Η απόδραση των Βούρλων - 2. Περίπτωση Μπεζεντάκου (1932)

Παρ' ότι σκοπός μας είναι να μιλήσουμε για την απόδραση των Βούρλων, σε μια μεγάλη εισαγωγή που ξεκίνησε χτες και που δεν θα τελειώσει ούτε σήμερα (αν επρόκειτο για σχολική έκθεση, θα τραβούσε τα μαλλιά του ο καθηγητής), προσπαθούμε να καταρρίψουμε τον συχνά προβαλλόμενο ισχυρισμό (ακόμη και κάποιων εκ των δραπετών!) ότι η θέση του ΚΚΕ ήταν αντίθετη στην εν λόγω απόδραση. Χτες, λοιπόν, μιλήσαμε για την απόδραση εννέα κρατουμένων στις φυλακές Συγγρού, που το ίδιο το κόμμα οργάνωσε το 1931.

Θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι τότε το κόμμα ενήργησε κατ' αυτόν τον τρόπο επειδή ανάμεσα στους δραπέτες βρίσκονταν ο γενικός του γραμματέας Ανδρόνικος Χαϊτάς και κάποια μέλη τού πολιτικού του γραφείου και της κεντρικής του επιτροπής. Σήμερα, λοιπόν, θα δούμε άλλη μια απόδραση που οργάνωσε το κόμμα από τις ίδιες φυλακές, αυτή την φορά για ένα μόνο άτομο, το οποίο όχι μόνο ήταν απλό μέλος του αλλά μέχρι λίγο πριν διαφοροποιόταν ιδεολογικά από την επίσημη κομματική ιδεολογία.

Πρωτοσέλιδο Ριζοσπάστη, 5/3/1932: Ρεπορτάζ για την απόδραση Μπεζεντάκου λίγη ώρα μετά την απόδραση

Πρωτοσέλιδο Ριζοσπάστη, 6/3/1932: Πιστοποίηση ότι η απόδραση έγινε "ύστερα από απόφαση του Π.Γ."

Πάμε πίσω, στο 1931. Η Κομμουνιστική Διεθνής έχει ορίσει την 1η Αυγούστου, ημέρα κατά την οποία κηρύχθηκε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, ως αντιπολεμική ημέρα. Ετούτη την χρονιά, το ΚΚΕ συνδέει αυτή την ημέρα και με την αντιφασιστική πάλη, καταγγέλλοντας την δράση φασιστικών οργανώσεων και τις αυξημένες παραγγελίες πολεμικού υλικού εκ μέρους της κυβέρνησης Βενιζέλου. Οι αρχές απαγορεύουν ρητά οποιαδήποτε εκδήλωση, οποιαδήποτε συγκέντρωση. Όλες οι δυνάμεις τού κρατικού κατασταλτικού μηχανισμού (πεζά τμήματα, μηχανοκίνητα, έφιππα) βρίσκονται από το πρωί στους δρόμους των πόλεων όλης της χώρας, καταλαμβάνοντας νευραλγικά σημεία. Σύμφωνα με την εφημερίδα Ακρόπολις, έχει δοθεί διαταγή "όπως τυφεκίζεται επί τόπου πας κομμουνιστής, αποπειρώμενος να εκδηλώση τα αισθήματά του".Αυτή η κινητοποίηση συντελεί αποφασιστικά στο να μη γίνει σχεδόν καμμιά μεγάλη διαδήλωση ή απλή εκδήλωση οπουδήποτε. Μόνη εξαίρεση οι Σέρρες, όπου η χωροφυλακή συγκρούεται με καμμιά εκατοστή διαδηλωτές, με αποτέλεσμα τον θάνατο ενός χωροφύλακα και την σύλληψη δεκάδων πολιτών.

Στην Δραπετσώνα, οι κομμουνιστές έχουν οργανώσει συγκέντρωση σε ένα καφενείο. Η χωροφυλακή αποκλείει την περιοχή και απαγορεύει την προσέγγιση σε όλους. Ο κομμουνιστής εργάτης Κώστας Σαρίκας προσπαθεί να διασπάσει τον κλοιό και ο χωροφύλακας Γεώργιος Γυφτοδημόπουλος τον συλλαμβάνει και τον οδηγεί στον σταθμό χωροφυλακής Ταμπουρίων ως "ύποπτον δια την διενέργειαν ταραχών". Το επεισόδιο γίνεται αντιληπτό από τρεις συντρόφους τού Σαρίκα, οι οποίοι στήνουν καρτέρι λίγο παρακάτω για να τον ελευθερώσουν. Ο Γυφτοδημόπουλος τους παίρνει χαμπάρι και τραβάει το όπλο του. Όμως έχουν και οι άλλοι όπλα. Στην σύντομη ανταλλαγή πυροβολισμών που ακολουθεί, ο χωροφύλακας πέφτει νεκρός.

Η αστυνομία εξαπολύει πογκρόμ για να συλλάβει τους δράστες. Σύμφωνα με ανακοίνωσή της, καταζητούνται ως άμεσα εμπλεκόμενοι οι Κων/νος Σαρίκας, Μιχαήλ Μπεζεντάκος, Μόσχος Δουλγέρης και Αβραάμ Δερβίσογλου. Παράλληλα, όμως, αναζητεί και τους "ηθικούς αυτουργούς", δηλαδή τους διοργανωτές της εκδήλωσης, άλλους πέντε κομμουνιστές. Συλλαμβάνονται άπαντες, με τελευταίο τον Μιχάλη Μπεζεντάκο, ο οποίος κρυβόταν σε μια σκηνή στην Μαγκουφάνα (Μαρούσι). Ο Μπεζεντάκος παίρνει την ευθύνη πάνω του, ομολογώντας ότι αυτός πυροβόλησε τον χωροφύλακα, χαλώντας τα σχέδια της αστυνομίας που ήθελε να κατηγορήσει για φόνο και τους άλλους δυο που ήσαν μαζί του. Μετά την ομολογία του, ο Μπεζεντάκος οδηγείται στις φυλακές Συγγρού και η δίκη του ορίζεται για τον Απρίλιο του 1932.

Ας κάνουμε εδώ μια στάση, να πούμε δυο λόγια για τον πρωταγωνιστή της ιστορίας μας. Ο Μιχάλης Μπεζεντάκος (ή Μπεζαντάκος) ήταν ένας δεκαεννιάχρονος εργάτης, γεννημένος το 1912 στην Πάνιτσα του Γυθείου. Η οικογένειά του μετακόμισε στα Ταμπούρια κι αυτός έπιασε νωρίς δουλειά σε εργοστάσιο βελονοποιίας. Από μικρός ασπάστηκε τον κομμουνισμό και εντάχθηκε σε μια οργάνωση αρχειομαρξιστών (τροτσκιστών). Κάποιοι λένε ότι το 1929 αποχώρησε από την οργάνωση αυτή και εντάχθηκε στο ΚΚΕ και κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι αυτή η μεταστροφή του έγινε μέσα στην φυλακή, όπου τον προσέγγισαν άλλοι κρατούμενοι μέλη του ΚΚΕ. Το μόνο σίγουρο είναι ότι την εποχή που βρίσκεται στην φυλακή, ο Ριζοσπάστης δημοσιεύει δήλωσή του με την οποία αποκηρύσσει τον τροτσκισμό και συντάσσεται με το ΚΚΕ. Όπως και νά 'χει πάντως, ο Μπεζεντάκος δεν είναι σημαίνον μέλος του κόμματος.

Η απόδραση του "δολοφόνου κομμουνιστή" γίνεται πρωτοσέλιδο στην Μακεδονία της επόμενης μέρας.

Παρά ταύτα, όταν γίνεται σαφές ότι ο νεαρός υπόδικος θα καταδικαστεί σε θάνατο και θα εκτελεστεί, το κόμμα ζητάει από τους άλλους κρατούμενους κομμουνιστές να επεξεργαστούν ένα σχέδιο απόδρασης. Πρώτο βήμα αυτού του σχεδίου είναι να προσποιηθεί ο Μπεζεντάκος τον άρρωστο. Τότε προθυμοποιούνται δυο άλλοι κομμουνιστές κρατούμενοι, ο μετέπειτα βουλευτής Βασίλης Νεφελούδης και ο διευθυντής σύνταξης του Ριζοσπάστη Παράσχος Μαρμαρέλης, να πάρουν τον Μπεζεντάκο στο κελί τους για να τον περιποιούνται. Άλλο που δεν ήθελε η διοίκηση των φυλακών.

