"Σ' ουρανό και γη"

Αν δυσκολεύεστε να δώσετε απάντηση στο ερώτημα τί είναι νουάρ μυθιστόρημα, ας προσπαθήσουμε να βγάλουμε άκρη με την βοήθεια ενός από τους σημαντικώτερους γάλλους εκπροσώπους του είδους, τον Ρενέ Μπελλεττό. Για εργαλείο θα χρησιμοποιήσουμε το βραβευμένο του "Σ' ουρανό και γη".

Μπορεί το εν λόγω μυθιστόρημα να απέσπασε το γαλλικό Μεγάλο Βραβείο Αστυνομικής Λογοτεχνίας και να θεωρείται "ένα υπέροχο αστυνομικό μυθιστόρημα" (Telerama) αλλά θα μου επιτρέψετε να διαφωνήσω με τους ειδικούς. Και θα διαφωνήσω επειδή δεν καταλαβαίνω τι στο καλό αστυνομικό μυθιστόρημα είναι αυτό αφού δεν "παίζει" αστυνομικός ούτε για δείγμα σχεδόν. Βέβαια, υπάρχουν πτώματα, υπάρχει ίντριγκα και υπάρχει κι ένας πληρωμένος δολοφόνος αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι αρκούν αυτά για να χαρακτηριστεί ένα μυθιστόρημα ως αστυνομικό. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με την σειρά, αρχίζοντας με δυο λόγια για την υπόθεση.

Πρωταγωνιστής είναι ο Νταβίντ Ωρφέ, ένας απίθανος σινεφίλ μουσικός, ο οποίος αισθάνεται να βουλιάζει μετά τον χωρισμό του. Χάρη στην γνωριμία του με έναν άλλο απίθανο τύπο, με το ακόμη πιο απίθανο όνομα Βαράξ Βαραξόπουλος (!), καταφέρνει να προσληφθεί ως δάσκαλος κιθάρας της μοναχοκόρης τού ζεύγους Τόμπστεϊ. Από την πρώτη μέρα, ο Ωρφέ γίνεται εραστής της κυρίας Τόμπστεϊ και κάπου εκεί ξεκινούν τα μπερδέματα, αφού ο Μπελλεττό αρχίζει και ανακατεύει την σούπα προσθέτοντας συνεχώς καινούργια ερωτηματικά: θα πηδήξει ο Ωρφέ και την -νεαρή μεν, πεταχτούλα δε- μαθητριά του, θα προτιμήσει την ενδιαφέρουσα γειτόνισσα των Τόμπστεϊ με το σημαδεμένο πρόσωπο ή θα τις καταφέρει και τις δυο; γιατί ο υποτιθέμενος ληστής προσπάθησε να του σακατέψει τα δάχτυλα; τί μέρος του λόγου είναι ο πληρωμένος φονιάς που τον σώζει από τον ληστή και γίνεται φίλος του; τι μυστικό κρύβει ο κύριος Τόμπστεϊ; ποιος βιντεοσκόπησε τις ερωτικές του περιπτύξεις με την κυρία Τόμπστεϊ και γιατί;  κλπ κλπ

Φυσικά, δεν θα δώσουμε εδώ καμμία απάντηση, αφήνοντας τον αναγνώστη να απολαύσει το σασπένς. Μπορούμε, όμως, να πούμε δυο πράγματα. Πρώτον, όπως ο Ζαν-Κλωντ Ιζζό χρησιμοποιεί ως φόντο των ιστοριών του την Μασσαλία, ο Ρενέ Μπελλεττό χρησιμοποιεί την Λυών: είναι στιγμές όπου ο αναγνώστης αισθάνεται ότι όντως περιπλανιέται στους δρόμους της πόλης. Και δεύτερον, χάρη στην ιδιότητα του πρωταγωνιστή, όλο το βιβλίο είναι γεμάτο μουσική και κινηματογράφο. Αυτά τα δυο χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με την απουσία οποιουδήποτε αστυνομικού, επιτρέπουν στον Μπελλεττό να στήσει την ιστορία του με παιχνιδιάρικο τρόπο, βάζοντας το έγκλημα πότε σε πρώτο πλάνο και πότε στο βάθος του φόντου.

Είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος με τον οποίο ο Μπελλεττό δημιουργεί τους χαρακτήρες του. Όλα τα πρόσωπα που συμμετέχουν στην πλοκή παρουσιάζουν δυο πρόσωπα: πότε δείχνουν ευθύτητα και ντομπροσύνη και πότε βουλιάζουν στην ανειλικρίνεια και στο ψέμα. Κάπως, δηλαδή, σαν το σημαδεμένο πρόσωπο της γειτόνισσας των Τόμπσεϊ, το οποίο από την μια πλευρά παραπέμπει σε μια κούκλα αλλά από την άλλη φέρνει ανατριχίλα.

Συνοπτικά, το "Σ' ουρανό και γη" είναι ένα κατ' επίφαση αστυνομικό μυθιστόρημα. Στην ουσία του, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα διαπροσωπικών σχέσεων, αρκετά ερωτικό και βαθειά ψυχολογικό, με πρωταγωνιστή τον "άνθρωπο της διπλανής πόρτας". Σ' ένα τέτοιο μυθιστόρημα, η λύση του αστυνομικού προβλήματος έρχεται, συνήθως, σε δεύτερη μοίρα. Συνήθως, γιατί ο Μπελλεττό την τοποθετεί ακόμη χαμηλότερα...

Δεν ξέρω αν, μετά από όλα αυτά, μπορεί κάποιος να δώσει απάντηση στο ερώτημα τί είναι νουάρ μυθιστόρημα. Σίγουρα, όμως, όποιος έχει κατά νου το "Σ' ουρανό και γη", θα μπορεί να πει αν ένα μυθιστόρημα είναι νουάρ.

Το μυθιστόρημα του Ρενέ Μπελλεττό γράφτηκε πριν από σχεδόν 30 χρόνια και δείχνει την ηλικία του (οι VHS βιντεοκασσέττες δίνουν και παίρνουν στην ιστορία) αλλά διατηρεί αμείωτη την γοητεία του. Εφέτος κυκλοφόρησε και στην Ελλάδα σε μια προσεγμένη έκδοση από τις εκδόσεις "Πόλις". Η μόνη ένστασή μου για το βιβλίο αφορά την τιμή των 16 ευρώ (στο διαδίκτυο και στα καλά βιβλιοπωλεία υπάρχει έκπτωση 10%), η οποία εκτιμώ ότι θα έπρεπε να ήταν κάπως χαμηλότερη. Αλλά πώς να διστάσεις να προχωρήσεις στην αγορά του, όταν σκέφτεσαι πόσο κοστίζει η ρηχότητα των κυριακάτικων χαζοφυλλάδων;