Αν τα όσα εξιστορήσαμε περί του πώς ο καπιταλισμός δεν δίστασε να πατήσει πάνω στους τσακισμένους από το τσουνάμι φτωχούς κατοίκους τής Σρι Λάνκα, τα όσα έγιναν στις διπλανές Μαλδίβες ξεπερνούν την φαντασία. Αν στην Σρι Λάνκα η κυβέρνηση εμπόδισε τους γηγενείς να επιστρέψουν στις παραλίες τους, προκειμένου να δώσει την γη τους βορά στην τουριστική βιομηχανία, στις Μαλδίβες τούς ξερίζωσε και τους απομάκρυνε όχι απλώς από τις ακτές αλλά σχεδόν από κάθε βιώσιμη περιοχή τής χώρας. Όμως, ας πάρουμε τα πράγματα με την σειρά.
Οι Μαλδίβες είναι ένα νησιωτικό κράτος στον Ινδικό ωκεανό, αποτελούμενο από 1.200 νησιά (ατόλες), εκ των οποίων κατοικούνται τα 200. Το -εξωπραγματικό- 90% του ΑΕΠ τής χώρας προέρχεται από τον τουρισμό, αφού πάνω από 100 νησιά της θεωρούνται θέρετρα. Πρόκειται για ατόλες με πλούσια βλάστηση και λευκή άμμο, οι οποίες βρίσκονται υπό τον απόλυτο έλεγχο της τουριστικής βιομηχανίας. Εκεί, οι πλούσιοι τουρίστες μπορούν να ικανοποιήσουν σχεδόν κάθε επιθυμία τους: το Four Seasons και το Coco Palm διαθέτουν βίλες πάνω στην θάλασσα (το "πάνω" είναι κυριολεξία), το Hilton έχει κατασκευάσει το μοναδικό στον κόσμο υποθαλάσσιο εστιατόριο κλπ. Όμως, πώς έγιναν όλα αυτά;
Το 1978 εκλέχτηκε πρόεδρος των Μαλδίβων ο Μαουμούν Αμπντούλ Γκαγιούμ. Δίχως να είναι τυπικά δικτάτορας, ο Γκαγιούμ κατάφερε να μείνει πρόεδρος επί...30 ολόκληρα χρόνια! Δεν ήταν δα και δύσκολο να το καταφέρει, αφού φρόντιζε να φυλακίζει τους ηγέτες οποιασδήποτε αντιπολιτευτικής κίνησης εμφανιζόταν ενώ το υπουργικό συμβούλιο απετελείτο από 11 μέλη της οικογένειάς του. Από την αυταρχικότητα του Γκαγιούμ δεν γλίτωναν ούτε εκείνοι που τολμούσαν να δημοσιεύσουν οποιοδήποτε επικριτικό σχόλιο στο διαδίκτυο.
Ο Γκαγιούμ, απαλλαγμένος από κάθε επικριτή του, είχε ως κύριο στόχο της τριακονταετούς θητείας του την αύξηση των νησιών-θερέτρων. Όμως, στην προσπάθειά του αυτή αντιμετώπιζε ένα σοβαρό πρόβλημα: τον λαό. Όπως και στην Σρι Λάνκα, οι μαλδιβιανοί ζούσαν από το ψάρεμα και κατοικούσαν σε φτωχικούς οικισμούς διάσπαρτους στις ακτές. Φυσικά, δεν μπορείς να ζητάς από τον τουρίστα να πληρώσει 5.000 δολλάρια για μια διανυκτέρευση, την ώρα που δίπλα του κάποιοι ξυπόλητοι καθαρίζουν ψάρια.
Έτσι, ο Γκαγιούμ ανήγγειλε ένα πρόγραμμα "συνένωσης του πληθυσμού". Το πρόγραμμα είχε σκοπό να παροτρύνει τους ιθαγενείς να εγκαταλείψουν τους οικισμούς τους και να μετακομίσουν στα μεγαλύτερα και πιο πυκνοκατοικημένα νησιά, για λόγους ασφαλείας. Τα κυβερνητικά "παπαγαλάκια" αποδύθηκαν σε αγώνα τρομοκράτησης του κόσμου, με το επιχείρημα ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη θα ανέβαζε την στάθμη της θάλασσας και όσοι έμεναν σε μικρές ατόλες θα πνίγονταν. Φυσικά, το πρόγραμμα απέτυχε γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο να πείσεις οποιονδήποτε να εγκαταλείψει τον τόπο όπου γεννήθηκε(*). Ο Γκαγιούμ οργίστηκε από την αποτυχία.
Όταν ξέσπασε το τσουνάμι, σαρώνοντας τις παραλίες, ο πρόεδρος σκέφτηκε πως μπορούσε να εκμεταλλευτεί το σοκ που προκάλεσε στους κατοίκους η καταστροφή. Αμέσως, η κυβέρνηση έβγαλε ανακοίνωση, όπου υποστήριζε πως το πρόγραμμα "συνένωσης του πληθυσμού" είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους και η καταστροφή είχε αποδείξει ότι πολλά νησιά ήσαν όντως ακατάλληλα για διαμονή. Δυόμιση μήνες αργότερα, το υπουργείο εθνικής ανάπτυξης παρουσίασε ένα σχέδιο ανασυγκρότησης, σύμφωνα με το οποίο το κράτος θα χορηγούσε βοήθεια μόνο σε όσους αποφάσιζαν να εγκατασταθούν σε ένα από τα πέντε "ασφαλή" νησιά.
Η Παγκόσμια Τράπεζα ενθουσιάστηκε από την ιδέα και αποφάσισε να χρηματοδοτήσει αδρά το πρόγραμμα "Ασφαλή Νησιά" τού Γκαγιούμ. Μάλιστα, οι "παγκόσμιοι τραπεζίτες" είχαν το θράσος να δηλώσουν ότι αποφάσισαν την χρηματοδότηση αυτού του προγράμματος επειδή οι κάτοικοι των Μαλδίβων είχαν εκδηλώσει την απαίτηση να ζήσουν σε μεγαλύτερα και ασφαλέστερα νησιά. Φυσικά, κανένας ιθαγενής δεν είχε εκδηλώσει τέτοια απαίτηση. Όλοι θα ήθελαν να μείνουν στον τόπο τους αλλά το πρόγραμμα ήταν σαφές: καμμία υποδομή δεν θα αποκατασταθεί και καμμία βοήθεια δεν θα δοθεί εκτός των πέντε νησιών που είχαν οριστεί ως ασφαλή.(**)
Φαίνεται, όμως, ότι οι φυσικές καταστροφές σκοτώνουν μόνο τους ιθαγενείς, αφού κανένα νησί-θέρετρο δεν εκκενώθηκε. Μάλιστα δε, έναν χρόνο μετά το τσουνάμι, τον Δεκέμβριο του 2005, το υπουργείο τουρισμού ανακοίνωσε περιχαρώς ότι τα επόμενα δύο έως πέντε χρόνια θα ήσαν έτοιμα προς ενοικίαση 35 νέα νησιά. Επρόκειτο για 35 ατόλες των οποίων οι κάτοικοι είχαν απομακρυνθεί εκβιαστικά, χάρη στο πρόγραμμα "Ασφαλή Νησιά".
Εξυπακούεται ότι από τον χρηματικό πακτωλό που διέθεσε η Παγκόσμια Τράπεζα (σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ΟΗΕ), στα πραγματικά θύματα της καταστροφής έφτασαν μόνο λίγα ψίχουλα. Στα πέντε "ασφαλή" νησιά, η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού (μαθημένου να ζει με διαφορετικό τρόπο) οδήγησε σε αύξηση της εγκληματικότητας, σε συγκρούσεις ανάμεσα στους νεοφερμένους και στους παλιούς κατοίκους, καθώς και σε έκρηξη της ανεργίας. Τελικά, ο Γκαγιούμ έχασε τις εκλογές του 2008 και ενάμιση χρόνο αργότερα εγκατέλειψε κυνηγημένος -και βαθύπλουτος- την χώρα.
Συμπερασματικά, η "ανοικοδόμηση" των χωρών που πλήγηκαν από το τσουνάμι τού 2004, απετέλεσε ένα "δεύτερο τσουνάμι", μια άλλη μορφή τής θεραπείας-σοκ. Εκατοντάδες φτωχοί ψαράδες ("μη παραγωγικοί", κατά την Παγκόσμια Τράπεζα) εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους, προκειμένου να απελευθερωθεί χώρος για κεφαλαιακές επενδύσεις. Είτε με το ζόρι (όπω στην Σρι Λάνκα) είτε εκβιαστικά (όπως στις Μαλδίβες), τα λαϊκά δικαιώματα καταπατήθηκαν προς όφελος του κεφαλαίου, σε έναν ιδιότυπο ταξικό "πόλεμο της παραλίας".
(*) Για περισσότερες λεπτομέρειες: "Maldives to develop "safe" islands for tsunami-hit people", Associated Press, 19/01/2005.