Η πρεμούρα να αλλάξει κελί ο δήθεν άρρωστος Μπεζεντάκος έχει την εξήγησή της. Οι δυο σύντροφοι θα βοηθήσουν τον νεαρό να αποδράσει. Έχουν προσέξει ότι ο τοίχος του μπάνιου είναι σε κάποιο σημείο έντονα μουχλιασμένος, σημάδι ότι η υγρασία τον έχει διαβρώσει. Ο Μπεζεντάκος υποτίθεται ότι έχει πυρετό, οπότε χρειάζεται συνέχεια νερό. Μόνο που αυτό το νερό δεν το πίνει αλλά το χύνει στον τοίχο, επιτείνοντας την διάβρωση. Όσο περνούν οι μέρες, τόσο η κατάσταση του "άρρωστου" επιδεινώνεται. Σιγά-σιγά αρχίζει να μην έχει δυνάμεις να παρίσταται στα προσκλητήρια και να μένει κουκουλωμένος στο στρώμα του. Έτσι, όταν το βράδυ της 4ης Μαρτίου 1932 δεν δίνει παρών στο προσκλητήριο, αρκεί μια ματιά του φύλακα μέσα από τα κάγκελα για να διαπιστωθεί ότι ο κρατούμενος είναι κουκουλωμένος στο κελί του.

Εκείνο που δεν μπορεί να δει ο φύλακας είναι ότι κάτω από τις κουβέρτες υπάρχουν ξύλα, που έχουν κουβαλήσει ο Νεφελούδης με τον Μαρμαρέλη. Ο Μπεζεντάκος βρίσκεται κλεισμένος στο λουτρό και σκάβει τον διαβρωμένο τοίχο. Η δουλειά προχωράει αργά για να μη προκαλείται θόρυβος αλλά κάποια στιγμή, περασμένα μεσάνυχτα προ πολλού, η τρύπα ανοίγει και ο κρατούμενος πηδάει στον δρόμο. Από την πτώση χτυπάει στο κεφάλι αλλά τον περιμαζεύουν τα μέλη του ΚΚΕ που τον περιμένουν, τον βάζουν σε αυτοκίνητο και τον φυγαδεύουν. Η απόδρασή του θα γίνει αντιληπτή μετά τις 10 το επόμενο πρωί, όταν κάποιος φύλακας θα ανακαλύψει την τρύπα στον τοίχο.

Όταν το κυνηγητό για την ανακάλυψη του δραπέτη αποδείχθηκε ατελέσφορο, οι αρχές επικήρυξαν την σύλληψη ή την εκτέλεσή του με το μυθώδες για την εποχή ποσό των 20.000 δραχμών. Μάταιος κόπος. Ο Μπεζεντάκος έχει φύγει για την Σοβιετική Ένωση (σύμφωνα με τις αρχές, που ήθελαν να εμπλέξουν την Μόσχα στην απόδραση, επιβιβάστηκε στο σοβιετικό πλοίο "Ίλιτς"). Εκεί θα δουλέψει σε εργοστάσιο αυτοκινήτων ως το 1936, οπότε και θα αναχωρήσει για Ισπανία, προκειμένου να ενταχθεί στις Διεθνείς Ταξιαρχίες (13η Ταξιαρχία, Τάγμα Δημητρώφ, Λόχος Ρήγας Φερραίος / Νίκος Ζαχαριάδης) και να πολεμήσει κατά των φασιστών του Φράνκο. Εκεί άφησε την τελευταία του πνοή (*).

Φωτογραφία από το πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη της 5ης Μαρτίου 1932:
Ο τοίχος της φυλακής με εμφανή δεξιά την τρύπα που άνοιξε ο Μπεζεντάκος

Από εκείνη την απόδραση "κέρδισαν" οι μεν Νεφελούδης και Μαρμαρέλης δίμηνη παράταση της ποινής τους για συνέργεια ο δε φύλακας Πέτρος Κυριακόγγωνας εξάμηνη αργία για βαρειά αμέλεια. Αίσθηση προκάλεσε η δήλωση του τελευταίου, ο οποίος βρισκόταν εκεί και κατά την απόδραση των εννιά τον προηγούμενο χρόνο: "Τι χρειαζόμαστε εμείς; Άμα πάρει απόφαση το Πολιτικό Γραφείο να δραπετεύσουν οι κομμουνιστές, όλοι θα αποδράσουν". Πολλά χρόνια αργότερα, ο Πάνος Τζαβέλλας θα γράψει και θα τραγουδήσει το αγαπημένο τραγούδι των κομμουνιστών "Μπεζεντάκος" (ή "Οι αστοί τρομάξανε"), εμπνευσμένο από την απόδραση.

-----------------------------------------------------------
(*) Για τον θάνατο του Μπεζεντάκου δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία. Έτσι, κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο Μπεζεντάκος δεν πήγε ποτέ στην Ισπανία αλλά έπεσε θύμα των "σταλινικών εκκαθαρίσεων" ως πρώην τροτσκιστής και πέθανε εξόριστος κάπου στην Σιβηρία. Δυστυχώς γι' αυτούς, υπάρχουν φωτογραφίες του από την Ισπανία με συμπολεμιστές του.