Ως πρώτος διοικητής τής Τράπεζας της Ελλάδος διορίστηκε στις 21/4/1928 ο μέχρι τότε διοικητής τής Εθνικής Τράπεζας Αλέξανδρος Διομήδης. Παρ' ότι ο Διομήδης στήριξε όσο μπορούσε τα συμφέροντα της Εθνικής κατά την "αποψίλωσή" τους προς όφελος της νεοϊδρυόμενης ΤτΕ, ο Βενιζέλος δεν δίστασε να τον επιλέξει ως πρώτο διοικητή. Άλλωστε, η γνωριμία και η σχέση των δυο ανδρών κρατούσε σχεδόν είκοσι χρόνια (*).
Όταν ξέσπασε η μεγάλη κρίση του 1929, ο Διομήδης έκανε ό,τι μπορούσε για να στηρίξει την πολιτική της σκληρής δραχμής που ακολουθούσε ο Βενιζέλος, αν και επανειλημμένα είχε διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις για την ορθότητά της (όπως και πολλοί άλλοι επιφανείς οικονομολόγοι της εποχής). Έτσι, το 1930, ο Διομήδης πήρε την απόφαση να ρευστοποιήσει ράβδους χρυσού αξίας σχεδόν ενός εκατομμυρίου στερλινών. Η επίσημη θέση γι' αυτή την ενέργεια ήταν ότι η Τράπεζα της Ελλάδος είχε ανάγκη επαρκούς συναλλάγματος προκειμένου να ασκεί αποτελεσματική παρεμβατική πολιτική στις αγορές. Στην ουσία, όμως, επρόκειτο για ενέργεια που στήριζε καταφανώς την πολιτική τής κυβέρνησης. Δυστυχώς για τον Διομήδη, πριν περάσει πολύς καιρός απεδείχθη ότι η επιλογή του ήταν εξαιρετικά επιζήμια για την τράπεζα, καθώς η λίρα άρχισε να υποτιμάται. Η ζημιά ολοκληρώθηκε όταν λίγους μήνες αργότερα η αγγλική λίρα εγκατέλειψε τον κανόνα του χρυσού. Ο Βενιζέλος έχασε την εμπιστοσύνη του προς τον Διομήδη, οι σχέσεις των δυο ανδρών διαταράχθηκαν και ο πρωθυπουργός αναζητούσε πλέον μια αφορμή για να απομακρύνει τον Διομήδη από την θέση τού διοικητού, χωρίς όμως να ξεσπάσει σάλος.
Στο μεταξύ, τα πράγματα πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο και ο Σεπτέμβρης τού 1931 μπήκε στραβά. Τα απόνερα από την αποδέσμευση της στερλίνας άρχισαν να φτάνουν στην Ελλάδα και να σπέρνουν έναν πανικό που συνεχώς μεγάλωνε. Για να συγκρατήσει την πτώση της δραχμής, η ΤτΕ αύξησε το προεξοφλητικό επιτόκιο από 9% σε 12%, ενέργεια που μάλλον ήταν αψυχολόγητη αφού ενέτεινε τον πανικό (**). Στις 19 του μηνός, έκλεισε το χρηματιστήριο για να αποφευχθούν ακόμη χειρότερες εξελίξεις. Όλα έδειχναν ότι η πολιτική νομισματικής σταθερότητας στην οποία επέμενε η κυβέρνηση, ήταν εσφαλμένη. Και στις 24 εκείνου του Σεπτέμβρη ο Βενιζέλος βρήκε την αφορμή που έψαχνε για να απομακρύνει τον Διομήδη.
Εκείνη την ημέρα επισκέφθηκε το γραφείο τού διοικητή της ΤτΕ ο γνωστός καπνοβιομήχανος Ευάγγελος Παπαστράτος, ζητώντας από τον Διομήδη να του πουλήσει αυτούσιο χρυσό αξίας δέκα εκατομμυρίων δραχμών. Ο Διομήδης απάντησε ότι η τράπεζα δεν πωλεί αυτούσιο χρυσό. Επειδή ο Παπαστράτος επέμενε, ο Διομήδης του εξήγησε ότι αν θέλει χρυσό, πρέπει να πάει στις ΗΠΑ, στην Γαλλία ή σε όποια άλλη χώρα επιτρέπεται η εξαγωγή χρυσού και να αγοράσει όσο θέλει. Ο Παπαστράτος έφυγε χολωμένος, λέγοντας ότι θα επέστρεφε για να αγοράσει γαλλικά φράγκα (χωρίς να ξεκαθαρίσει αν με αυτό το συνάλλαγμα θα επεδίωκε να αγοράσει χρυσό).
