Μαρδοχαίος Φριζής: από τον ήρωα παππού στον γελοίο εγγονό.

Προχτές, στα "Σαββατιάτικα", ανάμεσα στα τόσα που είπα, έκανα και μια αναφορά στο εθνικιστικό και ανερμάτιστο παραλήρημα του εβραίου ραββίνου Μορντεχάι Φριζή, ο οποίος σε μια απίθανης φαιδρότητας εικοσάλεπτη τοποθέτηση κατάφερε να πει τόσες ανοησίες ώστε ως και η πρεσβεία του Ισραήλ εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία τις καταδίκασε. Έκλεισα δε το συγκεκριμένο τμήμα του κειμένου μου με την εξής αποστροφή: "Εντάξει, παπάς είσαι, παπαριές θα πεις. Αλλά ξεφτίλισες το όνομά σου, π' ανάθεμά σε". Δυστυχώς, η τελευταία ατάκα μου έπεσε στο κενό, καθώς, από την αντίδραση κάποιων φίλων αναγνωστών, φαίνεται ότι κακώς θεώρησα δεδομένο ότι το τιμημένο όνομα που φέρει ο ραββίνος ήταν ευρύτερα γνωστό. Σήμερα, λοιπόν, λέω να διορθώσουμε το λάθος, λέγοντας δυο λόγια για τον Μορντεχάι Φριζή. Όχι, φυσικά, για τον γελοίο ραββίνο αλλά για τον ένδοξο παππού του.

Ο Μαρδοχαίος (όπως ήταν το εξελληνισμένο όνομά του) Φριζής ήταν γόνος πολύτεκνης οικογένειας εβραίων. Γεννήθηκε το 1893 στην Χαλκίδα και από μικρός είχε ως όνειρο να γίνει αξιωματικός του στρατού. Άλλωστε, έζησε τα μικρά του χρόνια σε μια περίοδο κατά την οποία η Ελλάδα όλο και δυνάμωνε κι όλο και φούντωνε ο πόθος της επέκτασής της, οπότε ήταν πολύ φυσικό ο μικρός Μαρδοχαίος να θέλγεται από τα κατορθώματα του στρατού μας. Έτσι, όταν έφτασε ο καιρός, έδωσε εισαγωγικές εξετάσεις στην Σχολή Ευελπίδων, όπου και πέτυχε. Παρά ταύτα, λίγο αργότερα εγκατέλειψε την Σχολή Ευελπίδων και γράφτηκε στην Νομική.

Ο Μαρδοχαίος Φριζής (αριστερά, με την σύζυγό του)

Παρένθεση πρώτη. Σε πρόσφατο αφιέρωμα της εφημερίδας "Ελεύθερος Τύπος" (*) στον Μαρδοχαίο Φριζή, υιοθετείται η -ευρέως διαδεδομένη- άποψη ότι ο Φριζής εγκατέλειψε την Σχολή από εγωισμό, επειδή δεν κατάφερε να εισαχθεί πρώτος. Φυσικά, ο μετέπειτα βίος του συνιστά την αδιάψευστη απόδειξη ότι κάτι τέτοιο είναι πλήρως ανυπόστατο. Ο Φριζής εξαναγκάστηκε να φύγει από την Σχολή επειδή ήταν εβραίος. Όλα αυτά περί θιγμένου εγωισμού κλπ δεν είναι παρά κακοφτιαγμένες δικαιολογίες ενός συστήματος που δεν ήθελε έναν εβραίο ως αξιωματικό του ελληνκού στρατού. Κλείνει η πρώτη παρένθεση.

Ως φοιτητής της Νομικής, πλέον, ο Φριζής γνωρίζεται με τον Γεώργιο Κονδύλη, ο οποίος έχει διακριθεί για τα ανδραγαθήματά του κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Διαψεύδοντας εμπράκτως όσους διέδιδαν ανακρίβειες για την αποχώρησή του από την Σχολή Ευελπίδων, ο Φριζής ζητάει την βοήθεια του Κονδύλη προκειμένου να γίνει στρατιωτικός. Ο Κονδύλης συγκατανεύει και ο νεαρός Μαρδοχαίος εγκαταλείπει τα νομικά και εισάγεται στην Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, από την οποία αποφοιτά το 1916. Έτσι, προλαβαίνει να πάρει μέρος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ενώ κατόπιν συμμετέχει στο εκστρατευτικό σώμα της Ουκρανίας.

Ο Φριζής δίνει το παρών και στην μικρασιατική εκστρατεία, όπου συλλαμβάνεται αιχμάλωτος από τους τούρκους κατά την οπισθοχώρηση. Η εβραϊκή κοινότητα συγκεντρώνει χρήματα για να εξαγοράσει την απελευθέρωσή του αλλά εκείνος αρνείται και προτιμάει να μείνει μαζί με τους άλλους αιχμάλωτους συναδέλφους του, δηλώνοντας πως "ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει για όλους". Τελικά, όλοι οι αιχμάλωτοι αφήνονται ελεύθεροι έναν χρόνο αργότερα.

Όταν επιβάλλεται η δικτατορία τής 4ης Αυγούστου, ο Φριζής μετατίθεται στην Κρήτη και μπαίνει επί κεφαλής τής υπηρεσίας λογοκρισίας τού τύπου. Δεν πρόκειται να μείνει πολύ εκεί αφού το καθεστώς δεν μένει ικανοποιημένο από την αυστηρότητά του στην λογοκρισία. Μετατίθεται εκ νέου, αυτή την φορά στο άλλο άκρο τής χώρας, στο Δελβινάκι. Εκεί, ο εβραίος Μαρδοχαίος αναπτύσσει τόσο στενή φιλική σχέση με τον επίσκοπο Ιωαννίνων Σπυρίδωνα Βλάχο (**) ώστε ο Σπυρίδων τον επισκέπτεται συχνά για να παίξει μαζί του σκάκι.

Πριν ακόμη ξεσπάσει ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, ο Φριζής έχει αντιληφθεί την προκλητικότητα των ιταλών και προετοιμάζεται. Εκπονεί σχέδιο απώθησης του εχθρού σε περίπτωση επίθεσης και το θέτει υπ' όψιν του Παπάγου, ο οποίος το εγκρίνει. Με μικρές -απαραίτητες λόγω των συγκυριών- αλλαγές, αυτό το σχέδιο εφαρμόστηκε όταν ήρθε η ώρα της σύγκρουσης. Ο Φριζής ήταν τόσο σίγουρος ότι οι ιταλοί θα επιτεθούν αιφνιδιαστικά ώστε είχε προτείνει στον διοικητή τής μεραρχίας του, τον υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, να προχωρήσουν σε προληπτική επίθεση.

Κατά την διάρκεια της ιταλικής επίθεσης, ο Φριζής επέδειξε εξαιρετικές ικανότητες ως διοικητής τού αποσπάσματος Αώου, το οποίο είχε ως αποστολή να ανακόψει οποιαδήποτε κυκλωτική κίνηση επιχειρούσε η ιταλική μεραρχία "Τζούλια" από την πλευρά τού ποταμού Αώου. Παράλληλα, οι υπό τον Φριζή δυνάμεις κατάφεραν να απωθήσουν τους "Κενταύρους", να κρατήσουν την γέφυρα του Καλαμά και να συλλάβουν τους πρώτους αιχμαλώτους του πολέμου (περίπου 700 ιταλούς στρατιώτες), σε μια άριστα σχεδιασμένη ενέδρα κατά την οποία σκοτώθηκαν 300 ιταλοί και αποδεκατίστηκαν οι περίφημοι "Αλπινιστές". Στα μέσα Νοεμβρίου, οι δυνάμεις του Φριζή απελευθέρωσαν την Κόνιτσα και έγιναν οι πρώτες ελληνικές δυνάμεις που καταδίωξαν τους ιταλούς σε αλβανικό έδαφος.

Εκεί, σ' αυτό το έδαφος, κάπου έξω από την Πρεμετή, στις 5 Δεκεμβρίου ο -αντισυνταγματάρχης πια- Μαρδοχαίος Φριζής θα άφηνε την τελευταία του πνοή. Καθώς η μονάδα του δέχτηκε επίθεση από ιταλικά αεροπλάνα, διέταξε τους στρατιώτες του να καλυφθούν αλλά ο ίδιος έμεινε καβάλα στο άλογό του για να τους εμψυχώνει. Σαν από θαύμα, οι ριπές των αεροπλάνων δεν τον άγγιζαν. Χρειάστηκε να πέσει μπροστά του βόμβα για να σκοτωθεί. Και χρειάστηκαν άλλα εξήντα δύο χρόνια ώσπου κάποιοι να αναζητήσουν τα κόκκαλά του και να τα μεταφέρουν στο ισραηλιτικό νεκροταφείο, στην Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης (***). Στο μεταξύ, ο ομώνυμος εγγονός του ισχυρίζεται ότι ο ιερέας τού στρατεύματος του έκλεισε τα μάτια με την επιθανάτια εβραϊκή προσευχή "Άκου Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός σου, ο Κύριος είναι ένας", αν και κάτι τέτοιο τίθεται ευθέως εν αμφιβόλω.

Παρένθεση δεύτερη. Υπάρχουν δημοσιεύματα τα οποία διατείνονται ότι ο Μαρδοχαίος Φριζής είναι ο πρώτος έλληνας ανώτερος αξιωματικός που έπεσε νεκρός σε μάχη κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο. Πρόκειται περί ανακριβείας. Πρώτος ήταν ο αντισυνταγματάρχης Χαράλαμπος Κεφαλόπουλος, ο οποίος σκοτώθηκε στο Βράνεστε στις 21 Νοεμβρίου. Ο πρώτος ανώτερος αξιωματικός που σκοτώθηκε αλλά όχι σε μάχη ήταν ο ταγματάρχης Παναγιώτης Μαντούβαλος, στις 17 Νοεμβρίου στον Μοράβα. Κλείνει και η δεύτερη παρένθεση.

Όταν έγινε γνωστός ο θάνατος του Φριζή, ο Μεταξάς έστειλε στους δικούς του συλλυπητήριο τηλεγράφημα. Παρά ταύτα, η πολιτεία επέδειξε πρωτοφανή αδράνεια ως προς την έμπρακτη αναγνώριση του έργου και της θυσίας τού γενναίου αξιωματικού. Λέγεται ότι μετά την νίκη επί της "Τζούλιας", απονεμήθηκε στον Φριζή επ' ανδραγαθία ο βαθμός τού συνταγματάρχου. Φαίνεται, όμως, ότι η σχετική απόφαση δεν καθαρογραφήθηκε ποτέ. Επίσημα, ο Μαρδοχαίος Φριζής πέθανε ως αντισυνταγματάρχης και ο βαθμός τού συνταγματάρχη τού απονεμήθηκε μετά θάνατον.

Προτομές του συνταγματάρχη Μαρδοχαίου Φριζή στο Καλπάκι (αριστερά) και στην Χαλκίδα (δεξιά)

Επίλογος. Όσο κι αν τα όρια ενός ιστολογικού σημειώματος είναι περιορισμένα, ελπίζω ότι κατάφερα να εξηγήσω επαρκώς στον αναγνώστη το νόημα της "σαββατιάτικης" αποστροφής που ανέφερα στην αρχή. Ελπίζω δε να δικαιολόγησα απόλυτα και την επιλογή τού τίτλου αυτού του σημειώματος.


-------------------------------------------------
(*) Ευανθία Καρρά, "Μαρδοχαίος Φριζής: Ο Έλληνας Εβραίος, ήρωας του ’40 που «ξέχασε» η Πολιτεία", Ελεύθερος Τύπος, 28/10/2017.
(**) Πρώην επίσκοπος Βελλάς & Κονίτσης (1906-1916) και μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος ως Σπυρίδων Β' (1949-1956).
(***) Στο παραπάνω αφιέρωμα του Ελεύθερου Τύπου σημειώνεται ανακριβώς ότι "έπειτα από τόσα χρόνια δεν ενδιαφέρθηκε κανείς για να βρεθεί το σημείο ταφής και να μεταφερθούν τα οστά στην Ελλάδα".

[Συμπλήρωμα: Είχα δημοσιεύσει το κείμενο όταν ανακάλυψα ότι το αφιέρωμα του Ελεύθερου Τύπου είναι περίπου αντιγραφή ενός δημοσιεύματος των Νέων του 2001. Έτσι εξηγείται η ανακρίβεια περί μεταφοράς των οστών, εφ' όσον αυτή η διαδικασία πραγματοποιήθηκε το 2002.]