Μια ιστορία από την Ιρλανδία

Έχουμε τονίσει πολλές φορές, από τούτη την γωνιά, ότι η κρίση που βιώνουμε δεν συνιστά "κρίση χρέους" (όπως επιμένουν πάμπολλοι πολιτικοί και μουμουέδες) αλλά κρίση υπερσυσσώρρευσης κεφαλαίων. Με απλά λόγια: το σύστημα "μπούκωσε" από σωρευμένα κέρδη, σε σημείο να μην έχει τι να τα κάνει. Για να αρχίσει, λοιπόν, η μηχανή να δουλεύει και πάλι, πρέπει ένα μεγάλο τμήμα αυτών των σωρευμένων κεφαλαίων να καταστραφεί. Αυτό το καταλαβαίνουν οι όπου γης κεφαλαιοκράτες και γι' αυτό έχουν αποδυθεί σε έντονους διαγκωνισμούς προσπαθώντας να αποφύγουν αυτή την καταστροφή ο καθένας για λογαριασμό του. Κι επειδή "όταν στον βάλτο τσακώνονται τα βουβάλια, την πληρώνουν τα βατράχια", η "διεθνής του κεφαλαίου" προσπαθεί να μετακυλίσει αυτή την καταστροφή στις πλάτες των πιο αδύναμων, δηλαδή του απλού λαού.

Αν τα παραπάνω ακούγονται πολύ θεωρητικά, ας προσπαθήσουμε να τα καταλάβουμε μέσα από την πρόσφατη ιστορία τής Ιρλανδίας, η οποία βιώνει μια κατάσταση που παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με όσα βιώνει ο τόπος μας.

Πάμε πίσω στον χρόνο, λοιπόν. Δεκέμβριος 2009. Οι ιρλανδικές τράπεζες, όπως όλες οι τράπεζες του κόσμου, έχουν πνιγεί στα τοξικά προϊόντα και η αστική εξουσία σπεύδει σε βοήθειά τους. Προς τούτο εξαγγέλλει πλήρη εγγύηση των καταθέσεων, ώστε να αποφευχθούν οι αθρόες αναλήψεις που θα άδειαζαν τα τραπεζικά ταμεία. Όμως, το ιρλανδικό δημόσιο πάει ένα βήμα παραπέρα: εγγυάται και όλα τα χρέη των τραπεζών. Το ερώτημα είναι πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο, όταν το τραπεζικό χρέος φτάνει τα 400 δισ. ευρώ ενώ το ιρλανδικό ΑΕΠ μόλις τα μισά. Η λύση είναι μία: αυτό το χρέος πρέπει να "κυκλοφορήσει" για να κερδιθεί χρόνος.

Έτσι, το κράτος ιδρύει την National Assets Management Agency - NAMA (Εταιρεία Διαχείρισης Εθνικής Περιουσίας). Αν και ο τίτλος της θυμίζει το δικό μας ΤΑΙΠΕΔ, στην ουσία η ΝΑΜΑ μοιάζει με την αλήστου μνήμης ΔΕΚΑ (Δημόσια Επιχείρηση Κρατικών Αξιών) του Σημίτη, η οποία αγόραζε μετοχές προβληματικών επιχειρήσεων για να στηρίξει το χρηματιστήριο. Πώς δούλεψε η ιρλανδική μηχανή; Κατ' αρχάς, το κράτος εξέδωσε ομόλογα 32 δισ. για λογαριασμό τής ΝΑΜΑ. Μ' αυτά τα λεφτά, η ΝΑΜΑ αγόρασε από τις τράπεζες τις "πεθαμένες" εγγυήσεις που είχαν δώσει οι διάφοροι -φαλιρισμένοι πια- κατασκευαστές για να χρηματοδοτηθούν. Το σύνολο των εξαγορών τής ΝΑΜΑ έφτασε τα 71 δισ. ευρώ.

Με μια επιπόλαιη πρώτη ματιά θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συγκεκριμένη ενέργεια της ΝΑΜΑ ήταν επ' ωφελεία τού δημοσίου, αφού η αγορά έγινε σε αναλογία περίπου 1 προς 2,3. Αλλά η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική για δυο λόγους. Πρώτον: ενώ οι τράπεζες ξεφορτώνονταν σαβούρα (μισοτελειωμένα κτίσματα, υπερτιμημένα οικόπεδα, εγκαταλελειμένα κτήρια κλπ), η ΝΑΜΑ ξόδευε τα χρήματα του ιρλανδικού λαού μαζεύοντας ακίνητα σε μια περίοδο που η αξία τους έπεφτε κατακόρυφα. Δεύτερον (και κυριώτερον): με την κρίση να βαθαίνει, το ιρλανδικό κράτος βρέθηκε να έχει ξοδέψει όλα τα αποθεματικά του για να στηρίξει τις τράπεζες κι έτσι αναγκάστηκε να προσφύγει στην γνωστή μας λύση: την τρόικα.

Αναγκαία παρένθεση. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι, άκομη κι έτσι, οι τράπεζες ζημίωσαν, εφ' όσον "πούλησαν" αντί 32 δισ. κάτι που είχαν "αγοράσει" 71. Σωστό αλλά...λάθος! Πρώτα-πρώτα, αυτό που οι τράπεζες είχαν "αγοράσει" με 71 την "καλή εποχή", στα χρόνια τής κατρακύλας δεν άξιζε ούτε τα μισά κι αυτό το καταλαβαίνουν πολύ καλά όσοι δοκίμασαν να πουλήσουν ακίνητο τα τελευταία 3-4 χρόνια. Και, δεύτερον, η ΝΑΜΑ έχει προϋπολογίσει την περαιτέρω ενίσχυση των τραπεζών με άλλα 37 δισ. μέχρι το 2020. Την λύσαμε την απορία; Ωραία. Κλείνει η παρένθεση.

Κάπως έτσι, τα τραπεζικά χρέη μετακυλίθηκαν στις πλάτες των ιρλανδών και οι άφρονες τραπεζίτες κατάφεραν να γλιτώσουν την κατάρρευση δίχως να χάσουν τον έλεγχο των τραπεζών τους. Ακριβώς, δηλαδή, όπως έγινε και στην Ελλάδα. Βέβαια, η ιρλανδική κυβέρνηση δεν μπορούσε να κουνήσει το δάχτυλο στους πολίτες της χρησιμοποιώντας την παγκάλεια ρήση "μαζί τα φάγαμε". Εκεί δούλεψε ένα άλλο ψέμα: η κατάρρευση της οικονομίας αποδόθηκε στην εξαλλοσύνη των πολιτών, που τάχα έπαιρναν υπέρογκα δάνεια για να φτιάχνουν πολυτελή σπίτια. Δηλαδή, η ιρλανδική κυβέρνηση είπε στους ιρλανδούς κάτι σαν "καταναλώνετε περισσότερα από όσα παράγετε". Μόνο που αυτό το ψέμα είναι καραμπινάτο: από τα ακίνητα που "εξαγόρασε" η ΝΑΜΑ, ούτε ένα δεν ανήκε σε ιδιώτη. Ούτε ένα! Όλα ανήκαν σε κατασκευαστικές και τεχνικές εταιρείες, σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις και σε πάσης φύσεως εταιρείες.

Στο σημείο αυτό ακούω την ένσταση κάποιων: "Καλά, οι ιδιώτες δεν είχαν πάρει τέτοια δάνεια, άσχετα με το τι έκαναν οι διάφορες εταιρείες;". Σωστή η ένσταση και η απάντηση σαφώς καταφατική. Μόνο που τα "μολυσμένα" ακίνητα των υπερχρεωμένων ιδιωτών δεν εξαγοράζονται. Κατάσχονται! 

Ο αριθμός ενυπόθηκων ακινήτων που υπάρχει αδυναμία εξυπηρέτησης φτάνει στα 141.520 (από ένα σύνολο 768.136), δηλαδή το 18.4%, με συνολική αξία πάνω από 2 δις ευρώ. Υπολογίζεται ότι περίπου 750.000 άνθρωποι ζουν σε αυτά τα σπίτια. Το σύνολο πλειστηριασμών το 2013 ανέρχεται σε 2.961. Ο Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Οικονομίας, Τζον Μόραν, σημείωσε ότι «το επίπεδο των κατασχέσεων παραμένει  αφύσικα χαμηλό» και «οι ιδιοκτήτες σπιτιών δεν μπορούν να περιμένουν ότι οι φορολογούμενοι θα τους χρηματοδοτήσουν να παραμένουν σε ένα σπίτι που δεν έχουν τα μέσα να συντηρήσουν». Οι πλειστηριασμοί γίνονται δημόσια με μεγάλη συμμετοχή. Στις 11/12/2013 έγινε ένας τέτοιος πλειστηριασμός στη πόλη του Κορκ όπου 140 ακίνητα μπήκαν σε πλειστηριασμό, με αξία 24 εκατ. ευρώ και με συμμετοχή περίπου 1.000 ενδιαφερομένων. Με κυνικό τρόπο ο Διευθυντής των πλειστηριασμών στην ιδιωτική εταιρία Allsop, Ρόμπερτ Χόμπαν, δήλωσε ότι «Ο πλειστηριασμός είχε τεράστια επιτυχία και αποτελεί σημάδι ότι η αγορά ακινήτων στην Ιρλανδία παίρνει μπρος». (Ριζοσπάστης, 13/12/2013 - υπογραμμίσεις της εφημερίδας)

Σταματώ εδώ, δίχως να αραδιάσω ομοιότητες και διαφορές με όσα έγιναν και γίνονται στον τόπο μας. Νομίζω πως κάτι τέτοιο θα ήταν προσβολή στην νοημοσύνη των αναγνωστών. Απλώς, σημειώνω την άνεση με την οποία ξεστομίζεται το ψέμα "αν δεν πάρουμε την επόμενη δόση δεν θα έχουμε λεφτά για μισθούς και συντάξεις", την ώρα που χαρίζονται αμέτρητα εκατομμύρια π.χ. σε "κατασκευαστές" ανύπαρκτων δρόμων.