Πριν καλά-καλά ξεθυμάνει ο απόηχος της δίκης για το σκάνδαλο Χατζηπάνου, ένα καινούργιο σκάνδαλο έρχεται να δημιουργήσει έντονες ενδοκυβερνητικές αντιπαραθέσεις στον κυβερνητικό συνασπισμό των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου με το κόμμα του Γεωργίου Παπανδρέου. Όχι πως έλειπαν οι λόγοι για τέτοιες αντιπαραθέσεις (όπως, για παράδειγμα, όταν η συνέλευση των μετόχων της Εθνικής Τράπεζας ψήφισε για υποδιοικητή τον φιλελεύθερο Μαντέα αντί για τον παπανδρεϊκό Πορφυρογέννη), αλλά τούτη την φορά ο καυγάς ξέσπασε για τους λιγνίτες της Πτολεμαΐδας.
Ο Παπανδρέου, ως υπουργός συντονισμού, είχε διαπραγματευτεί με την εταιρεία Φίλη την παραχώρηση των λιγνιτών της Πτολεμαΐδας για εκμετάλλευση. Για να "στρώσει" το έδαφος, ο Παπανδρέου προώθησε σχετικό νομοσχέδιο. Το πρόβλημα ήταν ότι και το νομοσχέδιο αλλά και η σύμβαση προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις τόσο μέσα στην ίδια την κυβέρνηση όσο και στην πλευρά των αμερικανών.
Η σύμβαση Φίλη έχει μια ενδιαφέρουσα προϊστορία. Το 1939, ο γερμανός Χαίγκελ, ο οποίος έκανε έρευνες στην περιοχή, διαπίστωσε ότι στην Πτολεμαΐδα υπήρχαν αποθέματα εκλεκτής ποιότητας λιγνίτη πάνω από 6 δισεκατομμύρια τόννους. Το 1940, η δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά καλεί από το Μπάφφαλο των ΗΠΑ τον ελληνοαμερικανό δικηγόρο Γεώργιο Φίλη και υπογράφει μαζί του σύμβαση με την οποία του παραχωρεί το δικαίωμα εκμετάλλευσης αυτών των λιγνιτών. Η εταιρεία του Φίλη, όμως, δεν εκπληρώνει τους όρους της σύμβασης και κηρύσσεται έκπτωτη. Το 1946 βρίσκεται στην εξουσία το Λαϊκό Κόμμα του Κων/νου Τσαλδάρη. Με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου, ανακαλείται η έκπτωση και παρέχεται στον Φίλη προθεσμία ως τα τέλη του 1950 για να εκπληρώσει την σύμβαση. Μια μέρα πριν εκπνεύσει και αυτή η προσθεσμία, στις 30 Δεκεμβρίου 1950, η εταιρεία του Φίλη καταβάλλει 400.000 δολλάρια, ποσό που προβλεπόταν από την σύμβαση ως εταιρική συμμετοχή στα έξοδα εγκατάστασης.
Η συμβαση, την οποία υπογράφει ο Παπανδρέου, χαρακτηρίζεται από τους αναλυτές ως περισσότερο επιζήμια και επαχθής για την ελληνική πλευρά σε σχέση με εκείνη την οποία είχε υπογράψει η κυβέρνηση Μεταξά. Με την καινούργια σύμβαση, όχι μόνο δίνονταν περισσότερα προνόμια στον ανάδοχο αλλά απαγορευόταν η ίδρυση άλλου παρόμοιου εργοστάσιου στην περιοχή, γεγονός που άφηνε αναξιοποίητη μια τεράστια πλουτοφόρα έκταση. Επίσης, αυτή η σύμβαση εξασφάλιζε στην εταιρεία του Φίλη πλήρη συναλλαγματική, φορολογική και δασμολογική ασυδοσία. Χαρακτηριστικά, οι εφημερίδες της εποχής αποκαλούν τα εκχωρούμενα δικαιώματα ως πρωτοφανή και οι αναλυτές σημειώνουν ότι μπροστά τους ωχριούν τα δικαιώματα που είχαν παραχωρηθεί στην "Πάουερ" (την ηλεκτρική εταιρεία της εποχής). Στις 17 Μαρτίου, το φιλοκυβερνητικό "Βήμα" καλεί την κυβέρνηση "να μην επιτρέψη την εγκαθίδρυσιν εις την χώραν μας μίας νέας εταιρείας, η οποία θα λυμαίνεται όχι πλέον μίαν περιοχήν της Ελλάδος αλλ' ολόκληρον την χώραν".
Η αλήθεια είναι ότι τότε ο Λαμπράκης είχε σοβαρή κόντρα με τον Γεώργιο Παπανδρέου(*), αλλά στο "ξεμπρόστιασμα" της επονείδιστης σύμβασης πρωτοστατεί η κομμουνιστική Αριστερά. Την εποχή εκείνη, ο Δημήτρης Μπάτσης εκδίδει το κομμουνιστικό περιοδικό "Ανταίος", στο τεύχος Νο 3/1951 του οποίου αποκαλύπτει τις λεπτομέρειες της σύμβασης: παραχώρηση στον Οίκο Φίλη της εκμετάλλευσης του λιγνίτη για 35 χρόνια, ίδρυση από τον ίδιο ανάδοχο εργοστασίου παραγωγής ενέργειας, δικαίωμα για ίδρυση μεταλλουργικών και άλλων βιομηχανιών, προνομιακή διάθεση των προϊόντων όλων αυτών των βιομηχανιών στους ελληνικούς σιδηρόδρομους κλπ. Και το περιοδικό καταλήγει: "η σύμβαση Φίλη αποτελεί υπόδειγμα μονοπωλιακής παράδοσης του πολυτιμότερου ενεργειακού πλούτου της χώρας μας σε χέρια ιδιώτη".
Παράλληλα, στον Παπανδρέου βγαίνουν κόντρα και οι αμερικανοί, για τους δικούς τους λόγους. Ο αρχηγός της Οικονομικής Αποστολής στέλνει αυστηρό έγγραφο στην κυβέρνηση ζητώντας την απόσυρση του σχετικού νομοσχεδίου και κατηγορώντας τον Παπανδρέου ότι αγνοεί τις υποδείξεις των αρμοδίων αμερικανών. Ο Παπανδρέου απειλεί με παραίτηση και προκαλείται νέα κυβερνητική κρίση. Τελικά, μετά από απανωτές συνεννοήσεις και συσκέψεις με τους αμερικανούς, το νομοσχέδιο ψηφίζεται στις 30 Μαρτίου από την βουλή.
Ο Παπανδρέου, δίνοντας εξηγήσεις, τόνισε ότι οι αμερικανοί αντέδρασαν στην σύμβαση επειδή ήθελαν να μείνουν αναξιοποίητοι οι λιγνίτες, ώστε να μείνουν αχρησιμοποίητα τα 12 εκατομμύρια δολλάρια που προβλέπονταν ως ειδική βοήθεια για την αξιοποίηση της Πτολεμαΐδας. Δεν δίστασε δε να κατηγορήσει ως "εθνικούς μειοδότες" όσους αντέδρασαν στην σύμβαση Φίλη. Όμως, δεν εξήγησε ποτέ γιατί δεν δόθηκε η δουλειά στην ΔΕΗ, το νομοσχέδιο για την ίδρυση της οποίας είχε ψηφιστεί στην βουλή από τον Ιούλιο του 1950.
Κλείνουμε την αναφορά μας στην Σύμβαση Φίλη με την παρατήρηση ότι πρόκειται για μια σύμβαση η οποία ξεκίνησε από μια δικτατορία, αναβίωσε από μια δεξιά κυβέρνηση και ολοκληρώθηκε με την υπογραφή του "γέρου της δημοκρατίας". Χωρίς άλλο σχόλιο.
(*) Αμέσως μετά την απελευθέρωση, οι εφημερίδες του Λαμπράκη "Αθηναϊκά Νέα" και "Ελεύθερον Βήμα" κατηγορήθηκαν για φιλογερμανική και δοσιλογική στάση και το δικαστήριο απαγόρευσε την περαιτέρω κυκλοφορία τους. Ο Λαμπράκης απλοποίησε τους τίτλους των εφημερίδων του και τις ξανακυκλοφόρησε, την μεν πρώτη ως "Τα Νέα", την δε δεύτερη ως "Το Βήμα". Φυσικά, δεν ξεπέρασε ποτέ το μίσος του για τον Γεώργιο Παπανδρέου, ένα μίσος που τον οδήγησε 20 χρόνια αργότερα να στηρίξει τους αποστάτες της Ένωσης Κέντρου.
Ο Παπανδρέου, ως υπουργός συντονισμού, είχε διαπραγματευτεί με την εταιρεία Φίλη την παραχώρηση των λιγνιτών της Πτολεμαΐδας για εκμετάλλευση. Για να "στρώσει" το έδαφος, ο Παπανδρέου προώθησε σχετικό νομοσχέδιο. Το πρόβλημα ήταν ότι και το νομοσχέδιο αλλά και η σύμβαση προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις τόσο μέσα στην ίδια την κυβέρνηση όσο και στην πλευρά των αμερικανών.
Η σύμβαση Φίλη έχει μια ενδιαφέρουσα προϊστορία. Το 1939, ο γερμανός Χαίγκελ, ο οποίος έκανε έρευνες στην περιοχή, διαπίστωσε ότι στην Πτολεμαΐδα υπήρχαν αποθέματα εκλεκτής ποιότητας λιγνίτη πάνω από 6 δισεκατομμύρια τόννους. Το 1940, η δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά καλεί από το Μπάφφαλο των ΗΠΑ τον ελληνοαμερικανό δικηγόρο Γεώργιο Φίλη και υπογράφει μαζί του σύμβαση με την οποία του παραχωρεί το δικαίωμα εκμετάλλευσης αυτών των λιγνιτών. Η εταιρεία του Φίλη, όμως, δεν εκπληρώνει τους όρους της σύμβασης και κηρύσσεται έκπτωτη. Το 1946 βρίσκεται στην εξουσία το Λαϊκό Κόμμα του Κων/νου Τσαλδάρη. Με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου, ανακαλείται η έκπτωση και παρέχεται στον Φίλη προθεσμία ως τα τέλη του 1950 για να εκπληρώσει την σύμβαση. Μια μέρα πριν εκπνεύσει και αυτή η προσθεσμία, στις 30 Δεκεμβρίου 1950, η εταιρεία του Φίλη καταβάλλει 400.000 δολλάρια, ποσό που προβλεπόταν από την σύμβαση ως εταιρική συμμετοχή στα έξοδα εγκατάστασης.
Η συμβαση, την οποία υπογράφει ο Παπανδρέου, χαρακτηρίζεται από τους αναλυτές ως περισσότερο επιζήμια και επαχθής για την ελληνική πλευρά σε σχέση με εκείνη την οποία είχε υπογράψει η κυβέρνηση Μεταξά. Με την καινούργια σύμβαση, όχι μόνο δίνονταν περισσότερα προνόμια στον ανάδοχο αλλά απαγορευόταν η ίδρυση άλλου παρόμοιου εργοστάσιου στην περιοχή, γεγονός που άφηνε αναξιοποίητη μια τεράστια πλουτοφόρα έκταση. Επίσης, αυτή η σύμβαση εξασφάλιζε στην εταιρεία του Φίλη πλήρη συναλλαγματική, φορολογική και δασμολογική ασυδοσία. Χαρακτηριστικά, οι εφημερίδες της εποχής αποκαλούν τα εκχωρούμενα δικαιώματα ως πρωτοφανή και οι αναλυτές σημειώνουν ότι μπροστά τους ωχριούν τα δικαιώματα που είχαν παραχωρηθεί στην "Πάουερ" (την ηλεκτρική εταιρεία της εποχής). Στις 17 Μαρτίου, το φιλοκυβερνητικό "Βήμα" καλεί την κυβέρνηση "να μην επιτρέψη την εγκαθίδρυσιν εις την χώραν μας μίας νέας εταιρείας, η οποία θα λυμαίνεται όχι πλέον μίαν περιοχήν της Ελλάδος αλλ' ολόκληρον την χώραν".
Η αλήθεια είναι ότι τότε ο Λαμπράκης είχε σοβαρή κόντρα με τον Γεώργιο Παπανδρέου(*), αλλά στο "ξεμπρόστιασμα" της επονείδιστης σύμβασης πρωτοστατεί η κομμουνιστική Αριστερά. Την εποχή εκείνη, ο Δημήτρης Μπάτσης εκδίδει το κομμουνιστικό περιοδικό "Ανταίος", στο τεύχος Νο 3/1951 του οποίου αποκαλύπτει τις λεπτομέρειες της σύμβασης: παραχώρηση στον Οίκο Φίλη της εκμετάλλευσης του λιγνίτη για 35 χρόνια, ίδρυση από τον ίδιο ανάδοχο εργοστασίου παραγωγής ενέργειας, δικαίωμα για ίδρυση μεταλλουργικών και άλλων βιομηχανιών, προνομιακή διάθεση των προϊόντων όλων αυτών των βιομηχανιών στους ελληνικούς σιδηρόδρομους κλπ. Και το περιοδικό καταλήγει: "η σύμβαση Φίλη αποτελεί υπόδειγμα μονοπωλιακής παράδοσης του πολυτιμότερου ενεργειακού πλούτου της χώρας μας σε χέρια ιδιώτη".
Παράλληλα, στον Παπανδρέου βγαίνουν κόντρα και οι αμερικανοί, για τους δικούς τους λόγους. Ο αρχηγός της Οικονομικής Αποστολής στέλνει αυστηρό έγγραφο στην κυβέρνηση ζητώντας την απόσυρση του σχετικού νομοσχεδίου και κατηγορώντας τον Παπανδρέου ότι αγνοεί τις υποδείξεις των αρμοδίων αμερικανών. Ο Παπανδρέου απειλεί με παραίτηση και προκαλείται νέα κυβερνητική κρίση. Τελικά, μετά από απανωτές συνεννοήσεις και συσκέψεις με τους αμερικανούς, το νομοσχέδιο ψηφίζεται στις 30 Μαρτίου από την βουλή.
Ο Παπανδρέου, δίνοντας εξηγήσεις, τόνισε ότι οι αμερικανοί αντέδρασαν στην σύμβαση επειδή ήθελαν να μείνουν αναξιοποίητοι οι λιγνίτες, ώστε να μείνουν αχρησιμοποίητα τα 12 εκατομμύρια δολλάρια που προβλέπονταν ως ειδική βοήθεια για την αξιοποίηση της Πτολεμαΐδας. Δεν δίστασε δε να κατηγορήσει ως "εθνικούς μειοδότες" όσους αντέδρασαν στην σύμβαση Φίλη. Όμως, δεν εξήγησε ποτέ γιατί δεν δόθηκε η δουλειά στην ΔΕΗ, το νομοσχέδιο για την ίδρυση της οποίας είχε ψηφιστεί στην βουλή από τον Ιούλιο του 1950.
Κλείνουμε την αναφορά μας στην Σύμβαση Φίλη με την παρατήρηση ότι πρόκειται για μια σύμβαση η οποία ξεκίνησε από μια δικτατορία, αναβίωσε από μια δεξιά κυβέρνηση και ολοκληρώθηκε με την υπογραφή του "γέρου της δημοκρατίας". Χωρίς άλλο σχόλιο.
(*) Αμέσως μετά την απελευθέρωση, οι εφημερίδες του Λαμπράκη "Αθηναϊκά Νέα" και "Ελεύθερον Βήμα" κατηγορήθηκαν για φιλογερμανική και δοσιλογική στάση και το δικαστήριο απαγόρευσε την περαιτέρω κυκλοφορία τους. Ο Λαμπράκης απλοποίησε τους τίτλους των εφημερίδων του και τις ξανακυκλοφόρησε, την μεν πρώτη ως "Τα Νέα", την δε δεύτερη ως "Το Βήμα". Φυσικά, δεν ξεπέρασε ποτέ το μίσος του για τον Γεώργιο Παπανδρέου, ένα μίσος που τον οδήγησε 20 χρόνια αργότερα να στηρίξει τους αποστάτες της Ένωσης Κέντρου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου