Η φάμπρικα με τις υποτροφίες των χιλιανών φοιτητών πήγαινε μια χαρά. Η χιλιανή οικονομία αποτελούσε θέμα καθημερινών συζητήσεων στο πανεπιστήμιο του Σικάγου. Όλα τα επιτεύγματά της μπήκαν κάτω από το μικροσκόπιο και βρέθηκαν ελλειμματικά: η προστασία της εγχώριας παραγωγής, η διατίμηση, το ισχυρό δίκτυο κοινωνικής ασφάλειας. Ο Κέννεθ Κλέμεντς παρατηρεί ότι οι φοιτητές διδάσκονταν να περιφρονούν όλες αυτές τις προσπάθειες περιορισμού της φτώχειας και πολλοί απ' αυτούς επέλεξαν ως θέμα της διδακτορικής διατριβής τους τον...παραλογισμό της οικονομικής ανάπτυξης της Λατινικής Αμερικής. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο καθηγητής Άρνολντ Χάρμπεργκερ, ως επί κεφαλής του προγράμματος υποτροφιών, κάθε φορά που επέστρεφε στο Σικάγο από τα αμέτρητα ταξείδια του στο Σαντιάγκο, δεν δίσταζε να κατακρίνει τόσο το σύστημα υγείας της Χιλής όσο και το εκπαιδευτικό της σύστημα (τα καλύτερα σ' όλη την Νότιο Αμερική, κατά κοινή ομολογία!) ως "παράλογες προσπάθειες να ζήσει η χώρα πιο πλούσια απ' ό,τι της επιτρέπουν τα περιορισμένα μέσα της" (Γκύντερ Φρανκ, "Οικονομική γενοκτονία στην Χιλή").
Σιγά-σιγά, οι χιλιανοί φοιτητές άρχισαν να επιστρέφουν στην πατρίδα τους ως πτυχιούχοι οικονομολόγοι και να καταλαμβάνουν θέσεις καθηγητών στα οικονομικά τμήματα των δυο μεγαλύτερων πανεπιστημίων της χώρας. Τώρα πια, δεν χρειαζόταν η μετανάστευση, μιας και οι χιλιανοί φοιτητές μπορούσαν να διδαχτούν τις ιδέες του νεοφιλελευθερισμού στην ίδια τους την χώρα. Με την αστείρευτη χρηματοδότηση τόσο του Ιδρύματος Φορντ όσο και της USAID, τα "παιδιά του Σικάγου από την Χιλή" αναδείχθηκαν σε πύρινους κήρυκες του νεοφιλελευθερισμού.
Θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς το φαινόμενο ως "διανοητικό ιμπεριαλισμό". Μόνο που υπήρχε ένα πρόβλημα: ενώ η αρχική ιδέα ήταν να εκπαιδευτεί μια γενιά φοιτητών για να γίνουν ηγέτες της χιλιανής οικονομίας, τα "παιδιά του Σικάγου" δεν κατάφεραν να παίξουν κανέναν ηγετικό ρόλο στην χώρα τους. Στην ουσία, αντί να γίνουν πρωτοπόροι ενός νέου οικονομικού στάτους, έμειναν πίσω από τις εξελίξεις. Κόντρα στα φιλόδοξα νεοφιλελεύθερα πλάνα, ολόκληρη η Νότια Αμερική πραγματοποιούσε στροφή προς τα αριστερά!
Πράγματι, σε ολόκληρη σχεδόν την υποήπειρο όχι μόνο δεν έμπαινε ζήτημα απελευθέρωσης του καπιταλισμού αλλά ανεζητείτο το επόμενο βήμα τής οικονομικής ανάπτυξης. Από τη μια, οι -ευάριθμοι- μαρξιστές υποστήριζαν με σθένος ριζοσπαστικές αγροτικές μεταρρυθμίσεις και εκτεταμένες εθνικοποιήσεις ενώ, από την άλλη, συντηρητικοί και μετριοπαθείς προωθούσαν την ευρύτερη οικονομική συνεργασία των λατινοαμερικανικών χωρών, με στόχο την μετατροπή ολόκληρης της υποηπείρου σε ένα ισχυρό οικονομικό μπλοκ που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί στα ίσα και την Βόρειο Αμερική και την Ευρώπη.
Έτσι, για παράδειγμα, η Βραζιλία του Ζοάο Γκουλάρ έκανε το 1962 ένα μεγάλο βήμα προς τα αριστερά, υιοθετώντας μια πολιτική αναδιανομής της γης, υψηλότερων μισθών και υποχρέωσης των πολυεθνικών να επενδύουν ένα ποσοστό από τα κέρδη τους στην οικονομία της Βραζιλίας, αντί να τα βγάζουν όλα από την χώρα. Αλλά και στην διπλανή Αργεντινή τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά για τον νεοφιλελευθερισμό: όταν μια στρατιωτική κυβέρνηση επιχείρησε να απαγορεύσει την λειτουργία του κόμματος του Χουάν Περόν, προκειμένου να εμποδίσει την υλοποίηση πολιτικών αντιστοίχων με της Βραζιλίας, το μόνο που κατάφερε ήταν να ξεσηκωθεί ολόκληρη η κοινωνία και να χαλάσει τα σχέδια των στρατιωτικών.
Όμως, η μεγάλη ειρωνεία για τον Φρήντμαν και την παρέα του ήταν ότι υπέστησαν την μεγαλύτερη ήττα τους στο ίδιο το επίκεντρο του πειράματός τους: στην ίδια την Χιλή! Με τις ιστορικές εκλογές του 1970, η Χιλή μετατοπίστηκε τόσο πολύ προς τα αριστερά ώστε και τα τρία μεγάλα κόμματα τάχθηκαν υπέρ της εθνικοποίησης της μεγαλύτερη πηγής εσόδων της χώρας, των ορυχείων χαλκού, τα οποία ελέγχονταν από αμερικανικές εταιρείες!
Τα χαμόγελα είχαν ήδη χαθεί από τα πρόσωπα του Φρήντμαν, του Χάγιεκ και των παιδιών τους. Το μακρόπνοο πρόγραμμά τους κινδύνευε να αποδειχθεί μια πανάκριβη αποτυχία. Ήταν σαφές ότι οι πολυπράγμονες νεοφιλελεύθεροι δεν μπορούσαν να κερδίσουν οποιαδήποτε ιδεολογική μάχη, πόσο μάλλον συνολικά τον πόλεμο απέναντι σε όσους απεχθάνονταν τον άκρατο καπιταλισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις εκλογές του 1970 που προαναφέραμε, κανένα χιλιανό κόμμα δεν υιοθέτησε οποιαδήποτε νεοφιλελεύθερη πρακτική!
Φυσιολογικά, κάπου εδώ έπρεπε να μπει οριστικά η ταφόπλακα του νεοφιλελευθερισμού, αφήνοντας τον Χάγιεκ και τον Φρήντμαν να παίζουν ρόλο υποσημειώσεων στην Ιστορία της Οικονομίας. Όμως, μια ιστορική λεπτομέρεια έδωσε πάλι πνοή στο ασθμαίνον ιδεολογικό κουφάρι της σχολής του Σικάγου. Κι αυτή η λεπτομέρεια δεν ήταν άλλη από την εκλογή του Ρίτσαρντ Νίξον στο αξίωμα του προέδρου των ΗΠΑ.
Ο ίδιος ο Φρήντμαν γράφει στο "Two Lucky people: Memoirs" ότι ο Νίξον "είχε μια εφευρετική και, στο σύνολό της, αποτελεσματική εξωτερική πολιτική". Πράγματι, πουθενά ως τότε δεν είχε εμφανιστεί πιο εφευρετική εξωτερική πολιτική από εκείνη που έμελλε να εφαρμόσουν οι ΗΠΑ στην Χιλή. Ο Νίξον πρόσφερε στον Φρήντμαν και την παρέα του την ευκαιρία να αποδείξουν ότι ο νεοφιλελευθερισμός τους δεν ήταν απλώς εργαστηριακή θεωρία αλλά μπορούσε να αναπλάσει μια ολόκληρη χώρα από το μηδέν. Με μια λεπτομέρεια: η δημοκρατία αποτελούσε ακατάλληλο περιβάλλον για τα "παιδιά του Σικάγου"...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου