Σκιώδεις τράπεζες και... περί όνου σκιάς

Η κατάσταση είναι χειρότερη απ' ό,τι ήταν το 2007. Τα μακροοικονομικά πυρομαχικά μας για την καταπολέμηση της ύφεσης έχουν όλα εξαντληθεί. Κατά την τελευταία οκταετία τα χρέη συνεχίζουν να συσσωρεύονται και έχουν φτάσει σε τέτοια επίπεδα σε κάθε μέρος του κόσμου ώστε συνιστούν πλέον αιτία σοβαρής ανησυχίας. Αυτό θα γίνει φανερό στην επόμενη ύφεση, όταν πολλά απ' αυτά τα χρέη δεν θα μπορούν να εξυπηρετηθούν ή να αποπληρωθούν κι αυτό θα είναι δυσάρεστο για πολλούς που νομίζουν ότι κατέχουν περιουσιακά στοιχεία κάποιας αξίας. Το μόνο ερώτημα είναι αν είμαστε ικανοί να κοιτάξουμε την πραγματικότητα στα μάτια και να αντιμετωπίσουμε αυτό που πλησιάζει με συντεταγμένο τρόπο ή αν θα το κάνουμε άτακτα. Τα ιωβηλαία χρέους κρατούν εδώ και 5.000 χρόνια, από την εποχή των σουμερίων.

Αυτό είναι ένα απόσπασμα από τις δηλώσεις που έκανε τον Ιανουάριο στο διεθνές φόρουμ τού Νταβός ο Ουίλλιαμ Γουάιτ, πρόεδρος της επιτροπής αναθεωρήσεων του ΟΟΣΑ και πρώην επί κεφαλής οικονομολόγος της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (*). Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ο Γουάιτ δεν ξέρει τι λέει (ας σημειώσουμε ότι είχε προβλέψει την κρίση του 2008 τρία χρόνια νωρίτερα) αλλά είναι σαφές ότι ο Γουάιτ δεν λέει όσα ξέρει, προφανώς λόγω της θέσης και του ρόλου του στο όλο σύστημα.

Σημερινό στιγμιότυπο οθόνης από το "ρολόι του παγκόσμιου χρέους" του Economist.
Όλος ο κόσμος στα κόκκινα, εκτός από τους υπανάπτυκτους της Αφρικής.

Το βασικό που δεν λέει ο Γουάιτ είναι πως συντεταγμένη αντιμετώπιση της παγκόσμιας διόγκωσης των χρεών δεν μπορεί να υπάρξει όσο βαθαίνει η κοινωνική ανισότητα στον πλανήτη. Όσο, δηλαδή, οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιώτεροι. Κι επειδή αυτό το τελευταίο ακούγεται κάπως σαν τσιτάτο, ας το εξηγήσουμε εν συντομία:

Αν ο μισθός ενός εργαζόμενου μειωθεί από 800 σε 600 ευρώ, είναι βέβαιο ότι ο εργαζόμενος θα προσπαθήσει να περιορίσει αυτομάτως την κατανάλωσή του κατά 200 ευρώ. Όμως, αν οι ανελαστικές του ανάγκες υπερβαίνουν τα 600 ευρώ, είναι επίσης βέβαιο ότι θα προσπαθήσει να καλύψει την διαφορά με χρέη (είτε αφήνοντας απλήρωτους λογαριασμούς είτε παίρνοντας δανεικά), τουλάχιστον ώσπου να καταφέρει να περιορίσει την κατανάλωσή του στο ύψος του μειωμένου μισθού του. Αν ο μισθός του δεν μειωνόταν αλλά αυξανόταν από 800 σε 1000 ευρώ, είναι εξ ίσου βέβαιο ότι το μεγαλύτερο μέρος τής αύξησης (ίσως δε και το σύνολό της) θα διοχετευόταν στην αύξηση της κατανάλωσής του, προκειμένου να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του. Αντίθετα, αν το μηνιαίο εισόδημα κάποιου πλούσιου αυξηθεί από 10.000 σε 12.000 ή μειωθεί σε 8.000, η κατανάλωσή του θα μείνει αμετάβλητη, εφ' όσον οι ανάγκες του ικανοποιούνται απολύτως σε όλα τα επίπεδα εισοδήματος. Η οποιαδήποτε μεταβολή θα επηρεάσει μόνο τις επενδύσεις του, ενδεχομένως μεγεθύνοντας (επί αυξήσεως) ή σπάζοντας (επί μειώσεως) μερικές φούσκες. Συνεπώς, η διεύρυνση των ανισοτήτων οδηγεί σε συνολική μείωση της κατανάλωσης και κατ' επέκταση σε ύφεση και διόγκωση των χρεών.

