Ας μεταφερθούμε τώρα στην Ευρώπη του 1989, την εποχή της πτώσης του τείχους του Βερολίνου. Στην Πολωνία, η Αλληλεγγύη κερδίζει στις εκλογές 260 από τις 261 έδρες και αναλαμβάνει την διακυβέρνηση της χώρας. Κύριος στόχος των ηγετών της είναι να διαγράψουν ο,τιδήποτε κομμουνιστικό και, φυσικά, να "απελευθερώσουν" την οικονομία. Η άποψη που κυριαρχεί είναι κάτι σαν "εργατικός καπιταλισμός", δηλαδή να μετατραπούν οι κρατικές επιχειρήσεις σε αυτοδιαχειριζόμενες από τους ίδιους τους εργάτες.
Η δύση επενέβη. Μετά τα πρώτα χειροκροτήματα για την "απελευθέρωση" από τον "κομμουνιστικό ζυγό", το μήνυμα που στάλθηκε στους πολωνούς ήταν σαφές: πριν από κάθε άλλη κίνηση, έπρεπε να εξυπηρετηθούν τα χρέη. Τα πράγματα σκούρηναν. Με κομμένο τον "ομφάλιο λώρο" που την συνέδεε με την Σοβιετική Ένωση, η νέα κυβέρνηση δεν μπορούσε να ελπίζει σε στήριξη εξ ανατολών. Ο πρωθυπουργός Ταντέους Μαζοβιέσκι (αχυράνθρωπος του Βαλέσα, ο οποίος -πονηρά σκεπτόμενος- δεν έβαλε υποψηφιότητα στις εκλογές) στράφηκε προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ήταν σίγουρος ότι το ΔΝΤ θα στήριζε αναφανδόν την πρώτη "δημοκρατική" κυβέρνηση σε τέως κομμουνιστική χώρα.
Σύντομα η σιγουριά τού Μαζοβιέσκι εξελίχθηκε σε απογοήτευση. Τόσο το ΔΝΤ όσο και το υπουργείο οικονομικών των ΗΠΑ, όντας υπό των έλεγχο των "παιδιών του Σικάγου", είχαν άλλα σχέδια για την Πολωνία. Με τίποτε δεν θα επέτρεπαν την εξομάλυνση της κατάστασης βήμα-βήμα. Για να "φτιάξουν τα πράγματα", έπρεπε να δημιουργηθεί η γνωστή και δοκιμασμένη "κατάσταση σοκ". Η τεράστια κρατική περιουσία μιας κομμουνιστικής χώρας χρειαζόταν μια έντονη "θεραπεία σοκ" για να περάσει στα χέρια του μεγάλου κεφαλαίου και να μη μείνει στους εργάτες ως αυτοδιαχειριζόμενη. Έτσι, οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί άφησαν την Πολωνία να βουλιάζει στα χρέη και τον πληθωρισμό. Η μόνη στήριξη που πήρε ήταν ένα ευτελέστατο "φιλοδώρημα" 119 εκατομμυρίων δολλαρίων από τον μπαμπά Μπους.
Τότε έσκασε μύτη ένας παλιός μας γνώριμος: ο Τζέφφρυ Σακς. Ο Τζωρτζ Σόρος πήρε τον Σακς και τον πήγε στην Βαρσοβία για να τον συστήσει στην Αλληλεγγύη. Μάλιστα, ο Σόρος προσφέρθηκε να καλύψει τα έξοδα τόσο του Σακς όσο κι ενός ακόμη νεοφιλελεύθερου οικονομολόγου, του Ντέηβιντ Λίπτον, για να βοηθήσει -όπως έλεγε- την καημένη την Πολωνία. Ο Σακς έγινε δεκτός με ανακούφιση. Οι ηγέτες της Αλληλεγγύης πίστευαν ότι οι διασυνδέσεις και η φήμη τού Σακς θα εξασφάλιζαν στην χώρα την ποθούμενη εξωτερική βοήθεια.
Ο Σακς έπιασε αμέσως δουλειά και συνέστησε στους πολωνούς να...μη πληρώσουν τα χρέη τους! Υποσχέθηκε ότι θα αναλάμβανε να επηρεάσει τα κέντρα αποφάσεων προς την κατεύθυνση ότι δεν μπορεί μια δημοκρατική κυβέρνηση να επωμισθεί χρέη που -υποτίθεται πως- άφησε πίσω της η προηγούμενη κομμουνιστική διακυβέρνηση. Παράλληλα, υποσχέθηκε ότι θα εξασφάλιζε στην χώρα οικονομική ενίσχυση τριών δισ. δολλαρίων, ποσό τεράστιο μπροστά στα ψίχουλα του Μπους. Μόνο που... Μόνο που για να πειστούν οι αγορές, η κυβέρνηση έπρεπε να υιοθετήσει μια θεραπεία-σοκ, η οποία κατεγράφη στον πολωνικό τύπο ως "σχέδιο Σακς".
Το "σχέδιο Σακς" ήταν μια παραλλαγή προς το σκληρότερο του σχεδίου που είχε ακολουθηθεί στην Βολιβία και προέβλεπε άμεση κατάργηση των κρατικών επιδοτήσεων και της διατίμησης ("μέσα σε μια νύχτα", έλεγε χαρακτηριστικά ο Σακς) και πώληση όλων των κρατικών ορυχείων, ναυπηγείων και εργοστασίων σε ιδιώτες. Το πλήρες σχέδιο του Σακς χώρεσε σε μόλις 15 σελίδες.
Στην Αλληλεγγύη ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος. Η συντριπτική πλειοψηφία εκείνων που είχαν πρωτοστατήσει στην αντεπανάσταση κατά του κομμουνισμού, αισθάνθηκε προδομένη. Ο Σακς επιδόθηκε σε αλλεπάλληλες προσωπικές συναντήσεις με τους ηγέτες του κόμματος, προκειμένου να τους πείσει για την ορθότητα του σχεδίου του. Ως όπλο, χρησιμοποίησε τα αποτελέσματα της πολιτικής που επέβαλε στην Βολιβία. Όμως, "ξέχασε" να ενημερώσει τους πολωνούς ότι στην Βολιβία χρειάστηκε να κηρυχθεί η χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να συλληφθούν όλοι οι συνδικαλιστές.
Τελικά, ο Σακς συμμάχησε με τον Λεσκ Μπαλτσέροβιτς, τον υπουργό οικονομικών. Ο Μπαλτσέροβιτς θεωρούσε τον εαυτό του "επίτιμο παιδί του Σικάγου", επειδή είχε μελετήσει το "Free to Choose" του Φρήντμαν. Ο υπουργός ανέλαβε να πείσει τους διαφωνούντες συντρόφους του, οι οποίοι έβλεπαν ότι αυτά που σχδίαζε ο Σακς δεν είχαν καμμιά σχέση με όσα είχε υποσχεθεί προεκλογικά ο ίδιος ο Βαλέσα. Προς όσους επέμεναν ότι η φτωχή Πολωνία δεν θα μπορέσει να αντέξει τέτοια τερτίπια και ότι η υιοθέτηση του "σχεδίου Σακς" θα οδηγήσει την χώρα στο στόμα τού καπιταλισμού, ο Μπαλτσέροβιτς ήταν καθησυχαστικός: "Δεν μιλάμε για καπιταλισμό αλλά για ένα άλλο μείγμα, για ένα άλλο σύστημα που δεν θα είναι καπιταλισμός. Θα είναι ένα σύστημα καλύτερο από τον καπιταλισμό, το οποίο θα απορρίπτει όλα τα κακά του καπιταλισμού".
Επί τρεις ολόκληρους μήνες, οι ηγέτες της Αλληλεγγύης έτρωγαν τα νύχια τους, μη μπορώντας να αποφασίσουν τι να κάνουν. Επί τρεις ολόκληρους μήνες η χώρα κατρακυλούσε στην καταστροφή αβοήθητη. Φυσικά, ο Σακς και η παρέα του δεν βιάζονταν: όσο μεγαλύτερη γινόταν η κρίση, τόσο το καλύτερο για την "θεραπεία-σοκ" που ετοιμαζόταν. Τρεις μήνες... Ώσπου, στις 12 Σεπτεμβρίου 1989, ο Μαζοβιέτσκι εμφανίστηκε στο κοινοβούλιο για να ανακοινώσει το πρώτο οικονομικό πρόγραμμα τής Αλληλεγγύης. Οι αποφάσεις είχαν παρθεί μυστικά. Ελάχιστοι τις γνώριζαν. Οι περισσότεροι περίμεναν με αγωνία την τελική επιλογή: θα ήταν το σχέδιο Σακς, το πρόγραμμα των αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων, η οδός των σταδιακών αλλαγών του Γκορμπατσόφ ή κάτι άλλο;
ΥΓ: Αυτό το "άλλο μείγμα" του Μπαλτσέροβιτς, κάτι μου θυμίζει... Επίσης, κάτι μου θυμίζει κι αυτό το τρίμηνο κατά το οποίο η Πολωνία είχε αφεθεί να βουλιάζει ανεξέλεγκτα... Ρε, περίεργη που είναι η πουτάνα η Ιστορία ώρες-ώρες...
