Η απόδραση των Βούρλων - 3. Φυλακές Αίγινας (1934)

Πριν από κάπου 190 χρόνια, ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας σκέφτηκε να ιδρύσει μια στρατιωτική σχολή. Για να την στεγάσει, έφτιαξε ένα πέτρινο ισόγειο κτήριο περίπου χίλια μέτρα ανατολικά από το λιμάνι τής Αίγινας. Δυστυχώς, αυτή η σχολή δεν έμελλε να ζήσει πολύ, ακριβώς όπως ο εμπνευστής της. Λίγο καιρό από τότε που, χάρη στους Μαυρομιχαλαίους, ο κόντε Καποδίστριας μας άφησε χρόνους, η σχολή έκλεισε και το εν λόγω κτήριο έγινε ορφανοτροφείο, κάτι που είχε περισσότερο ανάγκη ο κόσμος.

Φαίνεται, όμως, ότι πιότερο από σχολές και ορφανοτροφεία ο κόσμος έχει ανάγκη από φυλακές κι έτσι σύντομα οι αίθουσες αυτού του κτηρίου μετατράπηκαν σε κελλιά. Από τους πρώτους που είχαν την τιμή να φιλοξενηθούν σ' αυτά, ήταν ο Νικηταράς, ο ήρωας της Επανάστασης, ο οποίος μπήκε μέσα το 1839 και έμεινε εκεί έναν χρόνο προτού βγει μισότυφλος. Άλλος διάσημος "φιλοξενούμενος" αυτής της φυλακής κατά τον 19ο αιώνα ήταν ο Μαρίνος Αντύπας, ο οποίος στις 10 Μαρτίου 1898 μπήκε εκεί και έμεινε σε απομόνωση επί οχτώ σχεδόν μήνες.

Εκτός από ποινικούς κρατούμενους και αρχής γενομένης επί δικτατορίας Παγκάλου (1925), η φυλακή της Αίγινας φιλοξενεί κομμουνιστές, πρωτοπόρους αγωνιστές, συνδικαλιστές και εν γένει πολιτικούς κρατούμενους που τα εκάστοτε καθεστώτα θεωρούν επικίνδυνους για την ύπαρξή τους. Ανάμεσα σε όσους πέρασαν από τα μπουντρούμια της εκείνη την εποχή ήσαν και οι Μάρκος Βαφειάδης, Βάσος Γεωργίου, Αποστόλης Γκρόζος, Θανάσης Κλάρας (ο κατοπινός Άρης Βελουχιώτης), Κώστας Λουλές, Βασίλης Μπαρτζώτας, Νίκος Μπελογιάννης, Αχιλλέας Μπλάνας κλπ., οι περισσότεροι καταδικασμένοι με τον πρόστυχο νόμο Βενιζέλου για το "ιδιώνυμο". Λόγω συμμετοχής τους στο κίνημα του 1935, κρατήθηκαν εκεί ο Στέφανος Σαράφης, ο Λεωνίδας Σπαής, οι αδελφοί Τσιγάντε κλπ. Στην διάρκεια του εμφυλίου αλλά και μετά την λήξη του, την γλύκα τής φυλακής αυτής γεύτηκαν, ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους και οι Αντώνης Αμπατιέλος, Μανώλης Γλέζος, Δημήτρης "Νικηφόρος" Δημητρίου, Τάσος Δήμου, Μπάμπης Δρακόπουλος, Νίκος Καλούδης, Νίκανδρος Κεπέσης, Λεωνίδας Κύρκος, Γιώργος Μπελαβίλας, Τάκης Μπενάς, Στέφανος Παπαναστασίου, Γρηγόρης Φαράκος, Κώστας Φιλίνης, Χαρίλαος Φλωράκης κλπ. Τέλος, στα χρόνια της απριλιανής δικτατορίας φυλακίστηκαν εκεί πολλοί αντιχουντικοί, άσχετα αν ήσαν κομμουνιστές ή όχι. Ανάμεσά τους και οι Λευτέρης Βερυβάκης, Στάθης Γιώτας, Νίκος Ζαμπέλης, Παύλος Ζάννας, Φοίβος Ιωαννίδης, Γιάννης Κλωνιζάκης, Νίκος Λεκανίδης, Στέλιος Νέστωρ, Αλέκος Παναγούλης, Σπύρος Πλασκοβίτης κλπ (*). Η φυλακή καταργήθηκε το 1985, με προεδρικό διάταγμα και αργότερα το κτήριο παραχωρήθηκε από τον Δήμο στο υπουργείο πολιτισμού για να γίνει μουσείο.

Το κτήριο των πρώην φυλακών της Αίγινας σήμερα. Οι εργασίες αποκατάστασης
και μετατροπής του σε μουσείο άρχισαν το 1989 και συνεχίζονται ακόμη...

Πάμε, όμως, πίσω στο 1934. Στην φυλακή που χωράει 440 κρατούμενους, στοιβάζονται πάνω από εξακόσια άτομα, 86 των οποίων είναι κομμουνιστές, οι οποίοι διαμένουν στα κελλιά 1-10 της Γ' πτέρυγας. Παρά τον κίνδυνο συνωμοσίας, η διοίκηση προτιμάει να τους έχει συγκεντρωμένους διότι, αν τους διασκόρπιζε, η διαφώτιση και ο προσηλυτισμός θα πήγαιναν στεφάνι (**). Ε, όπως και να το κάνουμε, δεν είναι σωστό να βγαίνει από την φυλακή ως κομμουνιστής κάποιος που δεν ήταν κομμουνιστής όταν μπήκε!

Η ιδέα της απόδρασης γεννήθηκε από την διαπίστωση ότι ο εξωτερικός τοίχος των κελλιών έχει πάχος ένα μέτρο, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να ανοιχτεί πηγάδι μέσα του, από πάνω ίσαμε τα θεμέλια. Από κει και πέρα, αρκεί ένα λαγούμι ανοιγμένο σε μαλακό χώμα μέχρι το περιβολάκι που βρίσκεται λίγο πιο πέρα. Η ιδέα συζητιέται με το κόμμα, η βοήθεια του οποίου είναι απαραίτητη για να μπορέσουν να φύγουν οι δραπέτες από το νησί. Το κόμμα συμφωνεί και αναθέτει την οργάνωση της ομάδας στήριξης στον Θανάση Κλάρα, ο οποίος είχε κάνει ενάμισυ μήνα σ' αυτή την φυλακή το 1929, για παράβαση του "ιδιώνυμου".

Το σχέδιο μπαίνει σε εφαρμογή. Το πηγάδι θα ανοιχτεί στο κελλί 7, το οποίο βρίσκεται πιο κοντά από όλα στο περιβολάκι. Η είσοδός του θα ανοιχτεί στο περβάζι του παραθύρου, το οποίο καλύπτεται με χοντρό ξύλο. Το ξύλο αφαιρείται για να γίνεται η δουλειά και επανατοποθετείται όταν έρχεται η ώρα της επιθεώρησης από τους φύλακες. Το σκάψιμο γίνεται με την βοήθεια ενός σίδερου από ένα χαλασμένο κρεββάτι. Το πρόβλημα εναπόθεσης των υλικών λύνεται εύκολα: χώματα και πέτρες από το σκάψιμο κρύβονται στο... ταβάνι! Πώς; Απλό:

Οι κρατούμενοι ανοίγουν μια τρύπα στο ταβάνι. Μεταξύ ταβανιού και κεραμοσκεπής υπάρχει κενός χώρος, στον οποίο ανεβάζουν τα υλικά με αυτοσχέδιο ζεμπίλι και τα σκορπίζουν σε ολόκληρο το ταβάνι των δέκα κελλιών. Ίδιες τρύπες ανοίγονται σε όλα τα κελλιά, ώστε όλοι να μπορούν να έρχονται στο κελλί 7 και να βοηθούν στο σκάψιμο. Ένα σκάψιμο που, όσο προχωράει, τόσο πιο δύσκολο γίνεται λόγω έλλειψης καθαρού αέρα. Κανείς δεν μπορεί να δουλέψει μέσα στο πηγάδι ή στο λαγούμι πάνω από δέκα λεπτά. Ο φωτισμός δεν είναι πρόβλημα: λύνεται με αυτοσχέδια λαδολύχναρα. Όσο για τις τρύπες στα ταβάνια, μπαλώνονται με ασβεστωμένα σανίδια και γίνονται αόρατες για τα μάτια των βαριεστημένων φυλάκων.

Την Δευτέρα 7 Μαΐου όλα είναι έτοιμα. Το ποιοι θα φύγουν έχει αποφασιστεί με βάση την ποινή του καθενός και τις ανάγκες του κόμματος για δουλειά: από το κελλί 7 θα φύγουν ο Νίκος Βαβούδης, ο Βαγγέλης Θωμάζης και ο Αποστόλης Κλειδωνάρης, από το κελλί 6 θα φύγουν οι γνωστοί μας από την υπόθεση Μπεζεντάκου Αβραάμ Δερβίσογλου, Μόσχος Δουλγέρης και Κώστας Σαρίκας κι από το κελλί 1 θα φύγουν ο Δημήτρης Σακαρέλλος και ο Ζαννής Φλωράκος.

Λίγο μετά τα μεσάνυχτα αρχίζει η έξοδος. Όλα κυλούν σύμφωνα με το σχέδιο. Οι οκτώ κατεβαίνουν στο πηγάδι και μέσα από ένα λαγούμι 24 μέτρων βγαίνουν στο περιβολάκι και κρύβονται στο διπλανό δασάκι. Εκεί κάθονται να πάρουν ανάσα, να καπνίσουν ένα τσιγάρο και να καρφώσουν στο κορμό ενός δέντρου ένα μήνυμα προς εκείνους που θα τους έψαχναν σε λίγες ώρες: "Είμαστε ασύλληπτα πουλιά και όπως εφύγαμε εμείς έτσι θα φύγουν και οι άλλοι". Κατεβαίνουν στην παραλία, όπου ξέρουν πώς αφήνει την βάρκα του ένας ψαράς και με αυτοσχέδια κουπιά βγαίνουν στην νησίδα Μονή, τρία μίλια πιο πέρα. Εκεί τους περιμένει μια βενζινάκατος με τον Κλάρα. Πριν χαράξει η μέρα, έχουν πατήσει στην αττική γη και έχουν εξαφανιστεί.

Πίσω στην φυλακή, έρχεται η ώρα του πρωινού προσκλητηρίου. Οι φύλακες φωνάζουν τα ονόματα των κρατουμένων κι εκείνοι απαντούν με ένα "παρών". Ως και οι οκτώ απόντες απαντούν! Όλα καλά και στο βιβλίο συμβάντων ο αρχιφύλακας βεβαιώνει ότι "εύρομεν τους κρατουμένους άπαντας καλώς έχοντας και παρόντας". Μέχρι που, κατά τις 10 πια, ένας φύλακας βλέπει τον Σακαρέλλο να κοιμάται του καλού καιρού. Του τραβάει την κουβέρτα αλλά αντί για ανθρώπινο κορμί βλέπει κάτι ξύλα και κάτι ρούχα. Αμέσως σημαίνει συναγερμό και γίνεται καταμέτρηση των κρατουμένων. Αποτέλεσμα: οκτώ κομμουνιστές λείπουν και άλλοι 78 είναι σκασμένοι στα γέλια.

Οι φύλακες ψάχνουν απεγνωσμένα να βρουν τον τρόπο διαφυγής των δραπετών. Κάνουν το κτήριο φύλλο και φτερό αλλά δεν σηκώνουν ποτέ το ξύλο από το περβάζι τού κελλιού 7. Ψάχνουν επί ώρες και κοντεύουν να τρελλαθούν, ώσπου το απόγευμα δέχονται την επίσκεψη του αγρότη από δίπλα, ο οποίος τους ενημερώνει ότι βρήκε στο περιβόλι του μια τρύπα και δίπλα της ένα αμπέχωνο. Τρέχουν, βρίσκουν την τρύπα, βλέπουν τα αποτσίγαρα, διαβάζουν το ραβασάκι και κάποιος απ' αυτούς διατάσσεται να πάρει το λαγούμι ανάποδα. Επί τέλους, καταφέρνουν να λύσουν το μυστήριο.

Η είδηση της απόδρασης στο πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη τής 10/5/1934

Το κυνηγητό που εξαπέλυσαν οι αρχές για να βρουν τους δραπέτες δεν έφερε αποτέλεσμα. Το μόνο που "ανακάλυψαν", όπως ακριβώς και στην περίπτωση Μπεζεντάκου, είναι η εμπλοκή ενός άλλου σοβιετικού πλοίου στην απόδραση. Τότε ήταν το "Ίλιτς", που μετέφερε τον Μπεζεντάκο στην Ισπανία. Τώρα ήταν το "Ναβαρασίσκυ", που πήρε τους οκτώ και τους πήγε στο Πορτ-Σάιντ. Λογικό. Αφού δεν μπορούμε να τους βρούμε, ας πούμε ότι τους βόηθησαν οι κακοί σοβιετικοί.

Η πρωτοφανής απόδραση δεν άργησε να γίνει θρύλος και τραγούδι στα χείλη των κομμουνιστών. Μα πάνω απ' όλα, έγινε οδηγός για μια ακόμη πιο εντυπωσιακή απόδραση που θα γινόταν 21 χρόνια αργότερα από μια άλλη φυλακή, στα Βούρλα του Πειραιά...


-----------------------------------------
(*) Όλα τα ονόματα παρατίθενται με απόλυτη αλφαβητική σειρά. Οι Νίκος Ζαμπέλης ("Νικηφόρος") και Νίκος Λεκανίδης ("Λευκός") ήσαν οι συνεργάτες τού Αλέκου Παναγούλη στην απόπειρα κατά του δικτάτορα Παπαδόπουλου (13/8/1968). Μέλη της οργάνωσής τους ήσαν και οι Βερυβάκης, Γιώτας, Κλωνιζάκης κ.α. Στις 6 Ιουνίου 1971, ο Ζαμπέλης απέδρασε κόβοντας τα κάγκελα με σιδεροπριονάκια που του τα έφερναν μέσα σε οδοντόκρεμες.

(**) Βεβαίως, η διαφώτιση μέσα στην φυλακή απαγορεύεται αλλά οι κομμουνιστές δουλεύουν με το σύστημα "αλατιέρα": βολτάρουν στο προαύλιο ανά τριάδες, με τον κομμουνιστή-διαφωτιστή στην μέση, ώστε αυτός να μιλάει χαμηλόφωνα και οι άλλοι δυο να τον ακούνε, δίχως να δίνουν στόχο.