Ιδιωτικό νόμισμα: ουτοπία ή όχι;

Ανάμεσα στα σχόλια που προκάλεσε το χτεσινό κείμενο, υπάρχει και κάποιο το οποίο περιλαμβάνει μια ενδιαφέρουσα απορία:

Εν τέλει, η φρενίτιδα με τα e-money (βλέπε bitcoin, Lyte κλπ) δεν δείχνει σαν μια αντίστοιχη κίνηση αποδέσμευσης από τον "χρυσό κανόνα"; Ουσιαστικά, αυτή η εκτίναξη της "αξίας" του bitcoin δεν είναι μια τεράστια υποτίμηση του $;

Προσχηματικά, τα δυο παραπάνω ερωτήματα θα μπορούσαν να επιδεχθούν μονολεκτικές απαντήσεις του τύπου ναι ή όχι. Όμως, το κεφάλαιο των ψηφιακών νομισμάτων είναι πολύ μεγάλο και, ως εκ τούτου, είναι μάλλον απαράδεκτο να το προσπεράσει κανείς μονολεκτικά. Δυστυχώς, αυτή την στιγμή είμαι απροετοίμαστος για μια πλατειά σχετική συζήτηση αλλά μπορώ να επιχειρήσω μια μικρή εισαγωγή στο όλο θέμα, το οποίο σίγουρα θα αποτελέσει αντικείμενο κάποιων μελλοντικών κειμένων σε τούτο το ιστολόγιο.

Ουάσινγκτον, 1981: Ο νεοεκλεγμένος πρόεδρος Ρόναλντ Ρέηγκαν υποδέχεται τον Φρήντριχ φον Χάγεκ

Γυρίστε το ημερολόγιο στις αρχές της τρέχουσας χιλιετίας. Υποθέστε τώρα ότι απευθύνεστε σε κάποιον και του λέτε ότι σε λίγα χρόνια, εκτός από τα επίσημα νομίσματα των διαφόρων κρατών, θα κυκλοφορούν και νομίσματα που θα φτιάχνονται από ιδιώτες. Πόσες πιθανότητες υπάρχουν να μη σκεφτεί ο ακροατής σας ότι τρελαθήκατε;

Και όμως, η ιστορία των μη κρατικών νομισμάτων δεν είναι καθόλου καινούργια. Μέχρι τα τέλη τού 19ου αιώνα ή και τις αρχές τού 20ου, πολλές τράπεζες κυκλοφορούσαν το δικό τους η καθεμιά νόμισμα και συναλλάσσονταν μ' αυτό. Αυτή η κατάσταση άλλαξε άρδην από τότε που φτιάχτηκαν οι κεντρικές τράπεζες και οι διάφορες χώρες εκχώρησαν σ' αυτές το αποκλειστικό προνόμιο έκδοσης χρήματος. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το νέο καθεστώς των αποκλειστικών προνομίων έκδοσης χρήματος προκάλεσε τόση αναταραχή ώστε οι απανταχού γης τραπεζίτες και οικονομολόγοι να κάνουν λόγο για παρακμή τού ελεύθερου τραπεζικού συστήματος.

Η σύγχρονη πραγματικότητα εξακολουθεί να εκπλήσσει τον απλό παρατηρητή, ο οποίος δεν έχει ευρεία γνώση των νεοφιλελεύθερων ιδεών. Ο εκ των μεντόρων του Μίλτον Φρήντμαν, πάτρονας του νεοφιλελευθερισμού και βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος Φρήντριχ φον Χάγεκ ονειρευόταν την ημέρα που τα κρατικά νομίσματα θα καταργούνταν, αντικαθιστώμενα από ιδιωτικά, τα οποία θα ανταγωνίζονταν πλήρως και ελεύθερα μεταξύ τους. Ως ακραιφνής νεοφιλελεύθερος, ο Χάγεκ θεωρούσε το κρατικό μονοπώλιο χρήματος ως απαράδεκτο και ολότελα απορριπτέο, βάσει των αρχών τής ελεύθερης οικονομίας.

Πάνω σ' αυτό το θέμα, ο Χάγεκ έγραψε το 1976 ολόκληρη πραγματεία περί αποκρατικοποιήσεως του χρήματος ("The Denationalization of Money"), η οποία πήγε άπατη, παρ' ότι ακολούθησε και νέα, βελτιωμένη έκδοση το 1978. Στον πρόλογο της δεύτερης έκδοσης, ο Χάγεκ προσπαθεί να πάρει αποστάσεις από τους επικριτές του αλλά μάλλον αποτυγχάνει: "(...) όσον αφορά το χρήμα, δεν θέλω να απαγορεύσω στις κυβερνήσεις να κάνουν ο,τιδήποτε, πλην του να εμποδίζουν άλλους να κάνουν πράγματα που θα μπορούσαν να τα κάνουν καλύτερα". Σήμερα, σαράντα χρόνια αργότερα, οι θεωρίες του Χάγεκ ξανάρχονται στην επικαιρότητα από μια παρέα οικονομολόγων, μια "δεξαμενή σκέψης" που χρηματοδοτείται από τους τραπεζίτες του Λιχτενστάιν.

Το βασικό επιχείρημα υπέρ του ιδιωτικού χρήματος είναι ότι μόνον έτσι μπορεί να πληγεί αποτελεσματικά η αυταρχικότητα και η ασυδοσία των διαφόρων κυβερνήσεων. Θεωρητικά, η δυνατότητα κάθε πολίτη να διαλέξει το νόμισμα στο οποίο θα συναλλάσσεται, θα ενισχύει τα "καλά" νομίσματα και θα αχρηστεύει τα "κακά", δηλαδή εκείνα τα οποία εξευτελίζονται στον βωμό κάποιων πολιτικών σκοπιμοτήτων. Το κακό είναι ότι αυτή η πολύ πιασάρικη θεωρία είναι μάλλον κοντόφθαλμη. Δεν μας λέει, για παράδειγμα, τι θα συμβεί όταν ένα νόμισμα γίνει τόσο "καλό" και τόσο ισχυρό ώστε να καπελλώσει και να εξαφανίσει τα υπόλοιπα, εγκαθιστώντας ουσιαστικά ένα νέο μονοπώλιο χρήματος, αυτή την φορά ιδιωτικό. Με ποιόν μηχανισμό θα καταπολεμηθεί αυτό το μονοπώλιο, εφ' όσον οι αρχές τής ελεύθερης οικονομίας απαγορεύουν οποιασδήποτε μορφής άνωθεν παρέμβαση;

Η εμφάνιση ψηφιακών νομισμάτων τύπου bitcoin πρέπει να ιδωθεί -στενώτερα ή ευρύτερα- μέσα σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο. Όπως το κρατικό μονοπώλιο χρήματος ήρθε να λύσει τα προβλήματα που προκαλούσε στις συναλλαγές η ύπαρξη πολλών νομισμάτων, έτσι και το ψηφιακό νόμισμα φιλοδοξεί να αναπτυχθεί πατώντας πάνω στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες τράπεζες. Για παράδειγμα, ο χρηματοπιστωτικός μηχανισμός της ευρωζώνης υποφέρει από τα υψηλά κόστη που δημιουργούν οι αποτυχημένες τοποθετήσεις των τραπεζών. Υπολογίζεται ότι στο ενεργητικό των ευρωπαϊκών τραπεζών υπάρχουν μη ρευστοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία ύψους (κρατηθείτε!) περίπου 7 τρισεκατομμυρίων ευρώ! Σε έναν ψηφιακό νομισματικό κόσμο αυτό το γεγονός δεν θα είχε την παραμικρή επίδραση.

Στοκχόλμη, 1974: Ο σουηδός βασιλιάς Κάρολος Γουσταύος απονέμει το Νόμπελ λογοτεχνίας στον Αλεξάντερ
Σολζενύτσιν. Δεξιά, ο χαμογελαστός Φρήντριχ φον Χάγεκ περιμένει την σειρά του για το Νόμπελ οικονομίας.

Είπα πως σήμερα θα κάνω απλώς μια εισαγωγή στο θέμα των ψηφιακών νομισμάτων, οπότε κάπου εδώ θα κλείσω. Στο μεταξύ, σας παρακαλώ να ξαναδείτε το νουμεράκι που ανέφερα στην προηγούμενη παράγραφο: 7 τρισ. ευρώ μη ρευστοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία. Εφτά χιλιάδες δισεκατομμύρια! Πόσα είπαμε πως είναι τα "κόκκινα" δάνεια, που απειλούν την ύπαρξη των ελληνικών τραπεζών; Εκατό δισεκατομμύρια; Μάλιστα.

Αν τα 7 τρισ. που αναφέραμε μοιάζουν με τριχιά η οποία απειλεί να γίνει βρόγχος στον λαιμό των ευρωπαϊκών τραπεζών, τα 100 δισ. των ελληνικών τραπεζών μοιάζουν μάλλον με τρίχα. Και μη με ρωτήσετε από πού βγαλμένη...