Η απόδραση των Βούρλων - 4. Από το χαμαιτυπείο στην φυλακή

Πειραιάς. Μέσα 19ου αιώνα. Το επίνειο της Αθήνας και πρώτο λιμάνι τής χώρας αντιμετωπίζει το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλα τα μεγάλα λιμάνια τής εποχής: την εκτεταμένη πορνεία. Στον Πειραιά δε το πρόβλημα αυτό είναι εντονώτερο, αφού λόγω της μορφολογίας του ευνοείται η λειτουργία οίκων ανοχής σε ολόκληρη σχεδόν την πόλη. Και σαν να μη φτάνει αυτό, τα περισσότερα απ' αυτά τα "σπίτια" λειτουργούν εκτός παντός ελέγχου, αφού οι ιδιοκτήτες τους δεν έχουν κανένα λόγο να ξοδεύονται για να συμμορφώνονται με τις υγειονομικές ή άλλες διατάξεις. Τους σφράγισε ο έλεγχος το μαγαζί; Την άλλη μέρα θα το ξανανοίξουν δυο σπίτια πιο κάτω.

Μπροστά σ' αυτόν τον πονοκέφαλο, ο Δήμος υποβάλλει το 1873 στην κυβέρνηση αίτημα για την κατασκευή ενός μεγάλου κτηρίου ή, έστω, συγκροτήματος μικρότερων κτηρίων ώστε να μαζευτούν όλοι οι οίκοι ανοχής τής πόλης σε κάποιο συγκεκριμένο μέρος, εκτός του ιστού τής πόλης. Σε πρώτη φάση, το αίτημα απορρίπτεται αλλά οι επίμονες και διογκούμενες διαμαρτυρίες των κατοίκων αναγκάζουν τελικά την κυβέρνηση να το αποδεχτεί.

Δείγμα της αθλιότητας μέσα στο συγκρότημα των Βούρλων: Το "Μαγέρικο του Μπισμπίκη"

Φαίνεται πως καταλυτικό ρόλο στην συγκατάνευση της κυβέρνησης έπαιξαν μερικά μεγάλα συμφέροντα. Στην δυτική πλευρά του Πειραιά, η ισχυρή και πλούσια οικογένεια Πιπινέλη (*) είχε στην κατοχή της μια μεγάλη, μπαζωμένη και ελώδη έκταση, γεμάτη καλάμια, βούρλα και κουνούπια. Όλως περιέργως (;), η κυβέρνηση όχι μόνο έκρινε πως αυτή η έκταση ήταν το κατάλληλο μέρος για να χτιστεί το "συγκρότημα της ανοχής" αλλά κατέβαλε και ένα σκανδαλωδώς υψηλό τίμημα για να την αποκτήσει και να την μεταβιβάσει στον Δήμο. Πώς αλλιώς να ονομαστεί αυτή περιοχή εκτός από "Βούρλα";

Το σχέδιο που εκπονήθηκε προέβλεπε το χτίσιμο ενός κτηριακού συγκροτήματος στον χώρο που σήμερα περικλείεται από τις οδούς Εθνικής Αντίστασης (πρώην Κανελλοπούλου), Δογάνη, Σωκράτους (πρώην Ευβοίας) και Ψαρών. Θα ήταν ένα περιφραγμένο συγκρότημα δωματίων, ώστε κάθε πόρνη να είναι ασφαλής και να νοικιάζει το δικό της δωμάτιο. Το σύστημα, δηλαδή, θα δούλευε χωρίς "μαντάμες". Μόνο που το κράτος αποφάσισε να προχωρήσει την υλοποίηση με έναν τρόπο που θυμίζει πολύ το σήμερα: έδωσε την δουλειά σε ιδιώτη. Όποιος την αναλάμβανε, θα έχτιζε το συγκρότημα με δικά του λεφτά, θα το εκμεταλλευόταν επί 50 χρόνια και ύστερα θα το απέδιδε στον Δήμο. Συμπτωματικώς, την δουλειά την πήρε ένας από τους μεγάλους εργολάβους της εποχής, ο Νίκος Μπόμπολας (!), ο οποίος έκανε και μια ξεχωριστή συμφωνία με τον Δήμο: θα απαγορευόταν πλήρως η πορνεία εκτός του συγκροτήματος και ο Δήμος όχι μόνο δεν θα χορηγούσε άδεια εργασίας σε ιερόδουλες εκτός Βούρλων αλλά θα συνεργαζόταν και με την αστυνομία ώστε να εξαλειφθεί η εκτός Βούρλων πορνεία, ακόμη και σε επίπεδο πεζοδρομίου. Με απλά λόγια: όποια γυναίκα ήθελε να δουλέψει ως ιερόδουλος, θα έπρεπε να πληρώνει νοίκι στον Μπόμπολα.

Παρένθεση. Ειπώθηκε -και γράφτηκε- πως ο Μπόμπολας δεν είχε δικά του χρήματα για να φτιάξει το έργο αλλά μεσολάβησε η κυβέρνηση και του εγκρίθηκε το απαραίτητο δάνειο. Πόσο αληθές μπορεί να είναι κάτι τέτοιο, άραγε; Κλείνει η παρένθεση.

Το συγκρότημα ολοκληρώνεται το 1876 και περικλείεται από ψηλό μαντρότοιχο. Στην είσοδό του υπάρχει φυλάκιο με φρουρούς αστυνομικούς ώστε να αποφεύγονται οι φασαρίες αλλά και για να μη μπαίνει κανείς ανήλικος. Το εσωτερικό είναι χωρισμένο σε τρεις τομείς ("μπούκες"). Ο πρώτος είναι ο "αριστοκρατικός", με τις πιτσιρίκες, ο πιο ακριβός. Δεύτερος είναι οι "τρώγλες", με τις νεώτερες πόρνες. Τρίτος είναι τα "κατσικάδικα", ο πιο φτηνός, ο πλέον άθλιος, με τις μεγάλες σε ηλικία πόρνες, από 30-φεύγα μέχρι 50 (**). Ανάλογα με τον τομέα, πάνε και τα ενοίκια αλλά και ο τιμοκατάλογος κάθε πόρνης. Όμως, η επιχείρηση εκμετάλλευσης της πορνείας δεν έχει έσοδα μόνο από τα ενοίκια των δωματίων αφού εμπορεύεται ό,τι χρειάζεται ο χώρος, από έπιπλα μέχρι σεντόνια και από τρόφιμα μέχρι είδη καθαριότητος. Φυσικά, όλα αισχίστης ποιότητας. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το "Μαγέρικο του Μπισμπίκη", που λειτουργεί μέσα στα Βούρλα και χάρη στα φαγητά του οποίου δεκάδες πόρνες μεταφέρονται κατά καιρούς στο νοσοκομείο με δηλητηρίαση.

Το "χαμαιτυπείο" (όπως το έλεγαν οι ντόπιοι) των Βούρλων είχε και έξτρα έσοδα, χάρη σε μερικούς διεφθαρμένους αστυνομικούς, οι οποίοι είχαν καταντήσει μάστιγα του Πειραιά. Αυτοί, λοιπόν, σταματούσαν όποια γυναίκα κυκλοφορούσε μόνη κατά τις βραδυνές ή νυχτερινές ώρες και την έλεγχε ως πόρνη. Φυσικά, η ανυποψίαστη γυναίκα δεν είχε "άδεια επαγγέλματος", οπότε οι αστυνομικοί την χαρακτήριζαν ως "αδήλωτη" και την μετέφεραν προς διανυκτέρευση στα Βούρλα, ώσπου να ξημερώσει η επόμενη μέρα και να αποκαλυφθεί το "λάθος". Οι αστυνομικοί καθάριζαν με μια συγγνώμη (ποιός απλός άνθρωπος τολμούσε να τα βάλει με μπάτσο ή μπασκίνα εκείνη την εποχή;) και το δημόσιο ταμείο πλήρωνε το κόστος διανυκτέρευσης της "αδήλωτης".

Μπορεί η επιχείρηση να πήγαινε πρίμα αλλά για τον ξύπνιο επενδυτή πάντα υπάρχει τρόπος να βγάλει κάτι παραπάνω. Με το επιχείρημα ότι οι εισπράξεις αποδείχτηκαν χαμηλότερες των αναμενομένων, επειδή τάχα ο Δήμος δεν κατάφερε να εξαλείψει το φαινόμενο της "παραπορνείας", ο Μπόμπολας κατάφερε να πετύχει παράταση της αρχικής 50ετίας και να μεταβιβάσει το ακίνητο στους κληρονόμους του, οι οποίοι το εκμεταλλεύτηκαν ως το 1937. Στο μεταξύ, η γύρω περιοχή είχε κατοικηθεί και οι κάτοικοι διαμαρτύρονταν για την ύπαρξη του "συγκροτήματος της ανοχής" ανάμεσα στα σπίτια τους. Έτσι, το 1937 η μεταξική δικτατορία αποφάσισε, αποζημιώνοντας τους Μπόμπολες, να μεταφέρει τα πορνεία στην Τρούμπα και να μετατρέψει το συγκρότημα σε φυλακές. Το πλάνο υλοποιήθηκε από την δικτατορία μόνο κατά το ήμισυ: τα πορνεία έφυγαν αλλά την μετατροπή τού συγκροτήματος σε φυλακές την πρόλαβε ο πόλεμος. Όταν θα έρχονταν οι γερμανοί το 1941, θα φρόντιζαν να ολοκληρώσουν το σχέδιο, μετατρέποντας εκείνοι το πρώην χαμαιτυπείο σε φυλακές.

Η είσοδος των φυλακών ("πορτάρα") επί της οδού Ψαρών

Τα Βούρλα συνεχίζουν να λειτουργούν ως φυλακές και μετά την απελευθέρωση. Τώρα πια, οι παλιοί τομείς ονομάζονται πτέρυγες. Οι δυο πρώτες πτέρυγες στεγάζουν ποινικούς κρατουμένους και η τρίτη (τα πρώην "κατσικάδικα") πολιτικούς. Κι όταν μιλάμε για πολιτικούς κρατούμενους, εννοούμε μέλη τού Κ.Κ.Ε. (υψηλόβαθμα ή μη), τα οποία καταδικάζονται ή απλώς κατηγορούνται με βάση τις διατάξεις τού μεταξικού νόμου 375/1936 "Περί κατασκοπείας", δηλαδή ως κατάσκοποι ξένου κράτους (εννοείται της Σοβιετικής Ένωσης). Υπολογίζεται ότι στις φυλακές αυτές "φιλοξενήθηκαν" συνολικά περισσότεροι από 2.500 πολιτικοί κρατούμενοι, όλοι κομμουνιστές.

Σήμερα τα Βούρλα δεν υπάρχουν πια ούτε ως χαμαιτυπείο ούτε ως φυλακή. Στην θέση εκείνου του συγκροτήματος έχουν δημιουργηθεί δυο οικοδομικά τετράγωνα με πολυκατοικίες. Όμως, κάποιοι από εκείνους τους κομμουνιστές που κρατούνταν στα κελλιά του, φρόντισαν το 1954 να μείνει το όνομα "Βούρλα" στην Ιστορία για πάντα...

----------------------------------------------
(*) Το διασημότερο όνομα αυτής της οικογένειας είναι ο Παναγιώτης Πιπινέλης, διπλωμάτης καρριέρας (1922-1953), υπουργός στις κυβερνήσεις της ΕΡΕ. υπηρεσιακός πρωθυπουργός (1963) και υπουργός εξωτερικών τής χούντας (1967-1970).

(**) Μετά τα 50 τους, οι πόρνες δεν μπορούσαν πια να μένουν στα Βούρλα. Εκτός από ελάχιστες που είχαν κάνει κομπόδεμα, οι υπόλοιπες ήσαν καταδικασμένες να συνεχίσουν την ζωή τους ως παράνομες πόρνες (καλντεριμιτζούδες) ή ως ζητιάνες.