"Ιχνηλασίες"

Ομολογώ ότι μόλις είδα το όνομα του συγγραφέα στο εξώφυλλο του βιβλίου στο οποίο αναφέρομαι σήμερα, άφησα να μου ξεφύγει μια βρισιά και έστριψα την πλάτη. Ευτυχώς, με την άκρη τού ματιού έπιασα τον εκδοτικό οίκο και ξαναγύρισα έκπληκτος. "Αδύνατον", σκέφτηκα, "ο Νίκος Παπανδρέου στην Σύγχρονη Εποχή...". Πήρα το βιβλίο στα χέρια μου και η απορία μου λύθηκε, βλέποντας στο "αφτί" τού οπισθόφυλλου την φωτογραφία τού συγγραφέα. Καμμία σχέση με τον αδελφό τού τέως πρωθυπουργού.

Ο συγγραφέας τού σημερινού βιβλίου αποτελεί τυπική περίπτωση δημοκρατικού αντιστασιακού: κατά την διάρκεια της κατοχής βγήκε στο βουνό ως αντάρτης και μετά την κατοχή ξαναβγήκε ως κυνηγημένος από τους "εθνικόφρονες". Μετά την ήττα τού Δημοκρατικού Στρατού, πήρε τον δρόμο τής πολιτικής προσφυγιάς και βρέθηκε στην Ρουμανία, όπου σπούδασε φιλολογία. Με την πτώση τής χούντας, επέστρεψε στην Ελλάδα και συνέχισε να κάνει εκείνο που είχε μάθει να κάνει καλά: δημοσιογραφία, φιλολογικές μελέτες και μεταφράσεις.

Οι "Ιχνηλασίες" είναι μια συλλογή δεκατριών διηγημάτων, η κοινή ρίζα των οποίων προέρχεται από τα θέματα που σημάδεψαν την ιστορία αυτού του τόπου στο δεύτερο μισό τού περασμένου αιώνα: κατοχή, εμφύλιος, αντίσταση, εξορία. Μπορεί να έχουν γραφτεί αμέτρητα αφηγήματα με τέτοιο περιεχόμενο αλλά υπάρχει κάτι απροσδιόριστο που διαφοροποιεί τις "Ιχνηλασίες" από όλα αυτά. Ίσως να είναι η αγάπη με την οποία ο συγγραφέας περιβάλλει τους πρωταγωνιστές των ιστοριών του, ακόμη κι αυτούς που κάποιος θα χαρακτήριζε ως "κακούς". Ίσως, πάλι, να είναι η αποστασιοποίηση του αφηγητή, ο οποίος διηγείται δίχως να προσπαθεί να "διδάξει". Ίσως, ακόμη, να είναι η φόρτιση που δημιουργείται στον αναγνώστη από κάθε διήγημα, παρά την ολοφάνερη προσπάθεια του συγγραφέα να αποφύγει τις εύκολες συγκινήσεις. Σε τελική ανάλυση, δεν ξέρω τι ακριβώς είναι αυτό που με έκανε να ξεχωρίσω τούτο το βιβλίο αλλά σίγουρα κάτι υπάρχει.

Προσέξτε στην "Υπόσχεση" έναν υφέρποντα οίκτο τού συγγραφέα προς τον αστυνομικό διοικητή, τον οποίο κάποιος άλλος θα αντιμετώπιζε απλώς ως παλιοτόμαρο. Ο ίδιος οίκτος υπάρχει και στο "Το σπίτι δεν πουλιέται", αυτή την φορά για εκείνους που πλούτισαν ως συνεργάτες των κατοχικών δυνάμεων. Το "Ροζαμούντε" είναι ένας πίνακας αφιερωμένος στην στάση των απλών, καθημερινών ανθρώπων απέναντι στους κατακτητές. "Η Αμέρικα του Προκόπη" εντυπωσιάζει ως ηθογραφία και χαρακτηρίζεται από το τέλος του πρωταγωνιστή της, ο οποίος πεθαίνει μουτζώνοντας τον ουρανό. Η "Ηθική Αγωγή" διδάσκει τον τρόπο με τον οποίο ένας συγγραφέας μπορεί να πει τα πάντα για την Μακρόνησο μέσα σε 24 μόλις σελίδες. "Ο Εισαγγελέας" αφήνει μια όμορφη, γλυκόπικρη γεύση ενώ στο "Άβυσσος η ψυχή" μπορούμε να γελάσουμε μέχρι δακρύων με όσα συμβαίνουν όταν πεθαίνει ένας "σκατόψυχος" δεσπότης, "Η Μπέσα" θα θυμίσει στους σινεφίλ αναγνώστες την εκπληκτική (αν και σχετικά άγνωστη) ταινία τής Λαρίσας Σέπιτκο "Η Ανάβαση"(*). Το "Ένα καλάμι στην Μπόρα" είναι άλλο ένα στιγμιότυπο από την Μακρόνησο και "Τα σαμποτέρια" καταγράφουν ένα εύθυμο περιστατικό από τον εμφύλιο, όπου πρωταγωνιστεί ένα...μοσχάρι. Τα δυο τελευταία διηγήματα, "Το Σφάλμα" και "Δράμα σε πράξεις τρεις" είναι μάλλον αδύναμα και αφήνουν στον αναγνώστη την αίσθηση ότι κάτι τους λείπει.

Τελικά, μπορεί οι "Ιχνηλασίες" να μη συνιστούν αυτό που οι κριτικοί αποκαλούν "αριστούργημα" αλλά αξίζει με το παραπάνω να ασχοληθούμε μαζί τους. Άλλωστε, δεν είναι καθόλου εύκολο να βρεις μια συλλογή με απλά διηγήματα, που να μιλούν κατ' ευθείαν στην ψυχή, δίχως φιοριτούρες. Και νομίζω ότι εντόπισα, επί τέλους, τι είναι αυτό που με έκανε να ξεχωρίσω τούτο το βιβλίο: τέτοιες ιστορίες θα ήθελα να μου διηγιόταν η γιαγιά μου πριν καμμιά σαρανταπενταριά χρόνια. Ανάθεμά με αν αυτό και μόνο δεν είναι αρκετό για να δικαιολογήσει τα 10 ευρώ που έδωσα στον βιβλιοπώλη...



(*) Άσχετο μεν αλλά η μια κουβέντα φέρνει την άλλη. Η Λαρίσα Σέπιτκο είναι η πρόωρα χαμένη σύντροφος ενός άλλου μεγάλου ρώσου κινηματογραφιστή: του Έλεμ Κλίμοφ. Θα δυσκολευτείτε να βρείτε την "Ανάβαση" (The Ascent, Восхождение) αλλά αναζητείστε το αριστούργημα του Κλίμοφ "Έλα να δεις" (Come and See, Иди и смотри), το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα σε dvd. Δεν έχουν άδικο όσοι λένε πως πρόκειται για μια από τις καλύτερες αντιπολεμικές ταινίες όλων των εποχών.