Ιταλία: ζητείται διέξοδος

Για την κατάσταση στην Ιταλία έχουμε γράψει σε τούτο το ιστολόγιο εδώ και πολύ καιρό ("Η Ιταλία τρέμει", 20/7/2016). Χτες, δυο οίκοι αξιολόγησης (Moody's, DBRS) υποβάθμισαν την Banco Popular, η Monte dei Paschi έχει πάντα τα γνωστά της χάλια που όλο και χειροτερεύουν και η Veneto Banca τρίζει συθέμελα. Παράλληλα, η Πορτογαλία αγκομαχάει, η Ισπανία δεν λέει να βγει από τα αδιέξοδα και για την Ελλάδα και την Βρεττανία δεν χρειάζεται να πούμε τίποτε, αφού όλα είναι γνωστά.

Είναι γεγονός πως χρόνια τώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση βουλιάζει σε κρίση. Μια κρίση πρωτίστως δόμησης της ευρωζώνης αλλά και γενικώτερα της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Όσο κι αν σε πολλές αναλύσεις προβάλλονται οι -υπαρκτές ή μη- κόντρες βορρά-νότου, η κρίση απλώνεται παντού και είναι κυρίως κοινωνική. Από την ισχυρή Γερμανία, όπου ο εκφυλισμός της αγοράς εργασίας οδηγεί στην συνεχή διεύρυνση της κατηγορίας των φτωχών εργαζομένων, μέχρι την αδύναμη Ελλάδα της καταστροφής των εργασιακών και κοινωνικών θεσμών, αυτό που χαρακτηρίζει το ευρωπαϊκό τοπίο συνολικά είναι η επίθεση του κεφαλαίου στους εργαζόμενους μέσα από -κλασσικές ή και νεόκοπες- νεοφιλελεύθερες πρακτικές. Η εθνικιστική υστερία της γερμανικής οικονομικής και πολιτικής ελίτ δεν σηματοδοτεί το θρίαμβο ενός εθνικού μοντέλου εξόδου από την κρίση, αλλά την αξιοποίηση μιας ιστορικής οικονομικής υπεροχής για την ενίσχυση της συμμαχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου με σημαντικές κατηγορίες των μεσαίων στρωμάτων και ορισμένες κατηγορίες μισθωτών, ένα σκηνικό που, ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά του, δεν μας είναι άγνωστο.

Στην Ελλάδα το παιχνίδι έχει ξεκάθαρο πλαίσιο. Σε αγαστή συνεργασία, εγχώρια και ξένη οικονομική ελίτ εμφανίζουν την καταστροφική πορεία της χώρας ως εθνική αποτυχία σε σχέση με την επιδιωκόμενη και επιτυχημένη ευρωπαϊκή αναπτυξιακή πορεία. Όμως, όσοι διατηρούν έστω ψήγματα υγιούς σκέψης και κριτικής, αντιλαμβάνονται ότι, εδώ και δεκαετίες, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί προωθούν συστηματικά την εδραίωση ενός αντιπαραγωγικού χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού ο οποίος βασίζεται σε ένα πολυπλόκαμο σύστημα πελατειακών σχέσεων του κράτους με τους επιχειρηματίες. Με άλλα λόγια, εκείνοι που στήριξαν την εδραίωση της κυριαρχίας κρατικοδίαιτων βιομηχάνων και τραπεζιτών, εμφανίζουν το ίδιο τους το έργο ως εθνική αποτυχία των τεμπέληδων ελλήνων, ενώ ουσιαστικά πρόκειται για απόλυτη επιτυχία ενός σχεδίου που αποσκοπεί ξεκάθαρα στην χρηματοπιστωτική κυριαρχία μιας ολιγάριθμης ελίτ.

Οι έλληνες εργαζόμενοι και τα λαϊκά κοινωνικά στρώματα, που είχαν ήδη από την δεκαετία του '80 πληγεί από τις νεοφιλελεύθερες επιλογές και σήμερα δέχονται τα τρομερά πλήγματα των διαδοχικών μνημονίων, βρίσκονται πάντα αντιμέτωποι με την ίδια ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική συμμαχία, η οποία επιμένει στην συνέχεια της ίδιας στρατηγικής. Αυτή η συμμαχία δείχνει, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα, ότι και θέλει και μπορεί να διαλύσει τις εσωτερικές αντιστάσεις, προβάλλοντας τόσο την εξωτερική υποστήριξη στην οποία βασίζεται (ΔΝΤ, ΗΠΑ, ΟΟΣΑ κλπ) όσο και την χωρίς όρια αδιαφορία της για τις καταστροφικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτής της στρατηγικής σε κάθε χώρα.

Προκαλεί έκπληξη η άνεση με την οποία το κεφάλαιο επιμένει να χρησιμοποιεί την διάλυση των κοινωνικών και δημοκρατικών θεσμών ως μηχανισμό αποδυνάμωσης των αντιστάσεων. Εκείνο που πλέον δεν προκαλεί έκπληξη είναι η αδυναμία όσων πλήττονται από αυτές τις επιλογές, να αντιδράσουν. Είναι μια αδυναμία που εξηγείται εν πολλοίς με την "θεωρία του σοκ" αλλά, κατά την γνώμη του γράφοντος, εξηγείται καλύτερα από τον εκφυλισμό τής ταξικής συνείδησης. Σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη παγκόσμια χρηματοπιστωτική σκηνή, μπορεί οι πρωταγωνιστές να είναι λίγοι αλλά υπάρχουν πολλοί που τρέχουν να αναλάβουν ρόλους κομπάρσων, ελπίζοντας πως κάποτε θα γίνουν κι αυτοί πρωταγωνιστές. Δεν συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν θέση σ' αυτή την σκηνή άρα δεν πρόκειται ποτέ να γίνουν πρωταγωνιστές και, συνεπώς, δεν πετυχαίνουν τίπτοε περισσότερο από το να διευκολύνουν και να αναδείξουν τους πραγματικούς πρωταγωνιστές τής παράστασης.

Για να διατυπώσουμε με συντομία και με απλά λόγια την προηγούμενη παράγραφο, μπορούμε να πούμε ότι τα λαϊκά στρώματα που χάνουν την ταξική τους ταυτότητα, χρησιμοποιούνται ως δεκανίκια για την στήριξη του κεφαλαίου. Στο βιβλίο του "Η κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού", ο Τζωρτζ Σόρος είναι σαφής: "Το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα έχει κέντρο και περιφέρεια και το κέντρο ωφελείται σε βάρος της περιφέρειας".

Νομίζω πως παρασύρθηκα και πρέπει να μαζευτώ, οπότε ας επιστρέψουμε στην Ιταλία, όπου αναδεικνύονται τα προβλήματα της ευρωδόμησης, στα οποία αναφερθήκαμε στην αρχή. Σε χτεσινό άρθρο της (*), η γερμανική εφημερίδα Die Welt σημειώνει μεταξύ άλλων:

"H Iταλία έχει χρέος πάνω από 2 τρισ. ευρώ, τόσο υψηλό δηλαδή όσο καμιά άλλη χώρα της ευρωζώνης και οι αγορές γίνονται ολοένα και πιο νευρικές. Οικονομολόγοι άρχισαν μάλιστα να κάνουν λόγο για σενάρια εξόδου της. (...) Το ύψος του χρέους θυμίζει Ελλάδα. Υπάρχουν όμως δύο θεμελιώδεις διαφορές: αφ' ενός μεν η Ιταλία είναι συνηθισμένη να ζη με χρέη, αφ' ετέρου δε οι περισσότεροι δανειστές είναι οι ίδιοι οι πολίτες της και οι τράπεζές της. Εάν η ΕΚΤ σταματήσει το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων, τότε ο μεγαλύτερος χρηματοδότης του ελλειμματικού ιταλικού κράτους δεν θα υπάρχει. (...) Εάν δεν υπάρξει άμεσα η θαυματουργή ανάπτυξη, τότε η αναδιάρθρωση του χρέους ή ακόμα και η έξοδος από το ευρώ είναι αναπόφευκτα. (...)"

Ως επίλογο, κρατώ τον επίλογο της γερμανικής εφημερίδας: "Είναι σαφές ότι η κρίση χρέους στην Ιταλία -την τρίτη μεγαλύτερη οφειλέτη χώρα του κόσμου- θα κάνει την κρίση της Ελλάδας να μοιάζει με παιχνιδάκι". Γι' αυτό και οι θεσμοί αναζητούν εναγωνίως διέξοδο στο ιταλικό πρόβλημα. Το θέμα είναι αν υπάρχει διέξοδος άλλη από την ανατροπή.

-------------------------------------------
(*) Die Welt, "Dagegen wäre Griechenland ein Kinderspiel", 6/6/2017