Καρλ Μαρξ: Η πάλη ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία

Στις 20 και στις 27 Ιουνίου 1865, σε δυο συνεδριάσεις του Γενικού Συμβουλίου τής Διεθνούς Εργατικής Ένωσης, ο Καρλ Μαρξ έκανε μια διάλεξη, προκειμένου να απαντήσει στον Τζον Ουέστον, έναν εργάτη που ισχυριζόταν ότι μια αύξηση των μισθών δεν μπορεί να καλυτερεύσει την κατάσταση των εργατών και ότι η δράση των συνδικάτων πρέπει να χαρακτηριστεί ως επιζήμια. Η εν λόγω διάλεξη δημοσιεύθηκε το 1889 ως μπροσούρα με το τίτλο "Αξία, τιμή και κέρδος". Σήμερα κυκλοφορεί με τον τίτλο "Μισθός, τιμή και κέρδος".

Σ' αυτή την διάλεξη ο Μαρξ, με έναν εξαιρετικά απλό και κατανοητό τρόπο, αναπτύσσει έννοιες όπως μισθός, παραγωγή, νομισματική κυκλοφορία, τιμές, εργατική δύναμη, υπεραξία, αξία της εργατικής δύναμης, κέρδος κλπ. Η κατανοητή γλώσσα του σε καμμιά περίπτωση δεν κάνει έκπτωση στην ανάλυση των αναπτυσσόμενων εννοιών. Έτσι, η μελέτη τού εν λόγω κειμένου γίνεται ιδιαίτερα απαραίτητη στις μέρες μας, καθώς η εργασία δέχεται την επίθεση του κεφαλαίου με τις κάθε λογής "μεταρρυθμίσεις" και "αναδιαρθρώσεις", ενώ οι διάφοροι απολογητές τού κρατούντος συστήματος επιχειρούν να ποτίσουν τα μυαλά των εργαζομένων με στρεβλώσεις της πραγματικότητας, ώστε αυτές οι αναδιαρθρώσεις να περάσουν με το λιγότερο δυνατό κόστος για το σύστημα. 

Το "Μισθός, τιμή και κέρδος" αποδομεί παμπάλαιες θεωρίες που ξανασερβίρονται ως καινούργιες και παρουσιάζει τα πράγματα όπως πραγματικά είναι, έστω κι αν στο μεταξύ έχει περάσει ενάμισυς αιώνας. Συνεπώς, η μελέτη του επιβάλλεται. Κι αυτή η αναγκαιότητα ίσως γίνει σαφέστερη από τις τελευταίες παραγράφους του, τις οποίες αναδημοσιεύει σήμερα το ιστολόγιο, αντιγράφοντας από την έκδοση της "Σύγχρονης Εποχής" (υπογραμμίσεις δικές μου):

(...) Όσο για τον περιορισμό της εργάσιμης μέρας στην Αγγλία, όπως σ' όλες τις άλλες χώρες, δεν έγινε ποτέ διαφορετικά παρά με νομοθετική επέμβαση. Χωρίς την απέξω συνεχή πίεση των εργατών, η επέμβαση αυτή δε θα γινόταν ποτέ. Οπωσδήποτε όμως, ο περιορισμός της εργάσιμης μέρας δε θα κατορθωνόταν με ιδιωτική συμφωνία ανάμεσα στους εργάτες και τους κεφαλαιοκράτες. Ακριβώς η αναγκαιότητα αυτή της γενικής πολιτικής δράσης αποδείχνει ότι στην καθαρά οικονομική δράση του το κεφάλαιο είναι το ισχυρότερο μέρος.

Όσο για τα όρια της αξίας της εργασίας, ο πραγματικός καθορισμός της εξαρτάται πάντα από την προσφορά και τη ζήτηση. Εννοώ τη ζήτηση για εργασία από τη μεριά του κεφαλαίου και την προσφορά εργασίας από τους εργάτες. Στις αποικιακές χώρες ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης ευνοεί τον εργάτη. Έτσι εξηγιέται το σχετικά υψηλό επίπεδο των μισθών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το κεφάλαιο μπορεί εκεί να κάνει τα αδύνατα δυνατά, δεν μπορεί όμως να εμποδίσει την αγορά της εργασίας να αδειάζει συνεχώς από τη συνεχή μετατροπή μισθωτών εργατών σε ανεξάρτητους αγρότες νοικοκυραίους. Η θέση του μισθωτού εργάτη για ένα πολύ μεγάλο μέρος του αμερικανικού λαού δεν είναι παρά μια δοκιμαστική κατάσταση που είναι βέβαιο ότι θα την εγκαταλείψει αργά ή γρήγορα. Για να θεραπεύσει αυτή την κατάσταση πραγμάτων στις αποικίες, η πατρική βρετανική κυβέρνηση δέχτηκε για ορισμένο χρονικό διάστημα αυτό που ονομάζεται σύγχρονη θεωρία αποικιοποίησης, που συνίσταται στο να επιβάλλεται μια τεχνητά υψηλή τιμή στην αποικιακή γη, για να εμποδίζεται η πολύ γρήγορη μετατροπή του μισθωτού εργάτη σε ανεξάρτητο αγρότη.

Ας έρθουμε όμως τώρα στις παλιές πολιτισμένες χώρες, όπου το κεφάλαιο κυριαρχεί πάνω σ' ολόκληρη τη διαδικασία παραγωγής. Πάρτε, λ.χ., την άνοδο των μισθών των εργατών γης στην Αγγλία από το 1849 ως το 1859. Ποια ήταν η συνέπειά της; Οι ενοικιαστές γης δεν μπορούσαν, όπως θα τους είχε συμβουλεύσει ο φίλος μας Ουέστον, ούτε ν' ανεβάσουν την αξία του σταριού ούτε καν τις τιμές της αγοράς του. Ήταν, απεναντίας, υποχρεωμένοι να βολευτούν με την πτώση των τιμών. Μέσα σ' αυτά όμως τα έντεκα χρόνια εισάγανε κάθε λογής μηχανές, εφάρμοσαν πιο επιστημονικές μεθόδους, μετάτρεψαν ένα μέρος της καλλιεργήσιμης γης σε βοσκές, αύξησαν την έκταση των κομματιών γης που νοικιάζονται και μαζί μ' αυτό την κλίμακα της παραγωγής. Και μ' αυτές και μ' άλλες μεθόδους που ελάττωναν τη ζήτηση για εργασία χάρη στην αύξηση της παραγωγικής της δύναμης, δημιούργησαν πάλι ένα σχετικό πλεόνασμα του αγροτικού πληθυσμού. Αυτή είναι γενικά, στις από παλιά αποικισμένες χώρες, η μέθοδος με την οποία παρουσιάζεται μια γοργότερη ή αργότερη αντίδραση του κεφαλαίου ενάντια σε μια ύψωση των μισθών. Ο Ρικάρντο σωστά παρατήρησε ότι η μηχανή βρίσκεται σε διαρκή συναγωνισμό με την εργασία και συχνά μπορεί να εφαρμόζεται μόνο όταν η τιμή της εργασίας έχει φτάσει ένα ορισμένο ύψος. Μα η εισαγωγή των μηχανών δεν είναι παρά μια από τις πολλές μεθόδους για την αύξηση της παραγωγικής δύναμης της εργασίας. Ακριβώς αυτή η ίδια η ανάπτυξη, που κάνει σχετικά πληθωρική την ανειδίκευτη εργασία, απλοποιεί, από την άλλη μεριά την ειδικευμένη εργασία κι έτσι της ρίχνει την τιμή.

Τον ίδιο νόμο τον συναντούμε και με άλλη μορφή. Με την ανάπτυξη της παραγωγικής δύναμης της εργασίας επιταχύνεται η συσσώρευση του κεφαλαίου, ακόμη και παρά το σχετικά υψηλό επίπεδο των μισθών. Απ’ αυτό θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει, όπως πραγματικά είχε συμπεράνει ο Άνταμ Σμιθ που στον καιρό του η σύγχρονη βιομηχανία βρισκόταν ακόμα στην παιδική της ηλικία, ότι η επιταχυνόμενη συσσώρευση του κεφαλαίου κάνει τη ζυγαριά να κλίνει υπέρ του εργάτη, εξασφαλίζοντας μια όλο και μεγαλύτερη ζήτηση της δουλειάς του. Ξεκινώνατας από την ίδια αυτή άποψη, πολλοί σύγχρονοι συγγραφείς απορούσαν γιατί ενώ το αγγλικό κεφάλαιο αυξήθηκε, στην τελευταία εικοσαετία, πολύ πιο γρήγορα απ' ό,τι αυξήθηκε ο αγγλικός πληθυσμός, οι μισθοί δεν αυξήθηκαν σημαντικά. Ταυτόχρονα όμως με την πρόοδο της συσσώρευσης συντελείται μια προοδευτική αλλαγή στη σύνθεση του κεφαλαίου. Το μέρος εκείνο του συνολικού κεφαλαίου που αποτελείται από σταθερό κεφάλαιο, από μηχανές, πρώτες ύλες, μέσα παραγωγής σε κάθε δυνατή μορφή, αυξάνεται πιο γρήγορα σε σύγκριση με το άλλο μέρος του κεφαλαίου που ξοδεύεται σε μισθούς ή στην αγορά εργασίας. Ο νόμος αυτός διατυπώθηκε με τρόπο λιγότερο ή περισσότερο ακριβή από τους Μπάρτον, Ρικάρντο, Σισμόντι, από τους καθηγητές Ρίτσαρντ Τζονς, Ράμσεϋ, Σερμπιλιέζ και άλλους.

Έκδοση: Σικάγο, 1913

Αν η αναλογία των δυο αυτών στοιχείων του κεφαλαίου ήταν αρχικά 1 προς 1, με την πρόοδο της βιομηχανίας θα γίνει 5 προς 1 κλπ. Αν από ένα συνολικό κεφάλαιο 600, ξοδεύονται 300 σε εργαλεία, πρώτες ύλες κλπ και 300 σε μισθούς, φτάνει μονάχα να διπλασιαστεί το συνολικό κεφάλαιο για να δημιουργήσει μια ζήτηση για 600 εργάτες αντί για 300. Αν, όμως, από ένα κεφάλαιο 600, ξοδεύονται 500 σε μηχανές, υλικά κλπ και μόνο 100 σε μισθούς, το ίδιο κεφάλαιο πρέπει να αυξηθεί από 600 σε 3.600 για να δημιουργήσει μια ζήτηση για 600 εργάτες όπως έγινε στην πρώτη περίπτωση. Με την πρόοδο της βιομηχανίας, η ζήτηση για εργασία δε συμβαδίζει λοιπόν με τη συσσώρευση του κεφαλαίου. Θα εξακολουθεί ν' αυξάνεται, αλλά σε μια αναλογία που διαρκώς θα ελαττώνεται σε σύγκριση με την αύξηση του κεφαλαίου.

Αυτές οι λίγες παρατηρήσεις αρκούν να δείξουν ότι ολόκληρη η ανάπτυξη της σύγχρονης βιομηχανίας θα πρέπει να κάνει τη ζυγαριά να κλίνει προοδευτικά υπέρ του κεφαλαιοκράτη κι ενάντια στον εργάτη και ότι επομένως η γενική τάση της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής δεν είναι να ανεβάζει αλλά να ρίχνει το μέσο επίπεδο των μισθών ή να πιέζει την αξία της εργασίας περισσότερο ή λιγότερο στο κατώτατο όριό της. Επειδή,όμως είναι τέτοια η τάση των πραγμάτων στο σημερινό σύστημα, μήπως αυτό πάει να πει ότι η εργατική τάξη θα έπρεπε να παραιτηθεί από την αντίστασή της ενάντια στους ληστρικούς σφετερισμούς του κεφαλαίου και να εγκαταλείψει τις προσπάθειές της να επωφεληθεί με τον καλύτερο τρόπο από τις ευνοϊκές περιστάσεις για την πρόσκαιρη καλυτέρεψη της θέσης της; Αν το έκανε αυτό, θα ξέπεφτε στην κατάσταση μιας άμορφης μάζας από αφανισμένους φτωχούς διαβόλους που τίποτα δεν μπορεί να τους σώσει. Πιστεύω να έχω αποδείξει ότι οι αγώνες της εργατικής τάξης για το επίπεδο του μισθού της αποτελούν φαινόμενα αχώριστα από τον όλο μισθωτό σύστημα, ότι στις 99 περιπτώσεις από τις 100 οι προσπάθειές της για το ανέβασμα των μισθών δεν είναι παρά προσπάθειες για τη συγκράτηση της δοσμένης αξίας της εργασίας και ότι η ανάγκη του παζαρέματος της τιμής της με τον καπιταλιστή ενυπάρχει στο γεγονός ότι οι εργάτες είναι υποχρεωμένοι να πουλούν οι ίδιοι τον εαυτό τους σαν εμπόρευμα. Αν υποχωρούσαν άνανδρα στην καθημερινή σύγκρουσή τους με το κεφάλαιο, θ' αποδείχνονταν ανίκανοι να επιχειρήσουν ένα οποιοδήποτε πλατύτατο κίνημα.

Ταυτόχρονα, και ολότελα ανεξάρτητα από τη γενική υποδούλωση της εργασίας που συνδέεται με το μισθωτό σύστημα, η εργατική τάξη δεν θα πρέπει να υπερβάλλει την τελική αποτελεσματικότητα των καθημερινών αυτών αγώνων. Δε θα πρέπει να ξεχνά ότι παλεύει ενάντια στα αποτελέσματα κι όχι ενάντια στις αιτίες αυτών των αποτελεσμάτων, ότι καθυστερεί, βέβαια, την προς τα κάτω κίνηση, δεν αλλάζει όμως την κατεύθυνσή της, ότι χρησιμοποιεί καταπραϋντικά φάρμακα, που όμως δεν γιατρεύουν την αρρώστια. Δε θα πρέπει λοιπόν να κατατρίβεται αποκλειστικά σ'  αυτόν τον αναπόφευκτο μικροπόλεμο, που ξεπηδά διαρκώς από τούς ατέλειωτους σφετερισμούς του κεφαλαίου ή τις διακυμάνσεις στην αγορά. Θα πρέπει η εργατική τάξη να καταλάβει ότι, μαζί με όλες τις αθλιότητες που της επιβάλλει, το σημερινό σύστημα εγκυμονεί ταυτόχρονα και τους υλικούς όρους και τις κοινωνικές μορφές που είναι απαραίτητες για έναν οικονομικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Αντί για το συντηρητικό σύνθημα: "Ένα δίκαιο μεροκάματο για μια δίκαιη εργάσιμη μέρα", θα πρέπει να γράψει στη σημαία της το επαναστατικό σύνθημα: "Κατάργηση του συστήματος της μισθωτής εργασίας".

Ύστερα απ' αυτή τη μεγάλη και, όπως φοβούμαι, κουραστική έκθεση που υποχρεώθηκα να κάνω για να ανταποκριθώ κάπως στο θέμα που συζητιέται, θα ήθελα να κλείσω με την πρόταση να παρθούν οι ακόλουθες αποφάσεις:

Πρώτο. Μια γενική άνοδος του επιπέδου των μισθών θα είχε σαν αποτέλεσμα την πτώση του γενικού ποσοστού κέρδους, χωρίς όμως, για να μιλήσουμε γενικά, να επηρεάσει τις τιμές των εμπορευμάτων.

Δεύτερο. Η γενική τάση της καπιταλιστικής παραγωγής δεν είναι ν' ανεβάζει αλλά να κατεβάζει το μέσο επίπεδο των μισθών.

