Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 36. Χειρουργείο δίχως αναισθητικό

Η πορεία τής Ρωσσίας προς τον καπιταλισμό βασίστηκε στην ίδια διαφθορά η οποία είχε πυροδοτήσει δυο χρόνια νωρίτερα την λαϊκή εξέγερση στην Κίνα: η εκποίηση της δημόσιας περιουσίας θα γινόταν προς όφελος της εγχώριας νομενκλατούρας. Ο Γέλτσιν έβαλε μπρος το σχέδιο, παγιδεύοντας τους πάντες με έναν τρόπο που θυμίζει εκπληκτικά όσα έγιναν στον τόπο μας το 1936. Όπως έκανε τότε ο Μεταξάς, έτσι κι ο Γέλτσιν ζήτησε από το κοινοβούλιο να του παραχωρηθεί έκτακτη απόλυτη εξουσία ώστε να δρομολογήσει ταχύτατα τους νόμους οι οποίοι απαιτούνταν για την μεταρρύθμιση, δίχως να χάνεται χρόνος με την συζήτηση και ψήφισή τους από το κοινοβούλιο. Κι όπως έγινε εδώ με τον Μεταξά, έτσι έγινε κι εκεί με τον Γέλτσιν: το κοινοβούλιο του παραχώρησε δικτατορικές εξουσίες για έναν ολόκληρο χρόνο.

Αμέσως, ο Γέλτσιν συγκρότησε μια ομάδα από ρώσσους οικονομολόγους, οι οποίοι ήσαν τόσο πολύ επηρεασμένοι από τις θεωρίες τού Φρήντμαν ώστε ο ρωσσικός τύπος τούς αποκαλούσε "παιδιά του Σικάγου". Μάλιστα, η εφημερίδα "Νεζαβισίμαγια Γκαζέτα" έγραψε χαρακτηριστικά: "πρώτη φορά βρίσκεται στην κυβέρνηση της Ρωσσίας μια ομάδα φιλελευθέρων που θεωρούν τους εαυτούς τους οπαδούς τού Φρήντριχ φον Χάγεκ και της σχολής τού Σικάγου τού Μίλτον Φρήντμαν". Η ίδια εφημερίδα παρατηρούσε ότι δεν ήταν τυχαία η επιλογή τού σκληροπυρηνικού Γιούρι Σκόκοφ στην ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων. Η σκοπιμότητα ήταν προφανής: οι οικονομολόγοι θα προωθούσαν τις μεταρρυθμίσεις και ο Σκόκοφ θα φρόντιζε για την καταστολή οποιασδήποτε λαϊκής διαμαρτυρίας. Και η εφημερίδα κατέληγε προφητικά: "δεν θα αποτελέσει έκπληξη αν προσπαθήσουν να οικοδομήσουν ένα σύστημα όπως αυτό του Πινοτσέτ".

Ήδη από τον Οκτώβριο του 1991, ο Γέλτσιν είχε κάνει το πρώτο βήμα προς τον νεοφιλελευθερισμό, καταργώντας την διατίμηση, δίχως να συναντήσει αξιόλογες αντιδράσεις από τον λαό, ο οποίος ήταν ακόμη ζαλισμένος από το σοκ του αυγουστιάτικου κινήματος. Το δεύτερο σοκ ήρθε μόλις μια βδομάδα μετά την αποχώρηση του Γκορμπατσόφ και περιλάμβανε δυο πακέτα αποφάσεων. Το πρώτο πακέτο αφορούσε την κατάργηση όλων των περιορισμών στο εμπόριο και την θέσπιση μέτρων ενίσχυσης της ελεύθερης αγοράς. Το δεύτερο πακέτο συνιστούσε την πρώτη φάση της εσπευσμένης ιδιωτικοποίησης των 225.000 (!!) κρατικών επιχειρήσεων.

Η χώρα αιφνιδιάστηκε από τις τεράστιες ανατροπές, δικαιώνοντας την θεωρία του Φρήντμαν περί σοκ. Φυσικά, αυτός ο αιφνιδιασμός αποτελούσε για τον Γέλτσιν το απαραίτητο ζητούμενο, ώστε να προωθήσει γρήγορα και αποτελεσματικά τις επιθυμητές αλλαγές δίχως να συναντήσει αξιόλογη αντίσταση. Με την πλειοψηφία των ρώσσων να υποστηρίζει ότι το κράτος έπρεπε να διασφαλίσει όχι την ιδιωτικοποίηση αλλά την αυτοδιαχείριση των δημόσιων επιχειρήσεων (ένα αίτημα ανάλογο με εκείνο της Αλληλεγγύης στην Πολωνία), διατηρώντας παράλληλα την πλήρη απασχόληση του εργατικού δυναμικού, ήταν σαφές ότι, αν τηρούνταν οι δημοκρατικές διαδικασίες, τα σχέδια της ομάδας Γέλτσιν δεν υπήρχε περίπτωση να περάσουν.

Την κατάσταση περιγράφει με το δικό του στυλ ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς, τότε υψηλόβαθμο στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας και ιδεολογικός αντίπαλος του Φρήντμαν: "Μόνο η μέθοδος του κεραυνοβόλου πολέμου κατά την διάρκεια ενός ΄΄παράθυρου ευκαιριών΄΄, που το δημιουργεί η ΄΄ομίχλη τής μετάβασης΄΄, μπορεί να επιφέρει τις απαραίτητες αλλαγές, προτού ο πληθυσμός προλάβει να οργανωθεί για να προστατέψει τα συμφέροντά του". Ο Στίγκλιτς αποκαλούσε την ομάδα Γέλτσιν "μπολσεβίκους της αγοράς", εξ αιτίας της τεράστιας επανάστασης που δρομολογούσαν. Όμως, ενώ οι αυθεντικοί μπολσεβίκοι είχαν οικοδομήσει ένα κράτος κεντρικού σχεδιασμού, οι "μπολσεβίκοι της αγοράς" ήθελαν να διαλύσουν τα πάντα και να αφήσουν την χώρα να ανοικοδομηθεί μέσα από την απόλυτη ελευθερία της αγοράς.

Ο Γέλτσιν, δασκαλεμένος από τον Σακς, υποστήριζε δημόσια ότι μπορεί επί έξι μήνες τα πράγματα να δείχνουν ότι χειροτερεύουν αλλά μετά θα άρχιζε η ανάκαμψη, η οποία θα καθιστούσε την Ρωσσία μια από τις ισχυρότερες οικονομίες τού κόσμου. Αυτή είναι η περίφημη "δημιουργική καταστροφή" τού Γιόζεφ Σουμπέτερ, για την οποία είχαμε κάνει λόγο σε ένα από τα πρώτα κείμενα αυτής της σειράς. Όμως, αυτή η λογική έφερε την καταστροφή. Ένας χρόνος θεραπείας-σοκ ήταν αρκετός για να χάσουν τις οικονομίες τους εκατομμύρια ρώσσοι (λόγω της υποτίμησης του νομίσματος), ενώ παράλληλα εκατομμύρια εργαζόμενοι οδηγούνταν στην εξαθλίωση (λόγω της απότομης περικοπής τών επιδοτήσεων). Στα τέλη τού 1992, το ένα τρίτο τού πληθυσμού ζούσε κάτω από τα όρια της φτώχειας. Κι αυτό, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα οποία καθόριζαν τα όρια της φτώχειας πολύ χαμηλά.

Τότε έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους στους δρόμους και στις πλατείες απλοί άνθρωποι που προσπαθούσαν να επιβιώσουν πουλώντας προσωπικά είδη και οικογενειακά κειμήλια. Η αντίδραση των "μεταρρυθμιστών" ήταν προκλητική και πρόστυχη: αντί να δουν αυτό το φαινόμενο ως κατάντια, το εκθείασαν ως "επιχειρηματικό δαιμόνιο" (!!) και το παρουσίασαν ως απόδειξη ότι είχε ξεκινήσει η αναγέννηση του καπιταλισμού!

Φυσικά, ένας τόσο περήφανος λαός δεν ήταν δυνατόν να υπομείνει αγόγγυστα αυτή την δίχως αναισθητικό χειρουργική επέμβαση που γινόταν πάνω του. Οι αντιδράσεις δεν θα αργούσαν...