Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 53. Το σκάνδαλο Enron

Το σκάσιμο της φούσκας των εταιρειών dot com προκάλεσε ισχυρές αναταράξεις σε ολόκληρο τον κόσμο και, κυρίως, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Από παντού ακούστηκαν οργισμένες φωνές, οι οποίες ζητούσαν την παραδειγματική τιμωρία των υπαιτίων. Τα "αφεντικά" τού συστήματος υποσχέθηκαν κάθαρση, προκειμένου να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών στις αγορές. Όμως, πριν περάσουν έξι μήνες...

Η Enron ιδρύθηκε μόλις το 1985 αλλά μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα αναδείχθηκε σε ενεργειακό κολοσσό: από απόψεως χρηματιστηριακής κεφαλαιοποίησης, έγινε η έβδομη σε μέγεθος επιχείρηση των ΗΠΑ, φτάνοντας από απόψεως τζίρου στην 16η θέση παγκοσμίως. Οι "ειδικοί" αναλυτές και ο διεθνής τύπος την παρουσίαζαν εγκωμιαστικά ως το "νέο εταιρικό μοντέλο" και η χρηματιστηριακή της αξία αυξανόταν με εντυπωσιακό ρυθμό (μέχρι και +90% σε δώδεκα μήνες!). Είναι χαρακτηριστικό ότι το οικονομικό περιοδικό Fortune της απένεμε τον τίτλο τής "πλέον καινοτόμου εταιρείας" επί έξι χρόνια!

Στην ουσία, όπως εξηγεί σε άρθρο του ο Σερζ Χαλιμί, η επιτυχία τής Enron ήταν πολύ περίεργη. "Μέσα σε 10 χρόνια, η Enron ξόδεψε 10 εκατ. δολλάρια σε πολιτικά λόμπυ. Υπήρξε ο βασικός ανάδοχος του Τζωρτζ Μπους τζούνιορ και γενναίος χρηματοδότης των περισσοτέρων μελών τής κυβέρνησής του, μεταξύ των οποίων και του υπουργού δικαιοσύνης Τζων Άσκροφτ" (Σερζ Χαλιμί, "Enron, σύμβολο ενός συστήματος", Le Monde Diplomatique, 08/03/2002). Πράγματι, το λόμπυ τής εταιρείας ήταν εντυπωσιακό: πάνω από 100 μέλη τού Κονγκρέσσου χρηματοδοτούνταν από την Enron για τις εκλογικές τους δαπάνες. Παράλληλα, ο -αντιπρόεδρος πλέον- Ντικ Τσένυ, ως επί κεφαλής τής ομάδας εργασίας για την ενέργεια, καλούσε επανειλημμένα τον πρόεδρο της Enron Κέννεθ Λαίυ να συμμετάσχει στις εργασίες τής ομάδας.

Στην πράξη, η Enron έκανε κάτι σαν...δημιουργική λογιστική: χρησιμοποιούσε πολλές εταιρείες-βιτρίνες, στις οποίες μετέφερε τα ελλείμματα και τα χρέη, ώστε να εμφανίζει διογκωμένα αποτελέσματα. Στόχος αυτής της -έμμεσης- παραποίησης των ισολογισμών της ήταν η αύξηση της ελκυστικότητας της μετοχής της, ώστε να "φουσκώσει" η χρηματιστηριακή αξία τής εταιρείας.

Η απελευθέρωση (δηλαδή, η φρηντμανικής εμπνεύσεως ασυδοσία) της αγοράς πρόσφερε ένα ακόμη όπλο στην Enron, προκειμένου να διογκώσει τα κέρδη της με έναν απλούστατο τρόπο. Η εταιρεία, όντας ανεξέλεγκτη, άρχισε να διακόπτει συχνά την παροχή ρεύματος, με την δικαιολογία ότι δημιουργούνται προβλήματα παραγωγής και διανομής λόγω υπερκαταναλώσεως. Ως "λύση" στο -κατ' ουσία, ανύπαρκτο- πρόβλημα, η εταιρεία αύξησε την τιμή της κιλοβατώρας (σ.σ.: τι πρωτότυπο!). Φυσικά, μετά την αύξηση δεν ξαναπαρουσιάστηκαν προβλήματα.

Μ' αυτά και μ' αυτά, η Enron μεγαλουργούσε. Στο "κόλπο" μπήκε και η Andersen, μια εταιρεία αξιολόγησης η οποία είχε πελατειακή σχέση με την Enron και, συνεπώς, έδινε υψηλή βαθμολογία στην μετοχή της. Οι μικροεπενδυτές, εφησυχασμένοι τόσο από τα πιστοποιητικά τής Andersen όσο και από τα εγκωμιαστικά σχόλια των οικονομικών αναλυτών, χύμηξαν στην μετοχή τής εταιρείας, σπρώχνοντας την τιμή της σε δυσθεώρητα ύψη. Κι όσο η τιμή τής μετοχής σκαρφάλωνε, τόσο αυξάνονταν και τα κολακευτικά δημοσιογραφικά σχόλια. Μόνο που οι μικροεπενδυτές δεν ήξεραν ότι η Enron συνήθιζε να φέρεται με ιδιαίτερη γαλαντομία σε όσους δημοσιογράφους έγραφαν καλά λόγια για δαύτην...

Τελικά, η "φούσκα Enron" έσκασε στις 14 Σεπτεμβρίου 2001, τρεις ημέρες μετά το χτύπημα στους δίδυμους πύργους, οδηγώντας την εταιρεία σε χρεωκοπία. Μαζί της, έσβησε από τον χάρτη και η Andersen, η οποία πιάστηκε να έχει καταστρέψει πάνω από έναν τόννο έγγραφα που πιστοποιούσαν την υπόγεια διασύνδεσή της με την Enron. Και μαζί της, καταστράφηκαν και 4.000 εργαζόμενοι, οι οποίοι όχι μόνο έμειναν άνεργοι αλλά έχασαν και την περιουσία τους, μιας και μεγάλο τμήμα των αμοιβών τους απετελείτο από μετοχές της εταιρείας που ξέμειναν στα χέρια τους επειδή, βάσει εσωτερικού κανονισμού, απαγορευόταν να τις πουλήσουν (φυσικά, τα "μεγάλα κεφάλια" είχαν φροντίσει να "ξεφορτώσουν" έγκαιρα).

Η αποκάλυψη του σκανδάλου κατακρήμνισε την μετοχή τής Enron στα 70 σεντς, ενώ στις αρχές τού 2001 είχε σκαρφαλώσει στα 83 δολλάρια. Αυτή η κατάρρευση οδήγησε στην απόγνωση και χιλιάδες εργαζόμενους και συνταξιούχους, όχι επειδή οι μετοχές που κατείχαν κατάντησαν κουρελόχαρτα αλλά επειδή είχαν επενδύσει τις συντάξεις τους (ή, έστω, το μεγαλύτερο μέρος τους) στην Enron: σχεδόν τα δύο τρίτα του χρηματιστηριακού ενεργητικού τής εταιρείας είχαν αποκτηθεί από συνταξιοδοτικά και αμοιβαία κεφάλαια(*).

Όταν κατακάθησε ο μπουχός από το σώριασμα της Enron, οι μέτοχοι μετρούσαν ζημιές 68 ολόκληρων δισεκατομμυρίων. Στην δίκη που ακολούθησε, ο πρόεδρος Κέννεθ Λαίυ καταδικάστηκε σε φυλάκιση 45 ετών (σημ.: ο Λαίυ πέθανε από ανακοπή μόλις ακούστηκε η ετυμηγορία) και ο διευθύνων σύμβουλος Τζέφφρυ Σκίλινγκ σε φυλάκιση...185 ετών. Η υπερασπιστική γραμμή των κατηγορουμένων επέμεινε μέχρι τέλους ότι η εταιρία ήταν υγιέστατη και η πτώση της οφειλόταν στον πανικό που δημιουργήθηκε στις αγορές. Αξίζει δε να σημειώσουμε ένα ενδιαφέρον στιγμιότυπο αυτής της δίκης: όταν ένας από τους συνηγόρους τού Λαίυ αναρωτήθηκε "από πότε η πτώχευση αποτελεί αδίκημα;", εισέπραξε ως απάντηση "από τότε που η πτώχευση αποτελεί συνέπεια εκτεταμένης απάτης".

Όπως η "φούσκα dot com", για την οποία μιλήσαμε χτες, έτσι και το "σκάνδαλο Enron" προσφέρει εξαιρετικής σπουδαιότητας συμπεράσματα για το πού οδηγεί η απελευθέρωση-ασυδοσία, την οποία ευαγγελίζονται ο Φρήντμαν και τα "παιδιά" του. Όμως, φαίνεται ότι το κυνήγι τού κέρδους δεν έχει καμμία σχέση με οποιαδήποτε σύνεση και κανένα πάθημα δεν γίνεται μάθημα μπροστά στο όνειρο του γρήγορου και εύκολου πλουτισμού. Εκείνοι δε που πίστευαν ότι μόνο "αμερικανάκια" θα μπορούσαν να πάθουν καζίκια τύπου Enron, διαψεύσθηκαν οικτρά μέσα σε μια διετία: αν τα "αμερικανάκια" είχαν την Enron, οι ευρωπαίοι είχαν την Parmalat...



(*) Η ιστορία θυμίζει τα όσα αποκαλύφθηκαν πριν λίγα χρόνια στην Ελλάδα, σ' εκείνο το ωραίο παραμύθι με τους "κουμπάρους" και τα "τοξικά ομόλογα", το οποίο ταρακούνησε τα ασφαλιστικά μας ταμεία. Μόνο που το αμερικανικό ιδιωτικοποιημένο σύστημα συνταξιοδότησης δεν έχει ούτε την κάλυψη ούτε την εγγύηση του δημοσίου. Συνεπώς, όσοι αμερικανοί είχαν στηρίξει τις ελπίδες τους για αξιοπρεπή σύνταξη στην απόδοση της Enron, απλώς φαλίρισαν.