Ποτέ δεν έκρυψα την αγάπη μου για τον σημαντικότερο (μαζί με τον Φερνάντο Πεσσόα) εκπρόσωπο των πορτογαλικών γραμμάτων κι έναν από τους κορυφαίους σύγχρονους λογοτέχνες όλου του κόσμου. Φυσικά, αναφέρομαι στον μεγάλο Ζοζέ Σαραμάγκου.
Πέρυσι, σε τούτο εδώ το ιστολόγιο, είχα παρουσιάσει το αριστούργημά του "Περί φωτίσεως", με αφορμή τον θάνατό του (17 Ιουνίου 2010). Σήμερα θα μιλήσω για ένα βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε μετά τον θάνατό του και αποτελεί το τελευταίο σοκ που επιφύλασσε ο Σαραμάγκου στην κοινωνία. Πρόκειται για "Το Τετράδιο".
"Το Τετράδιο" δεν είναι άλλο ένα μυθιστόρημα. Είναι απλώς η συλλογή των κειμένων που έγραψε ο Σαραμάγκου στο ιστολόγιο, το οποίο ξεκίνησε να τηρεί στα 86 του χρόνια! Σε μια ηλικία όπου η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων αράζει και περιμένει το τέλος, ο Σαραμάγκου έγινε blogger κι έτσι μας έδωσε έναν ακόμη λόγο για να τον θαυμάσουμε. Αξίζει να παραθέσω ένα απόσπασμα από τον πρόλογο, τον οποίο έγραψε για το βιβλίο ο Ουμπέρτο Έκο:
"Περίεργο άτομο αυτός ο Σαραμάγκου. Είναι ογδόντα εφτά χρόνων, με κάποια (λέει ο ίδιος) σοβαρά προβλήματα υγείας, έχει κερδίσει το Νόμπελ, διάκριση που θα του επέτρεπε να μην παράγει πλέον τίποτα, αφού έτσι κι αλλιώς έχει εξασφαλισμένη την είσοδό του στο Πάνθεον (ο δύσκολος Χάρολντ Μπλουμ τον χαρακτήρισε ως τον “πιο ταλαντούχο μυθιστοριογράφο που βρίσκεται ακόμα εν ζωή, έναν από τους τελευταίους τιτάνες ενός λογοτεχνικού γένους υπό εξαφάνιση”), και να τος που αρχίζει να γράφει σε μια ιστοσελίδα επιτιθέμενος λίγο-πολύ στους πάντες, προκαλώντας πολεμικές και αναθέματα από πολλές πλευρές –συνήθως όχι επειδή λέει πράγματα που δεν θα έπρεπε να πει, αλλά επειδή δεν χάνει τον καιρό του για να μετρήσει τα λόγια του– κι ίσως αυτός ακριβώς να ήταν ο σκοπός του..."
Και συνεχίζει ο Έκο: "Είναι όμως τελικά τόσο οργισμένος αυτός ο δάσκαλος των φιλιππικών και των λιβέλλων; Έχω την αίσθηση ότι ασχολείται όχι μόνο με τον κόσμο που μισεί αλλά και με τον κόσμο που αγαπάει... Για να μην αναφερθούμε...σ' εκείνες τις περιπτώσεις όταν από την ανάλυση της καθημερινότητας περνά στα μεγάλα μεταφυσικά προβλήματα, στην πραγματικότητα και στη φαινομενικότητα, στη φύση της ελπίδας, στο πώς τα πράγματα δεν είναι όπως τα βλέπουμε..."
Έχει απόλυτο δίκιο ο Έκο, όταν υποστηρίζει ότι "ο μπλόγκερ Σαραμάγκου είναι οργισμένος". Κριτικάρει από τον βομβαρδισμό της Γάζας μέχρι τον Τζωρτζ Μπους και τον Μπερλουσκόνι. Η Αριστερά, η Εκκλησία, ο Θεός, το Γκουαντάναμο, το Βατικανό, ο Σαρκοζύ...κανείς δεν γλιτώνει από τα βέλη του. Όπως όμως λέει και ο Έκο, ο Σαραμάγκου ασχολείται "όχι μόνο με τον κόσμο που μισεί αλλά και με τον κόσμο που αγαπάει". Το πρώτο του κείμενο ("Λέξεις για μια πόλη") είναι ένα τρυφερό ερωτικό γράμμα προς την πόλη του, την Λισσαβόνα, ενώ γράφει για συζητήσεις του με φίλους, σκέψεις για τους αγαπημένους του συγγραφείς, για τον χρόνο που περνά, ακόμα και δηλώσεις αγάπης για τη γυναίκα του Πιλάρ. Όσο, λοιπόν, "εκτός εαυτού" κι αν φαίνεται, προβάλλει ακριβώς όπως τον ξέρουμε και τον έχουμε συνηθίσει, ειδικά όταν αναλύει την καθημερινότητα (όταν, δηλαδή, ασχολείται με το γεγονός πως τα πράγματα δεν είναι όπως νομίζουμε) και επιστρέφει στον Σαραμάγκου φιλόσοφο, "αφηγητή όχι πλέον θυμωμένο αλλά στοχαστικό και αβέβαιο".
Από "Το Τετράδιο" αντιγράφω δυο δημοσιεύματα. Πρώτα το δημοσίευμα της 30ης Οκτωβρίου 2008 με τίτλο "Η ερώτηση":
Κι εγώ ρωτώ τους οικονομολόγους, τους πολιτικούς, τους ηθικολόγους: υπολόγισαν ποτέ τον αριθμό των ατόμων που υποχρεωτικά καταδικάζονται σε αθλιότητα, σε άνιση εργασία, σε εξαθλίωση, σε αφροσύνη, σε διεφθαρμένη άγνοια, σε ανίκητη δυστυχία, σε απόλυτη ένδεια, για να παραχθεί ένας πλούσιος;
Και, τέλος, το δημοσίευμα της 23ης Ιανουαρίου 2009 με τίτλο "Τι;":
Οι ερωτήσεις "Ποιος είσαι" ή "Ποιος είμαι" έχουν εύκολη απάντηση: διηγείται ο άνθρωπος τη ζωή του κι έτσι παρουσιάζεται στους άλλους. Η ερώτηση που δεν έχει απάντηση διατυπώνεται αλλιώς: "Τι είμαι;" Όχι "ποιος", αλλά "τι". Αυτός που θα κάνει την ερώτηση θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια λευκή σελίδα, και το χειρότερο είναι πως δεν θα μπορέσει να γράψει ούτε μια λέξη.
"Το Τετράδιο" είναι ένα υστερόγραφο ζωής, αντάξιο ενός γίγαντα των γραμμάτων. Δυστυχώς, ο Σαραμάγκου πρόλαβε να τηρήσει το ιστολόγιό του μόλις για έξι -περίπου- μήνες. Έτσι, αυτά τα υπέροχα κείμενα δεν ξεπερνούν σε έκταση τις 150 σελίδες και διαβάζονται απνευστί. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τον "Καστανιώτη" και αποτελεί το ωραιότερο δώρο που θα μπορούσατε να κάνετε στον εαυτό σας με 12 ευρώ. Η αγορά του και η ανάγνωσή του ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ! (*)
(*) Ειδικά από όσους, σαν εμένα, παριστάνουμε τους blogger...
Πέρυσι, σε τούτο εδώ το ιστολόγιο, είχα παρουσιάσει το αριστούργημά του "Περί φωτίσεως", με αφορμή τον θάνατό του (17 Ιουνίου 2010). Σήμερα θα μιλήσω για ένα βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε μετά τον θάνατό του και αποτελεί το τελευταίο σοκ που επιφύλασσε ο Σαραμάγκου στην κοινωνία. Πρόκειται για "Το Τετράδιο".
"Περίεργο άτομο αυτός ο Σαραμάγκου. Είναι ογδόντα εφτά χρόνων, με κάποια (λέει ο ίδιος) σοβαρά προβλήματα υγείας, έχει κερδίσει το Νόμπελ, διάκριση που θα του επέτρεπε να μην παράγει πλέον τίποτα, αφού έτσι κι αλλιώς έχει εξασφαλισμένη την είσοδό του στο Πάνθεον (ο δύσκολος Χάρολντ Μπλουμ τον χαρακτήρισε ως τον “πιο ταλαντούχο μυθιστοριογράφο που βρίσκεται ακόμα εν ζωή, έναν από τους τελευταίους τιτάνες ενός λογοτεχνικού γένους υπό εξαφάνιση”), και να τος που αρχίζει να γράφει σε μια ιστοσελίδα επιτιθέμενος λίγο-πολύ στους πάντες, προκαλώντας πολεμικές και αναθέματα από πολλές πλευρές –συνήθως όχι επειδή λέει πράγματα που δεν θα έπρεπε να πει, αλλά επειδή δεν χάνει τον καιρό του για να μετρήσει τα λόγια του– κι ίσως αυτός ακριβώς να ήταν ο σκοπός του..."
Και συνεχίζει ο Έκο: "Είναι όμως τελικά τόσο οργισμένος αυτός ο δάσκαλος των φιλιππικών και των λιβέλλων; Έχω την αίσθηση ότι ασχολείται όχι μόνο με τον κόσμο που μισεί αλλά και με τον κόσμο που αγαπάει... Για να μην αναφερθούμε...σ' εκείνες τις περιπτώσεις όταν από την ανάλυση της καθημερινότητας περνά στα μεγάλα μεταφυσικά προβλήματα, στην πραγματικότητα και στη φαινομενικότητα, στη φύση της ελπίδας, στο πώς τα πράγματα δεν είναι όπως τα βλέπουμε..."
Έχει απόλυτο δίκιο ο Έκο, όταν υποστηρίζει ότι "ο μπλόγκερ Σαραμάγκου είναι οργισμένος". Κριτικάρει από τον βομβαρδισμό της Γάζας μέχρι τον Τζωρτζ Μπους και τον Μπερλουσκόνι. Η Αριστερά, η Εκκλησία, ο Θεός, το Γκουαντάναμο, το Βατικανό, ο Σαρκοζύ...κανείς δεν γλιτώνει από τα βέλη του. Όπως όμως λέει και ο Έκο, ο Σαραμάγκου ασχολείται "όχι μόνο με τον κόσμο που μισεί αλλά και με τον κόσμο που αγαπάει". Το πρώτο του κείμενο ("Λέξεις για μια πόλη") είναι ένα τρυφερό ερωτικό γράμμα προς την πόλη του, την Λισσαβόνα, ενώ γράφει για συζητήσεις του με φίλους, σκέψεις για τους αγαπημένους του συγγραφείς, για τον χρόνο που περνά, ακόμα και δηλώσεις αγάπης για τη γυναίκα του Πιλάρ. Όσο, λοιπόν, "εκτός εαυτού" κι αν φαίνεται, προβάλλει ακριβώς όπως τον ξέρουμε και τον έχουμε συνηθίσει, ειδικά όταν αναλύει την καθημερινότητα (όταν, δηλαδή, ασχολείται με το γεγονός πως τα πράγματα δεν είναι όπως νομίζουμε) και επιστρέφει στον Σαραμάγκου φιλόσοφο, "αφηγητή όχι πλέον θυμωμένο αλλά στοχαστικό και αβέβαιο".
Από "Το Τετράδιο" αντιγράφω δυο δημοσιεύματα. Πρώτα το δημοσίευμα της 30ης Οκτωβρίου 2008 με τίτλο "Η ερώτηση":
Κι εγώ ρωτώ τους οικονομολόγους, τους πολιτικούς, τους ηθικολόγους: υπολόγισαν ποτέ τον αριθμό των ατόμων που υποχρεωτικά καταδικάζονται σε αθλιότητα, σε άνιση εργασία, σε εξαθλίωση, σε αφροσύνη, σε διεφθαρμένη άγνοια, σε ανίκητη δυστυχία, σε απόλυτη ένδεια, για να παραχθεί ένας πλούσιος;
Και, τέλος, το δημοσίευμα της 23ης Ιανουαρίου 2009 με τίτλο "Τι;":
Οι ερωτήσεις "Ποιος είσαι" ή "Ποιος είμαι" έχουν εύκολη απάντηση: διηγείται ο άνθρωπος τη ζωή του κι έτσι παρουσιάζεται στους άλλους. Η ερώτηση που δεν έχει απάντηση διατυπώνεται αλλιώς: "Τι είμαι;" Όχι "ποιος", αλλά "τι". Αυτός που θα κάνει την ερώτηση θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια λευκή σελίδα, και το χειρότερο είναι πως δεν θα μπορέσει να γράψει ούτε μια λέξη.
"Το Τετράδιο" είναι ένα υστερόγραφο ζωής, αντάξιο ενός γίγαντα των γραμμάτων. Δυστυχώς, ο Σαραμάγκου πρόλαβε να τηρήσει το ιστολόγιό του μόλις για έξι -περίπου- μήνες. Έτσι, αυτά τα υπέροχα κείμενα δεν ξεπερνούν σε έκταση τις 150 σελίδες και διαβάζονται απνευστί. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τον "Καστανιώτη" και αποτελεί το ωραιότερο δώρο που θα μπορούσατε να κάνετε στον εαυτό σας με 12 ευρώ. Η αγορά του και η ανάγνωσή του ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ! (*)
(*) Ειδικά από όσους, σαν εμένα, παριστάνουμε τους blogger...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου