Η απόδραση των Βούρλων - 1. Φυλακές Συγγρού (1931)

25 Μαρτίου 1944, Σιλεσία, Νότια Πολωνία. Από το γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Stalag Luft III δραπετεύουν 76 κρατούμενοι με μυθιστορηματικό τρόπο. Επί έναν ολόκληρο χρόνο εξακόσιοι κρατούμενοι σκάβουν όχι ένα αλλά τρία τούνελ ταυτόχρονα, έτσι ώστε να έχουν σίγουρη οδό διαφυγής σε περίπτωση που οι φρουροί ανακαλύψουν ένα από αυτά. Η κατάληξη του εγχειρήματος είναι μάλλον αποτυχημένη αφού μόνο τρεις καταφέρνουν να γυρίσουν στην πατρίδα τους. Οι υπόλοιποι 73 συλλαμβάνονται και οι 50 εξ αυτών εκτελούνται.

Το 1963, το παραπάνω ιστορικό περιστατικό μεταφέρεται στον κινηματογράφο με την περίφημη και κλασσική πλέον ταινία "Η μεγάλη απόδραση (The great escape)", στην οποία πρωταγωνιστούν σπουδαίοι ηθοποιοί, όπως ο Στηβ Μακ Κουήν, ο Τσαρλς Μπρόνσον, ο Τζέημς Κόμπερν, ο Ρίτσαρντ Αττένμπορω, ο Ντόναλντ Πλέζανς κλπ. Κάποιοι είπαν ότι είναι αμαρτία που δεν μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο και μια άλλη μυθιστορηματική απόδραση, η οποία αναστάτωσε ένα ολόκληρο κράτος και κινητοποίησε περισσότερους από 30.000 αστυνομικούς και χωροφύλακες που έψαχναν τους δραπέτες σε ολόκληρη την χώρα. Ο λόγος για την απόδραση 27 κρατούμενων υπόδικων κομμουνιστών από την φυλακή των Βούρλων στις 17 Ιουλίου 1955.

Πριν αναφερθούμε σ' αυτή καθεαυτήν την μεγάλη απόδραση, αξίζει τον κόπο να κάνουμε μια μακρά εισαγωγή, γυρνώντας μερικά χρόνια πίσω. Είναι μια εισαγωγή ενδιαφέρουσα αλλά και απαραίτητη. Ενδιαφέρουσα μεν επειδή θα δούμε μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις απόδρασης κρατούμενων κομμουνιστών, οι οποίες προκάλεσαν κι αυτές τον δικό τους καθεμιά σάλο. Απαραίτητη δε για να καταρρίψουμε έναν αστήρικτο ισχυρισμό, ο οποίος προβάλλεται ακόμη και σήμερα, πως τάχατες οι κρατούμενοι των Βούρλων απέδρασαν ενεργώντας αντίθετα προς την κομματική εντολή που τους υποδείκνυε να καθήσουν στ' αβγά τους, επειδή οι αποδράσεις αντιτίθενται δήθεν στην πρακτική ενός επαναστατικού κομμουνιστικού κόμματος.

Η αλήθεια, βεβαίως, είναι πολύ διαφορετική. Σαφώς και το κόμμα γνώριζε ότι στα Βούρλα σχεδιαζόταν απόδραση. Για να ρίξει, λοιπόν, στάχτη στα μάτια των αρχών, η ηγεσία του ΚΚΕ διατύπωσε την θέση ότι ο καλός κομμουνιστής δεν κοιτάει να σώσει το τομάρι του αποδρώντας αλλά μένει, δίνει την μάχη του και πεθαίνει για τις ιδέες του. Στην διάρκεια της αφήγησης θα δούμε πεντακάθαρα πόσο θετικά λειτούργησε η έξυπνη αυτή "ντρίμπλα" υπέρ των δραπετών των Βούρλων. Για την ώρα, ας δούμε πώς το ίδιο κόμμα, λίγα χρόνια νωρίτερα, είχε οργανώσει με επιτυχία κάποιες άλλες αποδράσεις.

Οι φυλακές Συγγρού την εποχή της απόδρασης. Σε πρώτο πλάνο τα "διαμερίσματα" των κρατουμένων.

Η πρώτη μαζική απόδραση κομμουνιστών σημειώνεται στις 15 Απριλίου 1931, όταν εννέα στελέχη του κόμματος δραπετεύουν από τις φυλακές Συγγρού, που τότε βρίσκονταν στην Χαμοστέρνας, στον Ταύρο. Ανάμεσά τους βρίσκονται ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Ανδρόνικος Χαϊτάς, ο πρώην γραμματέας της ΟΚΝΕ Γιώργος Κολοζώφ, τα μέλη του πολιτικού γραφείου Κώστας Καρακοζώφ (Ευτυχιάδης) και Μήτσος Παπαρήγας και το μέλος της κεντρικής επιτροπής Βασίλης Ασίκης. Οι υπόλοιποι τέσσερις είναι οι Λευτέρης Αποστόλου, Περικλής Καρασκόγιας, Μάρκος Μαρκοβίτης και Ορφέας Οικονομίδης.

Η επιχείρηση σχεδιάστηκε στα γραφεία του ΚΚΕ. Καταλυτικό ρόλο στην επιχείρηση έπαιξαν δυο άνθρωποι. Ο ένας ήταν ο Θανάσης Κλάρας, ο μετέπειτα μεγάλος Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος είχε φάει μόλις 6 μήνες για παράβαση του ιδιώνυμου και γι' αυτό δεν συμμετείχε στην απόδραση αλλά αποτελούσε τον σύνδεσμο των εννέα με το κόμμα. Ο δεύτερος ήταν ένας δεκανέας, αρχιφύλακας της φρουράς, ο Γρηγόρης Γρηγοριάδης, κρυφό μέλος της ΟΚΝΕ, χωρίς την βοήθεια του οποίου τίποτε δεν θα μπορούσε να γίνει.

Πρώτη δουλειά ήταν να μεθοδευτεί η απόσπαση του Γρηγοριάδη στις φυλακές Συγγρού. Στην συνέχεια, ο Γρηγοριάδης πέρασε στους κρατούμενους μια λίμα, με την οποία λιμάρησαν τα κάγκελα στο παράθυρο του κελιού τόσο ώστε να αρκεί ένα σπρώξιμο για να κοπούν. Κι όταν τέλειωσαν όλες οι προετοιμασίες, συμφωνήθηκε η ώρα της απόδρασης: μεσάνυχτα 14 προς 15 Απριλίου. Εκεί στα μεσάνυχτα έπιασε δουλειά ο Γρηγοριάδης, προκειμένου να απομακρύνει τους δυο σκοπούς.

Αρχίζει από τον φρουρό του πύργου. Υποτίθεται ότι κάνει έφοδο και πρέπει να είναι ασυτηρός. Όμως ο καλόψυχος αρχιφύλακας συστήνει στον φρουρό να μη κόβει βόλτες και τον τρώει το αγιάζι αλλά να κάνει την σκοπιά του μέσα, για να μη ξυλιάσει. Άλλο που δεν ήθελε ο φρουρός. Πάει ο πρώτος. Σειρά έχει ο φρουρός της αυλής. Ξαφνικά, τον Γρηγοριάδη τον πιάνει πονοκέφαλος και στέλνει τον φρουρό ως του Χαροκόπου να του πάρει ασπιρίνες. Ο φρουρός διστάζει, όμως ο αρχιφύλακας όχι μόνο προθυμοποιείται να τον αναπληρώσει αλλά του δίνει και λεφτά για να πάρει τσιγάρα. Ολόκληρο πακέτο! Πάει κι ο δεύτερος.

Ανακουφισμένος ο Γρηγοριάδης αρχίζει να σιγοτραγουδάει, δίνοντας το σύνθημα. Η ώρα έφτασε. Τα κομμένα σίδερα λυγίζουν, πάνω τους δένονται λουρίδες από κομμένες κουβέρτες και με την βοήθεια του Κλάρα οι εννέα αρχίζουν να κατεβαίνουν. Με τον Γρηγοριάδη οδηγό, βγαίνουν από την φυλακή και λίγο πιο κάτω επιβιβάζονται σε αυτοκίνητα που τους περιμένουν και εξαφανίζονται. Μαζί τους εξαφανίζεται και ο Γρηγοριάδης, φυσικά.

Στο μεταξύ, μια άλλη ομάδα υποστήριξης αναλαμβάνει να εξουδετερώσει τον φρουρό που είχε πάει για ασπιρίνες και τσιγάρα κι ερχόταν. Τον αιφνιδιάζουν και με την απειλή όπλων τον οδηγούν σε ένα ερημικό μέρος στα Κάτω Πετράλωνα, όπου τον κρατούν για μισή ώρα πριν τον αφήσουν να φύγει. Όταν ο φρουρός επιστρέφει και διαπιστώνει την απουσία του Γρηγοριάδη, καταλαβαίνει ότι κάτι κακό έχει συμβεί και σημαίνει συναγερμό. Ακολουθούν ανακρίσεις των υπόλοιπων κρατουμένων, οι οποίες δεν αποδίδουν το παραμικρό. Όπως δεν απέδωσε το παραμικρό η καταδίωξη που εξαπέλυσε η Ειδική Ασφάλεια για πολλές ημέρες. Ουδείς των δραπετών συνελήφθη ποτέ. Όλοι ξαναγύρισαν στα κομματικά τους πόστα και συνέχισαν την κρυφή δουλειά τους.

Ριζοσπάστης, 16/4/1931: Η πανηγυρική προμετωπίδα του πρωτοσέλιδου και το ρεπορτάζ της δεύτερης σελίδας

Κάποιοι από τους παραπάνω δεν έμελλε να βγουν ζωντανοί από την μεγάλη περιπέτεια του εμφυλίου, όπως ο Μήτσος Παπαρήγας. Κάποιοι άλλοι κατάφεραν και έφυγαν στο εξωτερικό, περιμένοντας πολλά χρόνια ώσπου να τους δοθεί η δυνατότητα να επιστρέψουν. Ο μόνος που δεν κατάφερε να επιστρέψει ήταν ο "κόκκινος δεκανέας" Γρηγόρης Γρηγοριάδης. Βαρυνόταν με πολύ σοβαρές κατηγορίες (λιποταξία σε ώρα υπηρεσίας, συνέργεια σε απόδραση κλπ), με αποτέλεσμα να μη μπορεί να κάνει χρήση οποιασδήποτε ευεργετικής διατάξεως περί παλιννοστήσεως πολιτικών προσφύγων. Το μόνο που κατάφερε ήταν να επισκεφθεί μία και μόνη φορά την Ελλάδα το 1976 για λίγες μέρες. Πέθανε το 1979 στην Μόσχα σε ηλικία 70 ετών.

Αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη απόδραση κομμουνιστών κρατουμένων, οργανωμένη από το ίδιο το κόμμα και με τις ευλογίες του. Φαίνεται, όμως, ότι το πάθημα των αρχών δεν έγινε μάθημα. Πριν περάσει ένας χρόνος, από τις ίδιες φυλακές το ΚΚΕ φυγάδευσε ένα ακόμη σημαντικό στέλεχός του. Αυτή την φορά, η απόδραση έχει και ιδεολογικό ενδιαφέρον. Αλλά για τις λεπτομέρειες, κάνετε λίγη υπομονή ως αύριο.