"Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα"

Σε ένα εξαιρετικό βιβλίο ενός μεγάλου συγγραφέα είναι αφιερωμένο το σημερινό σημείωμα. Δεν πρέπει να θεωρείται υπερβολικός ο ισχυρισμός ότι το "Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα (Sostiene Pereira)" πρέπει να βρίσκεται σε κάθε βιβλιοθήκη. Η μοναδική πέννα του Αντόνιο Ταμπούκκι (Antonio Tambucchi) γίνεται κρυφή κάμερα και παρακολουθεί την επανάσταση που γεννιέται αργά αλλά σταθερά μέσα στον Περέιρα, έναν άσημο δημοσιογράφο.

Η ιστορία ξετυλίγεται στην Λισαβόνα του 1938. Στο φόντο της βρίσκονται η δικτατορία του Σαλαζάρ, ο ισπανικός εμφύλιος που μαίνεται δίπλα και ο παγκόσμιος πόλεμος που έρχεται. Ο Περέιρα είναι ένας πρώην δημοσιογράφος του αστυνομικού ρεπορτάζ στον όποιο έχουν εμπιστευτεί την πολιτιστική σελίδα μιας μέτριας απογευματινής εφημερίδας, της Λισμπόα. Ο Περέιρα έχει μια θανατερή αντίληψη της κουλτούρας: αγαπά τα νεκρώσιμα εγκώμια των συγγραφέων που αποβιώνουν, τη λογοτεχνία του παρελθόντος, τις γραμμένες από πριν νεκρολογίες. Στο πρόσωπο του Μοντέιρο Ρόσσι, ενός νεαρού ιταλικής καταγωγής, και της αρραβωνιαστικιάς του Μάρτα, βρίσκει δύο παράξενους όσο και αταίριαστους συνεργάτες. Μια συνεργασία που θα οδηγήσει στην ανατροπή της ζωής του γέρου δημοσιογράφου, σε μια έντονη εσωτερική επίπονη συνειδητοποίηση.

Το βιβλίο κυλάει με την μορφή αφήγησης. Σε ποιoν και κάτω από ποιες συνθήκες διηγείται ο Περέιρα τον πιο κρίσιμο μήνα της ζωής του, τον μοιραίο εκείνο Αύγουστο του 1938; Αυτό δεν αποκαλύπτεται ποτέ. Ο Ταμπούκκι αφήνει τον αναγνώστη να κάνει τις δικές του υποθέσεις. Ο Περέιρα όμως είναι ένας εξαιρετικά ακριβής μάρτυρας και με μια πεισματάρικη σχολαστικότητα αφηγείται, σαν να καταθέτει σε κάποιο δικαστήριο, μια τραγική στιγμή της ύπαρξής του αλλά και της ιστορίας της Ευρώπης. Στο πλαίσιο του πορτογαλικού σαλαζαρισμού, του ιταλικού φασισμού και του ισπανικού εμφύλιου πολέμου, η συγκινητική ιστορία της συνειδητοποίησης ενός μοναχικού και δυστυχούς ηλικιωμένου δημοσιογράφου. Σιγά σιγά, ο Περέιρα θα συνειδητοποιήσει τα κενά της ζωής του και θα κάνει τη δική του προσωπική επανάσταση.

Ο Ταμπούκκι καταφέρνει να προκαλέσει τριγμούς. Ουσιαστικά, πιάνει από το αφτί τον αδιάφορο άνθρωπο ο οποίος έχει μάθει να ηρεμεί την συνείδησή του με την πιο "πιασάρικη" από τις δικαιολογίες που το σύστημα πλασσάρει πλουσιοπάροχα: "τι μπορώ να κάνω εγώ; μόνος μου θα αλλάξω τον κόσμο;". Τώρα πια, δεν υπάρχουν δικαιολογίες. Αφού το έκανε αυτός ο χοντρός, μεσόκοπος, δυστυχής και μόνος Περέιρα, μπορεί να το κάνει ο καθένας.

Το "Έτσι ισχυρίζεται ο Περέιρα" πρωτοεκδόθηκε το 1994, σε μια εποχή που το πολιτικό μυθιστόρημα περνούσε κρίση και ο Περέιρα κατάφερε -παρ' ότι η δράση του τοποθετείται στο 1938- να γίνει το κατ' εξοχήν σύμβολο του αντι-μπερλουσκονισμού. Σε συνέντευξή του στον Ανταίο Χρυσοστομίδη, ο Ταμπούκκι εξηγεί:

"Το μυθιστόρημα δεν γράφτηκε για να χτυπήσει τον Μπερλουσκόνι. Στην πραγματικότητα είναι ο ίδιος ο Μπερλουσκόνι, η μεγαλύτερη εφημερίδα του, που επιτέθηκε στο βιβλίο χαρακτηρίζοντάς το ένα ''μπρεζνιεφικό μυθιστόρημα''. Φαντάζεσαι αυτόν τον φουκαριάρη Περέιρα, τον τόσο δειλό, τόσο διστακτικό, τόσο καθολικό, τόσο δυστυχή ως ένα επικίνδυνο κομμουνιστή; Κι όμως έτσι τον είδε ο Μπερλουσκόνι. Γι' αυτό και έγινε αμέσως σύμβολο. Ο κόσμος αγόραζε το βιβλίο σαν να έκανε μια αντιστασιακή πράξη. Ύστερα ήρθε η ταινία με τον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, κι ο κόσμος στους κινηματογράφους χειροκροτούσε όρθιος. Σήμερα θεωρείται πλέον ένα κλασικό βιβλίο, ο Φελτρινέλι τυπώνει τουλάχιστον 2 νέες εκδόσεις κάθε χρόνο. Γράφτηκε ως ένα υπαρξιακό μυθιστόρημα. Διαβάστηκε ως ένα πολιτικό μυθιστόρημα. Κι αυτή η πολιτική του ανάγνωση συνεχίζεται μέχρι σήμερα, αφού η κατάσταση ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει. Κι αυτό είναι κάτι που με στενοχωρεί, γιατί τα βιβλία πρέπει να παλιώνουν σαν το καλό κρασί. Ενώ, αντίθετα, ο Περέιρα είναι αναγκασμένος να παραμένει πάντα νέος. Η κατάσταση στην Ιταλία δεν λέει να τον αφήσει στην ησυχία του."

Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις "Ψυχογιός" το 1995. Εξαντλήθηκε μάλλον γρήγορα και δεν καταλαβαίνω γιατί ο "Ψυχογιός" δεν το ξανακυκλοφόρησε. Ευτυχώς, ξανακυκλοφόρησε εφέτος από τις εκδόσεις "Άγρα". Η νέα έκδοση περιέχει ως "Επίμετρο" μια διεξοδική συζήτηση του συγγραφέα γύρω από το μυθιστόρημα αυτό και τη λογοτεχνία γενικότερα. Αυτός είναι ο λόγος που την πρόσθεσα στην βιβλιοθήκη μου, δίπλα στην πρώτη έκδοση με τον Μαστρογιάννι στο εξώφυλλο.

ΥΓ: Η πρώτη μου απόπειρα στο χώρο των διαδικτυακών ιστολογίων είχε τον χοντροκομμένο τίτλο "Έτσι ισχυρίζεται ο Θοδωρής". Φυσικά, εξηγούσα στην προμετωπίδα την πηγή της...έμπνευσής μου. Το περιεχόμενο εκείνου του ιστολογίου αντιγράφτηκε εδώ αλλά τα λείψανά του υπάρχουν ακόμη στο http://theodore.blogdrive.com/ ...