Τρίτο. Οι εργατικές ενώσεις προσφέρουν καλή υπηρεσία σαν κέντρα αντίστασης ενάντια στους σφετερισμούς του κεφαλαίου. Αποτυχαίνουν μερικά στο σκοπό τους, όταν δεν κάνουν σωστή χρήση της δύναμής τους. Αποτυχαίνουν ολοκληρωτικά στο σκοπό τους όταν περιορίζονται σ' ενα μικροπόλεμο ενάντια στα αποτελέσματα του σημερινού συστήματος, αντί να προσπαθούν ταυτόχρονα να το αλλάξουν, αντί να χρησιμοποιούν τις οργανωμένες δυνάμεις τους σαν ένα μοχλό για την τελική απελευθέρωση της εργατικής τάξης, δηλαδή, για την οριστική κατάργηση του συστήματος της μισθωτής εργασίας.

Εγκώμιο του εγκλήματος

[Το κείμενο που ακολουθεί, γράφτηκε από τον Καρλ Μαρξ κάπου στα 1860 με 1862. Αργότερα ενσωματώθηκε στις "Θεωρίες της υπεραξίας", που αποτελούν σήμερα τον τρίτομο "τέταρτο τόμο" του "Κεφαλαίου". Ο τίτλος του κειμένου στην πρώτη γερμανική έκδοση ήταν "Παρέκβαση (περί παραγωγικής εργασίας)" αλλά έγινε γνωστό με τον τίτλο που χρησιμοποιούμε εδώ, χάρη σε μια μεταγενέστερη γαλλική μετάφραση. Ως πηγή για την αντιγραφή χρησιμοποίησα την 24σέλιδη μπροσούρα των εκδόσεων "Άγρα" (Β' έκδοση, 2005), με μετάφραση και σημειώσεις της Τζένης Μαστοράκη. Αξίζει να σημειώσω ότι η εν λόγω μπροσούρα περιλαμβάνει και μια θαυμάσια εισαγωγή τού Αντρέα Καμιλλέρι, η οποία συνόδευε την αντίστοιχη ιταλική έκδοση. ]

Γραμματόσημα για τα 200 χρόνια από την γέννηση του Καρλ Μαρξ (αριστερά: Γερμανία - δεξιά: Κιργιστάν)

Ο φιλόσοφος παράγει ιδέες, ο ποιητής ποιήματα, ο πάστορας κηρύγματα και ούτω καθ' εξής. Ο εγκληματίας παράγει εγκλήματα. Αν προσέξουμε καλύτερα πώς σχετίζεται αυτός ο τελευταίος κλάδος παραγωγής με το κοινωνικό σύνολο, θ' απαλλαγούμε από πολλές προκαταλήψεις. Ο εγκληματίας δεν παράγει μόνο εγκλήματα, αλλά και το ποινικό δίκαιο και τον καθηγητή που διδάσκει ποινικό δίκαιο και, συνάμα, το αναπόφευκτο σύγγραμμα, με το οποίο αυτός ο ίδιος καθηγητής ρίχνει στη γενική αγορά τις παραδόσεις του εν είδει "εμπορεύματος". Έτσι πολλαπλασιάζεται ο εθνικός πλούτος. Για να μην αναφέρουμε την προσωπική απόλαυση που παρέχει το χειρόγραφο του συγγράμματος στον δημιουργό του, όπως μας λέει ένας πολύ αξιόπιστος μάρτυρας, ο καθηγητής Ρόσερ [1].

Πέραν τούτου, ο εγκληματίας παράγει ολόκληρη την αστυνομία και την ποινική δικονομία, κλητήρες, δικαστές, δήμιους, ενόρκους και λοιπά. Όλοι αυτοί οι ετερόκλητοι επαγγελματικοί κλάδοι, που αποτελούν ισάριθμες κατηγορίες του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας, αναπτύσσουν διάφορες ικανότητες του ανθρώπινου πνεύματος, φτιάχνουν νέες ανάγκες αλλά και νέους τρόπους για την ικανοποίησή τους. Και μόνο τα βασανιστήρια έγιναν αφορμή για τις ευφυέστερες μηχανικές εφευρέσεις, ενώ πλήθος τίμιοι χειρώνακτες απασχολούνται στην παραγωγή των σχετικών εργαλείων.

Ο εγκληματίας παράγει μια εντύπωση, εν μέρει ηθική, εν μέρει τραγική, αναλόγως, κι έτσι προσφέρει μια "υπηρεσία" στη διακίνηση των ηθικών και αισθητικών συγκινήσεων του κοινού. Δεν παράγει μόνο συγγράμματα ποινικού δικαίου, ούτε απλώς τους ποινικούς κώδικες και τους νομοθέτες, παράγει και τέχνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα, ακόμη και τραγωδίες, όπως αποδεικνύουν όχι μόνο η "Ενοχή" του Μύλλνερ [2]  και οι "Ληστές" του Σίλλερ, αλλά και αυτός ο "Οιδίπους" και ο "Ριχάρδος ο Τρίτος". Ο εγκληματίας σπάζει τη μονοτονία και την καθημερινή ασφάλεια της αστικής ζωής. Έτσι την προστατεύει από την τελμάτωση και προκαλεί την ανήσυχη ένταση και την κινητικότητα, χωρίς τις οποίες θα αμβλυνόταν ακόμη και η ορμή του ανταγωνισμού. Δίνει, λοιπόν, ένα κίνητρο στις παραγωγικές δυνάμεις. Το έγκλημα αποσύρει από την αγορά εργασίας ένα τμήμα του περιττού πληθυσμού, οπότε μειώνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργατών, εμποδίζοντας, ως ένα βαθμό, την πτώση του μισθού κάτω από το ελάχιστο όριο, ενώ παράλληλα ο αγώνας εναντίον του εγκλήματος απορροφά ένα άλλο τμήμα του ίδιου πληθυσμού. Άρα, ο εγκληματίας αναδεικνύεται σε μιαν από εκείνες τις φυσικές "εξισορροπήσεις" που αποκαθιστούν το σωστό επίπεδο και ανοίγουν μια ολόκληρη προοπτική "ωφέλιμων κλάδων απασχόλησης".

Οι επενέργειες του εγκλήματος στην εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων θα μπορούσαν να αποδειχθούν ως την τελευταία λεπτομέρεια. Οι κλειδαριές θα είχαν αποκτήσει τη σημερινή τους αρτιότητα, αν δεν υπήρχαν κλέφτες; Η νομισματοκοπία θα έφτανε στην τωρινή της τελειότητα, αν δεν υπήρχαν παραχαράκτες; Το μικροσκόπιο θα έβρισκε ποτέ τρόπο να περάσει στη συνήθη εμπορική σφαίρα (βλ. και Μπάμπατζ [3]), αν δεν γινόταν απάτη στο εμπόριο; Τέλος, η εφαρμοσμένη χημεία δεν οφείλει στη νοθεία των εμπορευμάτων και στην προσπάθεια ανακάλυψής της όσα ακριβώς οφείλει και στον τίμιο παραγωγικό ζήλο; Το έγκλημα επινοεί διαρκώς νέα επιθετικά μέσα για να προσβάλει την ιδιοκτησία, κι έτσι γεννά και νέα αμυντικά μέσα, οπότε επιδρά παραγωγικά στην ανακάλυψη νέων μηχανών - όπως ακριβώς και οι απεργίες. Ας αφήσουμε όμως τη σφαίρα του ιδιωτικού εγκλήματος: Χωρίς εθνικό έγκλημα θα μπορούσε να υπάρξει παγκόσμια αγορά; Θα υπήρχαν έθνη; Άραγε το δέντρο της αμαρτίας δεν είναι, ταυτόχρονα, και δέντρο της γνώσης, από την εποχή του Αδάμ ως σήμερα;

Στο "Μύθο των μελισσών" (1705) ο Μάντεβιλ [4] έχει αποδείξει την παραγωγική δύναμη που διαθέτουν όλα τα πιθανά είδη επαγγελμάτων, αλλά και το γενικό συμπέρασμα όλου αυτού του επιχειρήματος:

Αυτό που ονομάζουμε στον κόσμο μας Κακό, είτε ηθικό είτε φυσικό, είναι η μεγάλη αρχή που μας κάνει κοινωνικά πλάσματα, η σταθερή βάση, η ζωή και το στήριγμα όλων των τεχνών και των ενασχολήσεων ανεξαιρέτως. Και τη στιγμή που θα έπαυε να υπάρχει το Κακό, η κοινωνία θα ήταν καταδικασμένη να φθαρεί, αν όχι να καταποντιστεί αύτανδρη.

Μόνο που, βέβαια, ο Μαντεβιλ ήταν απείρως πιο τολμηρός και έντιμος από τους φιλισταίους απολογητές της αστικής κοινωνίας.


----------------------------------------------------
Σημειώσεις
(1) Roscher, Wilhelm Georg Friedrich (1817-1894): Ιδρυτής της παλαιότερης ιστορικής σχολής της πολιτικής οικονομίας στη Γερμανία.
(2) Müllner, Amandus Gottfried Adolf (1774-1829): Κριτικός και ποιητής.
(3) Babbage, Charles ( 1792-1871 ): Άγγλος μαθηματικός, μηχανικός και οικονομολόγος.
(4) Mandeville, Bernard de (1670-1733): Άγγλος σατιρικός συγγραφέας, γιατρός και οικονομολόγος.

Τα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα

[Σαν σήμερα πριν 75 χρόνια, στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, ιδρύεται στην κατεχόμενη Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, το ΕΑΜ. Έναν χρόνο αργότερα, κυκλοφορεί ένα βιβλιαράκι με τον εύγλωττο τίτλο "Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο", γραμμένο από τον μεγάλο διανοητή Δημήτρη Γληνό. Αντί άλλου επετειακού κειμένου, από εκείνο το μνημειώδες έργο επιλέγω να αντιγράψω εδώ (σε μονοτονικό αλλά τηρώντας πιστά την σύνταξη, τις υπογραμμίσεις και την ορθογραφία τού πρωτοτύπου) το δεύτερο κεφάλαιό του με τίτλο "Οι προδότες και τα τσακάλια". Ξέροντας ότι προκαταλαμβάνω τον αναγνώστη, παραδέχομαι εκ προοιμίου ότι κατά την αντιγραφή δεν μπόρεσα να αποφύγω αλλεπάλληλους νοητικούς παραλληλισμούς με την σημερινή κατάσταση.] 

Όταν ο Χίτλερ επροετοίμαζε στα κρυφά τα εγληματικά του σχέδια για την υποδούλωση των Ευρωπαϊκών λαών, συζητώντας κάποιαν ημέρα μ' ένα φίλο του που τον ερωτούσε με ποιον τρόπο θα νικήσει την εσωτερική αντίσταση των λαών και θα την παραλύσει, είπε με την συνειθισμένη του ξετσιπωσιά: "Σε κάθε τόπο θα βρεθούνε κάμποσα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα, που θα εξυπηρετήσουν πρόθυμα τους σκοπούς μου, γιατί αυτό θα είναι ο μόνος τρόπος για να αναδειχτούν και να πλουτίσουνε στη χώρα τους". Και η πρόβλεψή του αυτή επραγματοποιήθηκε δυστυχώς. Γιατί σ' όλες τις χώρες βρέθηκαν οι διάφοροι Λαβάλ και Κουΐσλιγκ για να προδώσουνε τον τόπο τους. Έτσι και στη δική μας χώρα από την πρώτη στιγμή έτρεξαν κοντά στους καταχτητές τα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα.

Έτρεξαν πρώτα-πρώτα οι Τσολάκογλοι, οι Μπάκοι, οι Γκοτζαμάνηδες, οι Καραμάνοι, στρατηγοί απάτριδες, πολιτικάντηδες, τυχοδιώχτες. Με την πρόφαση να περισώσουνε τάχα κάτι από την καταστροφή, μα στην πραγματικότητα για να εξασφαλίσουν αξιώματα, πρωτοκαθεδρίες, φαγοπότια, ρεμούλες για τον εαυτό τους, τους συγγενείς τους και τους φίλους τους, εδέχθηκαν να κυλιούνται καθημερινά στη λάσπη τής προδοσιάς, να κοψομεσιάζονται, να υποβοηθούνε τη λεηλασία και την ερήμωση της χώρας τους και να δίνουνε πρόσχημα νομιμότητας σ' όλα τα άτιμα κακουργήματα των καταχτητών, να τα κρύβουν από το λαό και να παρουσιάζουν και τον ίδιο το λαό πως αποδέχεται, πως εγκρίνει, πως είναι τάχα ενθουσιασμένος από την εκμηδένισή του και από τη σκλαβιά του. Ένας υπουργός είχε κάποτε την αναισχυντία να πει σε φίλους του που τον ρωτήσανε πώς μένει στην κυβέρνηση αφού ο λαός πεθαίνει στους δρόμους από την πείνα: "Εγώ έχω το αυτοκίνητό μου. Καλά τρώγω και πίνω. Ο λαός, που ήθελε πόλεμο, ας βγάλει τώρα τα μάτια του".

Αλ. Δελμούζος, Δημ. Γληνός, Μ. Τριανταφυλλίδης (1915)

Αυτά λοιπόν τα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα κρύβουν από το λαό όλα τα εγκλήματα των καταχτητών, τους παρουσιάζουν για ευεργέτες τού λαού, τους καίνε λιβανωτό, γιατί τάχα μας έστειλαν δέκα κουτιά γάλα, τη στιγμή που μας απογυμνώνουν από όλα μας τα αγαθά. Αυτοί κρύβουν από το λαό πως η Μακεδονία και η Θράκη κατακυρώθηκαν στους Βούλγαρους φασίστες και ρημάζεται απ' αυτούς, πως την Ήπειρο την προορίζουν για την Ιταλική Αλβανία, πως τα Εφτάνησα και τις Κυκλάδες τις προσαρτήσανε κιόλας οι Ιταλοί.  Αυτοί κρύβουν απ' το λαό τις σφαγές, τις λεηλασίες, την πυρπόληση των χωριών, τις χιλιάδες τους φόνους, τις φυλακίσεις, τις εξορίες, τους σκοτωμούς των ομήρων. Αυτοί συγκεντρώνουν και δεσμεύουνε τα προϊόντα μας για να τα βρίσκουν έτοιμα να τα λεηλατούν οι ξένοι, αυτοί κρύβουν από το λαό πως εμείς χρηματοδοτούμε και τροφοδοτούμε την εκστρατεία τής Λιβύης. Αυτοί ετοιμάζονται να μας επιστρατέψουνε κιόλας, να μας βάλουνε να σκάβουμε δρόμους στο ανατολικό μέτωπο ή κάπου αλλού και να στείλουνε τα παιδιά μας να πεθάνουνε στις παγωμένες ρούσσικες στέππες, πολεμώντας κατά των απελευθερωτών μας.

