Ο κύκλος των κρίσεων

Πριν ενάμισυ αιώνα, ο Κάρολος Μαρξ με τον Φρειδερίκο Ένγκελς κατέδειξαν με απόλυτη σαφήνεια την περιοδικότητα των κρίσεων στον καπιταλισμό, καταγράφοντας μια μεγάλη κρίση κάθε 25 χρόνια και μια μικρότερη στο ενδιάμεσο. Δεν επρόκειτο για θεωρία αλλά για διαπίστωση, την οποία η ιστορία βάλθηκε να επιβεβαιώνει από τότε μέχρι την δεκαετία του 1970. Από το 1971, όταν ο Νίξον αποσύνδεσε το πολιτειακό δολλάριο από τον "κανόνα του χρυσού", βάζοντας ταφόπλακα στο Μπρέττον Γουντς, οι καπιταλιστικές κρίσεις εμφανίζονται όλο και συχνότερα.

Πράγματι, στα σαράντα χρόνια που ακολούθησαν, γίναμε μάρτυρες δυο μεγάλων πετρελαιικών κρίσεων κατά την δεκαετία του 1970, την χρεωκοπία πολλών χωρών τής Λατινικής Αμερικής κατά την δεκαετία του 1980, την κατάρρευση του χρηματιστηρίου του Τόκυο το 1990, την τραπεζική κρίση των σκανδιναβικών χωρών το 1991, την μεξικανική κρίση το 1994, την κρίση των "ασιατικών τίγρεων" το 1997, την ρωσσική χρεωκοπία του 1998, την κρίση από την πολιτειακή φούσκα τού διαδικτύου (φούσκα dot com) το 2000 και την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που προκλήθηκε από το σκάσιμο της φούσκας των στεγαστικών στις ΗΠΑ το 2007.

Αριθμός χωρών με σοβαρή τραπεζική κρίση από το 1800 ως σήμερα (δείγμα 70  χωρών) (*).

Στην βάση τους, όλες αυτές οι κρίσεις είναι εγγενείς στον καπιταλισμό, υπάρχουν δηλαδή στο dna του και οφείλονται αποκλειστικά στο κυνήγι του κέρδους. Θεωρητικώς, η αιτία για την επιτάχυνσή τους πρέπει να αναζητηθεί στην υιοθέτηση χρηματοοικονομικών συστημάτων τα οποία βασίζονται σε χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό. Στην ουσία, όμως, η υιοθέτηση τέτοιων συστημάτων επιβλήθηκε από το κυνήγι του κέρδους, μιας και αυτά τα συστήματα διευκολύνουν την επίτευξη αυτού του στόχου.

Το χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό, διαθέτει ένα μεγάλο πλεονέκτημα: επιτρέπει στην χώρα που το χρησιμοποιεί να αναβάλει οποιαδήποτε διαφαινόμενη κρίση, δημιουργώντας χρήμα από το πουθενά. Αυτό το "χρήμα από το πουθενά" λέγεται κομψά "ποσοτική διευκόλυνση" και διοχετεύεται στην αγορά μέσω "παροχής ρευστότητας" στις τράπεζες, χάρη στην οποία οι τελευταίες μπορούν να χρηματοδοτούν την "πραγματική οικονομία".

Παρένθεση. Προσέξτε τις λεξούλες που έβαλα σε εισαγωγικά στην προηγούμενη παράγραφο. Αν δεν ήρθατε πρόσφατα από τον Άρη, σίγουρα τις έχετε ακούσει κατ' επανάληψη από τα στόματα έγκυρων αναλυτών. Σας τις έβαλα στην σειρά σε μια πρόταση ώστε να καταλάβετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται. Κλείνει η παρένθεση.

Θα έλεγε κάποιος πως το χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό, αφού βοηθάει στην αναβολή εκδήλωσης μιας κρίσης, δεν είναι κακό. Και όμως! Ακόμη κι αν συμφωνήσουμε πώς η δημιουργία χρήματος από το πουθενά αναστέλλει την επέλευση της καταιγίδας, θα πρέπει παράλληλα να συμφωνήσουμε πως δεν γιατρεύει καμμιά από τις παθογένειες που γεννούν τέτοιες καταιγίδες. Για να το πούμε με επιστημονικά μεταφορικό τρόπο, οι μονεταριστικές επιλογές δεν καθαρίζουν το σύστημα από τα σκουπίδια του αλλ' απλώς σπρώχνουν αυτά τα σκουπίδια κάτω από το χαλί. Τα προβλήματα παραμένουν και απλώς μετακυλίονται σε άλλους τομείς της οικονομίας, αυξάνοντας τις δυσλειτουργίες. Μ' αυτόν τον τρόπο η καταιγίδα δεν εκδηλώνεται μεν αλλά μετατρέπεται σε τυφώνα, ο οποίος ξεσπάει αργότερα με περισσότερο καταστροφικές επιπτώσεις.

Για παράδειγμα, μερικά από τα προβλήματα που διογκώνονται καθώς μπαίνουν κάτω από το χαλί είναι τα μεγάλα ελλείμματα, η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της πλειοψηφίας των πολιτών (υπέρ της περαιτέρω συσσώρευσης πλούτου στα θυλάκια ολίγων), η διόγκωση των κρατικών χρεών, η απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος λόγω της αποθράσυνσης των τραπεζών, οι πάσης φύσεως φούσκες, η αστάθεια της αγοράς κλπ. Με άλλα λόγια, όλα εκείνα τα προβλήματα που αποτελούν την πρώτη ύλη οποιασδήποτε καπιταλιστικής κρίσης.

Η μαρξική σκέψη και οι μαρξιστές αναλυτές επιμένουν ότι ο καπιταλισμός έχει φάει τα ψωμιά του και πνέει τα λοίσθια. Οι καπιταλιστές οικονομολόγοι, από τους μετριοπαθείς κεϋνσιανιστές μέχρι τους θεωρητικούς τού νεοφιλελευθερισμού (Σουμπέτερ, Χάγεκ κλπ), υποστηρίζουν ότι το καπιταλιστικό οικοδόμημα κινδυνεύει από εγγενείς, δικές του αδυναμίες. Όπως και νά 'χει πάντως, η ουσία είναι ότι η μεγιστοποίηση του κέρδους (δηλαδή, η κεντρική ιδέα τού καπιταλισμού) ενθαρρύνει το κόψιμο κάθε ζώνης ασφαλείας και κάθε άγκυρας, οδηγώντας όλο το σύστημα σε μια διαβολική δίνη υφέσεων, ανακάμψεων, επεμβάσεων, καταρρεύσεων κλπ, οι σπείρες της οποίας όλο και στενεύουν.

Εν κατακλείδι και ενώ τα απόνερα της τελευταίας καπιταλιστικής κρίσης δεν λένε να υποχωρήσουν τελείως ακόμη, αν θέλαμε να διακινδυνεύσουμε μια πρόβλεψη, θα μπορούσαμε να στοιχηματίσουμε ότι θα υπάρξει και επόμενη σοβαρή καπιταλιστική κρίση, η οποία, όσο περισσότερο αργεί να εμφανιστεί, τόσο πιο ορμητικά θα εκληλωθεί. Κι αν θέλαμε να αυξήσουμε την απόδοση αυτού του στοιχήματος, θα ποντάραμε ότι το νομοτελειακά επερχόμενο κραχ θα είναι το χειρότερο όλων των εποχών. Χωρίς, μάλιστα, να αποκλείεται να σημάνει το τέλος τής κυριαρχίας του πολιτειακού δολλαρίου και συνάμα της ηγεμονίας των ΗΠΑ στον πλανήτη.

------------------------------------------------
(*) Προσέξτε την σχεδόν πλήρη έλλειψη τραπεζικών κρίσεων κατά την διάρκεια του Μπρέττον Γουντς. Αυτή δεν οφείλεται τόσο στην επίδραση των μέτρων που πάρθηκαν όσο στην τεράστια καταστροφή κεφαλαίων που προκάλεσε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος.