Θεμελιωτής και γκουρού του νεοφιλελευθερισμού είναι ο αμερικανός καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Σικάγου Μίλτον Φρήντμαν (1912-2006). Το -μικρής έκτασης- πόνημά του με τίτλο "Καπιταλισμός και Ελευθερία" θεωρείται το ευαγγέλιο του νεοφιλελευθερισμού. Σύντομο βιογραφικό του μπορείτε να διαβάσετε σε ένα λιβανωτό που έγραψε ένας γνωστός έλληνας οπαδός τού φρηντμανισμού, ο -πρώην νεοδημοκράτης υπουργός- Ανδρέας Ανδριανόπουλος, όταν πέθανε ο Φρήντμαν. Βέβαια, ο Ανδριανόπουλος παραληρεί και συσκοτίζει την πραγματικότητα με όσα λέει για την σχέση του Φρήντμαν με τον Πινοτσέτ, αλλά γι' αυτό το θέμα θα μιλήσουμε σε επόμενο σημείωμα.
Ο Φρήντμαν ωθήθηκε στην υιοθέτηση της φιλοσοφίας του από τον άκρατο αντικομμουνισμό του. Εφ' όσον ο μαρξισμός έθετε το κράτος στην θέση του υπηρέτη των οικονομικών συμφερόντων της εργατικής τάξης, ο Φρήντμαν έπρεπε να σχεδιάσει ένα εντελώς αντίθετο σύστημα όπου το κεφάλαιο θα ήταν πλήρως ελεύθερο να κάνει ό,τι θέλει ενώ η οποιαδήποτε κρατική παρέμβαση θα ήταν απαγορευμένη.
Άξιος συμπαραστάτης του Φρήντμαν στην διάδοση του νεοφιλελευθερισμού υπήρξε ο Θήοντορ Σουλτς, πρόεδρος του τμήματος Οικονομικών του πανεπιστημίου του Σικάγου. Ο -επίσης βαθειά αντικομμουνιστής- Σουλτς πίστευε ότι οι ΗΠΑ έπρεπε να χρησιμοποιήσουν την νεοφιλελεύθερη ιδεολογία για να εντείνουν τον πόλεμό τους κατά του κομμουνισμού. Έλεγε χαρακτηριστικά: "Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στα οικονομικά τους προγράμματα στο εξωτερικό. Θέλουμε οι φτωχές χώρες να επιτύχουν την οικονομική σωτηρία τους βασιζόμενες σε εμάς και χρησιμοποιώντας τον δικό μας τρόπο για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης".
Σύντομα οι ιδέες του Φρήντμαν υιοθετήθηκαν και από το πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ, με την "ευγενή χορηγία" του Ιδρύματος Φορντ. Όταν το ίδρυμα Φορντ ανέλαβε να "εκπαιδεύσει" τα στελέχη της χούντας Σουχάρτο στην Ινδονησία, επί κεφαλής της αποστολής ορίστηκε ο καθηγητής του Μπέρκλεϋ Λεν Ντόυλ. Η εφαρμογή των φρηντμανικών ιδεών προκάλεσε τέτοιο χάος στην Ινδονησία, ώστε ο Ντόυλ υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι το πανεπιστήμιο δεν έπρεπε να είχε ανακατευτεί στην ιστορία αυτή. Φυσικά, το Ίδρυμα έσπευσε να ανακαλέσει τον Ντόυλ στην Καλιφόρνια και να τον αντικαταστήσει.
Ιδαίτερη περίπτωση αποτελεί ο Τζέφφρυ Σακς. Απόφοιτος του Χάρβαρντ και φανατικός κεϋνσιανός, δεν άργησε να γίνει θαυμαστής του Φρήντμαν και να ασπαστεί τις ιδέες του νεοφιλελευθερισμού. Η ανταμοιβή του ήταν ότι ανέλαβε το αντιπληθωριστικό πρόγραμμα της Βολιβίας. Όντως, κατάφερε να τιθασσεύσει τον εξωπραγματικό βολιβιανό πληθωρισμό (14.000% το 1985). Μόνο που τα κατάφερε ισοπεδώνοντας τα λαϊκά στρώματα, τα οποία οδήγησε στην πλήρη εξαθλίωση (ούτε το νερό της βροχής δεν επιτρεπόταν να μαζέψει κανείς, γιατί όλος ο υδάτινος πλούτος της χώρας είχε πουληθεί σε αμερικανική εταιρεία!). Αργότερα, ο Σακς κλήθηκε από την "Αλληλεγγύη" για να σχεδιάσει την οικονομία της μετακομμουνιστικής Πολωνίας αλλά οι λαϊκές αντιδράσεις τον υποχρέωσαν να φύγει άπρακτος.
Χρόνια αργότερα, ένα άλλο αγαπημένο παιδί του Φρήντμαν εμφανίστηκε στην διεθνή σκηνή. Ήταν ο Πωλ Μπρέμερ, τον οποίο διόρισε ο Μπους τζούνιορ κυβερνήτη στο κατεχόμενο Ιράκ. Ο Μπρέμερ ανέλαβε να εφαρμόσει πλήρως τις αρχές του νεοφιλελευθερισμού σε μια κατεστραμμένη χώρα. Το αβαντάζ του Μπρέμερ ήταν ότι δεν χρειαζόταν να διαλύσει την κρατική μηχανή αφού ήταν ήδη διαλυμένη. Ομολογουμένως, τα κατάφερε θαυμάσια: οι αμερικανικοί επιχειρηματικοί κολοσσοί επέδραμαν ανενόχλητες και κατασπάραξαν το λαβωμένο Ιράκ, καταγράφοντας εντυπωσιακά κέρδη. Στην δράση του ο Μπρέμερ δεν ήταν μόνος. Ο Μπους (έτσι κι αλλοιώς, θαυμαστής του Φρήντμαν) είχε φροντίσει να παραδώσει το υπουργείο άμυνας σε ένα ακόμη αγαπημένο παιδί (ίσως το πιο αγαπημένο από όλα) του Φρήντμαν: στον Ντόναλντ Ράμσφελντ.
Τα αγαπημένα παιδιά του Φρήντμαν (τα "παιδιά του Σικάγου"), με τις ευλογίες των αμερικανών προέδρων από τον Ρέηγκαν και μετά, αναρριχήθηκαν σε σημαντικές οικονομικές θέσεις. Ο Άρνολντ Χάρμπεργκερ τοποθετήθηκε επί κεφαλής του προγράμματος για την Λατινική Αμερική, προσφέροντας σημαντική βοήθεια σε όλους τους νοτιοαμερικανούς δικτάτορες. Ο Μαρσέλλο Σελόβσκι ήταν ο υπεύθυνος της Παγκόσμιας Τράπεζας για όλη την περιοχή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι που αντικαταστάθηκε από τον Σεμπάστιαν Έντουαρντς, επίσης "παιδί του Σικάγου". Ο Κλαούντιο Λόσερ έγινε διευθυντής του τομέα Δυτικού Ημισφαιρίου της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ο αναπληρωτής διοικητής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου είναι επίσης "παιδί του Σικάγου". Και πάει λέγοντας.
Πάντως, ο νεοφιλελευθερισμός δεν θα εύρισκε εύκολα πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί αν δεν τον υιοθετούσαν επίσημες κυβερνήσεις. Ίσως ακούγεται παράδοξο το ότι κυβερνήσεις υιοθέτησαν ένα σύστημα το οποίο πρεσβεύει την απόλυτη συρρίκνωση της κρατικής πρωτοβουλίας αλλά είναι γεγονός. Και δεν μιλάμε μόνο για δικτατορικά -ή, έστω, αυταρχικά- καθεστώτα (Χιλή, Αργεντινή, Γουατεμάλα, Βολιβία, Παραγουάη, Βενεζουέλα, Νότια Αφρική, Ινδονησία, Φιλιππίνες κλπ).
Θιασώτες του φρηντμανισμού υπήρξαν οι αμερικανοί ρεπουμπλικανοί πρόεδροι Ρόναλντ Ρέηγκαν, Τζωρτζ Μπους σένιορ και Τζωρτζ Μπους τζούνιορ. Την ίδια ιδεολογία ασπάστηκε και η βρεττανή πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ, βάζοντας τα θεμέλια για την επέκταση του νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη. Ο διάσημος μπεκρής Μπόρις Γέλτσιν προσέλαβε ως σύμβουλο τον Τζέφφρυ Σακς, με την καθοδήγηση του οποίου διέλυσε την κρατική μηχανή και παρέδωσε τον πλούτο της Ρωσσίας στους "ολιγάρχες". Αλλά και η μεταμαοϊκή Κίνα προσέφυγε στα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού, προκειμένου να υλοποιήσει τις ιμπεριαλιστικές οικονομικές της βλέψεις.
Όλους όσους αναφέραμε παραπάνω αλλά και πολλούς άλλους ακόμη θα τους δούμε εν δράσει στην συνέχεια.
Ο Φρήντμαν ωθήθηκε στην υιοθέτηση της φιλοσοφίας του από τον άκρατο αντικομμουνισμό του. Εφ' όσον ο μαρξισμός έθετε το κράτος στην θέση του υπηρέτη των οικονομικών συμφερόντων της εργατικής τάξης, ο Φρήντμαν έπρεπε να σχεδιάσει ένα εντελώς αντίθετο σύστημα όπου το κεφάλαιο θα ήταν πλήρως ελεύθερο να κάνει ό,τι θέλει ενώ η οποιαδήποτε κρατική παρέμβαση θα ήταν απαγορευμένη.
Άξιος συμπαραστάτης του Φρήντμαν στην διάδοση του νεοφιλελευθερισμού υπήρξε ο Θήοντορ Σουλτς, πρόεδρος του τμήματος Οικονομικών του πανεπιστημίου του Σικάγου. Ο -επίσης βαθειά αντικομμουνιστής- Σουλτς πίστευε ότι οι ΗΠΑ έπρεπε να χρησιμοποιήσουν την νεοφιλελεύθερη ιδεολογία για να εντείνουν τον πόλεμό τους κατά του κομμουνισμού. Έλεγε χαρακτηριστικά: "Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στα οικονομικά τους προγράμματα στο εξωτερικό. Θέλουμε οι φτωχές χώρες να επιτύχουν την οικονομική σωτηρία τους βασιζόμενες σε εμάς και χρησιμοποιώντας τον δικό μας τρόπο για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης".
Σύντομα οι ιδέες του Φρήντμαν υιοθετήθηκαν και από το πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ, με την "ευγενή χορηγία" του Ιδρύματος Φορντ. Όταν το ίδρυμα Φορντ ανέλαβε να "εκπαιδεύσει" τα στελέχη της χούντας Σουχάρτο στην Ινδονησία, επί κεφαλής της αποστολής ορίστηκε ο καθηγητής του Μπέρκλεϋ Λεν Ντόυλ. Η εφαρμογή των φρηντμανικών ιδεών προκάλεσε τέτοιο χάος στην Ινδονησία, ώστε ο Ντόυλ υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι το πανεπιστήμιο δεν έπρεπε να είχε ανακατευτεί στην ιστορία αυτή. Φυσικά, το Ίδρυμα έσπευσε να ανακαλέσει τον Ντόυλ στην Καλιφόρνια και να τον αντικαταστήσει.
Ιδαίτερη περίπτωση αποτελεί ο Τζέφφρυ Σακς. Απόφοιτος του Χάρβαρντ και φανατικός κεϋνσιανός, δεν άργησε να γίνει θαυμαστής του Φρήντμαν και να ασπαστεί τις ιδέες του νεοφιλελευθερισμού. Η ανταμοιβή του ήταν ότι ανέλαβε το αντιπληθωριστικό πρόγραμμα της Βολιβίας. Όντως, κατάφερε να τιθασσεύσει τον εξωπραγματικό βολιβιανό πληθωρισμό (14.000% το 1985). Μόνο που τα κατάφερε ισοπεδώνοντας τα λαϊκά στρώματα, τα οποία οδήγησε στην πλήρη εξαθλίωση (ούτε το νερό της βροχής δεν επιτρεπόταν να μαζέψει κανείς, γιατί όλος ο υδάτινος πλούτος της χώρας είχε πουληθεί σε αμερικανική εταιρεία!). Αργότερα, ο Σακς κλήθηκε από την "Αλληλεγγύη" για να σχεδιάσει την οικονομία της μετακομμουνιστικής Πολωνίας αλλά οι λαϊκές αντιδράσεις τον υποχρέωσαν να φύγει άπρακτος.
Χρόνια αργότερα, ένα άλλο αγαπημένο παιδί του Φρήντμαν εμφανίστηκε στην διεθνή σκηνή. Ήταν ο Πωλ Μπρέμερ, τον οποίο διόρισε ο Μπους τζούνιορ κυβερνήτη στο κατεχόμενο Ιράκ. Ο Μπρέμερ ανέλαβε να εφαρμόσει πλήρως τις αρχές του νεοφιλελευθερισμού σε μια κατεστραμμένη χώρα. Το αβαντάζ του Μπρέμερ ήταν ότι δεν χρειαζόταν να διαλύσει την κρατική μηχανή αφού ήταν ήδη διαλυμένη. Ομολογουμένως, τα κατάφερε θαυμάσια: οι αμερικανικοί επιχειρηματικοί κολοσσοί επέδραμαν ανενόχλητες και κατασπάραξαν το λαβωμένο Ιράκ, καταγράφοντας εντυπωσιακά κέρδη. Στην δράση του ο Μπρέμερ δεν ήταν μόνος. Ο Μπους (έτσι κι αλλοιώς, θαυμαστής του Φρήντμαν) είχε φροντίσει να παραδώσει το υπουργείο άμυνας σε ένα ακόμη αγαπημένο παιδί (ίσως το πιο αγαπημένο από όλα) του Φρήντμαν: στον Ντόναλντ Ράμσφελντ.
Τα αγαπημένα παιδιά του Φρήντμαν (τα "παιδιά του Σικάγου"), με τις ευλογίες των αμερικανών προέδρων από τον Ρέηγκαν και μετά, αναρριχήθηκαν σε σημαντικές οικονομικές θέσεις. Ο Άρνολντ Χάρμπεργκερ τοποθετήθηκε επί κεφαλής του προγράμματος για την Λατινική Αμερική, προσφέροντας σημαντική βοήθεια σε όλους τους νοτιοαμερικανούς δικτάτορες. Ο Μαρσέλλο Σελόβσκι ήταν ο υπεύθυνος της Παγκόσμιας Τράπεζας για όλη την περιοχή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι που αντικαταστάθηκε από τον Σεμπάστιαν Έντουαρντς, επίσης "παιδί του Σικάγου". Ο Κλαούντιο Λόσερ έγινε διευθυντής του τομέα Δυτικού Ημισφαιρίου της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ο αναπληρωτής διοικητής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου είναι επίσης "παιδί του Σικάγου". Και πάει λέγοντας.
Πάντως, ο νεοφιλελευθερισμός δεν θα εύρισκε εύκολα πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί αν δεν τον υιοθετούσαν επίσημες κυβερνήσεις. Ίσως ακούγεται παράδοξο το ότι κυβερνήσεις υιοθέτησαν ένα σύστημα το οποίο πρεσβεύει την απόλυτη συρρίκνωση της κρατικής πρωτοβουλίας αλλά είναι γεγονός. Και δεν μιλάμε μόνο για δικτατορικά -ή, έστω, αυταρχικά- καθεστώτα (Χιλή, Αργεντινή, Γουατεμάλα, Βολιβία, Παραγουάη, Βενεζουέλα, Νότια Αφρική, Ινδονησία, Φιλιππίνες κλπ).
Θιασώτες του φρηντμανισμού υπήρξαν οι αμερικανοί ρεπουμπλικανοί πρόεδροι Ρόναλντ Ρέηγκαν, Τζωρτζ Μπους σένιορ και Τζωρτζ Μπους τζούνιορ. Την ίδια ιδεολογία ασπάστηκε και η βρεττανή πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ, βάζοντας τα θεμέλια για την επέκταση του νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη. Ο διάσημος μπεκρής Μπόρις Γέλτσιν προσέλαβε ως σύμβουλο τον Τζέφφρυ Σακς, με την καθοδήγηση του οποίου διέλυσε την κρατική μηχανή και παρέδωσε τον πλούτο της Ρωσσίας στους "ολιγάρχες". Αλλά και η μεταμαοϊκή Κίνα προσέφυγε στα δόγματα του νεοφιλελευθερισμού, προκειμένου να υλοποιήσει τις ιμπεριαλιστικές οικονομικές της βλέψεις.
Όλους όσους αναφέραμε παραπάνω αλλά και πολλούς άλλους ακόμη θα τους δούμε εν δράσει στην συνέχεια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου