Παπαγαλία και απομνημόνευση

Το χτεσινό μας κείμενο έγινε αφορμή για έντονη συζήτηση περί παπαγαλίας. Θεωρώ, λοιπόν, επιβεβλημένο να πούμε δυο λόγια παραπάνω για να ξεκαθαρίσουμε ότι άλλο η -καταδικαστέα- παπαγαλία κι άλλο η -επιβεβλημένη- απομνημόνευση. Σαφώς και δεν αρκεί η απομνημόνευση, καμμιά αντίρρηση. Αλλά άλλο να μην αρκεί και άλλο να λείπει τελείως.

Δώσαμε χτες ένα παράδειγμα με την προπαίδεια. Ας προσθέσουμε μερικά παραδείγματα ακόμη. Το να θυμάσαι ότι τα ρήματα σε -ω γράφονται με ωμέγα είναι κακό; Το να μάθεις απ' έξω τις ταυτότητες της άλγεβρας και της τριγωνομετρίας είναι καταδικαστέο; Το να απομνημονεύσεις τους τύπους της φυσικής είναι κατακριτέο; Το να έχεις κατά νου τις βασικές ιστορικές χρονολογίες δεν βοηθάει στην κατανόηση της διαδοχής των ιστορικών γεγονότων; Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι εύλογες και αναμενόμενες. Πώς, λοιπόν, να απορρίψουμε την απομνημόνευση ως μέσο μάθησης;

Οι μαθητές που δεν "διαβάζουν" και δεν εφαρμόζουν τύπους και κανόνες με πολλούς και διάφορους τρόπους είναι καταδικασμένοι σε αμάθεια. Διαβάζουμε στο αμερικανικό Science: "Ερευνα, υπό τον δρα Τζέφρι Κάρπικε του Πανεπιστημίου Περντιού των ΗΠΑ, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι παραδοσιακές μέθοδοι διδασκαλίας στην τάξη, που περιλαμβάνουν την απομνημόνευση χρονολογιών και τύπων, είναι καλύτερες στο να αποτυπώνουν τις γνώσεις στον νου των μαθητών, σε σχέση με άλλες πιο «σύγχρονες» εκπαιδευτικές μεθόδους που αποφεύγουν την απομνημόνευση". Αλλά και η Ανν Μάνγκεν, καθηγήτρια του νορβηγικού πανεπιστημίου Στάβανγκερ, σημειώνει: "Η γνώση αποτυπώνεται όταν γράφουμε και όχι όταν πληκτρολογούμε... Οι μαθητές που γράφουν με το χέρι τους, αντί να πληκτρολογούν σε έναν υπολογιστή, μαθαίνουν καλύτερα. Το ίδιο συμβαίνει και με όσους διαβάζουν από ένα βιβλίο, αντί από μια οθόνη. Ο συγκριτικός έλεγχος του εγκεφάλου έδειξε ότι οι άνθρωποι που γράφουν με τον «παραδοσιακό» τρόπο, εμφανίζουν ενεργοποίηση της περιοχής του Μπροκά, ενώ οι «μοντέρνοι» καθόλου".

Ας συμφωνήσω ότι στο σημερινό ελληνικό σχολείο οι μαθητές "μαθαίνουν" χωρίς να μπορούν να συνδυάσουν, να εξηγήσουν και να εμβαθύνουν. Η βαθμοθηρία και ο ανταγωνισμός, από πολύ νωρίς, δημιουργούν στο μαθητή πιέσεις που τον οδηγούν -θέλει δεν θέλει- στην παπαγαλία. Το ίδιο και το κυνήγι της ύλης, των εξετάσεων, τα φροντιστήρια. Ο μαθητής πείθεται απ' τους γονείς του, τους δασκάλους του και την εμπειρία του ότι το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να παπαγαλίζει, γιατί αυτό "μετράει". Δεν του έχει δείξει κανείς έναν άλλο δρόμο για τη γνώση.

Το ερώτημα είναι αν με τα μέτρα και τις μεθόδους του υπουργείου παιδείας αντιμετωπίζεται αυτό το φαινόμενο. Άραγε, με την μείωση και την υποβάθμιση της ύλης, την αφαίρεση από την ύλη κάθε επιστημονικής έννοιας και αιτιολόγησης, την αντικατάσταση των νόμων και των επιστημονικών δεδομένων από στατιστικές, από συλλογή εντυπώσεων, από το διαδίκτυο ή το Google (που το ρωτάς για τον Κρόνο και σου βγάζει αστρολογικές προβλέψεις) αντιμετωπίζεται η αδυναμία κριτικής σκέψης; Με τα βιβλία των "μαθηματικών του περίπου", με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή απ' την τρίτη δημοτικού και με βιβλία που δεν έχουν μέσα κανόνες και θεωρία, πώς θα χτυπηθούν η παπαγαλία και το φροντιστήριο; Με βιβλία γλώσσας που περιέχουν συνταγές μαγειρικής αλλά δεν περιέχουν γραμματική και κανόνες σύνταξης, πώς θα χτυπηθεί η ασυναρτησία;(*)

Ας τελειώνουμε με αυτό το παραμύθι. Λέμε όχι στην άκριτη παπαγαλία μεν, ναι στην εκπαιδευτική απομνημόνευση δε. Το "νέο σχολείο" πάει ένα βήμα παρακάτω, μέσα από την κατάργηση των βιβλίων και την παρότρυνση για γενική χρήση του διαδικτύου ως μόνου φορέα γνώσης. Με απλά λόγια, λέει στους μαθητές ότι η γνώση υπάρχει κάπου στο κυβερνοδιάστημα και ο εκπαιδευόμενος οφείλει να ψάξει να την βρει. Τόσο απλά. Και τόσο πρόστυχα, συνάμα.

Ελπίζω ότι οι εκπαιδευτικοί μας θα κάνουν το χρέος τους και θα υψώσουν τα αναγκαία αναχώματα για να αποτρέψουν την πλήρη καταστροφή της παιδείας. Ελπίζω ότι αυτοί οι εκπαιδευτικοί θα κάνουν το χρέος τους ώστε η νέα γενιά να συνεχίσει να κρατάει βιβλία στα χέρια της και να μη περιοριστεί μόνο στα εγχειρίδια χρήσης (manual) κάποιων μηχανών ή συσκευών...


(*) Εύστοχη η παρατήρηση του Σωτήρη, ενός φίλου μου δάσκαλου, ο οποίος διακρίνει στις συνταγές μαγειρικής την παβλόφεια τακτική να εθιστεί ο μαθητής στο να δέχεται εντολές ("κόψτε...", "μαρινάρετε...", "σωτάρετε...", "πασπαλίστε...", "σερβίρετε..." κλπ) όπου οφείλει να υπακούει αδιαμαρτύρητα.