Γύρω από αυτά τα φιλόδοξα και ιδιοτελή "καθάρματα" -τον τίτλο τον τιμητικό τους τον έδωκε βλέπετε ο ίδιος ο πάτρωνάς τους- οργιάζουνε πάνω στο πτώμα τής δυστυχισμένης Ελλάδος, ρουσφετολογούν, επιδιώκουν αξιώματα, θέσεις και πηγές πλουτισμού ένα πλήθος από άλλα καθάρματα. Πρώτα-πρώτα οι "Γερμανόφιλοι", οι "Ιταλόφιλοι" οι "εκ πεποιθήσεως φασισταί και εθνικοσοσιαλισταί", οι Γιοκαρίνηδες, οι Βλαβιανοί και οι Παμπουκάδες και οι Λοτίτσηδες και οι Τραυλοί, που άμα τους πεις να πάνε, λοιπόν, οι ίδιοι ως εθελοντές στο ρούσσικο μέτωπο για να πολεμήσουνε για "τας πεποιθήσεις των" παθαίνουν αγιάτρευτη μουγκαμάρα. Και γύρω από τους αρχιπροδότες Τσολάκογλους έχουνε συγκροτήσει τις συμμορίες τους τα "τσακάλια", όλοι οι ασυνείδητοι μεγαλοκαρχαρίες των θολών νερών, οι σπεκουλάντηδες, οι μεγαλοεπιχειρηματίες, οι εργολάβοι, οι μεσάζοντες, οι "οικονομικώς συνεργαζόμενοι μετά των αρχών κατοχής". Τα διακόσια δισεκατομμύρια δραχμές που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, δεν εβγήκαν όξω από τον τόπο μας. Είναι εδώ μέσα. Ποιός τα έχει; Πού πήγαν; Μα από τα χέρια αυτών πέρασαν. Μετατράπηκαν σε πολυκατοικίες, σε πλούσια χτήματα, σε βίλλες, σε διαμαντικά, σε μπριλλάντια, σε χρυσές λίρες, σε έπιπλα, σε μπιμπελό, σε γουναρικά, σε χαλιά που σωριάζονται στα σπίτια τους. Ό,τι πουλάει ο καθένας από μας για να φτωχοζήσει, το ρολόι του, το χαλί του, τη βέρα του, το κόσμημα της γυναίκας του, την εικόνα, όλα πέρασαν στα χέρια των τσακαλιών. Αυτοί κάνουν όλες τις μεγάλες βρώμικες επιχειρήσεις σε συνεργασία με υπουργούς και ξένους. Αυτοί είναι οι πραγματικοί δημιουργοί τής μαύρης αγοράς και όχι ο φτωχός μεταπωλητής, που προσπαθεί να ζήσει την οικογένειά του πουλώντας πέντε οκάδες τομάτες ή τρεις οκάδες μαρίδα. Και όμως η κυβέρνηση κυνηγάει ετούτους εδώ τους φτωχούς βιοπαλαιστές, και κανένα, μα κανένα "τσακάλι" δεν ετόλμησε να θίξει. Μα πώς να το θίξει; Είναι κοινοί συμμορίτες μαζί τους και τρώνε κάθε μέρα στα πλούσια τραπέζια τους. Οι προδότες και τα τσακάλια άνοιξαν δρόμο στην ηθική εξαχρείωση. Και ξεφύτρωσαν έτσι όλα τα συχαμερά και βρωμερά σκουλήκια τής ηθικής εξαχρείωσης: οι φραγκολεβαντίνοι και οι ντόπιοι χαφιέδες και καταδότες που επλημμύρισαν τα γραφεία τής Γκεσταπό και των καραμπινιέρων με καταγγελίες και συκοφαντίες εναντίον πλήθους κόσμου. Αυτοί άνοιξαν το δρόμο τής άτιμης προδοσιάς που λυμαίνεται κάθε πολιτεία και κάθε χωριό τής Ελλάδος. Τα εγκληματικά χέρια των ξένων τα οδηγουν άτιμοι χαφιέδες και προδότες για να βρίσκουνε παντού και να χτυπάνε κάθε ¨Ελληνα πατριώτη, για να εκβιάζουνε, για να βασανίζουνε και να εξορίζουνε, να σκοτώνουνε. Αυτοί οι άτιμοι χαφιέδες και προδότες έδωκαν το παράδειγμα της "συνεργασίας" των ελληνικών σωμάτων ασφαλείας με τη Γκεσταπό και τους καραμπινιέρους.

Ο θάνατος του Γληνού στην ΚομΕπ (1/1944)

Και τέλος, αυτοί άνοιξαν το δρόμο για την εκπόρνεψη των γυναικών, που πήρε τέτοια καταπληχτική και αναπάντεχη έχταση στον τόπο μας. Πού είναι τα "πατροπαράδοτα ελληνικά ήθη και έθιμα"; Σε πολιτείες και χωριά τριγυρνάν οι ξένοι στρατιώτες αγκαλιασμένοι με τις γυναίκες μας, τις κόρες μας, τις αδερφάδες μας. Από τα μεγαλόσπιτα που χορεύουν και πίνουν σαμπάνιες και οργιάζουν οι μεταξοφορεμένες κυράδες με ξένους αξιωματικούς, ως τα χωρικά σπίτια που μπαινοβγαίνουνε φανερά οι ξένοι αγαπητικοί. Μπροστά στα μάτια μας είναι ακόμη οι ανάπηροι του πολέμου, με κομμένα χέρια και πόδια, οι τραυματίες, οι σακάτηδες. Ακόμα δεν έβγαλαν τα μαύρα οι χήρες και τα ορφανά τού πολέμου. Κι οι φονιάδες τους γυρίζουν αγκαλιά με τις γυναίκες μας και τις αδερφές μας.

Και έτσι εγέμισαν οι πολιτείες και τα χωριά μας από αρρώστιες αφροδίσιες. Έτσι δώδεκα χρονών κορίτσια είναι γιομάτα σύφιλη. Και κοντά σε όλες τις άλλες πληγές τού εκφυλισμού μπαίνει ακόμα και τούτη εδώ, ο εκφυλισμός από τη σύφιλη!

Και όλ' αυτά τα βλέπουν οι προδότες και τα τσακάλια με ήσυχη συνείδηση και χαρούμενο μάτι και το λένε κιόλας φανερά: "Ας βαστάξει όσο μπορεί ετούτο το πανηγύρι. Εμείς πλουτίζουμε, εμείς καλοπερνάμε. Ευλογημένη η νέα τάξη των πραγμάτων". "Ευλογημένη η νέα τάξη των πραγμάτων", είχε την αναισχυντία να το πει αυτό ο Tσολάκογλου στη θεσσαλία και στην κρήτη, ανάμεσα στα καπνισμένα ερείπια από χωριά και πολιτείες, ανάμεσα στα κουφάρια των χιλιάδων αδικοσκοτωμένων, ανάμεσα στους αποσκελετωμένους από την πείνα πολίτες. Μα τα είπε ωχυρωμένος πίσω από τις γερμανικές ξιφολόγχες και τα πολυβόλα.

Να ιδούμε τι θα πει κι αυτός κι όλοι οι προδότες και τα τσακάλια, όταν οι ξιφολόγχες των ξένων και τα πολυβόλα τους και τα αεροπλάνα τους δεν θα είναι πια στον τόπο μας. Γι' αυτό, λοιπόν, και τούτοι όλοι εύχονται να μείνουνε πάντα εδώ. Η σκλαβιά να γίνει το μόνιμο καθεστώς τής Ελληνικής γης.

Η πηγάδα - 8. Πηγές, βιβλιογραφία, εργογραφία

Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα βρισκόμουν κατηγορούμενος για "ακροδεξιό αναθεωρητισμό", επειδή είπα πως ο Μελιγαλάς δεν αλώθηκε αλλά παραδόθηκε. Για να κατευνάσω τους επικριτές μου, δέχομαι να πάρω πίσω το "παραδόθηκε", υπό την προϋπόθεση ότι κι αυτοί θα βρουν άλλη λέξη για το "αλώθηκε", εφ' όσον εκτιμώ πως δεν μπορούμε να μιλάμε για άλωση από την στιγμή που καμμιά διακοσαριά ταγματασφαλίτες έφυγαν και οι μισοί από τους υπόλοιπους έπαψαν να μάχονται και κλείστηκαν στα σπίτια. Εν πάση περιπτώσει, όμως, το αν μετά ακολούθησαν ή όχι σφαγές ή εκτελέσεις, από τους αντάρτες ή τους χωρικούς, κατ' εντολή ή μη του Άρη και με την παρότρυνση ή την δυσανασχέτηση των άγγλων είναι ολότελα άσχετο με το αν και κατά πόσο μπορούμε να μιλάμε για παράδοση.

Είναι άξιο απορίας το ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κειμένων στο διαδίκτυο αλλά και των βιβλίων (ή απλώς κεφαλαίων σε βιβλία) με λεπτομέρειες για την μάχη του Μελιγαλά, εμφορούνται από τόσο έκδηλο αντικομμουνισμό ώστε βρίθουν αναληθειών, ανακριβειών ή και εξόφθαλμων ψευδών. Για να καταλάβω τι πραγματικά έγινε εκείνες τις μέρες, χρειάστηκε (ή αναγκάστηκα) να διαβάσω, μεταξύ άλλων:

- Ηλία Θεοδωρόπουλου (συνταγματάρχου), "Η πηγάδα του Μελιγαλά", ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2001. Πρόκειται για το βιβλίο που μοιράζει δωρεάν στους "προσκυνητές" ο Σύλλογος Θυμάτων Πηγάδας, με καθαρά προπαγανδιστικό αντικομμουνιστικό περιεχόμενο, τα όποια ενδιαφέροντα σημεία τού οποίου πνίγονται σε αμέτρητα λάθη και ψεύδη.

- Σπύρου Ξιάρχου, "Η αλήθεια για τον Μελιγαλά", ιδιωτική έκδοση, Καλαμάτα 1982. Ο Ξιάρχος πήρε μέρος στην μάχη ως αντάρτης του ΕΛΑΣ αλλά θα προτιμούσα να μη περίμενε 38 ολόκληρα χρόνια για να μιλήσει. Έχω την ακαθόριστη εντύπωση ότι ο χρόνος έχει επιδράσει στις αναμνήσεις του. Αξίζει να σημειώσω και τον ισχυρισμό του ότι αυτά που γράφει "βασίζονται σε γραφτά ντοκουμέντα τα οποία ήρθαν στην κατοχή μου αλλά δεν υπάρχουν σήμερα", χωρίς να διευκρινίζει το γιατί δεν υπάρχουν.

- Ιωάννου Μπουγά, "Ματωμένες μνήμες 1940-1945", εκδόσεις Πελασγός, 2009. Βιβλίο με απροκάλυπτα αντικομμουνιστικό περιεχόμενο, τα "ντοκουμέντα" του οποίου είναι κυρίως προφορικές μαρτυρίες. Ο συγγραφέας προσπαθεί να φανεί αμερόληπτος αλλά το μόνο για το οποίο κατηγορεί την εθνικόφρονα πλευρά είναι η "επιπολαιότητα" που έδειξε μετά την αποχώρηση των γερμανών.

- Χάγκεν Φλάισερ, "Νέα στοιχεία για τη σχέση γερμανικών αρχών κατοχής και ταγμάτων ασφαλείας". Τεκμηριωμένη και αποκαλυπτική δουλειά τού γνωστού καθηγητή, δημοσιευμένη στον όγδοο τόμο (1980-1982) της περιοδικής έκδοσης "Μνήμων", της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού. Από εδώ αντλήθηκαν πολλά από τα στοιχεία περί Ταγμάτων Ασφαλείας τού πρώτου κεφαλαίου αυτής της σειράς.

- Γρηγόρη Κριμπά, "Η εθνική αντίσταση στη Μεσσηνία και τους γύρω νομούς", ιδιωτική έκδοση, Καλαμάτα, 2006. Πολύ σοβαρή προσπάθεια, παρά τις ατέλειές της.

- Τάσου Κωστόπουλου, "Η αυτολογοκριμένη μνήμη", εκδόσεις Φιλίστωρ, 2005. Μια ευσύνοπτη αλλά λίαν ενδιαφέρουσα ματιά στα Τάγματα Ασφαλείας.

- Παναγιώτη Τραϊανού, "Μελιγαλάς 1944... Το μεγάλο ταμπού της μεταπολεμικής μας ιστορίας". Εκτενής αναφορά στον ρόλο που έπαιξαν στον Μελιγαλά (και στον εμφύλιο αλλά και αργότερα) οι βρεττανοί, ο Γεώργιος Παπανδρέου και οι... βενιζελικοί, με έντονο αντιΚΚΕ (όχι όμως αντικομμουνιστικό) χρώμα και τάσεις προς συνωμοσιολογία.

- Ανωνύμου, "Κομμουνιστικά εγκλήματα στην Ελλάδα (ΚΚΕ, ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΔΣΕ, ΟΠΛΑ, ΕΠΟΝ)". Εμετικά αντικομμουνιστικό μακροσκελέστατο κείμενο, με εξόφθαλμα κατασκευασμένα ντοκουμέντα των οποίων γίνεται χρήση και στην περίπτωση Μελιγαλά, είτε αυτούσιων είτε παραλλαγμένων. Προσέξτε με πόση άνεση "στελέχη του ΚΚΕ" ομολογούν απάνθρωπα εγκλήματα.

- Πέτρου Τυπάλδου (συνταγματάρχου), "Η απελευθέρωσις της Ελλάδος και τα μετά ταύτην γεγονότα (Ιούλιος 1944 - Δεκέμβριος 1945)", έκδοση Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού, 1973. Στην σελίδα 63 γίνεται μνεία για 3.500 εκτελεσμένους και σφαγμένους στον Μελιγαλά, με πειστήριο αρχείο της ΔΙΣ.

- Κωνσταντίνου Αντωνίου (συνταγματάρχου χωροφυλακής), "Ιστορία Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής 1833-1967 - τόμος Γ", εκδόσεις Λαδιάς, 1967. Το "εθνοσωτήριο έργο" των Ταγμάτων Ασφαλείας και οι "κομμουνιστικές φρικαλεότητες" στον Μελιγαλά και αλλού, τεκμηριωμένα με "αδιάσειστα" ντοκουμέντα.

- Κώστα Ρουσίτη, "Καλαμάτα, Πύργος, Μελιγαλάς: Η πρώτη πράξη του ελληνικού εμφυλίου". Άλλη μια προσέγγιση στο θέμα, με σαφή αριστερή μεν αντιΚΚΕ δε τοποθέτηση. Ενδιαφέρουσα η μετατόπιση της έναρξης του εμφυλίου προς τα πίσω, κάτι που συνηθίζουν και οι "εθνικόφρονες" στις αναλύσεις τους.

- Χρήστου Τσιντζιλώνη, "Η αλήθεια για τον Μελιγαλά", Ριζοσπάστης, 11/9/2005 και  Τ.Κωστόπουλου - Δ.Τρίμμη ("Ιός"), "Η μαύρη εθνική πηγάδα", Ελευθεροτυπία, 11/9/2005. Δυο πολυδιαβασμένα κείμενα, δημοσιευμένα την ίδια μέρα σε διαφορετικές εφημερίδες, τα οποία αρκούν για να βάλουν κάποιον στο κλίμα.

- Ανωνύμου, "Τάγματα Ασφαλείας και ένοπλες ομάδες". Ιστολογική ανάρτηση, που συγκεντρώνει ενδιαφέροντα στοιχεία αντιγραμμένα από διάφορες πηγές. Μειονέκτημα, η άτακτη και χωρίς σειρά ή οργάνωση παράθεση αυτών των στοιχείων. Εδώ βρίσκεται δημοσιευμένη και η έκθεση "Περί ιστορίας Τάγματος Ασφαλείας Καλαμάτας (Μελιγαλά)", του υποδιοικητή του Τ.Α. Μελιγαλά Παναγιώτη Καζάκου, όπως δημοσιεύθηκε στα "Αρχεία" της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού.


Για να μη πνιγεί κάποιος στον κυκεώνα των παραπάνω πληροφοριών και "πληροφοριών", θα πρέπει να διαθέτει σοβαρό υπόβαθρο. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να έχει υπ' όψη του και μια πλειάδα άλλων βιβλίων, απαραίτητων για να διαμορφώσει σωστά γνώμη. Μεταξύ αυτών των βιβλίων που οπωσδήποτε με έχουν επηρεάσει, βρίσκονται ενδεικτικά:
- Χάγκεν Φλάισερ, "Στέμμα και σβάστικα: η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης", Παπαζήσης, 1986.
- Κρις Γουντχάουζ - Κρίστοφερ Μόνταγκιου, "Το μήλο της έριδος", Εξάντας, 1976.
- Μαρκ Μαζάουερ, "Στην Ελλάδα του Χίτλερ: Η εμπειρία της Κατοχής", Αλεξάνδρεια, 1994.
- Δέσποινας Παπαδημητρίου, "Από τον λαό των νομιμοφρόνων στο έθνος των εθνικοφρόνων", Σαββάλας, 2006.
- Διονύση Χαριτόπουλου, "Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων", Τόπος, 2009.


ΥΓ: Χρωστάω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όσους κατάλαβαν την πολύμηνη τεράστια προσπάθεια που κατέβαλα για να κολυμπήσω σ' όλο αυτό το πέλαγος των αλληλοσυγκρουόμενων και χαλκευμένων πληροφοριών και έδειξαν κατανόηση σε τυχόν λανθασμένα συμπεράσματά μου. Το ίδιο ευχαριστώ δικαιούνται οι δεκάδες σχολιογράφοι που έσπευσαν να συμπληρώσουν, να διορθώσουν ή και να επικρίνουν (γιατί όχι;) τα κείμενά μου.

"Ο πικρός πόλεμος..."

Η Ιστορία είναι χρήσιμη όταν η ανάγνωση γίνεται από την δική μας, την εθνική, σκοπιά και διπλά χρήσιμη όταν γίνεται από την σκοπιά του εχθρού, της "άλλης πλευράς του λόφου".

"14 Ιανουαρίου 1941: Κλεισμένοι σε ένα βρώμικο δωμάτιο, ένα μακάβριο και τρομακτικό θέαμα, εμφανίζεται στα έκπληκτα μάτια μας. Το δωματιάκι είναι γεμάτο από τραυματισμένους ή άρρωστους αιχμαλώτους. Ξαπλωμένα ανάσκελα στο γυμνό πάτωμα, εγκαταλειμμένα και μόνα τους, εκείνα τα ακρωτηριασμένα σώματα κακοποιημένα από τα τραύματα της γάγγραινας κείτονται ανάμεσα στα σκουπίδια, χωρίς καμία βοήθεια, μην μπορώντας να κινηθούν". (Απόσπασμα από το ημερολόγιο του Giovanni Roba, ανθυπολοχαγού του 2ου Τάγματος του 41ου Συντάγματος Πεζικού "Modena").

Το μικρό εδάφιο προέρχεται από το εξόχως διαφωτιστικό βιβλίο του Ιταλού Ιστορικού Giorgio Rizzo με τίτλο "Ο πικρός πόλεμος - Η ελληνοϊταλική σύγκρουση (1940-41)" και καταδεικνύει τη φρίκη του πολέμου. Ο Giorgio Rizzo, ένας ακούραστος και παθιασμένος ερευνητής, φέρνει στην επιφάνεια πολλές άγνωστες πτυχές του πολέμου 1940 – 41 και ντοκουμέντα που προέρχονται τόσο από ελληνικά όσο και από ιταλικά αρχεία.

Ανασύρει από την αχλύ του χρόνου ημερολόγια φασιστών αξιωματούχων και Ιταλών στρατιωτών, μελετά εξονυχιστικά μέρα προς μέρα τα γεγονότα και την κατασκευή των αιτίων που οδήγησαν στην εισβολή, ξεσκεπάζει τις ψευδαισθήσεις της φασιστικής κυβέρνησης για μία εύκολη νίκη συνθέτοντας ένα λεπτομερές χρονολόγιο από την αρχή του πολέμου ως την κατάληψη της Κρήτης. Εστιάζει στους ψυχολογικούς και ηθικούς παράγοντες που επέδρασαν στον πόλεμο αυτό, τα αισθήματα των Ελλήνων και των Ιταλών στρατιωτών.

Όταν ο Malaparte ήρθε στην Αθήνα… 

Κάπου στις 20 Μαρτίου 1940, ο Galeazzo Ciano (υπουργός Εξωτερικών και γαμπρός του Ντούτσε) συνάντησε στη Νεάπολη το διάσημο δημοσιογράφο και λογοτέχνη Curzio Malaparte (*), έναν από τους "πνευματικούς πράκτορες" που εκείνος είχε στρατολογήσει για την προσωπική του κατασκοπία. Του ανέθεσε την αποστολή να πάει στην Αθήνα για να δει μερικούς αξιωματούχους του Γενικού Επιτελείου και της ελληνικής κυβέρνησης και να κάνει αναφορά. Μάλιστα, του προκατέβαλε και τις δαπάνες του ταξιδιού.

Σε μια περίοδο που ο ιταλικός φασισμός θεωρούσε αφορμή για να εκδηλώσει επίθεση κατά της Ελλάδας την μη τήρηση ουδετερότητας, καταγράφεται η εξής προδοσία στις 29 Ιουνίου 1940: Ο υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, ο ναύαρχος Αλέξανδρος Σακελλαρίου, "κάρφωσε" στον ιταλό πρέσβη Grazzi ότι 3 αγγλικά αντιτορπιλικά στάθμευαν στον όρμο της Μονεμβασιάς. Μια πραγματική προδοσία υπέρ της Ιταλίας που κατηγορούσε την Ελλάδα ότι φιλοξενούσε αγγλικά πλοία.

Στις 2-12 Ιουλίου 1940,πάντα σύμφωνα με την έρευνα του Giorgio Rizzo, το φιλοϊταλικό τμήμα του ελληνικού στρατού και της πολιτικής ηγεσίας, με αρχηγό τον υπαρχηγό του Γενικού Επιτελείου στρατηγό Πλατή, προσπάθησε να οδηγήσει την Ελλάδα στο πλευρό του Άξονα. Ο Μεταξάς το σκέφτηκε, συζήτησε το θέμα στο υπουργικό συμβούλιο και έθεσε σε περιορισμό ή κατέστησε "αβλαβείς" τους στρατιωτικούς που το στήριζαν.

Ανησυχούσε μην τυχόν και νικήσει!

Ο Luigi Mondini θυμάται: "Τον ίδιο μήνα του Ιουλίου, ο στρατηγός Κωνσταντίνος Πλατής, πρώτος Υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου, είχε διατυπώσει σοβαρές κριτικές σχετικά με την προετοιμασία του ιταλικού στρατού και την πολιτική κατεύθυνση στην Ελλάδα, που, κατά τη γνώμη του, θα μπορούσε να είναι στο πλευρό του Άξονα. Είχε συλληφθεί αμέσως, είχε δημιουργηθεί μια αναταραχή μεταξύ των αξιωματικών, αλλά τα νερά γρήγορα ηρέμησαν". Παράξενο όντως γεγονός ένας έλληνας επιτελικός αξιωματικός να αγωνιά για την καταλληλότητα της προετοιμασίας εισβολής του ιταλικού στρατού στην χώρα του!

Το σχέδιο εισβολής του ιταλικού στρατού στόχευε στην κατοχή της Θεσπρωτίας (Τσαμουριάς, κατά τα ιταλικά έγγραφα) μέχρι το Μεσολόγγι και τα Ιόνια νησιά. Ας δούμε την αντίδραση του ελληνικού αστικού κόσμου: Στις 25 Σεπτεμβρίου 1940, ο πράκτορας Nebil Dino μεταφέρει 5.000.000 ιταλικές λίρες σε 50 επιταγές για τους "έλληνες φίλους" αλλά αυτοί θέλουν μετρητά σε δραχμές, ιταλικές λιρέτες ή στερλίνες, ενώ σε 10 μέρες ζητά άλλα 5.000.000 καθώς οικονομικοί και πολιτικοί και άλλοι κύκλοι δήλωσαν την υποστήριξη τους στην Ιταλία, αποδεχόμενοι τα χρήματα.

Στις 28 Σεπτεμβρίου 1940, ο άγγλος πρεσβευτής Palairet ενημερώνει το Λονδίνο ότι "ο υπουργός οικονομικών Ανδρέας Αποστολίδης, ο υφυπουργός εξωτερικών Νικόλαος Μαυρουδής και ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού στρατηγός Παπάγος ήταν έτοιμοι, εάν κρινόταν απαραίτητο, να παραχωρήσουν την Ήπειρο στους Ιταλούς".

Το βιβλίο καταγράφει πλήθος επεισοδίων που πρέπει να γίνουν κτήμα του αναγνωστικού κοινού ώστε να ξεπεράσει τους "εθνικούς μύθους" που συστηματικά οικοδόμησε το αστικό κατεστημένο (οικονομικό, πολιτικό, στρατιωτικό), για να ωραιοποιήσει, με το αίμα του λαού, τον προδοτικό του ρόλο και να συγκαλύψει τα ιδιοτελή συμφέροντα του, που το έφερναν να διαπραγματεύεται, ακόμη και υπό τις βροντές των κανονιών, με τον ιταλικό φασισμό και τον γερμανικό ναζισμό.

Το τμήμα του ελληνικού στρατιωτικού κατεστημένου που τα επόμενα χρόνια θα επανδρώσει τις κυβερνήσεις της αισχρής συνεργασίας με τους κατακτητές αλλά και θα μεταστραφεί προς τους άγγλους, ιδιαίτερα όταν αυτοί αποφασίζουν να εκκαθαρίσουν από κάθε δημοκρατικό στοιχείο τις ελληνικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής το 1943, κρατά την εξής στάση στις 28 Οκτωβρίου 1940:

"Σχεδόν όλες οι οδηγίες και τα σχέδια του Γενικού Επιτελείου χαρακτηρίζονταν από ένα πνεύμα τόσο επιφυλακτικό προς τον Ιταλό εχθρό, που είχε γίνει αποδεκτή η εγκατάλειψη του κύριου κορμού της Ηπείρου και η οπισθοχώρηση σε μια πιο ασφαλή γραμμή, πιο νότια και ανατολικά, όλα αυτά, σαφή σημάδια του φόβου απέναντι σε ένα δυνατό εχθρό». Απόψεις που συμμερίζονταν πλήρως ο δικτάτορας Μεταξάς, αλλά που αμφισβήτησε ο στρατηγός Χαράλαμπος Κατσιμήτρος (**), που διοικούσε την 8η Μεραρχία στην Ήπειρο, ο οποίος αντιτάχθηκε σε αυτό το ηττοπαθές σχέδιο και κατόρθωσε να το ακυρώσει".


Οι εκδόσεις Historical Quest μετέφρασαν το βιβλίο του Giorgio Rizzo "Grecia - La Guerra Subdola" (σ.σ.: "Ελλάδα - Ο ύπουλος πόλεμος"), το οποίο έχει ήδη εκδοθεί στην Ιταλία από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών ΙSTLIB του Πορντενόνε. Ο τίτλος που επιλέχθηκε για την ελληνική έκδοση, "Ο πικρός πόλεμος - Η ελληνοϊταλική σύγκρουση (1940-41)" (σ.σ.: 422 σελίδες, 22 ευρώ), ίσως αναδεικνύει μία άλλη πλευρά αυτού του πολυσήμαντου γεγονότος· την πικρία και την αμηχανία που προκάλεσε ο πόλεμος αυτός σε έλληνες και ιταλούς, δύο λαούς με μακροχρόνιους δεσμούς και πολιτισμική συγγένεια. Μέσα από τις σελίδες αναδύονται στιγμές ανθρωπιάς καταγεγραμμένες στα ημερολόγια των πολεμιστών, που δίνουν ένα διαχρονικό μήνυμα ελπίδας όπως αποκαλύπτει το παρακάτω απόσπασμα ημερολογίου του Giovanni Roba, ανθυπολοχαγού του 2ου Τάγματος του 41ου Συντάγματος Πεζικού "Modena":

"12 Ιανουαρίου 1941: Μια νότα συγκίνησης εν μέσω τόσου πόνου. Ένας Έλληνας αξιωματικός, σχεδόν στα κρυφά, μου χαρίζει ένα κομμάτι μπαγιάτικο ψωμί, μερικές ελιές και λίγο τυρί. Είναι το συσσίτιο του για όλη την ημέρα".



(*) Πολυσχιδής αλλ’ αντιφατική προσωπικότητα. Φασίστας από το 1922, απομακρύνεται από το κόμμα το 1930. Απεσταλμένος ιταλικών εφημερίδων στο μέτωπο της Ουκρανίας, αναγνώρισε τη δυναμική του σοβιετικού καθεστώτος και του Κόκκινου Στρατού. Ο Γκέμπελς διέταξε την ανάκληση του. Προϊόν της εμπειρίας του, το αριστουργηματικό βιβλίο του, «Οι πηγές του Βόλγα». Μετά τον πόλεμο μεταστρέφεται πλήρως και προσχωρεί στο Ιταλικό Κ.Κ. Ένα χρόνο πριν τον θάνατο του, το 1957, επιστρέφει στον Καθολικισμό.

(**) Ο στρατηγός που συνέβαλε όσο ελάχιστοι στη συγκράτηση του αλβανικού μετώπου στον Καλαμά. Δυστυχώς έγινε υπουργός Εργασίας της δοσίλογης κυβέρνησης Τσολάκογλου για 5 μήνες και καταδικάστηκε από δικαστήριο δοσιλόγων σε φυλάκιση 5,5 ετών.

[Κείμενο: Αρτέμης Ψαρομηλίγκος - Από τον ιστοτόπο "Ημεροδρόμος"]

"Μαπούτσε"

Ο Καρύλ Φερέ αποτελεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μορφή τής σύγχρονης λογοτεχνίας. Αν και ο ίδιος έχει καταγωγή από την Καέν τής Γαλλίας, στα 46 του χρόνια δικαιούται όσο λίγοι τον χαρακτηρισμό "πολίτης τού κόσμου". Δεν είναι μόνο το ότι ήδη έχει ταξιδέψει στις περισσότερες χώρες τού κόσμου. Κυρίως, είναι το ότι η δράση των έργων του τοποθετείται σε διάφορες χώρες και είναι εμπνευσμένη από την προσωπική επαφή του μ' αυτές.

Φυσικά, έναν τέτοιο "πολίτη τού κόσμου" δεν θα μπορούσε να τον αφησει αδιάφορο η Αργεντινή. Το "Μαπούτσε" είναι κάτι παραπάνω από ένα μυθιστόρημα: είναι ένα βιβλίο για την Αργεντινή. Για τους ιθαγενείς Μαπούτσε τής πάμπας, απ' όπου τους εξεδίωξαν δια πυρός και σιδήρου οι λευκοί, προκειμένου να αρπάξουν την γη τους. Για την στρατιωτική χούντα των Βιντέλα και σία, η οποία βύθισε την χώρα σε ένα μεσαιωνικό σκοτάδι επί χρόνια. Για τα θύματα αυτής της χούντας και, πάνω απ' όλα, για τα αμέτρητα παιδιά που αρπάχτηκαν από τις αγκαλιές των μανάδων τους για να δοθούν (ή να πουληθούν) σε άτεκνα ζευγάρια "εθνικοφρόνων". Για την οικονομική κατάρρευση της χώρας στα τέλη του προηγούμενου αιώνα και για την φτώχεια που ακόμη και σήμερα (παρά τα όσα διατείνονται πολλοί κοντόφθαλμοι ή τυφλοί αναλυτές και πολιτικοί) βασανίζει τον λαό της.

