Τράπεζα της Ελλάδος - 10. Η περίοδος της κατοχής

Το ξέσπασμα του πολέμου δεν φάνηκε να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην ελληνική οικονομία. Τα φαινόμενα πανικού ήσαν εξαιρετικά περιορισμένα και οι -αναμενόμενες- αναταράξεις που εμφανίστηκαν (κυρίως αύξηση κυκλοφορίας του νομίσματος), οφείλονταν στις αυξημένες δαπάνες του δημοσίου λόγω αλλαγής προσανατολισμού τής οικονομίας από ειρηνική σε πολεμική.

Λίγο πριν οι γερμανοί μπουν στην Αθήνα, ο Βαρβαρέσος φρόντισε να αδειάσει την Τράπεζα της Ελλάδος από τα αποθέματά της σε συνάλλαγμα και χρυσό (610.796,431 ουγγιές και σημειώστε αυτή την ποσότητα), μεταφέροντάς τα αρχικά στο Ηράκλειο. Από εκεί, ο θησαυρός ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια με το αγγλικό καταδρομικό Διδώ και κατόπιν, με άλλο αγγλικό πλοίο, έφτασε στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής για να καταλήξει σιδηροδρομικώς στην Πραιτώρια. Η διοίκηση της τράπεζας εγκαταστάθηκε προσωρινά στο Κέηπ Τάουν αλλά, τελικά, μεταφέρθηκε στο Λονδίνο, όπου εγκαταστάθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 1941.

29/9/1916: Η κυβέρνηση "Εθνικής Αμύνης". Στην πρώτη σειρά, η τριανδρία Παύλος Κουντουριώτης,
Ελευθέριος Βενιζέλος και Παναγιώτης Δαγκλής. Με κόκκινο κύκλο σημαίνεται ο Μιλτιάδης Νεγρεπόντης.

Πίσω, στην Ελλάδα, οι κατοχικές δυνάμεις έσπερναν την καταστροφή. Στην αρχή, επέβαλαν το δικό τους νόμισμα η καθεμιά: οι γερμανοί το κατοχικό μάρκο, οι βούλγαροι το λέβα και οι ιταλοί την μεσογειακή δραχμή. Επικράτησε τέτοιο κομφούζιο ώστε, πριν περάσουν τρεις μήνες, η δραχμή ξαναμπήκε σε αναγκαστική κυκλοφορία. Στο μεταξύ, η κατοχική κυβέρνηση απέλυσε "λόγω αδικαιολογήτου απουσίας" τον διοικητή και τον υποδιοικητή τής ΤτΕ Κυριάκο Βαρβαρέσο και Γιώργο Μαντζαβίνο, τοποθετώντας διαδοχικά τους Μιλτιάδη Νεγρεπόντη, Δημήτρη Σάντη και Θεόδωρο Τουρκοβασίλη (*).

Είναι προφανές ότι οι διορισμένοι επί κατοχής διοικητές δεν είχαν την παραμικρή ισχύ αφού δεν ήσαν παρά αχυράνθρωποι των κατακτητών. Οι κατοχικές δυνάμεις δήωναν, άρπαζαν και γενικά έκαναν ό,τι ήθελαν. Η δραχμή έγινε έρμαιο των ορέξεών τους, με αποτέλεσμα η κυκλοφορία της να αυξηθεί μέχρι τον Ιανουάριο του 1944 κατά 36.000%. Ενώ το 1940 κυκλοφορούσαν περίπου 11 δισ. δραχμές, στις 31/12/1944 κυκλοφορούσαν πάνω από εξακόσια πεντάκις εκατομμύρια. Παράλληλα, η τιμή τής χρυσής λίρας έφτασε από τις χίλιες δραχμές στο ενάμισυ δισεκατομμύριο.

Τυπικά, η ΤτΕ εξακολούθησε να εκτελεί καθήκοντα ταμία του κράτους και κατά την διάρκεια της κατοχής αλλά το μόνο που έκανε ουσιαστικά ήταν να εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατακτητών. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι κατοχικές αρχές επέβαλαν στην ΤτΕ (παρά τις αντιρρήσεις που τόλμησαν να προβάλουν οι διοικούντες) την αφειδή χρηματοδότηση της Αγροτικής Τράπεζας, δήθεν για στήριξη της εθνικής παραγωγής. Φυσικά, κάθε άλλο παρά για την σίτιση του λαού ενδιαφέρονταν.

Από το 1941, ιταλοί και γερμανοί τοποθέτησαν στην ΤτΕ δικούς τους επιτρόπους, οι οποίοι είχαν δικαίωμα όχι απλώς να ελέγχουν τα πάντα αλλά και να συμμετέχουν στις γενικές συνελεύσεις και στις συνεδριάσεις του γενικού συμβουλίου ενώ η διοίκηση της τράπεζας ήταν υποχρεωμένη να τους υποβάλει μηνιαία αναφορά.

Από δω και πέρα, εκλείπει κάθε σοβαρότητα και τα πάντα θυμίζουν κακόγουστη κωμωδία. Τον Νοέμβριο του 1942, η ΤτΕ εκδίδει τετράμηνα γραμμάτια για να πληρώσει τους αγρότες, με την ελπίδα ότι στην λήξη τους θα καλυφθούν από το κράτος. Πού να βρει, όμως, έσοδα το κράτος; Από φόρους ή από δασμούς; Τον Δεκέμβρη της ίδια χρονιάς, η ΤτΕ παίρνει τα χιλιάρικα και τα κάνει δεκαχίλιαρα. Παράλληλα, καταργεί λόγω κόστους τήρησης το Βιβλίο Μητρώου Τραπεζογραμματίων (δηλαδή το βιβλίο όπου γράφονται οι αριθμοί κυκλοφορίας των νόμιμων χαρτονομισμάτων), με αποτέλεσμα να μη ξέρει κανένας ποια χαρτονομίσματα είναι γνήσια και ποια πλαστά. Η μεγάλη ζήτηση για χρήμα ανάγκασε την ΤτΕ να ξαναδώσει στην κυκλοφορία όχι μόνο τα φθαρμένα χαρτονομίσματα που είχε αποσύρει για καταστροφή αλλά και τα ήδη ακυρωμένα που είχαν τρυπηθεί ή ακόμη-ακόμη έφεραν την ένδειξη "άκυρον"!

Κι ενώ ο κόσμος γκρεμιζόταν, η διοίκηση της ΤτΕ δημιούργησε την "Υπηρεσία Οικονομικοπολιτικών Μελετών", προσλαμβάνοντας ειδικευμένο προσωπικό με γνώση ιταλικών και γερμανικών. Και τον Οκτώβριο του 1943, όταν το κρύο και η πείνα θέριζαν, η ΤτΕ συνέστησε ειδική επιτροπή που θα μελετούσε το γεωργοοικονομικό πρόβλημα της χώρας.

Αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Κωνσταντίνου Α' στο Πεδίον του Άρεως (1938). Σε πρώτο πλάνο, ο δικτάτορας
Μεταξάς με την σύζυγό του. Πίσω, ανάμεσα στα μέλη του υπουργικού συμβουλίου, ο Θεόδωρος Τουρκοβασίλης.

Φυσικά, η ελεγχόμενη από τους κατακτητές τράπεζα δεν θα μπορούσε να μη βοηθήσει και ορισμένες επιχειρήσεις. Όπως π.χ. όταν έδωσε δάνειο πάνω από το 10% του κεφαλαίου της στην ιταλική Compagnia Italiana per l' Oriente Mediterraneo. Ή όπως όταν δανειοδότησε το κράτος για αγορά καπνών από την Ιταλία, προς ενίσχυση των ελληνικών καπνοβιομηχανιών, οι οποίες έβγαζαν τσιγάρα που δεσμεύονταν από τις αρχές κατοχής για τις ανάγκες των στρατευμάτων τους. Και, βέβαια, όπως όταν αύξησε την πίστωση από 3 σε 300 εκατομμύρια στην οινοπνευματοποιία των Κονιόρδων, τα προϊόντα των οποίων εξάγονταν αποκλειστικά και στο σύνολό τους στην χιτλερική Γερμανία (**).

Όμως, το σημαντικώτερο ίσως γεγονός εκείνης της εποχής, το οποίο μας απασχολεί ίσαμε σήμερα, είναι το διαβόητο κατοχικό δάνειο. Σ' αυτό θα αφιερώσουμε το μεθαυριανό μας σημείωμα. Και λέω μεθαυριανό, διότι αύριο το ιστολόγιο θα απεργήσει.


--------------------------------------------------
Σημείωση. Η επιλογή της τελευταίας φωτογραφίας δεν είναι τυχαία. Μετά την απελευθέρωση, ο Τουρκοβασίλης ίδρυσε το Κόμμα των Εθνικοφρόνων (αργότερα συνεργάστηκε με τον Μανιαδάκη) και επεχείρησε να εμφανιστεί ως αντιτασσόμενος στο καθεστώς τής 4ης Αυγούστου, εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι συμμετείχε σε γερμανόφιλο κίνημα ανατροπής τού δικτάτορα και ο Μεταξάς τον εξόρισε (όπως έκανε και με τον Τσουδερό).

(*) Μετά την απελευθέρωση, ακυρώθηκαν όλες οι απολύσεις και οι διορισμοί που έγιναν στην Τράπεζα της Ελλάδος επί κατοχής.

(**) Αν προσπαθείτε να θυμηθείτε πού έχετε ξανακούσει αυτό το όνομα, αφήστε την Λυδία Κονιόρδου και ξαναρρίξτε μια ματιά στην υπόθεση Μέρτεν.