Ολοκληρώσεις: Η νέα φάση του ιμπεριαλισμού

Μεταπολεμικά στην Ευρώπη δημιουργήθηκε μια τάση ενοποίησης χωρών, αρχικά οικονομική, που αποκρυσταλλώθηκε στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Βασικός στόχος της ήταν η διευκόλυνση των πολυεθνικών μονοπωλίων, που είχαν απλώσει τα πλοκάμια τους σε περισσότερες από μία χώρες, ώστε να μπορούν να μεταφέρουν από τη μια χώρα στην άλλη πρώτες ύλες, προϊόντα, προσωπικό και κεφάλαια.

Η διαδικασία αυτή δυνάμωσε στη δεκαετία του 1970 λόγω της διαρθρωτικής κρίσης της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Η κρίση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα και εκφράζεται με τους χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, την ανεργία και τον πληθωρισμό. Έτσι διευρύνθηκε η ΕΟΚ σε βάθος (μεταφορά αρμοδιοτήτων σε υπερεθνικά όργανα) και σε πλάτος (συμμετοχή Μ. Βρετανίας, Δανίας, Ιρλανδίας, Ελλάδας, Πορτογαλίας και Ισπανίας). Παράλληλα προχώρησε η διαδικασία ολοκλήρωσης των ΗΠΑ με Καναδά, Μεξικό και άλλες χώρες της Κεντρικής Αμερικής. Τελευταία άρχισαν οι διαδικασίες ολοκλήρωσσης και της Ιαπωνίας σε χώρες της Ανατολικής Ασίας, της Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία.

Η ολοκλήρωση με τη συγκέντρωση οικονομικής και πολιτικής δύναμης έδωσε τη δυνατότητα να παρθούν μέτρα για την αύξηση του ποσοστού κέρδους του κεφαλαίου. (Σ’ αυτό ασφαλώς βοήθησε σημαντικά και το κύμα της ανεργίας). Μειώθηκαν οι μισθοί και τα μεροκάματα. Άλλαξαν οι εργασιακές σχέσεις (ωρομίσθιο, μερική απασχόληση, σύνδεση μισθού-παραγωγικότητας). Αφαιρέθηκαν κεκτημένα δικαιώματα (ασφαλιστικές παροχές). Μειώθηκε η φορολογία για τα υψηλά εισοδήματα (π.χ. στην Ελλάδα καταργήθηκε η φορολογία των εφοπλιστών και ο ανώτατος συντελεστής φορολογίας εισοδήματος από 69% έπεσε στο 50%). Μειώθηκε ο κρατικός τομέας της οικονομίας. Περιορίστηκαν τα συνδικαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων: Δέσμευση στη Μ. Βρετανία των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων για την κάλυψη τυχόν ζημιών από παράνομες απεργίες. Άρθρο 4 και αντιαπεργιακός νόμος στην Ελλάδα. Δόθηκαν νέα προνόμια στα μονοπώλια ακόμη και στο κλάδο του εμπορίου.

Ο Κώστας Κάππος καταθέτει στην δίκη
των βασανιστών της χούντας

Οι ολοκληρώσεις δίνουν ακόμη τη δυνατότητα για πιο αποτελεσματική διείσδυση του κεφαλαίου στις χώρες της περιφέρειας. Χαρακτηριστική απ’ αυτή την άποψη είναι η συνθήκη του Λομέ με την οποία η ΕΟΚ συνδέθηκε με πάνω από 100 χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού με στόχο την εξαγωγή κεφαλαίου και προϊόντων, εισαγωγή κύρια τροφίμων και πρώτων υλών.

Έτσι είναι φανερό ότι ο ιμπεριαλισμός πέρασε σε μια νέα φάση, τη φάση των ολοκληρώσεων, που είναι γενική τάση, αντικειμενική αναγκαιότητα, για την αστική τάξη για να μπορέσει να ανασυγκροτήσει το σύστημα της μισθωτής δουλειάς, να δυναμώσει την εκμετάλλευση και να ανακόψει την επαναστατική διαδικασία.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται για νέα φάση του ιμπεριαλισμού αλλά για νέο στάδιο του καπιταλισμού, το μεταϊμπεριαλιστικό. (Οι φωνές αυτές, βέβαια, λιγοστεύουν μετά το βάρβαρο πόλεμο στον Κόλπο). Και το υποστηρίζουν αυτό γιατί επιδιώκουν να αναιρέσουν τη θεωρία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό και την επανάσταση και να αμφισβητήσουν τη δράση του νόμου της ανισόμετρης ανάπτυξης.

Όποιος, όμως, εξετάσει προσεχτικά τα φαινόμενα και αναζητήσει την ουσία τους θα πειστεί ότι ο ιμπεριαλισμός δεν τελείωσε. Μπήκε σε μια νέα φάση, τη φάση των ολοκληρώσεων.

Έτσι παρά τα όσα λέγονται για ελεύθερο ανταγωνισμό η αλήθεια είναι ότι σε κάθε κλάδο κυριαρχούν ακόμη δυο-τρία μονοπώλια. Το 80% περίπου της βιομηχανικής παραγωγής ελέγχεται από τα υπερεθνικά ιδιωτικά τράστ. Και όταν εννοούμε κυριαρχία των μονοπωλίων και όχι ελεύθερο ανταγωνισμό. (*)

Πέρα απ’ αυτό -τουλάχιστο στην Ελλάδα- υπάρχει τάση να δυναμώσει η συνύφανση του βιομηχανικού και εφοπλιστικού κεφαλαίου με το τραπεζικό που δίνει δυνατότητες για εξαγωγή κεφαλαίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αγορά από τον Βαρδινογιάννη της Τράπεζας Χίου και η προσπάθεια από τον Νταϊφά να αγοράσει την Τράπεζα Πειραιώς.

Υποστηρίζεται, ακόμη, ότι σήμερα εξάγονται περισσότερα εμπορεύματα παρά κεφάλαια και κατά συνέπεια δεν υπάρχει δήθεν το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ιμπεριαλισμού που είναι, σύμφωνα με τον Λένιν, η εξαγωγή κεφαλαίου. Η αλήθεια είναι ότι η εξαγωγή κεφαλαίου ποσοτικά είναι τόσο μεγάλη που λόγω και του ρόλου του δίνει τη δυνατότητα για υψηλά ποσοστά κέρδους για εκμετάλλευση και καταπίεση, για εξάρτηση, για προσαρτήσεις.

Πέρ’ απ’ αυτό δεν ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι δήθεν τώρα εξάγονται περισσότερα κεφάλαια στις χώρες της μητρόπολης παρά στις χώρες της περιφέρειας. Αυτό, ουσιαστικά γινόταν και στην αρχή του αιώνα μας. Κι αυτό γιατί στη Μητρόπολή παράγεται το 85% της βιομηχανικής παραγωγής και γιατί το κεφάλαιο εδώ είναι εξασφαλισμένο.

Επίσης δεν είναι σωστό ότι καταργήθηκε το καθεστώς των ανισότιμων ανταλλαγών ανάμεσα στη μητρόπολη και την περιφέρεια. Ασφαλώς οι όροι εμπορίου παρουσιάζουν μια βελτίωση για τι εξαρτημένες χώρες αλλά αυτό οφείλεται ουσιαστικά στην αύξηση των τιμών του πετρελαίου που αφορά λίγες χώρες και δεν ωφελούνται μόνο αυτές αλλά κύρια οι πολυεθνικές του πετρελαίου.

Ο Κώστας Κάππος στο βομβαρδισμένο Βελιγράδι.
Πίσω δεξιά ο Θανάσης Παπαρἠγας.

Ανάμεσα στις ολοκληρώσεις, τα τρία κέντρα (ΕΟΚ, ΗΠΑ, Ιαπωνία) δρα ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης. Χαρακτηριστικό γι’ αυτό είναι ο δείκτης ανισομετρίας (ποσοστό τετραγωνικής απόκλισης προς το μέσο όρο του κατά κεφαλή εισοδήματος των τριών κέντρων) από 33,7% το 1975 έφτασε 44,4% το 1988. Δηλαδή ενώ π.χ. το κατά κεφαλή εισόδημα της Ιαπωνίας αυξήθηκε κατά 6,32 φορές, της ΕΟΚ αυξήθηκε μόνο κατά 2,33 φορές. Η δράση του νόμου αυτού είναι που οξύνει στο έπακρο τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις. Ο νόμος αυτός δρα επίσης και ανάμεσα στις χώρες που συμμετέχουν στην ίδια ολοκλήρωση. Δεν είναι τυχαία η τελευταία αντιπαράθεση στη Γερμανία, Ιταλία και Γαλλία για το ζήτημα της Γιουγκοσλαβίας. Κατά συνέπεια ο καπιταλισμός της εποχής μας είναι ο ιμπεριαλισμός που μπήκε σε νέα φάση, τη φάση των ολοκληρώσεων. Και αυτό, με ανησυχία, λέμε ότι θα γίνει πιο ευκρινές στο άμεσο μέλλον, που λόγω ανυπαρξίας αντίπαλου δέους ο ιμπεριαλισμός θα δείξει πιο καθαρά το βάρβαρο και αποκρουστικό πρόσωπό του.

Στις χώρες της περιφέρειας, στην οποία περιλαμβάνονται τώρα πια και οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, ζει πάνω από το 80% του πληθυσμού ης γης και της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Οι λαοί αυτοί είναι αντικείμενο της πιο στυγνής εκμετάλλευσης και καταπίεσης. Οι χώρες αυτές έχουν στερηθεί το δικαίωμα της ανάπτυξης και είναι καταδικασμένες στην καθυστέρηση. Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα της εξάρτησης και της ανέλεγκτης δράσης του κεφαλαίου και συμπυκνώνονται στο αναμφισβήτητο γεγονός ότι πεθαίνουν κάθε χρόνο δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι από την πείνα και τις ασθένειες.

Αυτό δημιουργεί αντιιμπεριαλιστική συνείδηση στις πλατιές μάζες των εργαζομένων της περιφέρειας που είναι σημαντικό για το παγκόσμιο εργατικό κίνημα.

Στις συνθήκες αυτές το καθήκον των κομμουνιστών, ιδιαίτερα μετά την αντεπανάσταση στη Σοβιετική Ένωση, είναι η συγκρότητηση Κομμουνιστικής Διεθνούς προσαρμοσμένης στις συνθήκες της εποχής, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και σε επίπεδο ολοκληρώσεων. Δηλαδή στη διεθνή του κεφαλαίου πρέπει να απαντήσουμε με τη διεθνή του εργατικού κινήματος. Το ζήτημα είναι υψίστης σημασίας γιατί μόνο έτσι μπορεί να δημιουργηθεί ένα ενιαίο κέντρο που θα συγκεντρώνει, θα γενικεύει την επαναστατική πείρα και θα καθοδηγεί όλα τα τμήματα του αντιιμπεριαλιστικού-εργατικού κινήματος για τα άμεσα και μακροχρόνια συμφέροντα της εργατικής τάξης και όλων των εργαζομένων.


[Συντάκτης του παραπάνω άρθρου, το οποίο θα μπορούσε να είχε γραφτεί σήμερα (με ελάχιστες επουσιώδεις προσαρμογές στην επικαιρότητα), είναι ο Κώστας Κάππος, ο οποίος έφυγε από την ζωή πριν δέκα χρόνια, μια μέρα σαν χτες. Το χειρόγραφο άρθρο στάλθηκε για δημοσίευση μετά τον θάνατό του στην εφημερίδα "Το Βήμα" αλλά δεν δημοσιεύθηκε ποτέ. Ευτυχώς, σώζεται στην ιστοσελίδα www.kostaskappos.gr απ' όπου το αναδημοσιεύω. Η μισοτελειωμένη πρόταση, την οποία επισημαίνω με αστερίσκο, δεν μειώνει στο παραμικρό την αξία του.]