(**) Δείτε την θαυμάσια έρευνα της ActionAid με τίτλο "Tsunami Response: A Human Rights Assessment". Ιδού ένα απόσπασμα: "Αυτό το σχέδιο, το οποίο υπήρχε από το 1998, χρηματοδοτείται τώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Παγκόσμια Τράπεζα και το πρόγραμμα ανασυγκρότησης των Ηνωμένων Εθνών...Αυτή την στιγμή, ολόκληρος ο πληθυσμός τριών νησιών και ο περισσότερος πληθυσμός άλλων δέκα μετακινούνται σε άλλα νησιά. Οι άνθρωποι δεν έχουν άλλη επιλογή, αφού η μετεγκατάσταση αποτελεί προϋπόθεση για κάθε βοήθεια αποκατάστασης και ανθρώπινης στέγασης".
Οι Μαλδίβες είναι ένα νησιωτικό κράτος στον Ινδικό ωκεανό, αποτελούμενο από 1.200 νησιά (ατόλες), εκ των οποίων κατοικούνται τα 200. Το -εξωπραγματικό- 90% του ΑΕΠ τής χώρας προέρχεται από τον τουρισμό, αφού πάνω από 100 νησιά της θεωρούνται θέρετρα. Πρόκειται για ατόλες με πλούσια βλάστηση και λευκή άμμο, οι οποίες βρίσκονται υπό τον απόλυτο έλεγχο της τουριστικής βιομηχανίας. Εκεί, οι πλούσιοι τουρίστες μπορούν να ικανοποιήσουν σχεδόν κάθε επιθυμία τους: το Four Seasons και το Coco Palm διαθέτουν βίλες πάνω στην θάλασσα (το "πάνω" είναι κυριολεξία), το Hilton έχει κατασκευάσει το μοναδικό στον κόσμο υποθαλάσσιο εστιατόριο κλπ. Όμως, πώς έγιναν όλα αυτά;
Το 1978 εκλέχτηκε πρόεδρος των Μαλδίβων ο Μαουμούν Αμπντούλ Γκαγιούμ. Δίχως να είναι τυπικά δικτάτορας, ο Γκαγιούμ κατάφερε να μείνει πρόεδρος επί...30 ολόκληρα χρόνια! Δεν ήταν δα και δύσκολο να το καταφέρει, αφού φρόντιζε να φυλακίζει τους ηγέτες οποιασδήποτε αντιπολιτευτικής κίνησης εμφανιζόταν ενώ το υπουργικό συμβούλιο απετελείτο από 11 μέλη της οικογένειάς του. Από την αυταρχικότητα του Γκαγιούμ δεν γλίτωναν ούτε εκείνοι που τολμούσαν να δημοσιεύσουν οποιοδήποτε επικριτικό σχόλιο στο διαδίκτυο.
Ο Γκαγιούμ, απαλλαγμένος από κάθε επικριτή του, είχε ως κύριο στόχο της τριακονταετούς θητείας του την αύξηση των νησιών-θερέτρων. Όμως, στην προσπάθειά του αυτή αντιμετώπιζε ένα σοβαρό πρόβλημα: τον λαό. Όπως και στην Σρι Λάνκα, οι μαλδιβιανοί ζούσαν από το ψάρεμα και κατοικούσαν σε φτωχικούς οικισμούς διάσπαρτους στις ακτές. Φυσικά, δεν μπορείς να ζητάς από τον τουρίστα να πληρώσει 5.000 δολλάρια για μια διανυκτέρευση, την ώρα που δίπλα του κάποιοι ξυπόλητοι καθαρίζουν ψάρια.
Έτσι, ο Γκαγιούμ ανήγγειλε ένα πρόγραμμα "συνένωσης του πληθυσμού". Το πρόγραμμα είχε σκοπό να παροτρύνει τους ιθαγενείς να εγκαταλείψουν τους οικισμούς τους και να μετακομίσουν στα μεγαλύτερα και πιο πυκνοκατοικημένα νησιά, για λόγους ασφαλείας. Τα κυβερνητικά "παπαγαλάκια" αποδύθηκαν σε αγώνα τρομοκράτησης του κόσμου, με το επιχείρημα ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη θα ανέβαζε την στάθμη της θάλασσας και όσοι έμεναν σε μικρές ατόλες θα πνίγονταν. Φυσικά, το πρόγραμμα απέτυχε γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο να πείσεις οποιονδήποτε να εγκαταλείψει τον τόπο όπου γεννήθηκε(*). Ο Γκαγιούμ οργίστηκε από την αποτυχία.
Όταν ξέσπασε το τσουνάμι, σαρώνοντας τις παραλίες, ο πρόεδρος σκέφτηκε πως μπορούσε να εκμεταλλευτεί το σοκ που προκάλεσε στους κατοίκους η καταστροφή. Αμέσως, η κυβέρνηση έβγαλε ανακοίνωση, όπου υποστήριζε πως το πρόγραμμα "συνένωσης του πληθυσμού" είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους και η καταστροφή είχε αποδείξει ότι πολλά νησιά ήσαν όντως ακατάλληλα για διαμονή. Δυόμιση μήνες αργότερα, το υπουργείο εθνικής ανάπτυξης παρουσίασε ένα σχέδιο ανασυγκρότησης, σύμφωνα με το οποίο το κράτος θα χορηγούσε βοήθεια μόνο σε όσους αποφάσιζαν να εγκατασταθούν σε ένα από τα πέντε "ασφαλή" νησιά.
Η Παγκόσμια Τράπεζα ενθουσιάστηκε από την ιδέα και αποφάσισε να χρηματοδοτήσει αδρά το πρόγραμμα "Ασφαλή Νησιά" τού Γκαγιούμ. Μάλιστα, οι "παγκόσμιοι τραπεζίτες" είχαν το θράσος να δηλώσουν ότι αποφάσισαν την χρηματοδότηση αυτού του προγράμματος επειδή οι κάτοικοι των Μαλδίβων είχαν εκδηλώσει την απαίτηση να ζήσουν σε μεγαλύτερα και ασφαλέστερα νησιά. Φυσικά, κανένας ιθαγενής δεν είχε εκδηλώσει τέτοια απαίτηση. Όλοι θα ήθελαν να μείνουν στον τόπο τους αλλά το πρόγραμμα ήταν σαφές: καμμία υποδομή δεν θα αποκατασταθεί και καμμία βοήθεια δεν θα δοθεί εκτός των πέντε νησιών που είχαν οριστεί ως ασφαλή.(**)
Φαίνεται, όμως, ότι οι φυσικές καταστροφές σκοτώνουν μόνο τους ιθαγενείς, αφού κανένα νησί-θέρετρο δεν εκκενώθηκε. Μάλιστα δε, έναν χρόνο μετά το τσουνάμι, τον Δεκέμβριο του 2005, το υπουργείο τουρισμού ανακοίνωσε περιχαρώς ότι τα επόμενα δύο έως πέντε χρόνια θα ήσαν έτοιμα προς ενοικίαση 35 νέα νησιά. Επρόκειτο για 35 ατόλες των οποίων οι κάτοικοι είχαν απομακρυνθεί εκβιαστικά, χάρη στο πρόγραμμα "Ασφαλή Νησιά".
Εξυπακούεται ότι από τον χρηματικό πακτωλό που διέθεσε η Παγκόσμια Τράπεζα (σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ΟΗΕ), στα πραγματικά θύματα της καταστροφής έφτασαν μόνο λίγα ψίχουλα. Στα πέντε "ασφαλή" νησιά, η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού (μαθημένου να ζει με διαφορετικό τρόπο) οδήγησε σε αύξηση της εγκληματικότητας, σε συγκρούσεις ανάμεσα στους νεοφερμένους και στους παλιούς κατοίκους, καθώς και σε έκρηξη της ανεργίας. Τελικά, ο Γκαγιούμ έχασε τις εκλογές του 2008 και ενάμιση χρόνο αργότερα εγκατέλειψε κυνηγημένος -και βαθύπλουτος- την χώρα.
Συμπερασματικά, η "ανοικοδόμηση" των χωρών που πλήγηκαν από το τσουνάμι τού 2004, απετέλεσε ένα "δεύτερο τσουνάμι", μια άλλη μορφή τής θεραπείας-σοκ. Εκατοντάδες φτωχοί ψαράδες ("μη παραγωγικοί", κατά την Παγκόσμια Τράπεζα) εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους, προκειμένου να απελευθερωθεί χώρος για κεφαλαιακές επενδύσεις. Είτε με το ζόρι (όπω στην Σρι Λάνκα) είτε εκβιαστικά (όπως στις Μαλδίβες), τα λαϊκά δικαιώματα καταπατήθηκαν προς όφελος του κεφαλαίου, σε έναν ιδιότυπο ταξικό "πόλεμο της παραλίας".
(*) Για περισσότερες λεπτομέρειες: "Maldives to develop "safe" islands for tsunami-hit people", Associated Press, 19/01/2005.
(**) Δείτε την θαυμάσια έρευνα της ActionAid με τίτλο "Tsunami Response: A Human Rights Assessment". Ιδού ένα απόσπασμα: "Αυτό το σχέδιο, το οποίο υπήρχε από το 1998, χρηματοδοτείται τώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Παγκόσμια Τράπεζα και το πρόγραμμα ανασυγκρότησης των Ηνωμένων Εθνών...Αυτή την στιγμή, ολόκληρος ο πληθυσμός τριών νησιών και ο περισσότερος πληθυσμός άλλων δέκα μετακινούνται σε άλλα νησιά. Οι άνθρωποι δεν έχουν άλλη επιλογή, αφού η μετεγκατάσταση αποτελεί προϋπόθεση για κάθε βοήθεια αποκατάστασης και ανθρώπινης στέγασης".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου