"Εκτελεστές δίχως πρόσωπο"

Σήμερα θα κάνουμε την γνωριμία μας με τον Χέννινγκ Μάνκελ (*), έναν από τους σημαντικώτερους σύγχρονους σουηδούς συγγραφείς. Ο Μάνκελ έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό ως συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων αλλά και το υπόλοιπο συγγραφικό του έργο είναι πράγματι αξιόλογο. Για την γνωριμία μας, επέλεξα το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα, το "Εκτελεστές δίχως πρόσωπο". Ίσως αυτή η επιλογή να οφείλεται στο ότι μέσα από αυτό το μυθιστόρημα έμαθα τόσα πράγματα για την Σουηδία όσα δεν είχα μάθει όλα τα προηγούμενα χρόνια.

Η πρώτη έκδοση

Πρωταγωνιστής των αστυνομικών μυθιστορημάτων του Μάνκελ είναι ο αστυνόμος Κουρτ Βαλάντερ. Όπως γίνεται σχεδόν πάντοτε στα αστυνομικά μυθιστορήματα, ο Βαλάντερ είναι ένας μάλλον προβληματικός τύπος, ο οποίος με τίποτε δεν θα μπορούσε να κάνει άλλη δουλειά, όπως ακριβώς συμβαίνει με τον Ρέμπους του Ράνκιν, τον Καρβάλιο του Μονταλμπάν, τον Μονταλμπάνο του Καμιλλέρι ή τον Χαρίτο του Μάρκαρη. Έτσι, ο Μάνκελ δημιουργεί έναν ήρωα ο οποίος προσπαθεί να δουλέψει σε ένα περιβάλλον όπου τίποτε δεν του πάει καλά: αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας λόγω του παραπανίσιου βάρους του, η γυναίκα του τον έχει αφήσει, με την κόρη του μονίμως καυγαδίζει, ο πατέρας του ζει σε άλλη πόλη κι ασχολείται μόνο με την ζωγραφική του, ενώ η μόνη γυναίκα που τον συγκινεί πραγματικά δεν μένει καν στην Σουηδία.

Το "Εκτελεστές δίχως πρόσωπο" ίσως θυμίσει σε κάποιους το "Σκελετοί στο κελλάρι" του Ίαν Ράνκιν. Δικαίως, μιας και τα δυο μυθιστορήματα επιχειρούν να ρίξουν φως στο πρόβλημα των μεταναστών. Εδώ, ο Μάνκελ ανατρέπει όλα όσα είχαμε ακούσει για την σουηδική κοινωνία, όπου -υποτίθεται πως- η σοσιαλδημοκρατία είχε δομήσει ένα γερό κοινωνικό κράτος, απαλλαγμένο από φασιστογενή καρκινώματα όπως η ξενοφοβία, ο ρατσισμός κλπ. Διαβάζοντας, ανακαλύπτουμε έκπληκτοι ότι αυτά τα καρκινώματα αναπτύσσονται και στην προοδευμένη Σουηδία. Με την ίδια έκπληξη κάνει την ίδια ανακάλυψη και ο αστυνόμος Κουρτ Βαλάντερ.

Η ιστορία αρχίζει απλά. Χάρη σε ένα τηλεφώνημα, ο Βαλάντερ επισκέπτεται ένα απομονωμένο αγρόκτημα όπου γίνεται μάρτυρας ενός αποτρόπαιου εγκλήματος: ένας ηλικιωμένος αγρότης έχει βασανιστεί μέχρι θανάτου, ενώ δίπλα του βρίσκεται ετοιμοθάνατη η επίσης βασανισμένη γυναίκα του. Το μόνο που προλαβαίνει να πει αυτή η γυναίκα είναι ότι οι δράστες είναι ξένοι. Μολις αυτά τα λόγια διαρρέουν στον τύπο, γίνονται η θρυαλλίδα για μια έκρηξη ξενοφοβίας και ρατσιστικού μίσους. Η κατάσταση γίνεται δραματική και μοιάζει σαν να δημιουργήθηκε παράρτημα της Κου-Κλουξ-Κλαν στην Σουηδία. Και μέσα σ' αυτόν τον κυκεώνα, ο πάντοτε πραγματιστής (ενίοτε μέχρι κυνισμού) Βαλάντερ προσπαθεί να ξεπεράσει τα προβλήματα της προσωπικής του ζωής και να βρει την λύση.

Στο "Εκτελεστές δίχως πρόσωπο" διακρίνουμε πεντακάθαρα ότι ο συγγραφέας δεν διστάζει να δηλώσει την πολιτική του τοποθέτηση. Ο ακτιβιστής Μάνκελ χρησιμοποιεί τον αστυνόμο Βαλάντερ για να αναδείξει το μεταναστευτικό πρόβλημα της Σουηδίας και να καταγγείλει τα φαινόμενα ρατσισμού της χώρας του. Δεν είναι τυχαίο το ότι ο συγγραφέας μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην Σουηδία και στην Μοζαμβίκη. "Ετσι καταφέρνω να έχω μια μακροσκοπική ματιά πάνω στον κόσμο και όχι εθνοκεντρική. Η Αφρική εξ άλλου μου δίδαξε το πώς να γίνω ένας καλύτερος άνθρωπος", δηλώνει σε συνέντευξή του.

Η τρίτη έκδοση

Τελειώνοντας αυτή την παρουσίαση, ας προσθέσω και μια-δυο παρατηρήσεις. Παρ' ότι ο Μάνκελ κατάγεται από την βόρεια Σουηδία, ο Βαλάντερ υπηρετεί στην παραλιακή πόλη Ίσταντ της επαρχίας Σκόνε, στις νότιες ακτές της χώρας. Μάλιστα, ο συγγραφέας δεν διστάζει να στέλνει τον πρωταγωνιστή του από την μια άκρη του Σκόνε στην άλλη. Έτσι, ο λεπτομερής χάρτης της περιοχής κάνει την ανάγνωση ευκολώτερη και απολαυστικώτερη. Επίσης, θα ήθελα να διάβαζα "Ύσταντ" αντί για "Ίσταντ", αλλά ανάθεμα σ' αυτόν που επέβαλε την "απλοποιημένη" απόδοση των ξένων ονομάτων (ευτυχώς, ακόμα δεν είδαμε εκτρώματα τύπου "Σιρία", "Ολανδία", "Ιαπονία" ή -μπρρρρ- "Έγιπτος"!)...

Εν πάση περιπτώσει, το "Εκτελεστές δίχως πρόσωπο" είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό αστυνομικό μυθιστόρημα και οι 368 σελίδες του κυλούν με μια ταχύτητα που ξαφνιάζει ευχάριστα τον αναγνώστη. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις "Ψυχογιός", σε μια προσεγμένη μετάφραση του Λύο Καλόβυρνά και η απόκτησή του θα σας κοστίσει περίπου 14 ευρώ.



(*) Στις παλιότερες εκδόσεις των βιβλίων του Μάνκελ, το όνομα του συγγραφέα αποδιδόταν "Μανκέλ", όπως το προφέρουν οι αμερικανοί. Ευτυχώς, στις νεώτερες εκδόσεις ο "Ψυχογιός" αποδίδει το όνομα όπως το προφέρουν οι Σουηδοί.