Όμως, υπάρχει και κάτι άλλο που δεν λέει ο Γουάιτ. Δεν λέει πού έχει τοποθετηθεί όλος αυτός ο πλούτος στον οποίο αναφέρονται τα χρέη. Και πώς να πει κάτι τέτοιο ένα υψηλόβαθμο τραπεζικό στέλεχος (έστω και πρώην), αφού την διαχείριση ενός μεγάλου τμήματος αυτού του πλούτου την έχει αναλάβει ο σκιώδης τραπεζικός τομέας (Shadow Banking Sector ή Schattenbankensektor);

Παρά την νεοφιλελεύθερη αποχαλίνωση, οι τράπεζες εξακολουθούν να υπακούουν σε ορισμένους κανόνες (ή, έστω, υποτίθεται ότι το κάνουν). Προκειμένου, λοιπόν, το κεφάλαιο να αποφύγει ακόμη και αυτούς τους στοιχειώδεις κανόνες, έχει πάψει εδώ και χρόνια να κινείται σε τραπεζικές ράγες και προτιμά τις επενδυτικές εταιρείες, τα hedge funds και εν γένει τα διάφορα επενδυτικά σχήματα, τα οποία συνιστούν τον σκιώδη τραπεζικό τομέα. 

Παρένθεση. Η χρήση του όρου "τραπεζικός" σ' αυτές τις σκιώδεις καταστάσεις δεν είναι τυχαία, διότι η συμπεριφορά αυτού του τομέα έχει τα χαρακτηριστικά ενός κανονικού χρηματοπιστωτικού τομέα. Αν π.χ. σε συνθήκες πανικού, οι επενδυτές αποσύρουν τα κεφάλαιά τους από ένα σκιώδες τραπεζικό παραμάγαζο, οι κραδασμοί θα επηρεάσουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα ακριβώς όπως σε περίπτωση που κάτι τέτοιο συνέβαινε σε κανονική τράπεζα. Κλείνει η παρένθεση και προχωρούμε.

Το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Financial Stability Board - FSB) είναι μια διεθνής ένωση κεντρικών τραπεζών. Σε μια σύσκεψη που διοργάνωσε στα τέλη του 2015, ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν ήταν και η τρομακτική διόγκωση του σκιώδους τραπεζικού τομέα. Μελετήθηκαν στοιχεία από 26 χώρες όλου του κόσμου και τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν είναι πράγματι εντυπωσιακά. Δημοσιεύθηκαν στο "Global Shadow Banking Monitoring Report 2015", απ' όπου αποδελτιώνω εκείνα που αναφέρονται στις ευρωπαϊκές χώρες στον παρακάτω πίνακα:

Φαίνεται πως κάποιοι δεν βάζουν μυαλό με τίποτε. Η Ιρλανδία υπέστη τα πάνδεινα όταν πριν οκτώ χρόνια έσκασαν οι φούσκες που δημιούργησε το χρηματοπιστωτικό της σύστημα αλλά σήμερα δεν έχει πρόβλημα να διαχειρίζεται εκτός του επίσημου τραπεζικού της συστήματος κεφάλαια ίσα με 27,5 φορές το ΑΕΠ της, με σχεδόν 12 ΑΕΠ τοποθετημένα σε σκιώδεις τράπεζες. Ενάμισυ ΑΕΠ σε σκιώδεις τράπεζες έχει η Βρεττανία και σχεδόν ένα ΑΕΠ η Ελβετία, ενώ δεν είναι αμελητέο ούτε το 73% της "προσεκτικής" και "μετρημένης" Γερμανίας. Μιλώντας με μέσους όρους, ο σκιώδης τραπεζικός τομέας διαχειρίζεται ποσά ίσα με το 59% του Παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος, δηλαδή σχεδόν 50 τρισ. δολλάρια.

Άραγε, πόσοι αναρωτιούνται τι θα γίνει αν σκάσουν οι σκιώδεις φούσκες; Θα δουλεύουν π.χ. οι ιρλανδοί 12 χρόνια για να ξεχρεώσουν; Ρητορικό το ερώτημα, μιας κι αυτοί που θα έπρεπε να ασχολούνται με τις σκιώδεις τράπεζες, τυρβάζουν περί όνου σκιάς.


-----------------------------------------
(*) Ambrose Evans-Pritchard, "World faces wave of epic debt defaults, fears central bank veteran", The Telegraph, 19/1/2016