Η δύση επενέβη. Μετά τα πρώτα χειροκροτήματα για την "απελευθέρωση" από τον "κομμουνιστικό ζυγό", το μήνυμα που στάλθηκε στους πολωνούς ήταν σαφές: πριν από κάθε άλλη κίνηση, έπρεπε να εξυπηρετηθούν τα χρέη. Τα πράγματα σκούρηναν. Με κομμένο τον "ομφάλιο λώρο" που την συνέδεε με την Σοβιετική Ένωση, η νέα κυβέρνηση δεν μπορούσε να ελπίζει σε στήριξη εξ ανατολών. Ο πρωθυπουργός Ταντέους Μαζοβιέσκι (αχυράνθρωπος του Βαλέσα, ο οποίος -πονηρά σκεπτόμενος- δεν έβαλε υποψηφιότητα στις εκλογές) στράφηκε προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ήταν σίγουρος ότι το ΔΝΤ θα στήριζε αναφανδόν την πρώτη "δημοκρατική" κυβέρνηση σε τέως κομμουνιστική χώρα.
Σύντομα η σιγουριά τού Μαζοβιέσκι εξελίχθηκε σε απογοήτευση. Τόσο το ΔΝΤ όσο και το υπουργείο οικονομικών των ΗΠΑ, όντας υπό των έλεγχο των "παιδιών του Σικάγου", είχαν άλλα σχέδια για την Πολωνία. Με τίποτε δεν θα επέτρεπαν την εξομάλυνση της κατάστασης βήμα-βήμα. Για να "φτιάξουν τα πράγματα", έπρεπε να δημιουργηθεί η γνωστή και δοκιμασμένη "κατάσταση σοκ". Η τεράστια κρατική περιουσία μιας κομμουνιστικής χώρας χρειαζόταν μια έντονη "θεραπεία σοκ" για να περάσει στα χέρια του μεγάλου κεφαλαίου και να μη μείνει στους εργάτες ως αυτοδιαχειριζόμενη. Έτσι, οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί άφησαν την Πολωνία να βουλιάζει στα χρέη και τον πληθωρισμό. Η μόνη στήριξη που πήρε ήταν ένα ευτελέστατο "φιλοδώρημα" 119 εκατομμυρίων δολλαρίων από τον μπαμπά Μπους.
Τότε έσκασε μύτη ένας παλιός μας γνώριμος: ο Τζέφφρυ Σακς. Ο Τζωρτζ Σόρος πήρε τον Σακς και τον πήγε στην Βαρσοβία για να τον συστήσει στην Αλληλεγγύη. Μάλιστα, ο Σόρος προσφέρθηκε να καλύψει τα έξοδα τόσο του Σακς όσο κι ενός ακόμη νεοφιλελεύθερου οικονομολόγου, του Ντέηβιντ Λίπτον, για να βοηθήσει -όπως έλεγε- την καημένη την Πολωνία. Ο Σακς έγινε δεκτός με ανακούφιση. Οι ηγέτες της Αλληλεγγύης πίστευαν ότι οι διασυνδέσεις και η φήμη τού Σακς θα εξασφάλιζαν στην χώρα την ποθούμενη εξωτερική βοήθεια.
Ο Σακς έπιασε αμέσως δουλειά και συνέστησε στους πολωνούς να...μη πληρώσουν τα χρέη τους! Υποσχέθηκε ότι θα αναλάμβανε να επηρεάσει τα κέντρα αποφάσεων προς την κατεύθυνση ότι δεν μπορεί μια δημοκρατική κυβέρνηση να επωμισθεί χρέη που -υποτίθεται πως- άφησε πίσω της η προηγούμενη κομμουνιστική διακυβέρνηση. Παράλληλα, υποσχέθηκε ότι θα εξασφάλιζε στην χώρα οικονομική ενίσχυση τριών δισ. δολλαρίων, ποσό τεράστιο μπροστά στα ψίχουλα του Μπους. Μόνο που... Μόνο που για να πειστούν οι αγορές, η κυβέρνηση έπρεπε να υιοθετήσει μια θεραπεία-σοκ, η οποία κατεγράφη στον πολωνικό τύπο ως "σχέδιο Σακς".
Το "σχέδιο Σακς" ήταν μια παραλλαγή προς το σκληρότερο του σχεδίου που είχε ακολουθηθεί στην Βολιβία και προέβλεπε άμεση κατάργηση των κρατικών επιδοτήσεων και της διατίμησης ("μέσα σε μια νύχτα", έλεγε χαρακτηριστικά ο Σακς) και πώληση όλων των κρατικών ορυχείων, ναυπηγείων και εργοστασίων σε ιδιώτες. Το πλήρες σχέδιο του Σακς χώρεσε σε μόλις 15 σελίδες.
Στην Αλληλεγγύη ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος. Η συντριπτική πλειοψηφία εκείνων που είχαν πρωτοστατήσει στην αντεπανάσταση κατά του κομμουνισμού, αισθάνθηκε προδομένη. Ο Σακς επιδόθηκε σε αλλεπάλληλες προσωπικές συναντήσεις με τους ηγέτες του κόμματος, προκειμένου να τους πείσει για την ορθότητα του σχεδίου του. Ως όπλο, χρησιμοποίησε τα αποτελέσματα της πολιτικής που επέβαλε στην Βολιβία. Όμως, "ξέχασε" να ενημερώσει τους πολωνούς ότι στην Βολιβία χρειάστηκε να κηρυχθεί η χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να συλληφθούν όλοι οι συνδικαλιστές.
Τελικά, ο Σακς συμμάχησε με τον Λεσκ Μπαλτσέροβιτς, τον υπουργό οικονομικών. Ο Μπαλτσέροβιτς θεωρούσε τον εαυτό του "επίτιμο παιδί του Σικάγου", επειδή είχε μελετήσει το "Free to Choose" του Φρήντμαν. Ο υπουργός ανέλαβε να πείσει τους διαφωνούντες συντρόφους του, οι οποίοι έβλεπαν ότι αυτά που σχδίαζε ο Σακς δεν είχαν καμμιά σχέση με όσα είχε υποσχεθεί προεκλογικά ο ίδιος ο Βαλέσα. Προς όσους επέμεναν ότι η φτωχή Πολωνία δεν θα μπορέσει να αντέξει τέτοια τερτίπια και ότι η υιοθέτηση του "σχεδίου Σακς" θα οδηγήσει την χώρα στο στόμα τού καπιταλισμού, ο Μπαλτσέροβιτς ήταν καθησυχαστικός: "Δεν μιλάμε για καπιταλισμό αλλά για ένα άλλο μείγμα, για ένα άλλο σύστημα που δεν θα είναι καπιταλισμός. Θα είναι ένα σύστημα καλύτερο από τον καπιταλισμό, το οποίο θα απορρίπτει όλα τα κακά του καπιταλισμού".
Επί τρεις ολόκληρους μήνες, οι ηγέτες της Αλληλεγγύης έτρωγαν τα νύχια τους, μη μπορώντας να αποφασίσουν τι να κάνουν. Επί τρεις ολόκληρους μήνες η χώρα κατρακυλούσε στην καταστροφή αβοήθητη. Φυσικά, ο Σακς και η παρέα του δεν βιάζονταν: όσο μεγαλύτερη γινόταν η κρίση, τόσο το καλύτερο για την "θεραπεία-σοκ" που ετοιμαζόταν. Τρεις μήνες... Ώσπου, στις 12 Σεπτεμβρίου 1989, ο Μαζοβιέτσκι εμφανίστηκε στο κοινοβούλιο για να ανακοινώσει το πρώτο οικονομικό πρόγραμμα τής Αλληλεγγύης. Οι αποφάσεις είχαν παρθεί μυστικά. Ελάχιστοι τις γνώριζαν. Οι περισσότεροι περίμεναν με αγωνία την τελική επιλογή: θα ήταν το σχέδιο Σακς, το πρόγραμμα των αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων, η οδός των σταδιακών αλλαγών του Γκορμπατσόφ ή κάτι άλλο;
ΥΓ: Αυτό το "άλλο μείγμα" του Μπαλτσέροβιτς, κάτι μου θυμίζει... Επίσης, κάτι μου θυμίζει κι αυτό το τρίμηνο κατά το οποίο η Πολωνία είχε αφεθεί να βουλιάζει ανεξέλεγκτα... Ρε, περίεργη που είναι η πουτάνα η Ιστορία ώρες-ώρες...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου