Πνευματικά δικαιώματα δεν υπάρχουν. Οι ιδέες πρέπει να κυκλοφορούν ελεύθερα. Άρα...
... η αντιγραφή όχι απλώς επιτρέπεται αλλά είναι και επιθυμητή, ακόμη και χωρίς αναφορά της πηγής!

Η γλώσσα κόκκαλα τσακίζει

- "Ο λόγος που μ' άφησες έξω από την υπόθεση", είπε ήσυχα, "ήταν ότι νόμισες πως η αστυνομία δεν θα πίστευε ότι σκέτη περιέργεια μ' έσπρωξε να κατέβω εκεί κάτω χτες το βράδυ. Θα υποψιάζονταν ίσως ότι είχα κάποιον ύποπτο λόγο και θα με σφυροκοπούσαν μέχρι να σπάσω".
- "Πώς ξέρεις αν δεν σκέφτηκα το ίδιο πράγμα;"
- "Οι αστυνομικοί είναι κι αυτοί άνθρωποι", είπε ξεκάρφωτα.
- "Έχω ακούσει ότι σαν τέτοιοι ξεκινάνε".

[Ραίημοντ Τσάντλερ, "Αντίο, γλυκειά μου", εκδόσεις Λυχνάρι, 1990 (σελ.: 54)]

29 Σεπτεμβρίου 2015

Το τέλος των ψευδαισθήσεων

Χαίρομαι που το χτεσινό κείμενό μου, αν και μάλλον απλό στην σύλληψή του, έγινε αφορμή για μερικά εξαιρετικής ποιότητας σχόλια. Παρ' ότι δεν είχα καμμιά διάθεση να κάνω μαρξιστική ανάλυση του κινεζικού φαινομένου αλλά απλώς να καταδείξω την πλάνη όσων επιμένουν να μιλούν για "θαύμα", οι αναγνώστες συμπλήρωσαν (μάλλον επαρκώς) αυτό το κενό. Ας προσθέσω κι εγώ, λοιπόν, δυο-τρεις σκέψεις ακόμη στο ίδιο θέμα.

Η αναφορά μου στην Κίνα έχει να κάνει με το γεγονός ότι η κινεζική φούσκα αποτελεί την τρίτη συνεχόμενη "υποκρίση" (αν μου επιτρέπεται ο νεολογισμός) στην μεγάλη κρίση που βιώνει ο καπιταλισμός εδώ κι εφτά χρόνια. Η αρχή έγινε με την κρίση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ, συνεχίστηκε με την κρίση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (κυρίως στην ευρωζώνη) και τώρα ήρθε η σειρά τής Κίνας.

Η εξέλιξη της παγκόσμιας "φούσκας χρέους" (ιδιωτών, επιχειρήσεων και κρατών συνολικά) διαχρονικά.
Είναι σαφής η αλματώδης αύξηση επί παγκοσμιοποίησης, μετά την οπισθοχώρηση του κομμουνισμού το 1990.
- Μπλε γραμμή, μέτρηση αριστερά: Παγκόσμιο χρέος σε τρισ. δολλάρια
- Διακεκομμένη γραμμή, μέτρηση αριστερά: Παγκόσμιο ΑΕΠ σε τρισ. δολλάρια
- Κόκκινη γραμμή, μέτρηση δεξιά: Παγκόσμιο χρέος ως ποσοστό επί του παγκόσμιου ΑΕΠ
(Πηγή: InvestmentWatch)

Όσο κι αν δεν αρέσει σε πολλούς, οι τρεις υποκρίσεις όχι μόνο είναι αλληλένδετες αλλά έχουν κι ένα κοινό χαρακτηριστικό: ξεσπάνε τοπικά αλλά, λόγω παγκοσμιοποίησης, έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις. Βέβαια, και οι τρεις άρχισαν με το σκάσιμο μιας φούσκας. Στις ΗΠΑ η φούσκα δημιουργήθηκε από τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια χαμηλής εξασφάλισης (subprime), στην Ευρώπη από την αλόγιστη και εξαιρετικά επικίνδυνη έκθεση του τραπεζικού συστήματος σε υψηλού κινδύνου επενδύσεις (υψηλή μόχλευση) και στην Κίνα από την ανάληψη υψηλών ιδιωτικών χρεών υπό την προσδοκία εξ ίσου υψηλών -πλην, εντελώς αβέβαιων- κερδών. Κι αφού οι φούσκες σκάνε νομοτελειακά πάντα και παντού, είναι σίγουρο πως σκάνε ακόμη και στην Κίνα.

Πριν την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, οι ανωμαλίες στην οικονομία μιας χώρας εξομαλύνονταν με αυτόματο τρόπο. Όσο η παγκόσμια οικονομία ακμάζει, μία μεμονωμένη εθνική οικονομία μπορεί να παίρνει διάφορα μέτρα (π.χ. υποτίμηση του νομίσματος, εξισωτικούς δασμούς, επιδοτήσεις των εξαγωγών κλπ) μέχρι να γίνει και πάλι ανταγωνιστική. Όμως, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, η εξέλιξη είναι διαφορετική. Η παγκόσμια οικονομία ως σύνολο δεν μπορεί να κάνει νομισματική υποτίμηση. Μπορεί να γίνει μόνον πιο παραγωγική αλλά όχι πιο ανταγωνιστική. Όλες οι μεγάλες οικονομικές περιοχές του κόσμου (ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ρωσία, Κορέα, Νοτιοανατολική Ασία, προ καιρού η Βραζιλία, τώρα και η Ιαπωνία με την Κίνα)  έχουν δοκιμάσει την δική της κρίση καθεμιά τα τελευταία 20-30 χρόνια. ¨Ετσι, δεν υπάρχουν πια άθικτοι, οι οποίοι θα μπορούσαν να αναλάβουν ρόλο παγκόσμιας οικονομικής ατμομηχανής, με αποτέλεσμα το τραίνο να έχει κόψει ταχύτητα και η ανάπτυξη να επιβραδύνεται σταθερά. Για παράδειγμα, τον Απρίλιο το Δ.Ν.Τ. εκτιμούσε ότι ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης για το 2015 θα ανέλθει στο 3,5 %. Τον Ιούλιο η πρόβλεψή του έπεσε στο 3,3 %. Η κινεζική κρίση θα πιέσει το ποσοστό αυτό ακόμη πιο χαμηλά, ίσως και κάτω από 3%.


Το 0,6% του πληθυσμού της γης νέμεται το 39,3% του πλούτου της.
Η ρίζα τού κακού έχει προσδιοριστεί από την μαρξική θεωρία και λέγεται "υπερσυσσώρευση κεφαλαίων". Για να κινείται ομαλά μια οικονομία, πρέπει οι αποταμιεύσεις της να ισούνται προς τις επενδύσεις της. Επειδή, όμως, η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση οδηγεί στην συγκέντρωση του πλούτου σε λίγα χέρια, το κεφάλαιο ενδιαφέρεται όλο και λιγώτερο για επενδύσεις που δεν υπόσχονται υψηλά κέρδη. Έτσι, λοιπόν, παρατηρείται το φαινόμενο που ο πρώην διοικητής τής Fed Μπεν Μπερνάνκι είχε αποκαλέσει "αποταμιευτική πλημμύρα". Δημιουργείται, δηλαδή, ένας λιμνάζων πλούτος παγκοσμίως, με αποτέλεσμα να φρενάρει η ανάπτυξη. Για να αποκατασταθεί η σχέση ισότητας, οι μεν κεντρικές τράπεζες μειώνουν τα επιτόκια (ώστε αφ' ενός μεν να κάνουν ασύμφορη την αποταμίευση αφ' ετέρου δε να αυξήσουν την ζήτηση χρήματος) οι δε κυβερνήσεις μεταφέρουν φτηνό χρήμα από τους αποταμιευτές προς τις επιχειρήσεις μέσω των προγραμμάτων δημοσίων επενδύσεων τα οποία χρηματοδοτούνται από την αυξημένη φορολόγηση των πολιτών τους.

Παρένθεση. Όλοι όσοι φοβούνταν ή εξακολουθούν να φοβούνται πιθανό κούρεμα των καταθέσεών τους (όπως έγινε πριν δυόμισυ χρόνια στην Κύπρο), ας ρίξουν μια ματιά στο υπόλοιπο του τραπεζικού τους λογαριασμού κι ας το συγκρίνουν με το προ πενταετίας υπόλοιπο. Θα διαπιστώσουν ότι οι καταθέσεις τους έχουν ήδη κουρευτεί με την ψιλή και οσονούπω θα μείνουν γουλί. Κλείνει η παρένθεση.

Το κακό είναι ότι το σύστημα μπούκωσε και δεν δουλεύει άλλο. Πρόκειται για το τέλος των ψευδαισθήσεων. Η μετατόπιση αξιών από την εργασία προς το κεφάλαιο έφτασε στο όριό της. Η αύξηση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας έχει νόημα εφ' όσον κάπου έξω υπάρχει μια ανθούσα οικονομία που θα αγοράζει τις εξαγωγές μας. Όμως, σε συνθήκες παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής ύφεσης, κάτι τέτοιο δεν ισχύει πια. Είναι, λοιπόν, αδήριτη η ανάγκη να τονωθούν οι εγχώριες καταναλώσεις, μετατοπίζοντας αντίστροφα πλέον αξίες: από το κεφάλαιο προς την εργασία. Και όσο τα κράτη (ανάμεσά τους και η Κίνα, φυσικά) δεν κάνουν τίποτε γι' αυτό, τόσο περισσότερο πλησιάζουν στο χείλος τού γκρεμού. Ο κρότος που θα κάνουν και ο μπουχός που θα σηκώσουν πέφτοντας, θα είναι ευθέως ανάλογοι του μεγέθους τους.

16 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Θυμήθηκα ένα σχόλιο που είχε κάνει ο Ιστορικός του ΑΠΘ Γιώργος Μαργαρίτης, που έλεγε ότι ο καπιταλισμός θα είναι το κοινωνικοοικονομικό σύστημα με την μικρότερη ζωή στην ιστορία της ανθρωπότητας!
Τα στοιχεία που παραθέτεις αυτό δείχνουν.
Το τεράστιο παγκόσμιο χρέος δεν ξέρω πως σχετίζεται με την αντεπανάσταση, αλλά σίγουρα είναι ιστορικό ρεκόρ, και δείχνει ότι πλέον δεν μπορεί η ανάπτυξη να το τροφοδοτεί.

Κώστας

Ανώνυμος είπε...

Όλα σωστά, εκτός από τον (υπερ)αισιόδοξο τίτλο.

ημιάγριος

Δμήτρης είπε...

Αυτός ο ιστορικός του ΑΠΘ μάλλον δεν αντιλήφθηκε ότι ο καπιταλισμός (η κυριαρχία της ιδιοκτησίας του κεφαλαίου και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο) κυριαρχεί με διάφορες μορφές στην ανθρωπότητα τουλάχιστον από την λίθινη εποχή. Εκτός κι αν ελπίζει πως μετά το τέλος της κυριαρχίας των διαφόρων εκδοχών του καπιταλισμού, το επόμενο κοινωνικοοικονομικό σύστημα (που επειδή θα είναι κι αυτό "σύστημα", θα είναι εξ ορισμού ανελεύθερο), θα διαρκέσει μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οπότε πράγματι θα επαληθευτεί το γεγονός πως ο καπιταλισμός διήρκεσε λιγότερο από τα άλλα συστήματα.

ΛΑΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ είπε...

http://laikhexousia.blogspot.gr/2015/09/blog-post_64.html

Ανώνυμος είπε...

Αλλος ενας κυκλος ιστορικος κλεινει, για να ανοιξει ο επομενος. Ξερουν οι καπιταλιστες τι πρεπει να κανουν. Θα δημιουργησουν κερδοφορες επενδυσεις, πως; μα καταστρεφοντας! Δηλαδη οι πολεμικες επιχειρησεις προκειται να κλιμακωθουν. Ο καπιταλισμος δεν "πεφτει" απο μονος του...

Ανώνυμος είπε...

@Δμήτρης
Ο Μαργαρίτης μίλαγε από μαρξιστική σκοπιά και μόνο, δεν το ανέφερα γιατί ο περισσότερος κόσμος που διαβάζει το μπλόγκ έχει μια ιδέα από μαρξισμό.

Σύμφωνα λοιπόν με την την εξέλιξη των κοινωνικοοικονομικών συστημάτων και της πάλης των τάξεων, η ατομική ιδιοκτησία είναι όντως παρούσα εδώ και περίπου 4 χιλιάδες χρόνια πάνω κάτω.
Η μορφές όμως των κοινωνιών που χτίστηκαν πάνω στην ατομική ιδιοκτησία ήταν πολλές, και η μία πάντα έφερνε την άλλη. Από την δουλοκτησία στην δουλοπαροικία, και μετά στον καπιταλισμό.
Τα συστήματα αυτά ήταν πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, και το μόνο που τα συνέδεε ήταν η ατομική ιδιοκτησία.
Ο καπιταλισμός τώρα σαν ξέχωρο κοινωνικοοικονομικό σύστημα, υπάρχει τα τελευταία 250 χρόνια χοντρικά, η φεουδαρχία κράτησε για μιάμιση χιλιετία περίπου, ενώ η δουλοκτησία για πάνω από 2 χιλιετίες.
Ο καπιταλισμός τώρα φαίνεται να μην αντέχει άλλο, και να μην μπορεί να λύσει τα προβλήματα του, που μπορούν να λυθούν μόνο σε μια κοινωνία χωρίς ατομική ιδιοκτησία...
Το πόσο θα κρατήσει η νέα κοινωνία που θα λύσει τα προβλήματα που έχουμε σήμερα, δεν μπορούμε να το ξέρουμε, αλλά ξέρουμε σίγουρα ότι και σε 100 χρόνια να πέσει ο καπιταλισμός, μάλλον να τον ρίξουμε, θα έχει κρατήσει πολύ λιγότερο από όποιο άλλο κοινωνικοοικονομικό σύστημα μέχρι τώρα!

Κώστας

babcav είπε...

Πολύ καλό Θεόδωρε...
Δείτε και αυτό ως συμπλήρωμα
http://monaxeros.blogspot.gr/2015/09/blog-post_69.html

Δημήτρης είπε...

Οκ, Κώστα δε διαφωνώ σχεδόν καθόλου μαζί σου. Απλώς εγώ επέκτεινα λίγο την έννοια του καπιταλισμού (ίσως την βλέπω κάπως διαφορετικά) επειδή προσωπικά δε βλέπω μεγάλες διαφορές στην ουσία των "δουλοκτησία" "δουλοπαροικία", "καπιταλισμό" κλπ εφόσον είναι εκμεταλλευτικά συστήματα (και Συστήματα), στη βάση της ατομικής ιδιοκτησίας που απαιτούν υποταγή της ανθρώπινης εργασίας υπέρ της ατομικής ιδιοκτησίας. Δεν είναι και μικρό πράμα να συνδέονται τα συστήματα επειδή έχουν ως βάση τους την ατομική ιδιοκτησία. Από μόνη της αυτή η παράμετρος τα κάνει να μοιάζουν αρκετά... Πράγματι όμως, αν θέλουμε να χωρίσουμε ιστορικές περιόδους είναι όπως τα λες.
Πολύ φιλικά, Δημήτρης

Ανώνυμος είπε...

πρακτικά, και μεταξύ άλλων κακών τα οποία μακροπρόθεσμα λειτουργούν εναντίον του Καπιταλισμού, το πρώτο και αυταπόδεικτο είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος. Η κατευθυνση του Καπ. είναι για μεγιστοποίηση των κερδών όχι για προστασία του περιβάλλοντος. Ειδικά στην παγκοσμιοποίηση που μπορείς να κάνεις κέρδος και ταυτόγχρονα να καταστρέφεις το περιβάλλον αλλουνού και όχι αυτό έξω από το σπίτι σου.

Δεύτερον είναι φυσικά η αναρχία στην Παραγωγή. Ο καθένας δηλαδή παράγει ότι του καπνίσει φτάνει να κάνει κέρδος. ο μύθος λέει ότι αυτό είναι καλό γιατί προάγει την καινοτομία. Διαφωνώ. η καινοτομία κτίζεται στα ερευνητικά κέντρα όχι μέσω διαφήμησης και δημοσίων σχέσεων για να υιοθετηθεί το τάδε προϊόν. Παράδειγμα οι 2,3 "πολέμοι" που ξέσπασαν μεταξύ Sony και Philips σχετικά με το φορμά των βιντεοκασέττων (αν θυμάμαι καλά) και τελευταία τα DVD. Πόροι πολύτιμοι σπαταλήθηκαν ώσπου να δούμε ποιό DVD θα επιβιώσει. Δεν θα μπορούσε αυτό να γίνει σε ένα ερευνητικό κέντρο;

Δηαλδή σπατάλη πόρων, καταστροφή περιβάλλοντος. Και τα άλλα σχόλια αναφέρουν και την καταστροφή κεφαλαίου για να πάρει μπρος ξανά η μηχανή.
Τυχεροί θα είμαστε να υπάρξει επόμενο Κοινωνικό Σύστημα.

ΑΧΠ

Ανώνυμος είπε...

@Δημήτρης
Με το σκεπτικό σου όντως δεν έχεις άδικο.
Το μόνο θέμα όμως είναι ότι οι κοινωνίες στην κάθε διαφορετική περίοδο, ήταν τόσο διαφορετικές και με τόσο διαφορετικές αξίες και βαθμούς εξέλιξης στην παραγωγή, τις επιστήμες, τα ανθρώπινα δικαιώματα κλπ., που δεν μπορούμε παρά να τις διαχωρίζουμε, και με βάση αυτόν τον διαχωρισμό να αντιλαμβανόμαστε και πιο είναι το επόμενο στάδιο!
Σε τελική ανάλυση τον διαχωρισμό δεν τον κάνουμε αυθαίρετα, ο διαχωρισμός έγινε από τους ανθρώπους που ζήσανε τότε και που κάνανε ολόκληρες επαναστάσεις και πολέμους, για να τα αλλάξουν αυτά τα συστήματα κομμάτι κομμάτι την κάθε φορά!
Καλό βράδυ Δημήτρη!

Κώστας

Ανώνυμος είπε...

@AXΠ
Το θέμα δεν είναι αν θα είμαστε τυχεροί να φτιάξουμε τον καινούργιο κόσμο ή όχι, αλλά το αν έχουμε άλλη επιλογή.
Η μία επιλογή είναι να δέχεσαι το παράλογο, το διεστραμμένο και την σαπίλα παθητικά, και να γίνεσαι ένα με αυτά.
Η άλλη να αφιερώσεις την ζωή σου για να τα αλλάξεις ή έστω να το προσπαθήσεις, στην περίπτωση που δεν αντέχεις να ζεις έτσι. Μένει κάτι άλλο;

Κώστας

teddygr είπε...

@ Ανώνυμος 2:09 μ.μ.

Πολύ σωστή παρατήρηση! Η περίφημη "δημιουργική καταστροφή" του Σούμπετερ, στην οποία αναφερθήκαμε στην αρχή τής "Ανατομίας του νεοφιλελευθερισμού".

Δημήτρης είπε...

Κώστα,
"«Δε μένει, λοιπόν, καμιά ελπίδα για τον άνθρωπο», αναρωτιόμουνα. Ως πότε τα ιδανικά που για χάρη τους θυσιάζεται θα γίνονται όπλα να τον δολοφονούν, αλυσίδες να τον σκλαβώνουν, φυλακές να τις κατοικεί;
Κι ως πόσο αντέχει να πληροφορηθεί τούτη την αλήθεια;"

Από τον πρόλογο του "Αντιγνώση - Τα δεκανίκια του καπιταλισμού", της Λιλής Ζωγράφου.

Ανώνυμος είπε...

@Δημήτρης
Δεν το κατάλαβα το σχόλιο και πολύ...
Η το θέτεις σαν κριτική στα ιδανικά της σημερινής κοινωνίας, ή σαν κριτική σε όποια μορφή της ταξικής πάλης, για την οποία "θυσιάζεται" ο άνθρωπος και δεν χαίρεται την ζωή.
Στην 2η περίπτωση πάντως είναι επιλογή του καθένα να προσπαθήσει να αλλάξει την ζωή που δεν αντέχει να ζει, και όχι να υποχωρήσει στο εαυτό του μοιρολατρικά και παθητικά, κάτι το οποίο βολεύει και τους ισχυρούς...

Κώστας

Δημήτρης είπε...

Κώστα, το διαχρονικό πρόβλημα των ανθρώπων είναι ότι θέλουν μεν να αποτινάξουν τους παλιούς δυνάστες, όχι όμως για να γίνουν αφεντικά της ζωής τους, αλλά για να φέρουν καινούριους δυνάστες με την ελπίδα αυτοί να είναι καλύτεροι. Αυτό έκαναν πάντα. Αυτό συνέβη και στην ΕΣΣΔ όπως αποδείχτηκε. Γι' αυτό και οι σοβιετικοί πολίτες δεν έδειξαν να χολοσκάνε και πολύ για το τι πρόκειται να συμβεί στον τόπο τους στα τελειώματα της ΕΣΣΔ. Από αρχαιοτάτων χρόνων η ανθρωπότητα αποδέχεται στην πλειοψηφία της την ύπαρξη θεών. Αυτό δημιούργησε από πολύ παλιά στο φαντασιακό της έναν απέραντο χώρο μεταξύ του ανθρώπου και του θεού. Ένα χάσμα μέσα στο οποίο χωρούν άνθρωποι που εμφανίζονται ως πιο δυνατοί από τους άλλους ανθρώπους. Δεδομένης της φαντασιακής ύπαρξης αυτού του χώρου, χώρεσαν και εδραιώθηκαν έως τις μέρες μας εκπρόσωποι του θεού, ελέω θεού βασιλείς, κρατικά συντάγματα, ακόμα και ο θεσμός του κράτους ως υπέρτατη αρχή και εξουσία επί των ανθρώπων χώρεσε σε αυτό το χάσμα. Έτσι προέκυψε το Σύστημα... έπρεπε να εφευρεθεί ο θεός ακόμη κι αν δεν υπήρχε... Ο ίδιος ο καπιταλισμός και κάθε μορφή δουλείας είναι αποτέλεσμα αυτής της κοσμοθεωρίας που η πλειοψηφία των ανθρώπων έχει αποδεχτεί ως πραγματικότητα και μάλιστα ως φυσική πραγματικότητα. Ακόμα και στις μέρες μας, που η επιρροή των θεών έχει ενδεχομένως καταλαγιάσει, οι θεσμοί που έχουν δημιουργηθεί χάρη στο χάσμα μεταξύ ουρανού και γης συνεχίζουν να ζουν και να βασιλεύουν μέσα στο σκεπτικό των ανθρώπων. Αυτά είναι τα "δεκανίκια του καπιταλισμού" (όλων των εκμεταλλευτικών συστημάτων). Πολύ φοβάμαι πως η χαρμόσυνη πτώση του καπιταλισμού δεν θα αλλάξει ταυτόχρονα και τη σκέψη των ανθρώπων. Οπότε ίσως νέες δουλείες να μας περιμένουν...
Κατά τη γνώμη μου λοιπόν, αυτό που λέμε καπιταλισμό (και τα δεκανίκια του) είναι εντός του μυαλού των ανθρώπων και αυτό που βλέπουμε γύρω μας δεν είναι αποκλειστικά η θέληση των λίγων ισχυρών αλλά με λίγα λόγια το αποτέλεσμα της σκέψης και πράξης των πολλών.
Ίσως μπορείς να θεωρήσεις πως αυτό που έγραψα είναι μια κριτική στα ιδανικά της κοινωνίας. (Ή και ακόμα μια διαδικτυακή... μπαρούφα του πληκτρολογίου) :)

Ανώνυμος είπε...

@Δημήτρης
Δεν είναι καθόλου μπαρούφα αυτό που έγραψες, για το πνευματικό επίπεδο των ανθρώπων που για αιώνες ολόκληρους μεγάλωσαν και μάθανε να είναι εκμεταλλευόμενοι και ραγιάδες, έχουν μιλήσει σχεδόν όλοι οι κλασικοί του σοσιαλισμού/κομουνισμού.
Απλά σου ξεφεύγει μια λεπτομέρεια, ότι ο άνθρωπος είναι κατά βάση κοινωνικό ων, και ότι η συνείδηση και η σκέψη του είναι αντανακλάσεις της κοινωνίας στην οποία ζει και μαθαίνει!
Με λίγα λόγια δεν είναι καταδικασμένος να σκέφτεται μεταφυσικά και ιδεαλιστικά.
Στην ΕΣΣΔ αν και στο τέλος η "σούπα" είχε χαλάσει για τα καλά, γίνανε τεράστια βήματα μπροστά στην στροφή της σκέψης προς τον θετικισμό, και στην διάδοση γενικά του κριτικού πνεύματος και του διαλεκτικού υλισμού. Γενικά της καταπολέμησης της μοιρολατρίας και της δεισιδαιμονίας.
Την επόμενη φορά θα το κάνουμε καλύτερα!

Το ζήτημα είναι, στην φάση που η δύναμη της αστικής τάξης θα αρχίσει να φθείρεται μαζί με την επιρροή της στις μάζες, εκεί που η ιδεολογική κυριαρχία των αστών που συντηρεί αυτή την κατάσταση που περιγράφεις, θα αρχίσει να χάνεται, εκεί πρέπει ο λαός να έχει την εναλλακτική, και για να πάρει την εξουσία για τον ίδιο, αλλά και για να αρχίσει σιγά σιγά να σκέφτεται σαν κυρίαρχος της ζωής του και όχι σαν δούλος.
Αυτά χοντρικά!

Κώστας