Την επόμενη μέρα και ενώ ο Διομήδης συμμετείχε σε σύσκεψη στο σπίτι τού Βενιζέλου, ο Παπαστράτος ξαναπήγε στην ΤτΕ, ζητώντας να του πουλήσουν γαλλικό συνάλλαγμα αξίας 23 εκατ. δραχμών. Όταν οι υπάλληλοι, λόγω του ποσού, τόλμησαν να προβάλλουν αντιρρήσεις, ο Παπαστράτος άρχισε να φωνάζει ότι έχει σχετική άδεια από τον διοικητή. Μπροστά στον μαινόμενο μεγαλοβιομήχανο, οι υπάλληλοι υπέκυψαν και ικανοποίησαν το αίτημά του, χωρίς προηγουμένως να επικοινωνήσουν με τον Διομήδη. Το περιστατικό διέρρευσε αμέσως και ξέσπασε σάλος. Σε μια περίοδο που η χώρα καιγόταν για συνάλλαγμα, ο διοικητής της ΤτΕ πούλησε στον Παπαστράτο συνάλλαγμα αξίας 23 εκατομμυρίων; Σκάνδαλο ολκής! Μόνο που ο φουκαράς ο Διομήδης δεν είχε ιδέα για όλα αυτά και, πολύ περισσότερο, δεν είχε δώσει ποτέ στον Παπαστράτο οποιαδήποτε άδεια ή έγκριση για κάτι τέτοιο.
Τί κι αν ο Διομήδης φώναζε πως δεν είχε σχέση με όλα αυτά; Τί κι αν έστειλε επιστολή στον Βενιζέλο εξηγώντας του τις λεπτομέρειες τις υπόθεσης; Τί κι αν υπενθύμισε στον πρωθυπουργό ότι επισήμως δεν υπήρχε κανένας περιορισμός στην πώληση συναλλάγματος; Ο Βενιζέλος είχε βρει την αφορμή που ζητούσε. Έστειλε, λοιπόν, μια επιστολή στον διοικητή της ΤτΕ σε εξαιρετικά οργισμένο ύφος, διατυπώνοντας ευθέως μομφή κατά του προσώπου του. Ο Διομήδης κατάλαβε ότι το παιχνίδι είχε λήξει εις βάρος του. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1931, ο διοικητής της ΤτΕ υπέβαλε στο Γενικό Συμβούλιο της τράπεζας δήλωση παραίτησής του "δι' αυστηρώς λόγους υγείας". Έναν μήνα αργότερα, ο Βενιζέλος θα τοποθετούσε στην θέση του τον Εμμανουήλ Τσουδερό.
Εντελώς συμπτωματικά (;), την ώρα που ο Παπαστράτος αγόραζε το συνάλλαγμα, η σύσκεψη στο σπίτι τού Βενιζέλου κατέληγε στην λήψη μέτρων για την προστασία του εθνικού νομίσματος από την εις βάρος του κερδοσκοπία, κάτι που ζητούσε επίμονα ο Διομήδης από την ημέρα που η στερλίνα αποδεσμεύθηκε από τον κανόνα του χρυσού. Εντελώς συμπτωματικά και πάλι, την ημέρα που ο διοικητής τής ΤτΕ υπέβαλε την παραίτησή του, ψηφίστηκε αναγκαστικός νόμος για την προστασία τής δραχμής.
Τί συνέβη πραγματικά εκείνες τις ημέρες; Πώς έπιασε ξαφνικά η λύσσα τον Παπαστράτο (****) για χρυσό; Μήπως ήξερε ότι λίγες μέρες αργότερα θα ψηφιζόταν νόμος που θα περιόριζε ή και δεν θα επέτρεπε τέτοιες συναλλαγές; Πού βρήκε το θράσος να ισχυριστεί ενώπιον των υπαλλήλων τής τράπεζας ότι είχε την έγκριση του διοικητή; Πώς ήταν σίγουρος ότι δεν θα εμφανιζόταν ξαφνικά ο Διομήδης, να τον κάνει ρεζίλι; Κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει με βεβαιότητα. Το πιθανώτερο, όμως, είναι πως το όλο επεισόδιο ήταν στημένο, κάτι που εμμέσως πλην σαφώς αφήνει ο ίδιος ο Διομήδης να διαφανεί στις επιστολές που έστειλε στον Βενιζέλο, με έκδηλο το παράπονο ότι ο πρωθυπουργός αμφισβήτησε την ηθική του ακεραιότητα. Οι σχέσεις των δυο ανδρών δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ.
-------------------------------------------
(*) Ο Αλέξανδρος Διομήδης από το 1910 μέχρι το 1918 εκλεγόταν βουλευτής Σπετσών με το κόμμα των Φιλελευθέρων, το 1912 ανέλαβε υπουργός οικονομικών και κατόπιν δικαιοσύνης και εξωτερικών στην πρώτη κυβέρνηση Βενιζέλου, το 1918 διορίστηκε συνδιοικητής και το 1922 μόνος διοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Σημειωτέον ότι το 1922 ήταν εκ των ιδρυτών της φιλοβενιζελικής εφημερίδας "Ελεύθερον Βήμα" (μαζί με τον Δημ. Λαμπράκη, τον Εμμ. Τσουδερό κ.ά.).
(**) Έναν μήνα αργότερα, η ΤτΕ ανακάλεσε την απόφασή της και επανέφερε το προεξοφλητικό επιτόκιο στα προηγούμενα επίπεδα.
(***) Από το ψηφιοποιημένο αρχείο τού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος".
(****) Ίσως στο μέλλον πούμε σε τούτο το ιστολόγιο δυο λόγια για τους Παπαστράτους. Πρέπει να έχουν ενδιαφέρον δυο λεπτομέρειες: (α) Το 1933, εν μέσω διεθνούς ύφεσης και ενώ ο Χίτλερ ανεβαίνει στην εξουσία, οι Παπαστράτοι φτιάχνουν αμιγώς δικό τους εργοστάσιο τσιγάρων στο Βερολίνο και (β) στην διοίκηση της εταιρείας συμμετέχουν γόνοι της οικογένειας Γκέρτσου, όνομα που θυμόμαστε από την εμπλοκή του στην υπόθεση Μέρτενς. Θα το ψάξουμε και θα δούμε.
Όταν ξέσπασε η μεγάλη κρίση του 1929, ο Διομήδης έκανε ό,τι μπορούσε για να στηρίξει την πολιτική της σκληρής δραχμής που ακολουθούσε ο Βενιζέλος, αν και επανειλημμένα είχε διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις για την ορθότητά της (όπως και πολλοί άλλοι επιφανείς οικονομολόγοι της εποχής). Έτσι, το 1930, ο Διομήδης πήρε την απόφαση να ρευστοποιήσει ράβδους χρυσού αξίας σχεδόν ενός εκατομμυρίου στερλινών. Η επίσημη θέση γι' αυτή την ενέργεια ήταν ότι η Τράπεζα της Ελλάδος είχε ανάγκη επαρκούς συναλλάγματος προκειμένου να ασκεί αποτελεσματική παρεμβατική πολιτική στις αγορές. Στην ουσία, όμως, επρόκειτο για ενέργεια που στήριζε καταφανώς την πολιτική τής κυβέρνησης. Δυστυχώς για τον Διομήδη, πριν περάσει πολύς καιρός απεδείχθη ότι η επιλογή του ήταν εξαιρετικά επιζήμια για την τράπεζα, καθώς η λίρα άρχισε να υποτιμάται. Η ζημιά ολοκληρώθηκε όταν λίγους μήνες αργότερα η αγγλική λίρα εγκατέλειψε τον κανόνα του χρυσού. Ο Βενιζέλος έχασε την εμπιστοσύνη του προς τον Διομήδη, οι σχέσεις των δυο ανδρών διαταράχθηκαν και ο πρωθυπουργός αναζητούσε πλέον μια αφορμή για να απομακρύνει τον Διομήδη από την θέση τού διοικητού, χωρίς όμως να ξεσπάσει σάλος.
 |
| Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Ελεύθερον Βήμα (6/2/1922). Μεταξύ των ιδρυτών (πάνω δεξιά) ο Αλ. Διομήδης. |
Στο μεταξύ, τα πράγματα πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο και ο Σεπτέμβρης τού 1931 μπήκε στραβά. Τα απόνερα από την αποδέσμευση της στερλίνας άρχισαν να φτάνουν στην Ελλάδα και να σπέρνουν έναν πανικό που συνεχώς μεγάλωνε. Για να συγκρατήσει την πτώση της δραχμής, η ΤτΕ αύξησε το προεξοφλητικό επιτόκιο από 9% σε 12%, ενέργεια που μάλλον ήταν αψυχολόγητη αφού ενέτεινε τον πανικό (**). Στις 19 του μηνός, έκλεισε το χρηματιστήριο για να αποφευχθούν ακόμη χειρότερες εξελίξεις. Όλα έδειχναν ότι η πολιτική νομισματικής σταθερότητας στην οποία επέμενε η κυβέρνηση, ήταν εσφαλμένη. Και στις 24 εκείνου του Σεπτέμβρη ο Βενιζέλος βρήκε την αφορμή που έψαχνε για να απομακρύνει τον Διομήδη.
Εκείνη την ημέρα επισκέφθηκε το γραφείο τού διοικητή της ΤτΕ ο γνωστός καπνοβιομήχανος Ευάγγελος Παπαστράτος, ζητώντας από τον Διομήδη να του πουλήσει αυτούσιο χρυσό αξίας δέκα εκατομμυρίων δραχμών. Ο Διομήδης απάντησε ότι η τράπεζα δεν πωλεί αυτούσιο χρυσό. Επειδή ο Παπαστράτος επέμενε, ο Διομήδης του εξήγησε ότι αν θέλει χρυσό, πρέπει να πάει στις ΗΠΑ, στην Γαλλία ή σε όποια άλλη χώρα επιτρέπεται η εξαγωγή χρυσού και να αγοράσει όσο θέλει. Ο Παπαστράτος έφυγε χολωμένος, λέγοντας ότι θα επέστρεφε για να αγοράσει γαλλικά φράγκα (χωρίς να ξεκαθαρίσει αν με αυτό το συνάλλαγμα θα επεδίωκε να αγοράσει χρυσό).
Την επόμενη μέρα και ενώ ο Διομήδης συμμετείχε σε σύσκεψη στο σπίτι τού Βενιζέλου, ο Παπαστράτος ξαναπήγε στην ΤτΕ, ζητώντας να του πουλήσουν γαλλικό συνάλλαγμα αξίας 23 εκατ. δραχμών. Όταν οι υπάλληλοι, λόγω του ποσού, τόλμησαν να προβάλλουν αντιρρήσεις, ο Παπαστράτος άρχισε να φωνάζει ότι έχει σχετική άδεια από τον διοικητή. Μπροστά στον μαινόμενο μεγαλοβιομήχανο, οι υπάλληλοι υπέκυψαν και ικανοποίησαν το αίτημά του, χωρίς προηγουμένως να επικοινωνήσουν με τον Διομήδη. Το περιστατικό διέρρευσε αμέσως και ξέσπασε σάλος. Σε μια περίοδο που η χώρα καιγόταν για συνάλλαγμα, ο διοικητής της ΤτΕ πούλησε στον Παπαστράτο συνάλλαγμα αξίας 23 εκατομμυρίων; Σκάνδαλο ολκής! Μόνο που ο φουκαράς ο Διομήδης δεν είχε ιδέα για όλα αυτά και, πολύ περισσότερο, δεν είχε δώσει ποτέ στον Παπαστράτο οποιαδήποτε άδεια ή έγκριση για κάτι τέτοιο.
Τί κι αν ο Διομήδης φώναζε πως δεν είχε σχέση με όλα αυτά; Τί κι αν έστειλε επιστολή στον Βενιζέλο εξηγώντας του τις λεπτομέρειες τις υπόθεσης; Τί κι αν υπενθύμισε στον πρωθυπουργό ότι επισήμως δεν υπήρχε κανένας περιορισμός στην πώληση συναλλάγματος; Ο Βενιζέλος είχε βρει την αφορμή που ζητούσε. Έστειλε, λοιπόν, μια επιστολή στον διοικητή της ΤτΕ σε εξαιρετικά οργισμένο ύφος, διατυπώνοντας ευθέως μομφή κατά του προσώπου του. Ο Διομήδης κατάλαβε ότι το παιχνίδι είχε λήξει εις βάρος του. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1931, ο διοικητής της ΤτΕ υπέβαλε στο Γενικό Συμβούλιο της τράπεζας δήλωση παραίτησής του "δι' αυστηρώς λόγους υγείας". Έναν μήνα αργότερα, ο Βενιζέλος θα τοποθετούσε στην θέση του τον Εμμανουήλ Τσουδερό.
Εντελώς συμπτωματικά (;), την ώρα που ο Παπαστράτος αγόραζε το συνάλλαγμα, η σύσκεψη στο σπίτι τού Βενιζέλου κατέληγε στην λήψη μέτρων για την προστασία του εθνικού νομίσματος από την εις βάρος του κερδοσκοπία, κάτι που ζητούσε επίμονα ο Διομήδης από την ημέρα που η στερλίνα αποδεσμεύθηκε από τον κανόνα του χρυσού. Εντελώς συμπτωματικά και πάλι, την ημέρα που ο διοικητής τής ΤτΕ υπέβαλε την παραίτησή του, ψηφίστηκε αναγκαστικός νόμος για την προστασία τής δραχμής.
 |
| Δυο επιστολές τού Αλ. Διομήδη προς τον Ελ. Βενιζέλο (***). Αριστερά, οι εξηγήσεις για την συνάντησή του με τον Παπαστράτο (26/9/1931). Δεξιά, η γνωστοποίηση της παραίτησής του (28/9/1931). [κλικ για μεγέθυνση] |
-------------------------------------------
(*) Ο Αλέξανδρος Διομήδης από το 1910 μέχρι το 1918 εκλεγόταν βουλευτής Σπετσών με το κόμμα των Φιλελευθέρων, το 1912 ανέλαβε υπουργός οικονομικών και κατόπιν δικαιοσύνης και εξωτερικών στην πρώτη κυβέρνηση Βενιζέλου, το 1918 διορίστηκε συνδιοικητής και το 1922 μόνος διοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Σημειωτέον ότι το 1922 ήταν εκ των ιδρυτών της φιλοβενιζελικής εφημερίδας "Ελεύθερον Βήμα" (μαζί με τον Δημ. Λαμπράκη, τον Εμμ. Τσουδερό κ.ά.).
(**) Έναν μήνα αργότερα, η ΤτΕ ανακάλεσε την απόφασή της και επανέφερε το προεξοφλητικό επιτόκιο στα προηγούμενα επίπεδα.
(***) Από το ψηφιοποιημένο αρχείο τού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος".
(****) Ίσως στο μέλλον πούμε σε τούτο το ιστολόγιο δυο λόγια για τους Παπαστράτους. Πρέπει να έχουν ενδιαφέρον δυο λεπτομέρειες: (α) Το 1933, εν μέσω διεθνούς ύφεσης και ενώ ο Χίτλερ ανεβαίνει στην εξουσία, οι Παπαστράτοι φτιάχνουν αμιγώς δικό τους εργοστάσιο τσιγάρων στο Βερολίνο και (β) στην διοίκηση της εταιρείας συμμετέχουν γόνοι της οικογένειας Γκέρτσου, όνομα που θυμόμαστε από την εμπλοκή του στην υπόθεση Μέρτενς. Θα το ψάξουμε και θα δούμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου