηση του μισθού των δικαστών της Ηλιαίας. Χαίρετε.