Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 33. Μια σκλαβωμένη "ελεύθερη" χώρα

Το μοιραίο λάθος τού Αφρικανικού Εθνικού Κονγκρέσσου ήταν ότι δεν επέλεξε την ανατροπή της υπάρχουσας κατάστασης και το χτίσιμο ενός καινούργιου συστήματος αλλά αποδέχτηκε τους όρους που είχε επιβάλει το καθεστώς και επιδόθηκε στην οπορτουνιστική προσπάθεια βελτίωσης αυτού του συστήματος, το οποίο ήταν δομημένο σε καπιταλιστική βάση. Σύντομα κατάλαβε το λάθος αλλά ήταν πλέον αργά.

Οι "αγορές" δεν έβλεπαν με καλό μάτι τον "Χάρτη" τού Μαντέλα. Έτσι, μόλις απελευθερώθηκε ο ηγέτης τού Κονγκρέσσου από τις φυλακές, το χρηματιστήριο της Πραιτώριας κατέρρευσε και το ραντ έχασε το 10% τής αξίας του. Λίγο αργότερα, η De Beers, η μεγαλύτερη εταιρεία διαμαντιών, μετέφερε την έδρα της στην Ελβετία. Τα χτυπήματα ήταν καίρια και έγιναν μέσα στο πλαίσιο που είχε ήδη ετοιμάσει ο Ντε Κλερκ με την κατάργηση των φραγμών στο εμπόριο και στον κεντρικό έλεγχο. Τελικά, όταν το Κονγκρέσσο ανέλαβε την εξουσία, διαπίστωσε ότι το παιχνίδι ήταν τόσο στημένο ώστε δεν μπορούσε να κάνει σχεδόν τίποτε:

- Ήθελε να αναδιανείμει την γη; Αδύνατον. Οι διαπραγματεύσεις είχαν οδηγήσει στην τροποποίηση του συντάγματος και τώρα πια η ατομική ιδιοκτησία ήταν απολύτως προστατευμένη και η οποιαδήποτε αγροτική μεταρρύθμιση είχε καταστεί πρακτικά ανέφικτη.

- Ήθελε να δημιουργήσει καινούργιες θέσεις εργασίας; Αδύνατον. Εκατοντάδες εργοστάσια βρισκόντουσαν στα πρόθυρα του λουκέτου γιατί είχε υπογραφεί η συμμετοχή στην GATT (πρόδρομο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου), η οποία απαγόρευε τις κρατικές επιδοτήσεις.

- Ήθελαν να εξασφαλίσουν δωρεάν φάρμακα για την καταπολέμηση του AIDS, που εξαπλωνόταν ταχύτατα; Αδύνατον. Μια τέτοια ενέργεια θα παραβίαζε τα πνευματικά δικαιώματα των φαρμακοβιομηχανιών, τα οποία προστάτευε η GATT.

- Ήθελαν να διαθέσουν χρήματα για να παράσχουν δωρεάν κατοικίες στους άπορους και δωρεάν ηλεκτρικό ρεύμα στον λαό; Αδύνατον. Δεν περίσσευε δεκάρα, μιας και τα χρήματα έπρεπε να διατεθούν για την εξυπηρέτηση τού τεράστιου χρέους που άφησε πίσω του το καθεστώς Ντε Κλερκ.

- Ήθελαν να θέσουν σε κυκλοφορία περισσότερο χρήμα; Πρακτικά αδύνατον. Για μια τέτοια απόφαση χρειαζόταν η σύμφωνη γνώμη τού διοικητή της κεντρικής τράπεζας, η οποία τράπεζα είχε συμφωνηθεί να μην υπόκειται σε κρατικό έλεγχο. Άλλωστε, διοικητής της παρέμεινε ο διοικητής που είχε τοποθετήσει ο Ντε Κλερκ.

- Ήθελε να προσφέρει δωρεάν ύδρευση, υγεία ή παιδεία; Αδύνατον. Η Παγκόσμια Τράπεζα είχε επιβάλει την συμμετοχή τού ιδιωτικού τομέα σε όλες τις κοινωφελείς υπηρεσίες.

- Ήθελε να επιβάλει έλεγχο στις συναλλαγματικές ισοτιμίες για να προστατέψει το εθνικό νόμισμα από τους κερδοσκόπους; Αδύνατον. Μια τέτοια απόφαση θα παραβίαζε τους όρους μιας συμφωνίας 850 εκατομμυρίων δολλαρίων με το ΔΝΤ, η οποία είχε υπογραφεί λίγο πριν από τις εκλογές (τί σύμπτωση!).

- Ήθελε να αυξήσει τους μισθούς; Αδύνατον. Η συμφωνία με το ΔΝΤ προέβλεπε συγκράτηση των μισθών.

Στην πράξη, όλες οι δεσμεύσεις που βρήκε το Κονγκρέσσο έπρεπε να τηρηθούν, γιατί αλλοιώς θα διακοπτόταν κάθε εξωτερική βοήθεια και τα κεφάλαια θα έφευγαν από την χώρα. Με άλλα λόγια, οι νοτιοαφρικανοί είχαν κερδίσει μια "ανάπηρη ελευθερία", για να θυμηθούμε τον στίχο τού Κατσαρού. Όπως σημείωνε ο ακτιβιστής Ρασούλ Σνάιμαν, "ποτέ δεν μας άφησαν ελεύθερους, απλώς έβγαλαν την αλυσίδα από τον λαιμό μας και την έβαλαν στους αστραγάλους μας".

Η ακτιβίστρια Γιασμίν Σούκα είναι πιο κατηγορηματική: "Μας είπαν ότι αυτοί θα κρατήσουν τα πάντα κι εμείς απλώς θα κυβερνούμε". Ήταν μια διαδικασία "βρεφοποίησης", όπως σημειώνει εύστοχα η Ναόμι Κλάιν: στις νέες κυβερνήσεις δίνονται τα κλειδιά του σπιτιού, όχι όμως και ο συνδυασμός τού χρηματοκιβωτίου.

Αυτή είναι η διαδικασία τού "δημοκρατικά επικυρωμένου καπιταλισμού" ή πιο γνωστή ως η περίφημη "νέα δημοκρατία", που εμπνεύσθηκαν τα "παιδιά του Σικάγου" στην Χιλή. Προτού παραδώσουν την εξουσία σε μια εκλεγμένη κυβέρνηση, μετά από 17 χρόνια χούντας, τα "παιδιά" ρύθμισαν το Σύνταγμα και τους Νόμους ώστε να είναι πρακτικά αδύνατη η κατάργηση των αντιδραστικών νόμων τους. Ο Άλβαρο Μπαρδόν, υφυπουργός οικονομικών τού Πινοτσέτ, εξηγεί αυτή την συλλογιστική: "Αν δεχτούμε ότι τα οικονομικά είναι επιστήμη, αυτό συνεπάγεται ότι η κυβέρνηση ή οι πολιτικές δομές πρέπει να έχουν λιγώτερη εξουσία, καθώς δεν εμπίπτει στην αρμοδιότητά τους να παίρνουν αποφάσεις για τέτοια ζητήματα".

Το συμπέρασμα είναι ότι το Κονγκρέσσο απέτυχε επειδή επέλεξε μια οπορτουνιστική πολιτική. Αντί να γκρεμίσει το σάπιο σύστημα που βρήκε μπροστά του, προτίμησε να παίξει με τους όρους που εκείνο επέβαλε και να προσπαθήσει να το "επιδιορθώσει". Σε ένα τέτοιο παιχνίδι, όπου τους κανόνες τούς βάζει ο αντίπαλος, δεν θα μπορούσε ποτέ να κερδίσει.