Το "Μαπούτσε" δεν είναι εύκολο βιβλίο. Όχι λόγω του όγκου των 475 σελίδων του. Δεν είναι εύκολο βιβλίο επειδή η ανάγνωσή του κάνει το στομάχι τού αναγνώστη να σφίγγεται. Συχνά ο πόνος γίνεται τόσο έντονος ώστε το αφήνεις από τα χέρια σου για να πάρεις μια ανάσα, να συνέλθεις. Ο Φερέ δεν χαϊδεύει τ' αφτιά κι αυτό το καταλαβαίνεις από τις πρώτες σελίδες, όπου στρατιωτικοί πετούν στην ζούγκλα τού Αμαζονίου από ένα ελικόπτερο τον ακόμη ζωντανό κρατούμενό τους. Είναι η κοινή πρακτική που ακολουθεί το στρατιωτικό καθεστώς για να εξαφανίσει τους αντιπάλους του.

Παρ' ότι οι 475 σελίδες δεν είναι και λίγες, όταν ολοκληρώσεις το διάβασμά τους δεν μπορείς να μη θαυμάσεις τον τρόπο με τον οποίο ο Φερέ χώρεσε σε ένα μυθιστόρημα όλα όσα ταλαιπώρησαν -και ταλαιπωρούν ακόμη- τον λαό τής Αργεντινής τα τελευταία 30 χρόνια. Πρωταγωνιστές τής ιστορίας είναι το αταίριαστο δίδυμο της Ζανά και του Ρουμπέν. Εκείνη είναι μια Μαπούτσε, η οποία επιβίωσε ως πόρνη τα χρόνια τής μεγάλης πείνας και τώρα πια είναι μια γλύπτρια που σιχαίνεται την κοινωνία. Εκείνος είναι ιδιωτικός ντετέκτιβ, ο οποίος είδε την χούντα να δολοφονεί τους γονείς του και να αρπάζει την μικρότερη αδελφή του. Όταν η Ζανά αποφασίζει να ψάξει τα ίχνη ενός εξαφανισμένου τραβεστί φίλου της, τα βήματά τους συναντιούνται. Αυτή η συνάντηση θα γίνει αφορμή να ανοίξει το καπάκι τού βόθρου τής Ιστορίας, όπου βυθίζονται μαζί, παρασέρνοντας και τον αναγνώστη.

Το "Μαπούτσε" δεν θα το διαβάσετε σε ένα πρωί. Θα σας πάρει χρόνο γιατί σίγουρα θα το διαβάσετε σε δόσεις. Ίσως, μάλιστα, να νοιώσετε εκείνο το περίεργο συναίσθημα εσωτερικής σύγκρουσης, το οποίο χαρακτηρίζει τα πραγματικά σημαντικά βιβλία: ενώ αδημονείτε γαι την συνέχεια, ένα αδιόρατο σφίξιμο σας αποτρέπει από το να συνεχίσετε την ανάγνωση. Όμως, το σίγουρο είναι πως, όταν ολοκληρώσετε την ανάγνωση, θα έχετε την απόλυτη βεβαιότητα ότι διαβάσατε ένα από τα σημαντικώτερα μυθιστορήματα τής σύγχρονης παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Το "Μαπούτσε" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα, σε μια προσεγμένη -όπως κάνει σχεδόν πάντα η Άγρα- πολυτονική έκδοση, στην όχι και τόσο προσιτή τιμή των 19,50 ευρώ (μείον 10% στα καλά βιβλιοπωλεία). Αδιαφορήστε για την τιμή. Άλλωστε, σ' αυτή την ζωή, όλα τα καλά πράγματα κοστίζουν κάτι παραπάνω.

Διακοπές!

Επί τέλους, έφτασε εκείνη η ευλογημένη αυγουστιάτικη ημέρα κατά την οποία αρχίζουν οι διακοπές! Η ημέρα που φορτώνεις στο αυτοκίνητο ό,τι σάντζαλο και μάντζαλο εκτιμά ως "απαραίτητο" η συμβία σου (παλιότερα φόρτωνες και το κλουβί με το καναρίνι, οπότε μην έχεις παράπονο) και αναχωρείς για τόπον αναψύξεως "παρά θιν' αλός". Σίγουρα, δεν ξέχασες τα πολύ βασικά: μαγιώ (ή μπανιερά, που λένε οι παλιοί), πετσετες, ανθηλιακά (ή "αντηλιακά", που λένε οι αγράμματοι), αλλαξιές εσω- και εξω-, ψάθα για την παραλία, ψάθες για τον ήλιο κλπ. Ο καυγάς, όμως, είναι μήπως ξέχασες τα λιγώτερο βασικά: καφέ (βασικώτερο των βασικών!), εντομοαπωθητικά για τα κουνούπια, φενιστίλ για τα τσιμπήματα των κουνουπιών που δεν συγκινούνται από τα εντομοαπωθητικά, σπαστές καρεκλίτσες για την "θιν' αλός", σαμπουάν, νυχοκόπτη, ψαλιδάκι για τις παρονυχίδες, λάπτοπ (καθ' όσον δεν διαθέτεις άι-φον, άι-παντ ή άι-στατσακίδια γενικώς) κλπ. Μόλις σιγουρευτείς, λοιπόν, ότι φόρτωσες όλα τα λιγώτερο ή περισσότερο βασικά, ξεκινάς.

Φυσικά, πριν ξεκινήσεις, έχεις φροντίσει να φορτώσεις και τα βιβλία που θα σου κρατήσουν παρέα στις διακοπές σου. Η επιλογή είναι δύσκολη, μιας και πρέπει να πάρεις βιβλία δυο λογιών: αφ' ενός μεν πρέπει να πάρεις κάποια από τα βαρειά βιβλία που ήθελες να διαβάσεις τον χειμώνα αλλά δεν εύρισκες τον χρόνο για να το κάνεις, εφ' ετέρου δε πρέπει να πάρεις και κάτι πιο ελαφρύ για τις ώρες τής χαλάρωσης. Κάπως έτσι, λοιπόν, καταλήγεις να φορτώσεις κάτι σαν αυτά:

Ντέηβιντ Αμπουλάφια, "Η μεγάλη θάλασσα - Οι περιπέτειες των λαών της Μεσογείου" (Ψυχογιός, σελ. 818, 29,00 €). Για περισσότερα από 3000 χρόνια, η Μεσόγειος υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα του παγκόσμιου πολιτισμού. Από την εποχή της Τροίας μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, η ανθρώπινη δράση στην περιοχή της Μεσογείου έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της παγκόσμιας ιστορίας. "Η μεγάλη θάλασσα" του Ντέιβιντ Αμπουλάφια είναι η πρώτη πλήρης ιστορική μελέτη για τη διαχρονική περιπέτεια των λαών της Μεσογείου από την εποχή της ανέγερσης του μυστηριώδους ναού στη Μάλτα γύρω στα 3500 π.Χ. μέχρι και την πρόσφατη, εκ νέου επινόηση των μεσογειακών ακτών ως τουριστικού προορισμού. Ο Αμπουλάφια περιγράφει εκείνες τις πόλεις οι οποίες άσκησαν ιδιαίτερη επίδραση ή ταυτίστηκαν με συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους - πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια, η Βενετία και η Θεσσαλονίκη. Αποδίδει την ακμή τους στην ικανότητά τους να γίνονται κέντρα συνύπαρξης πολλών διαφορετικών λαών, θρησκευμάτων και εθνικών ταυτοτήτων. Επιπλέον, παρουσιάζει την ιστορία συγκεκριμένων πληθυσμών καθώς και προσωπικοτήτων οι οποίες προσδίδουν ζωντάνια και αμεσότητα στις ευρύτερες εξελίξεις που αναφέρονται στο βιβλίο - π.χ. οι Μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι προσκυνητές που κατευθύνονταν ανατολικά ξεκινώντας από την Ισπανία του 12ου αιώνα, βασιλείς της Σικελίας, Οθωμανοί σουλτάνοι και ναύαρχοι από τη Βρετανία, τη Γαλλία, την τσαρική Ρωσία. "Η μεγάλη θάλασσα" απλώνεται σε όλη την ιδιόμορφη έκταση της Μεσογείου, από το Γιβραλτάρ μέχρι τη Συρία, από τη Γένοβα μέχρι την Τυνησία, δίνοντας έμφαση στη σύγκρουση και την αντίθεση, εθνική, γλωσσική, θρησκευτική και πολιτική. Έτσι, χαρτογραφεί τον τρόπο με τον οποίο η Μεσόγειος έγινε "πιθανόν ο πιο κατάλληλος χώρος για αλληλεπίδραση πολιτισμών και λαών σε ολόκληρο τον πλανήτη".

Ζαν-Μισέλ Γκενασσιά, "Η λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων" (Πόλις, σελ. 709, 22,00 €). Το 1959 ο Μισέλ Μαρινί είναι δώδεκα ετών. Είναι η εποχή του ροκ-εν-ρολ και του Πολέμου της Αλγερίας. Ο ίδιος είναι ερασιτέχνης φωτογράφος, μανιώδης αναγνώστης και θαμώνας τού "Balto", ενός μπιστρό στη λεωφόρο Ντανφέρ-Ροσρώ, όπου συναντιέται με τους φίλους του για να παίξουν ποδοσφαιράκι. Στην πίσω αίθουσα του μπιστρό θα γνωρίσει τον Ίγκορ, τον Λεονίντ, τον Σάσα, τον Ίμρε και την υπόλοιπη παρέα, πολιτικούς πρόσφυγες από τις κομμουνιστικές χώρες. Οι άνθρωποι αυτοί εγκατέλειψαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τις οικογένειές τους, πρόδωσαν τα ιδανικά και τα πιστεύω τους. Συναντήθηκαν στο Παρίσι, στη Λέσχη σκακιστών που φιλοξενεί η πίσω αίθουσα του "Balto", όπου συχνάζουν επίσης ο Ζοσέφ Κεσέλ και ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ. Επιπλέον, τους δένει ένα φοβερό μυστικό, που ο Μισέλ τελικά θα το ανακαλύψει. Η γνωριμία με τα μέλη της Λέσχης θα αλλάξει για πάντα τη ζωή του αγοριού. Γιατί είναι όλοι τους αθεράπευτα αισιόδοξοι. Πορτραίτο μιας γενιάς, λεπτομερής αναπαράσταση μιας εποχής, γλυκόπικρο χρονικό μιας εφηβείας... Ο Ζαν-Μισέλ Γκενασσιά γράφει ένα μυθιστόρημα που εντυπωσιάζει τόσο με την ευρύτητα του θέματος που πραγματεύεται όσο και με την αυθεντικότητα που αναδίδεται από τις σελίδες του.

Χανς Φαλλάντα, "Ο πότης" (Κίχλη, σελ. 424, 18,80 €). Δεκαετία του '30. Ο Έρβιν και η Μάγδα Ζόμερ ζουν μια ήσυχη, ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή. Όλα όμως ανατρέπονται, όταν η επιχείρησή τους παίρνει την κάτω βόλτα, μετά την αποχώρηση της δραστήριας και δυναμικής Μάγδας. Η δυσμενής αυτή εξέλιξη κλονίζει τον γάμο τους συθέμελα και τελικά συνθλίβει τον Έρβιν, ο οποίος γυρίζει την πλάτη στην πραγματικότητα και καταφεύγει στο ποτό. Το αλκοόλ αμβλύνει ένα αίσθημα αδυναμίας που τον κατέτρυχε ανέκαθεν, του προσφέρει διαφυγή από την πεζή, απονεκρωμένη καθημερινότητα, που ασφυκτιά μέσα σ' ένα σύστημα άτεγκτων γερμανικών κανόνων, και του αποκαλύπτει την απόλαυση που μπορεί να προσφέρει το ανοιξιάτικο ξύπνημα της φύσης αλλά και της καταπιεσμένης του σεξουαλικότητας. Παρασυρμένος από τη μέθη που του προκαλεί η ανακάλυψη πρωτόγνωρων εμπειριών, παραπαίοντας ανάμεσα στην ενοχή που συνεπάγεται η απώλεια της αστικής αξιοπρέπειας και στην ηδονή που νιώθει τσαλαπατώντας την, αποξενώνεται από το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον· έρμαιο πλέον ενός ανεξέλεγκτου αλκοολισμού, θύμα των ανθρώπων του υποκόσμου που συναναστρέφεται, συλλαμβάνεται λόγω παραβατικής συμπεριφοράς και φυλακίζεται σε άσυλο. Περιγράφοντας τις ψυχικές μεταπτώσεις του ήρωα, ο συγγραφέας σκηνοθετεί με δεξιοτεχνία τη συνάντηση του τραγικού με το κωμικό, με φόντο το ζοφερό άσυλο, μικρογραφία μιας κοινωνίας που βυθίζεται στη φρίκη του Ναζισμού.

Κυριάκος Σιμόπουλος, "Ξενοκρατία, μισελληνισμός και υποτέλεια" (Στάχυ, σελ. 672, 30,43 €). Η ιστορία γράφεται πάντοτε από τους νικητές ή από τις κυρίαρχες τάξεις, που "τα μεν ηδέα καλά νομίζουσι, τα δε ξυμφέροντα δίκαια", όπως διδάσκει ο Θουκυδίδης. Βρίθει από μυθεύματα η ελληνική ιστορία. Όχι γιατί οι ιστορικοί είναι ψευδολόγοι ή παραχαράκτες αλλά επειδή η αλήθεια είναι συνήθως θαμμένη κάτω από επιχωματώσεις αιώνων. Επικίνδυνη, άλλωστε, η ιστορική αλήθεια. Αποκρύπτεται επιμελώς πίσω από πολιτικές ιδιοτέλειες και ιδεολογικά προσωπεία. Και συχνά, με τη μυστική, ερήμην των λαών, διπλωματία χάνονται τα ίχνη της στα χρονοντούλαπα και τις εφτασφράγιστες καταπακτές. Καταχωνιάζονται, εξαφανίζονται ή παραποιούνται τεκμήρια για να καλυφθούν ανομίες, προδοσίες και ατιμωτικές συναλλαγές κρατών και αξιωματούχων. Οι νεοέλληνες τρέφονται με ψεύδη από γενιά σε γενιά. Ψεύδη εθνικά και παιδαγωγικά, ψεύδη ιδεολογικά και παρηγορητικά. Ψεύδη που ταυτίζονται με συμφέροντα της άρχουσας ομάδας και των ξένων προστατών ή συνενόχων της, ψεύδη που βαυκαλίζουν τις επιθυμίες, τις αθεμελίωτες βεβαιότητες και τις κενοδοξίες του λαού. Ψεύδη πασίγνωστα και κατάφωρα, ψεύδη επίχρυσα και ψιμυθιωμένα. Ψεύδη που ευδοκιμούν στους χερσότοπους της πλάνης και της άγνοιας, ψεύδη αυτοφυή και ψεύδη εισαγόμενα, ψεύδη προαιώνια και διαστρεβλώσεις χθεσινών νωπών γεγονότων. Ψεύδη που βαφτίζονται επιχειρήματα, ψεύδη που γίνονται συνθήματα -"λόγια παχειά" κι "ασκιά μ' αγέρα", "κούφια καρύδια" και "λιθάρια στον τουρβά", όπως έλεγε ο Μακρυγιάννης. Ψεύδη ατιμώρητα, ψεύδη επιβραβευμένα με ανδριάντες, ονομασίες οδών, τιμές και διακρίσεις. Για "μεγάλους άνδρες", για "φιλέλληνες", "σύμμαχους" και "ευεργέτες". Ποιοι οι μεγάλοι άνδρες, οι φιλέλληνες, οι σύμμαχοι, οι ευεργέτες; Πού η αλήθεια, πού η απάτη; Εδώ τα εξωραϊστικά μυθεύματα και οι αγιογραφίες των ισχυρών της εξουσίας, εκεί τα μεγαλυνάρια για τους εχθρούς του ελληνισμού και τους φαύλους. Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου επιχειρεί μια ανίχνευση στον σκοτεινό δρυμό της ελληνικής ιστορίας. Από τη ρωμαιοκρατία ως τη φραγκοκρατία, την τουρκοκρατία και τον λεγόμενο ελεύθερο εθνικό βίο. Για την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας που δύσκολα διαπερνά το φράγμα των ιερών και ανίερων μύθων. Το ψεύδος, έγραφε ο Μαξίμ Γκόρκυ, είναι η θρησκεία των σκλάβων και των αφεντικών, η αλήθεια ο Θεός των ελεύθερων ανθρώπων.


Μετά από όλα αυτά (αλλά και πολλά άλλα ακόμη, όπως π.χ. καινούργιο Μαρή από την Άγρα, καινούργιο Νέσμπο από το Μεταίχμιο, καινούργια Κληβς από τον Κλειδάριθμο αλλά και καινούργιο Μονταλμπάν από τον Πάπυρο), αναχωρείς και ανανεώνεις το ραντεβού σου με το ιστολόγιο για τον Σεπτέμβρη. Όμως, ενδόμυχα ξέρεις ότι δεν μπορείς να λείψεις τόσο πολύ και ότι θα υποκύψεις στοιν πειρασμό να δημοσιεύσεις ενδιάμεσα κάποια κείμενα αφού, όσο κι αν θες να παραστήσεις τα θερινά σινεμά δίνοντας "ραντεβού τον Σεπτέμβρη", η ζωή συνεχίζεται...

Καλά μπάνια!

Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμεπντροπ: Βιβλιογραφία - Εργογραφία

Τον περασμένο μήνα αφιερώσαμε 18 σημειώματα στο περίφημο Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, εξετάζοντας ενδελεχέστατα τις συνθήκες οι οποίες οδήγησαν στην υπογραφή του. Φαίνεται πως πολλά από τα στοιχεία που παρατέθηκαν, ήσαν άγνωστα σε πολλούς αναγνώστες, μερικοί από τους οποίους ενδιαφέρθηκαν να μάθουν περισσότερα. Παράλληλα, κάποιοι άλλοι αναγνώστες ζήτησαν πρόσβαση σε πηγές, ασκώντας το δικαίωμα και την υποχρέωση κάθε σοβαρού αναγνώστη. Έτσι, αντί για την συνηθισμένη κυριακάτικη βιβλιοπαρουσίαση, το σημερινό σημείωμα θα συμπληρώσει εκείνη την σειρά με βιβλιογραφία-εργογραφία.

Ένα από τα πιο εύληπτα ολοκληρωμένα έργα για τον Β' Π.Π. είναι το φιλόδοξο "Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945: τα κυριότερα γεγονότα της μεγαλύτερης αναμέτρησης στην ιστορία", το οποίο κυκλοφόρησε το 2009 στην Ισπανία από την Centro Editor. Πρόκειται για συλλογικό έργο το οποίο μπορεί να φέρει έντονα τα χαρακτηριστικά τής αστικής ιστοριογραφίας αλλά είναι εντυπωσιακό σε απλότητα, σαφήνεια και περιεκτικότητα, ενώ προσφέρει άφθονο εποπτικό υλικό. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε την ίδια εποχή από την "Καθημερινή", σε 30 τομίδια των 144 σελίδων, τα οποία συνοδεύονταν κι από ισάριθμους σύμπηκτους δίσκους (cd). Στην σειρά που δημοσιεύθηκε εδώ, χρησιμοποιήθηκε υλικό από τον πρώτο τόμο του έργου.

Σημαντική βοήθεια στην ανάλυση των γεγονότων πήρα από το κλασσικό -και πάντοτε αμείωτης αξίας- έργο "Β' Παγκόσμιος Πόλεμος 1939-1945", το οποίο εκδόθηκε από το υπουργείο αμύνης τής ΕΣΣΔ. Εδώ χρησιμοποίησα την ιστορική τρίτομη έκδοση της "Κυψέλης" του 1959, η οποία είναι εμπλουτισμένη με ένθετους αναδιπλούμενους έγχρωμους χάρτες, πράγμα εξαιρετικά πρωτοποριακό για εκείνη την εποχή. Το έργο κυκλοφόρησε αργότερα και σε έναν τόμο (προφανώς συντομευμένο) από την "εκδόσεις 20ος αιώνας". Εδώ χρησιμοποίησα στοιχεία από τον πρώτο τόμο της "Κυψέλης". Αναζητείστε το έργο στα παλαιοβιβλιοπωλεία και, αν το βρείτε, μη διαστάσετε να το αποκτήσετε. Δεν θα μετανοιώσετε.

Τα βιβλία τού Ίαν Κέρσω "Χίτλερ 1889-1936: Ύβρις" και "Χίτλερ 1936-1945: Νέμεσις" συνιστούν απαραίτητο εργαλείο για κάθε μελετητή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Με τις συνολικά 2.100 σελίδες τους, ο Κέρσω κλείνει οριστικά την όρεξη σε όποιον θα ήθελε να ασχοληθεί με την βιογραφία τού Χίτλερ. Τί άλλο θα μπορούσε να γράψει κανείς; Η αναμφισβήτητη αξία τής δουλειάς τού Κέρσω υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι σχεδόν το ένα τρίτο του όγκου της αποτελεί σημειώσεις, παραπομπές και ερμηνευτικά σχόλια. Η Ύβρις φτάνει μέχρι την εισβολή στην Ρηνανία και μετά δίνει την σκυτάλη στην Νέμεσι, οπότε στην σειρά χρησιμοποίησα στοιχεία και από τα δυο βιβλία. Κυκλοφορούν από τις εκδόσεις "Scripta".

Δευτερευόντως, χρησιμοποίησα μερικές ενδιαφέρουσες σημειώσεις που είχα κρατήσει από τρία άλλα βιβλία, στα οποία έχουμε ήδη αναφερθεί από τούτη τη γωνιά. Πρόκειται για το "Οι πόλεμοι της μνήμης" του Χάκεν Φλάισερ, το "Το Ολίσθημα του Τσόρτσιλ" του Άντονυ Ρότζερς και "Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος" του Μάικλ Χάουαρντ.

Τέλος, πολύτιμο υλικό βρήκα στο διαδίκτυο, το οποίο παραμένει προσβάσιμο στον καθένα. Ψάξτε το. Για παράδειγμα, βρείτε λεπτομέρειες για την Αγγλογερμανική Ναυτική Συμφωνία στο σχετικό λήμμα τής Wikipedia (στα αγγλικά) και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την μυστική συμφωνία Τσώρτσιλ-Στάλιν στο αντίστοιχο λήμμα τής Metapedia (επίσης στα αγγλικά).


Υστερόγραφο: Τα ιστορικά γεγονότα είναι δεδομένα και σήμερα είναι πολύ δύσκολη η παραχάραξη ή η πλαστογράφησή τους. Θέλω να πω πως όλοι τα ίδια πράγματα μαθαίνουμε. Το πρόβλημα είναι πώς τα αναλύει κάποιος και σε ποια συμπεράσματα καταλήγει. Υπ' αυτή την έννοια, υπάρχουν δεκάδες άλλα βιβλία που έχω διαβάσει και επηρέασαν την σκέψη μου παρ' ότι μπορεί να είχαν ελάχιστη ή μηδαμινή σχέση με το θέμα που ανέπτυξα. Ελπίζω ότι δεν μου καταλογίσετε αβελτηρία επειδή δεν μπορώ να τα αναφέρω εδώ...

"Αστραπές"

Για όποιον θέλει να μάθει λεπτομέρειες περί της τεράστιας προσωπικότητας που λεγόταν Νίκολα Τέσλα, υπάρχουν πολλά και αξιόλογα διαθέσιμα βιβλία. Ενδεικτικά, αναφέρω το "Νίκολα Τέσλα, ο προφήτης του 21ου αιώνα" (του Γιώργου Στάμκου, από τις εκδόσεις Αρχέτυπο) και το "Οι εφευρέσεις μου - Η παράξενη αυτοβιογραφία του Νίκολα Τέσλα" (σε επιμέλεια Γιώργου Στάμκου, από τις εκδόσεις Άγνωστο).

Σε όλους τους άλλους, οι οποίοι κάπου έχουν ακούσει το όνομα του Τέσλα και θα ήθελαν απλώς να πάρουν μια γενική ιδέα για το τι πράμα ήταν αυτός ο παράξενος σέρβος (γενημμένος στην Κροατία), έχω να συστήσω ολόθερμα την μυθιστορηματική βιογραφία που έγραψε γι' αυτόν ο γάλλος συγγραφέας Ζαν Εκνόζ με τίτλο "Αστραπές".

Πρόκειται για μια ανάλαφρα γραμμένη βιογραφία (πράγμα κάθε άλλο παρά συνηθισμένο), η οποία είναι τόσο πολύ μυθιστορηματική ώστε δεν συναντάμε πουθενά το όνομα του βιογραφούμενου! Πράγματι, ο Εκνόζ αποφεύγει κάθε αναφορά στο όνομα του Νίκολα Τέσλα και βαφτίζει τον πρωταγωνιστή του Γκρέγκορ. Προφανώς, αυτή η επιλογή επιτρέπει στον συγγραφέα μεγαλύτερη ευχέρεια χειρισμών. Όμως, όλα τα άλλα πρόσωπα της ιστορίας είναι πραγματικά: ο Έντισον, ο Γουέστινχαουζ, ο Μόργκαν, ο Μαρκόνι... Όλοι όσοι φρόντισαν να πλουτίσουν από τις εκπληκτικές ιδέες τού Τέσλα, αφήνοντας τον μεγάλο εφευρέτη και οραματιστή να πεθάνει στην ψάθα (σχεδόν κυριολεκτικά), είναι εδώ.

Παρά το ανάλαφρο στυλ, οι "Αστραπές" ξεχειλίζουν από το πνεύμα και τις ιδέες τού Τέσλα. Και δεν είναι μόνο οι ιδέες και οι εφευρέσεις που ξέρουμε, όπως π.χ. το εναλλασσόμενο ρεύμα (που το εκμεταλλεύτηκε ο Γουέστινχαουζ) ή ο τηλέγραφος (που έκλεψε ο Μαρκόνι). Είναι, κυρίως, αυτά που δεν ξέρουμε και που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Όπως, για παράδειγμα, τα αστρικά ραδιοκύματα που συνέλαβε ο Τέσλα και που χρειάστηκε να περάσουν τρεις δεκαετίες για να αποδειχτεί η ύπαρξή τους. Ή, όπως η ιδέα του για δωρεάν ασύρματη ενέργεια, η οποία τροφοδοτεί συνομωσιολογικές αναλύσεις ακόμη και σήμερα, σχεδόν έναν αιώνα αργότερα.

Ο Εκνόζ έχει τον τρόπο να μας αιχμαλωτίσει, μη επιτρέποντάς μας να αφήσουμε το βιβλίο πριν το τελειώσουμε. Κάτι που συμβαίνει εύκολα, μιας κι οι κάπου 140 σελίδες καθαρού κειμένου διαβάζονται με μεγάλη ταχύτητα και με ανάλογη ευχαρίστηση. Στην απόλαυση βοηθάει η ρέουσα μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις στην τιμή των 14 ευρώ (μείον 10% στα καλά βιβλιοπωλεία). Αν και θα μπορούσε να είναι λίγο φτηνότερο, μη διστάσετε.


Υστερόγραφο
Γέλασα -και οργίστηκα- με την αδυναμία τού εκδότη να καταλήξει πώς προφέρεται στα ελληνικά το όνομα του συγγραφέα. Στο εξώφυλλο του -παλιότερου- βιβλίου "Οι ψηλές ξανθιές" διαβάζουμε "ΖΑΝ ΕΣΕΝΟΖ". Στις "Αστραπές" προτιμήθηκε η γαλλική γραφή "Jean Echenoz" αλλά στο οπισθόφυλλο γίνεται λόγος για "Ζαν Εσνόζ". Κι όμως, δεν ηταν δύσκολο να αναζητηθεί στο διαδίκτυο μια βιντεοσκοπημένη συνέντευξη του συγγραφέα, για να ακούσουμε πεντακάθαρα να αποκαλείται "Ζαν Εκνόζ"... Λίγο περισσότερος σεβασμός στον αναγνώστη δεν θα έβλαπτε.

"Μετάξι"

Ανάμεσα στα βιβλία που είχα δηλώσει πως θα διάβαζα κατά τις πασχαλινές αργίες ("Λέω να διαβάσω..."), ήταν και η νουβέλλα "Μετάξι", η οποία έκανε γνωστό το όνομα του Αλεσσάντρο Μπαρίκκο σε όλον τον κόσμο. Έγραφα τότε, μεταξύ άλλων: "Δεν γωρίζω πολλά για το περιεχόμενο αλλά η εκτίμησή μου στον συγγραφέα σχεδόν με υποχρεώνει να το διαβάσω (...) Αυτό που έχει σημασία είναι ότι ο Μπαρίκκο είναι πραγματικός τεχνίτης της διήγησης, οπότε σίγουρα θα περάσω ευχάριστα την ώρα μου μαζί του". Ειλικρινά, δεν διαψεύστηκα. 

Ήταν εξίμιση το πρωί, ξημέρωμα Μεγάλου Σαββάτου, όταν βγήκα ν' αράξω στην βεράντα με τον καφέ μου και το "Μετάξι" στα χέρια. Στις εφτά και είκοσι, κλείνοντας το βιβλίο, ήμουν σίγουρος ότι είχα απολαύσει ένα από τα ωραιότερα πρωινά της ζωής μου. Παρ' ότι μιλάμε για ένα κείμενο που απλώνεται σε μόλις 105 αραιογραμμένες και με μεγάλα γράμματα σελίδες, δυσκολεύομαι να γράψω τι ήταν τελικά αυτό που διάβασα κι ας λένε πως πρόκειται για ερωτική ιστορία. Μπορώ, όμως, να σας διαβεβαιώσω ότι διάβασα ένα πραγματικό κομψοτέχνημα, το οποίο με υποχρέωσε να υποκλιθώ στον συγγραφέα.

Το θέμα είναι απλό, για να μη πω απλοϊκό. Η ιστορία αρχίζει σε κάποιο χωριό της Γαλλίας, στα μέσα του 19ου αιώνα. Αλλά ας αφήσω τον ίδιο τον Μπαρίκκο να μιλήσει:

Ο Μπαλνταμπιού ήταν ο άνθρωπος που πριν από είκοσι χρόνια ήρθε στο χωριό, πήγε κατευθείαν στο γραφείο του δημάρχου, μπήκε χωρίς να βάλει να τον αναγγείλουν, ακούμπησε πάνω στο γραφείο του ένα μεταξωτό σάλι στο χρώμα του ηλιοβασιλέματος και τον ρώτησε:
- Ξέρετε τι είναι αυτό;
- Γυναικεία πράματα.
- Λάθος, είναι αντρικά: λεφτά.
Ο δήμαρχος έβαλε να τον πετάξουν έξω. Εκείνος έστησε ένα μεταξουργείο κάτω στο ποτάμι, ένα μεγάλο υπόστεγο για την εκτροφή των μεταξοσκώληκων δίπλα στο δάσος, κι ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στην Αγία Αγνή στο σταυροδρόμι για τη Βιβιέρ. Προσέλαβε καμμιά τριανταριά εργάτες, έφερε από την Ιταλία μια μυστηριώδη ξύλινη μηχανή όλο τροχούς και γρανάζια και δεν ξανάπε τίποτα για επτά μήνες. Μετά ξαναπήγε στο δήμαρχο και ακούμπησε πάνω στο γραφείο του, καλοτακτοποιημένα, τριάντα χιλιάδες φράγκα σε χαρτονομίσματα.
- Ξέρετε τι είναι αυτά;
- Λεφτά.
- Λάθος. Είναι η απόδειξη πως είστε μαλάκας.
Έπειτα τα ξαναπήρε, τα έβαλε σε μια τσάντα κι έκανε να φύγει.
Ο δήμαρχος τον σταμάτησε.
- Τι διάολο θα έπρεπε να κάνω;
- Τίποτα, και θα είστε ο δήμαρχος ενός πλούσιου χωριού.
Πέντε χρόνια αργότερα το Λαβιλλεντιέ είχε επτά μεταξουργεία κι είχε γίνει ένα από τα κυριότερα ευρωπαϊκά κέντρα σηροτροφίας και μεταξοκλωστικής. Δεν ανήκαν όλα στον Μπαλνταμπιού. Διάφοροι πλούσιοι και γαιοκτήμονες της περιοχής τον ακολούθησαν σ' αυτή την περίεργη επιχειρηματική περιπέτεια. Στον καθένα τους ο Μπαλνταμπιού αποκάλυψε, χωρίς πρόβλημα, τα μυστικά του επαγγέλματος. Αυτό τον διασκέδαζε πολύ περισσότερο από το να κάνει λεφτά με ουρά: να διδάσκει και να έχει μυστικά να διηγηθεί. Τέτοιος άνθρωπος ήταν.

Όταν κάποια εποχή οι μεταξοσκώληκες της Ευρώπης αλλά και της Μέσης Ανατολής προσβάλλονται από μια σοβαρή ασθένεια, ο Μπαλνταμπιού έχει μια πρωτοποριακή -για την εποχή- ιδέα: προτείνει στους άλλους σηροτρόφους της περιοχής να μοιραστούν τα έξοδα και να στείλουν τον 32χρονο -και φρεσκοπαντρεμένο- Ερβέ Ζονκούρ να φέρει κουκούλια από την Ιαπωνία, όπου βγαίνει το καλύτερο μετάξι του κόσμου. Όμως, επειδή η Ιαπωνία απαγορεύει αυστηρά την εξαγωγή κουκουλιών, μεταξιού και μεταξωτών, τα κουκούλια θα πρέπει να αγοραστούν κρυφά και να βγουν λαθραία από την χώρα. Πράγματι, ο Ζονκούρ φτάνει στον προορισμό του και συναντιέται με τον αρχηγό ενός χωριού, ο οποίος δέχεται να συνεργαστεί. Μόνο που ο γάλλος ερωτεύεται μια από τις γυναίκες τού αρχηγού...

Παρά το απρόσμενο φινάλε της, η ιστορία είναι απλή και σύντομη. Ποιός είπε, όμως, ότι η τέχνη πρέπει να έχει πολυσύνθετα θέματα για να είναι μεγάλη; Ποιός είπε πως χρειάζονται εκατοντάδες σελίδων για να γραφτεί κάτι αριστουργηματικό; Ο Μπαρίκκο αναδεικνύεται σε έναν εξαιρετικό χειριστή του λόγου, ο οποίος έχει την δυνατότητα να πάρει μια απλή ιστορία και, με λίγα λόγια, να την μεταμορφώσει σε αληθινό διαμαντάκι. Άλλωστε, στον κοφτό, περιεκτικό και συμπυκωμένο του λόγο δεν περισσεύει ούτε μια λέξη: οι 105 αραιογραμμένες σελίδες χωρίζονται σε...65 κεφάλαια, μερικά από τα οποία δεν ξεπερνούν τις 10 γραμμές!

Δεν χρειάζεται να πω περισσότερα. Το γεγονός ότι το "Μετάξι" έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες μιλάει από μόνο του. Πρωτοκυκλοφόρησε στην Ιταλία το 1996 και στην Ελλάδα το 1997, από τις εκδόσεις Πατάκη. Στα χέρια μου έχω την δέκατη όγδοη ανατύπωση του 2010, για την οποία πλήρωσα 7,65 ευρώ (8,50 μείον 10%) και θεωρώ αυτονόητο ότι πρέπει να υποστείτε αυτή την γελοία δαπάνη προκειμένου να αποκτήσετε αυτό το βιβλίο (αν δεν το έχετε ήδη στην βιβλιοθήκη σας).

Λέω να διαβάσω...

Λέω τούτες τις μέρες ν' αφήσω κατά μέρος τα "σοβαρά" και τα "βαρειά" αναγνώσματα. Άλλωστε, σοβαρή μελέτη και ραστώνη δεν συνταιριάζονται όση καλή διάθεση κι αν έχεις. Έτσι, θα κατεβάσω από το ράφι με τα αδιάβαστα κάποια μυθιστορήματα που δεν έχω βρει χρόνο ως τώρα να τα διαβάσω. Ανάμεσά τους βρίσκονται και τούτα:

Έλενα Φερράντε, "Μέρες εγκατάλειψης" (εκδόσεις Άγρα, σελ. 269 - τιμή 17,47 ευρώ αλλά το βρήκα με 7 ευρώ στο διαδίκτυο): Μη προσπαθήσετε να βρείτε πληροφορίες για την συγγραφέα. Το βιβλίο γνώρισε μεγάλη επιτυχία όταν κυκλοφόρησε στην Ιταλία το 2002 αλλά ποτέ δεν έγινε γνωστό ποιος κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο "Έλενα Φερράντε". Θέμα του είναι η βήμα προς βήμα συντριβή μιας ευτυχισμένης ως χτες γυναίκας, την οποία εγκαταλείπει ο σύζυγός της. Φυσικά, δεν μιλάμε για κάποιο ελαφρύ "Άρλεκιν" αλλά για ένα ψυχογράφημα, το οποίο οδηγεί τον αναγνώστη στα όρια της τρέλλας. Ομολογώ ότι ένα τέτοιο μυθιστόρημα δεν θα με συγκινούσε (ειδικά τέτοιες μέρες) αν δεν μου το συνιστούσε με θέρμη κάποιος καλός φίλος που ξέρει να διαλέγει βιβλία, διαβεβαιώνοντάς με ότι δεν θα ψυχοπλακωθώ.

Τόμας Χύρλιμαν, "Η δεσποινίς Σταρκ" (εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 205 - τιμή 12,78 ευρώ αλλά το βρήκα με 2,56 ευρώ στο διαδίκτυο): Μυθιστόρημα του γερμανόφωνου ελβετού πολυβραβευμένου συγγραφέα, που έγινε δεκτό με διθυραμβικές κριτικές από το σύνολο του γερμανόφωνου τύπου. Πρόκειται για ένα αρκετά παιχνιδιάρικο "μυθιστόρημα ενηλικίωσης", όπου ο δεκατριάχρονος ανηψιός ενός ιερωμένου βιβλιοθηκάριου βοηθάει τον θείο του με την βιβλιοθήκη και ταυτόχρονα ανακαλύπτει δυο μεγάλους, θαυμαστούς κόσμους: τον κόσμο των βιβλίων και τον κόσμο των γυναικών. Ξεναγός του σ' αυτούς τους κόσμους γίνεται άθελά της η δεσποινίς Σταρκ, η οικονόμος του θείου του... Οι πρώτες σελίδες που διάβασα, ήδη μου άνοιξαν την όρεξη!


Αλεσσάντρο Μπαρίκκο, "Μετάξι" (εκδόσεις Πατάκη, σελ. 111 - τιμή 8,50 ευρώ): Στον διἀσημο ιταλό είχαμε αναφερθεί και παλιότερα, παρουσιάζοντας το "Χωρίς αίμα". Τούτη η νουβέλλα είναι το δημιούργημα που έκανε τον Μπαρίκκο γνωστό σε όλο τον κόσμο, αφού έχει μεταφραστεί σε πάνω από τριάντα γλώσσες. Δεν γωρίζω πολλά για το περιεχόμενο αλλά η εκτίμησή μου στον συγγραφέα σχεδόν με υποχρεώνει να το διαβάσω. Σύμφωνα με το οπισθόφυλλο, "αυτό δεν είναι μυθιστόρημα ούτε και διήγημα...θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι μια ερωτική ιστορία αλλά, αν ήταν μόνο αυτό, δε θα άξιζε τον κόπο να τη διηγηθείς". Λίγο με νοιάζει τι είναι. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι ο Μπαρίκκο είναι πραγματικός τεχνίτης της διήγησης, οπότε σίγουρα θα περάσω ευχάριστα την ώρα μου μαζί του.

Αλεξάντερ Σόντερμπεργκ, "Ο ανδαλουσιανός φίλος" (εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 564 - τιμή 17,70): Ένα ακόμη μυθιστόρημα δράσης στην σειρά του εκδοτικού οίκου με σκανδιναβούς συγγραφείς. Συνήθως δεν "τσιμπάω" με τέτοια βιβλία, μιας κι έχω φάει κάμποσες "φόλες" μέχρι τώρα. Όμως, στην περίπτωση του νεοεμφανιζόμενου Σόντερμπεργκ κάνω μια εξαίρεση, ακολουθώντας την επίμονη υπόδειξη της βιβλιοπώλιδός μου, τής οποίας το γούστο για τα βιβλία εκτιμώ απεριόριστα. Ένα εκτενές ξεφύλλισμα που έκανα (ας όψεται ο σχετικός με το βιβλίο διαγωνισμός στο www.metaixmio.gr), μου αποκάλυψε ένα μυθιστόρημα με στοιχεία αστυνομικού θρίλλερ και γρήγορη πλοκή, που θυμίζει ταινία καταιγιστικής δράσης. Ελπίζω ότι δεν θα απογοητευτώ.


Το όλον, περίπου 1.150 σελίδες, παναπεί κάπου σκάρτες 15 ώρες ανάγνωσης. Χμμμ... Μάλλον θα χρειαστεί να κατεβάσω κάτι ακόμη από το ράφι...

"Ο βασιλιάς των αρουραίων"

Τί κάνεις αν πρέπει να διεκπεραιώσεις μια δουλειά στην τράπεζα αλλά ο αριθμός προτεραιότητας που παίρνεις σε πείθει ότι θα φας τουλάχιστον μια ώρα στην αναμονή; Βλαστημάς την τύχη σου, θα μου πείτε. Και την βλαστημάς διπλά, αν δεν έχεις μαζί σου το συνηθισμένο βιβλίο τσέπης (συνήθως Άγρα), το οποίο συνήθως κουβαλάς πάνω σου. Για να ξεθυμάνεις, λοιπόν, αποφασίζεις να ρίξεις μια ματιά στα βίπερ που βλέπεις αραδιασμένα στο περίπτερο έξω από την τράπεζα, οπότε αναγκάζεσαι να παραδεχτείς ότι η τύχη δεν σου φέρθηκε και τόσο άσχημα γιατί, ανάμεσα στην σαβούρα, ανακαλύπτεις ένα βιβλίο τού Τζέιμς Κλαβέλ. Τίτλος του: "Ο βασιλιάς των αρουραίων". Τώρα ξέρεις ότι δεν σε χαλάει καθόλου να περιμένεις στην ουρά.

Επειδή μάλλον το όνομα του συγγραφέα δεν σας λέει πολλά, πρέπει να σας πω ότι πρόκειται για τον σεναριογράφο των ταινιών "Η μύγα" (το γνωστό θρίλλερ με τον Βίνσεντ Πράις), "Οι πέντε πύλες της κολάσεως" (σε δική του σκηνοθεσία), "Στον κύριό μας με αγάπη" (ίσως η εντυπωσιακώτερη ερμηνεία τού Σίντνεϋ Πουατιέ), "Η μεγάλη απόδραση" (το αριστούργημα του Τζον Στάρτζες, με τον Στηβ ΜακΚουήν, τον Τσαρλς Μπρόνσον, τον Ρίτσαρντ Αττένμπορω, τον Ντόναλντ Πλέζανς κλπ) και "Η τελευταία κοιλάδα" (με τον Μάικλ Κέιν και τον Ομάρ Σαρίφ). Στον χώρο τής λογοτεχνίας, όμως, ο Κλαβέλ έγινε διάσημος χάρη σε μια σειρά έξι μυθιστορημάτων, τα οποία διαδραματίζονται στην Ασία. Ανάμεσά τους, το διασημότερο είναι οπωσδήποτε το "Σογκούν" (1975), στο οποίο βασίστηκε η επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά με τον ίδιο τίτλο. Όμως, το πρώτο απ' αυτά, γραμμένο το 1962, είναι "Ο βασιλιάς των αρουραίων".

Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Κλαβέλ βρέθηκε να υπηρετεί στα μέτωπα της Άπω Ανατολής. Η μονάδα του συνετρίβη από τους ιάπωνες κι αυτός βρέθηκε έγκλειστος στο στρατόπεδο-κολαστήριο Τσάνγκι. "Ο βασιλιάς των αρουραίων" δεν είναι παρά ένα χρονικό των ημερών που πέρασε ο συγγραφέας σ' αυτό το στρατόπεδο.

Στο Τσάνγκι βρίσκονται κρατούμενοι περισσότεροι από δέκα χιλιάδες στρατιώτες των συμμάχων, οι οποίοι προσπαθούν να επιβιώσουν μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες. Μόνο ένας στους δεκαπέντε το καταφέρνει. Ο κώδικας τιμής των ιαπώνων επιβάλλει την αυτοκτονία αντί της αιχμαλωσίας. Συνεπώς, όλοι αυτοί οι αιχμάλωτοι θεωρούνται από "άτιμοι" έως "υπάνθρωποι" για τους δεσμοφύλακές τους, οι οποίοι αδιαφορούν πλήρως για την ζωή των κρατουμένων. Όμως, η πραγματική κόλαση για τους αιχμαλώτους βρίσκεται στην συμπεριφορά των συγκρατουμένων τους, μιας και στο στρατόπεδο ισχύει απολύτως το "ο θανατός σου, η ζωή μου".

Παρά την έκτασή του (619 σελίδες), "Ο βασιλιάς των αρουραίων" δεν κουράζει. Σ' αυτό βοηθάει η μοναδική ικανότητα του Κλαβέλ στην πλοκή των διαλόγων. Είναι πράγματι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο μιλούν οι πρωταγωνιστές: ο καθένας έχει το δικό του ύφος και τον δικό του τρόπο έκφρασης. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό συγγραφικό επίτευγμα, το οποίο χαρακτηρίζει όλα τα έργα τού Κλαβέλ. Σ' αυτό πρέπει να έχει βοηθήσει η "παγκοσμιότητα" του συγγραφέα: άγγλος στην καταγωγή, γεννήθηκε στην Αυστραλία, αργότερα πολιτογραφήθηκε αμερικανός και κατέληξε στην Ελβετία, όπου πέθανε το 1994, μια βδομάδα πριν κλείσει τα 70 χρόνια του.

Με δυο λόγια, "Ο βασιλιάς των αρουραίων" είναι ένα αριστουργηματικό μυθιστόρημα επιβίωσης και θεωρείται ως το κορυφαίο λογοτέχνημα που έχει γραφτεί ποτέ με θέμα τα στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου των ιαπώνων. Η πάμφθηνη (8,70 ευρώ) έκδοση τύπου βίπερ από την Anubis συμπεριλαμβάνει (ευτυχώς και μπράβο!) την ωραιότατη εισαγωγή τού Τζον Σίμπσον, η οποία υπάρχει στην αυθεντική βρεττανική έκδοση, ενώ αξίζει ιδιαίτερη μνεία στην αψεγάδιαστη μετάφραση του Θανάση Βέμπου. Ποιός είπε ότι όλα τα βίπερ είναι για τα σκουπίδια;


ΥΓ: Η στήλη τής βιβλιοπαρουσίασης επανέρχεται σήμερα μετά από ένα μακρό διάστημα απουσίας. Ο λόγος αυτής της απουσίας είναι απλός: εδώ μιλάω μόνο για βιβλία που έχω διαβάσει. Δυστυχώς, τον τελευταίο καιρό έχω "μπλέξει" με το ογκώδες μνημειώδες έργο τού Γιώργου Δερτιλή "Ιστορία του ελληνικού κράτους", στα πλαίσια μιας εργασίας που ετοιμάζω. Έτσι, μιας και δεν είχα τίποτε να πω, προτίμησα να μείνω σιωπηλός.

"Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν"

Η σημερινή βιβλιοπαρουσίαση δεν γίνεται μόνο με σκοπό να μιλήσω για ένα βιβλίο που διάβασα, μου άρεσε και θέλω να το συστήσω στους φίλους τού ιστολογίου. Γίνεται και για να ζητήσω συγγνώμη από τούτο το ταπεινό βιβλιαράκι, το οποίο ήταν θαμμένο για "κύριος οίδε" πόσο καιρό στα ράφια της βιβλιοθήκης μου, στριμωγμένο και χαμένο ανάμεσα σε άλλα  ογκωδέστερα βιβλία. Ντράπηκα σαν είδα πως τα ελαφρώς κιτρινισμένα φύλλα του ήσαν ακόμη άκοπα (ναι, είναι από τα βιβλία που πρέπει να χρησιμοποιήσεις χαρτοκόπτη πριν μπορέσεις να τα ξεφυλλίσεις), σαφής απόδειξη πως ήταν αδιάβαστο. Αναφέρομαι στο "Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν", της Άννας Ζέγκερς. Κι επειδή στους περισσότερους το όνομα της συγγραφέως μάλλον δεν λέει πολλά, ας αρχίσουμε με δυο λόγια γι' αυτή την μεγάλη μορφή τής σύγχρονης γερμανικής λογοτεχνίας. 

Το 1900 γεννιέται στο Μάιντς τής Γερμανίας η εβραϊκής καταγωγής Νέττυ Ράιλινγκ. Μεγαλώνοντας, η Νέττυ σπουδάζει φιλολογία, ιστορία και ιστορία τής τέχνης. Το 1924 παίρνει το διδακτορικό της από το φημισμένο πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και, παράλληλα, δημοσιεύει το πρώτο της διήγημα. Έναν χρόνο αργότερα παντρεύεται τον ούγγρο κομμουνιστή φιλόσοφο Λάζλο Ραντβάνυ. Συνεχίζει να δημοσιεύει διηγήματα και μυθιστορήματα, τα οποία διακρίνονται και αρχίζουν να αποσπούν βραβεία.


Δυστυχώς, η Ράιλινγκ είναι εβραία. Παρ' ότι αλλάζει το όνομά της στο "γερμανικώτερο" Άννα Ζέγκερς, η ζωή της κινδυνεύει, όπως κινδυνεύει και η ζωή τού συζύγου της. Έτσι, το 1933 αναγκάζεται να μεταναστεύσει με τον σύζυγό της στην Γαλλία. Όταν το 1940 οι γερμανοί καταλαμβάνουν την Γαλλία, τα προβλήματα για το ζευγάρι επιδεινώνονται. Το 1941 δραπετεύουν στην Μαρτινίκα κι από εκεί φτάνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως, οι κομμουνιστικές πεποιθήσεις τους είναι ήδη καταχωρισμένες στους φακέλλους τού FBI, οπότε δεν γίνονται δεκτοί. Έτσι, αναγκάζονται να καταφύγουν στο Μεξικό, όπου μένουν ως το 1947. Εκεί η Ζέγκερς γράφει το διάσημο αφήγημά της "Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν". Το 1947, το ζευγάρι επιστρέφει στην Γερμανία και εγκαθίσταται στο Ανατολικό Βερολίνο. Η Ζέγκερς μένει ενεργή λογοτέχνις με έντονη πολιτική και κοινωνική δράση μέχρι τον θάνατό της το 1983.

"Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν" είναι ένα εξαιρετικά σύντομο αφήγημα, κάπως μεγάλο για να το πεις διήγημα και κάπως μικρό για να το πεις νουβέλλα (*). Όπως κι αν το πεις όμως, είναι ένα κείμενο που ξεχειλίζει από λυρισμό και θα μπορούσαμε άνετα να το χαρακτηρίσουμε ως ελεγεία. Το αφήγημα συνιστά οιονεί φόρο τιμής σε δεκαπέντε κοπέλλες που γνώρισε η συγγραφέας στα νιάτα της και που όλες χάθηκαν στο διάβα τής χιτλερικής λαίλαπας: άλλη σκοτώθηκε σε βομβαρδισμό, άλλη αυτοκτόνησε, άλλη δολοφονήθηκε από την ναζιστική αστυνομία, άλλη υπέκυψε κατά τον εκτοπισμό της...

Στα χέρια ενός σύγχρονου συγγραφέα μπεστ-σέλλερ, το θέμα τού βιβλίου θα μπορούσε να γίνει τόμος 500-600 σελίδων. Όμως, η Ζέγκερς χρειάζεται λιγώτερες από 50 σελίδες μεγέθους τσέπης για να ολοκληρώσει αυτό που έχει να πει. Αυτό το χαρακτηριστικό προσφέρει στον αναγνώστη την ιδιαίτερη αίσθηση πως στο κείμενο δεν υπάρχει ούτε μια λέξη περιττή. Μάλιστα, πολύ συχνά η αφήγηση φορτώνεται τόσο πολύ ώστε οι ίδιες φράσεις να δείχνουν πως αναφέρονται ταυτόχρονα σε δυο εποχές. Η συγγραφική τέχνη σε όλο της το μεγαλείο!

"Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν" κυκλοφορεί από την Άγρα σε μια ιδιαίτερα προσεγμένη -και, όπως πάντα, πολυτονική- έκδοση τσέπης 97 σελίδων, η οποία περιαμβάνει μια εξαιρετική εισαγωγή τής Κρίστας Βολφ και ένα θαυμάσιο επίμετρο με μια συνέντευξη του Πιέρ Ραντβάνυ, γιου τής συγγραφέως. Αν νομίζετε ότι είναι αδύνατον να υπάρξουν λογοτεχνικά διαμάντια τόσο περιορισμένης έκτασης, διαθέστε κάτι λιγώτερο από 8 ευρώ και θα αντιληφθείτε το λάθος σας.


(*) Η Άγρα χαρακτηρίζει το αφήγημα ως νουβέλλα. Το ίδιο αφήγημα βρίσκεται και στην συλλογή διηγημάτων τής Άννας Σέγκερς, που εξέδωσε η Σύγχρονη Εποχή με τίτλο "Η εκδρομή των νεκρών κοριτσιών" (όπως είναι και ο αυθεντικός τίτλος: Der ausflug der toten mädchen). Προτιμώ την πρώτη έκδοση λόγω της εισαγωγής και του επίμετρου αν και στην δεύτερη (281 σελίδες - 7 ευρώ) υπάρχει περισσότερη Σέγκερς.

"Το κινητό παιχνιδάδικο"

Αν ποτέ σάς ζητήσει κάποιος να αναφέρετε έναν διάσημο άγγλο συγγραφέα στυνομικής λογοτεχνίας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα σας έρθουν στο μυαλό παρά μόνο δυο ονόματα: Άγκαθα Κρίστη και Άρθρουρ Κόναν Ντόυλ. Ίσως οι περισσότερο "ψαγμένοι" αναφέρουν και την Κέητ Σέντλεϋ. Κι όμως, στην Αγγλία αυτό το είδος λογοτεχνίας διαθέτει πολλούς εξαιρετικούς εκπροσώπους: Ντόροθυ Σέυερς, Γκίλμπερτ Κηθ Τσέστερτον, Κλάρενς Ρουκ, Έρικ Άμπλερ, Γκραίηαμ Γκρην, Μάρτζερυ Άλλινχαμ, Φύλλις Ντόροθυ Τζαίημς, Έντμουντ Κρίσπιν κ.α. Τελευταία, οι εκδόσεις Άγρα προχώρησαν στην έκδοση μιας ενδιαφέρουσας σειράς με τα έργα αυτών των ελάχιστα γνωστών στον τόπο μας άγγλων συγγραφέων μυστηρίου. Απ' αυτή την σειρά διαλέγω σήμερα το βιβλίο τού Έντμουντ Κρίσπιν (ψευδώνυμο του πολυτάλαντου και γνωστού ως συνθέτη Ρόμπερτ Μπρους Μοντγκόμερυ) "Το κινητό παιχνιδάδικο".

Κατ' αρχήν, ας πούμε δυο λόγια για το αγγλικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία, οι εκπρόσωποί του ανήκουν στην μέση ή ανώτερη κοινωνική τάξη. Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι στα έργα τους πρωταγωνιστούν -σχεδόν αποκλειστικά- ιδιωτικοί ντετέκτιβ και όχι απλοί αστυνομικοί που προέρχονται από τα λαϊκά στρώματα. Κατ' επέκταση, το αγγλικό μυθιστόρημα μυστηρίου έχει στο επίκεντρό του έναν φόνο, γεγονός αρκετά σημαντικό ώστε να ενεργοποιήσει την συμμετοχή ενός ιδιωτικού αστυνομικού. Το αξιοσημείωτο είναι ότι συνήθως αυτός ο ιδιώτης ερευνητής αναλαμβάνει την λύση του μυστηρίου υποκινούμενος από κάποια εσωτερική παρόρμηση (από ένα βίτσιο) και όχι λόγω μιας παχυλής αμοιβής. Άλλωστε, η αμοιβή δεν θα αποτελούσε ποτέ κίνητρο για έναν συγγραφέα ο οποίος ανήκει στα μεσαία ή ανώτερα κοινωνικά στρώματα.

Αλλά ας επιστρέψουμε στο σημερινό μας βιβλίο. "Το κινητό παιχνιδάδικο" αρχίζει με εμφανώς αφελή τρόπο. Ένας -μάλλον μέτριος- ποιητής, βυθισμένος στην βαρεμάρα, αποφασίζει να κάνει μια εκδρομή στην Οξφόρδη των φοιτητικών του χρόνων. Παρ' ότι φτάνει στην πόλη περασμένα μεσάνυχτα, αντί να ψάξει μέρος να διανυκτερεύσει, αρχίζει αμέσως την αναζήτηση της περιπέτειας, δοκιμάζοντας να ανοίξει τις πόρτες των σκοτεινών μαγαζιών. Και, ω του θαύματος, η πόρτα ενός παιχνιδάδικου βρίσκεται ξεκλείδωτη. Ο ποιητής μας αποφασίζει να μπει και να εξερευνήσει τον χώρο αλλά λίγα λεπτά αργότερα βρίσκει ένα πτώμα.

Σύντομα ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι αυτή η αφελής εισαγωγή δεν είναι παρά ένδειξη της τρέλλας και του χιούμορ που διαθέτει ο συγγραφέας. Η εξέλιξη της ιστορίας φτάνει στα όρια της φαντασίας: όταν το επόμενο πρωί ο ποιητής επιστρέφει με την αστυνομία στον τόπο τού εγκλήματος (;), το παιχνιδάδικο...λείπει και στην θέση του βρίσκεται ένα...μπακάλικο! Χαζεμένος, ο ποιητής μας αποφασίζει να ζητήσει την συνδρομή ενός θεοπάλαβου φίλου του καθηγητή, ο οποίος δέχεται την πρόκληση αλλά βάζει στην παρέα κι έναν συνάδελφό του. Σύντομα η παρέα αυξάνεται. Για να μη πολυλογούμε, σε μια από τις σκηνές τής ιστορίας βλέπουμε έναν ύποπτο να προσπαθεί να ξεφύγει με ένα ποδήλατο και ξωπίσω του να τρέχουν ο ποιητής, ο καθηγητής, ο συνάδελφός του, μια πωλήτρια, ένα τσούρμο φοιτητές και οι πρυτανικές αρχές τού κολλεγίου!

"Το κινητό παιχνιδάδικο" είναι κάτι παραπάνω από μια απλή, ευθύγραμμη αστυνομική ιστορία. Κατ' αρχάς ξεχειλίζει από ευθυμία και χιούμορ, τα οποία καθιστούν την ανάγνωση ιδιαίτερα απολαυστική. Επίσης, αποτελεί ιδανικό ανάγνωσμα για όσους έχουν επισκεφθεί ή σκέφτονται να επισκεφθούν κάποτε την Οξφόρδη, αφού περιγράφει με μοναδικό τρόπο αυτή την παγκοσμίως γνωστή πανεπιστημιούπολη, χάρτης της οποίας περιλαμβάνεται στο βιβλίο (βέβαια, θα μου πείτε ότι η περιγραφή αφορά το 1946 αλλά σας διαβεβαιώ προσωπικά ότι 43 χρόνια αργότερα δεν είχαν αλλάξει πολλά). Ακόμη, το μυθιστόρημα τού Κρίσπιν συνιστά μια απολαυστική επιλογή για όποιον θέλει να πάρει μια ιδέα τής αγγλικής επαρχίας των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Τέλος, "Το κινητό παιχνιδάδικο" προσφέρει στους εραστές των ιστοριών μυστηρίου ένα πραγματικά πρωτότυπο μυστήριο με αναπάντεχη λύση.

Τελειώνοντας την σημερινή παρουσίαση, έχω μια πρόκληση για όσους αποφασίσουν να διαβάσουν "Το κινητό παιχνιδάδικο": προσπαθήστε να ανακαλύψετε στον κεντρικό πρωταγωνιστή τού Κρίσπιν χαρακτηριστικά που συναντάμε είτε στον -σύγχρονό του- Ηρακλή Πουαρώ της Κρίστη είτε στον -προγενέστερό του- Σέρλοκ Χολμς του Ντόυλ. Μην εκπλαγείτε αν σας δημιουργηθεί η εντύπωση ότι βρίσκεστε μπροστά σε κάποιας μορφής καρικατούρα εκείνων των δυο μεγάλων ντετέκτιβ τής λογοτεχνίας, σμιλεμένη από την ιδιοφυή πέννα και την παιχνιδιάρικη διάθεση τού Κρίσπιν. Μια παιχνιδιάρικη διάθεση η οποία γίνεται εμφανής (εκτός από τον τίτλο τού βιβλίου) στα αμέτρητα στιχάκια διαφόρων ποιητών (από τον Σαίξπηρ μέχρι τον Μπωντλαίρ) που διανθίζουν την αφήγηση και τους διαλόγους.

Το βιβλίο κυκλοφορεί, όπως προείπαμε, από την Άγρα με 327 σελίδες και σχήμα τσέπης, ενώ κοστίζει 13,50 ευρώ (μείον 10% στα καλά βιβλιοπωλεία. Απολαύστε!