Ενάμισυ αιώνα τα ίδια παραμύθια

Είναι αλήθεια πως η συντριπτική πλειοψηφία του λαού αιφνιδιάστηκε ακούγοντας πριν τέσσερα (και κάτι) χρόνια τον τότε πρωθυπουργό να αναγγέλει μείωση του βασικού μισθού κατά 22% στους άνω των 25 ετών και κατά 32% στους νεώτερους. Προφανώς, το παραξένεμα εκείνο οφειλόταν στο ότι επί σειρά δεκαετιών οι εργαζόμενοι είχαν συνηθίσει να παίρνουν κάθε τόσο μια αύξηση (έστω και πενιχρή), η οποία -υποτίθεται πως- κάλυπτε τις εισοδηματικές τους απώλειες από τον πληθωρισμό.

Ωστόσο, ανάμεσα στους αιφνιδιασμένους υπήρξαν και κάποιοι λίγοι που παραξενεύτηκαν βλέποντας το πόσο παραξενεύτηκαν οι υπόλοιποι! Αυτοί οι λίγοι ήσαν όσοι είχαν υπ' όψη τους όσα έλεγε πριν ενάμισυ αιώνα ο Μαρξ για την τάση τού κεφαλαίου να μειώνει όσο μπορεί τα μεροκάματα. Αυτοί ήξεραν ότι η μείωση των μεροκάματων γίνεται είτε αργά και σταθερά (π.χ. μέσω της αύξησης της παραγόμενης υπεραξίας, μέσω του πληθωρισμού, μέσω της ολοένα διευρυνόμενης ανισικατανομής τού παραγόμενου πλούτου κλπ) είτε κεραυνοβόλα, με αφορμή κάποια κρίση ή, όπως έλεγε ο Μίλτον Φρήντμαν, κάποιο γεγονός που θα μπορούσε να εκληφθεί ως κρίση (π.χ. σε περιόδους πολέμων κλπ).

Επειδή εκτιμώ πως ακόμη δεν έχουμε πιάσει πάτο στο βαρέλι και ότι, αν δεν αλλάξουν βίαια και δραματικά οι παγκόσμιες συνθήκες, η σοβούσα καπιταλιστική κρίση θα συνεχιστεί για πολλά χρόνια ακόμη, θεωρώ πώς όσοι ονειρεύονται βελτίωση της κατάστασης, αυξήσεις μισθών κλπ καλά θα κάνουν να αλλάξουν πλευρό. Και για να μη φαίνεται πως αερολογώ, ας ρίξουμε μια ματιά σε όσα έλεγε τότε ο παππούς Κάρολος στο "Κεφάλαιό" του (πρώτος τόμος, έκδοση Σύγρονη Εποχή - τηρείται αυστηρά η ορθογραφία και η στίξη του πρωτοτύπου, με μεταγραφή του σε μονοτονικό):

Μπίσκεκ, Κιργιστάν:  Καρλ Μαρξ και Φρήντριχ Ένγκελς συνομιλούν

Ο συγγραφέας τού "Essay on Trade and Commerce'" ένας συγγραφέας του 18ου αιώνα (...) προδίνει μονάχα το πιο ενδόμυχο μυστικό τού αγγλικού κεφαλαίου όταν κηρύχνει πως ιστορικό ζωτικό καθήκον της Αγγλίας είναι να κατεβάσει τον αγγλικό μισθό εργασίας στο γαλλικό και ολλανδικό επίπεδο. (...) "Στη Γαλλία η εργασία είναι κατά ένα ολόκληρο τρίτο φτηνότερη απ' ό,τι στην Αγγλία: Γιατί οι γάλλοι φτωχοί εργάζονται σκληρά ενώ η τροφή και το ντύσιμό τους είναι πενιχρά (...) έτσι που πράγματι ξοδεύουν καταπληχτικά λίγο χρήμα... Φυσικά είναι δύσκολο να πετύχουμε μια τέτοια κατάσταση, δεν είναι όμως αδύνατο να την πετύχουμε, πράγμα που το αποδείχνει η ύπαρξή της τόσο στη Γαλλία, όσο και στην Ολλανδία". (σελ. 621-622)

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν και οι υποσημειώσεις των δυο παραπάνω σελίδων. Στην υποσημείωση της σελίδας 621 διαβάζουμε:

Επίσης και οι Τάιμς του Δεκέμβρη 1866 και του Γενάρη 1867 δημοσίεψαν δηλώσεις άγγλων ιδιοχτητών ορυχείων που ανοίγανε την καρδιά τους και περιγράφανε την ευτυχισμένη κατάσταση των βέλγων εργατών ορυχείων, που δε ζητούσαν ούτε έπαιρναν περισσότερα ή λιγότερα από τα απολύτως απαραίτητα που χρειάζονται για να ζουν για τα ''αφεντικά'' τους. Οι βέλγοι εργάτες υποφέρουν πολλά μα ξεπερνούσε τα όρια να τους παρουσιάζουν σαν υποδειγματικούς εργάτες από τις στήλες των Τάιμς! Στις αρχές του Φλεβάρη 1867 την απάντηση την έδοσε η απεργία των βέλγων εργατών ορυχείων (του Μαρσιέν) που την πνίξαν με καφτό μολύβι.

Για να μη νομιστεί πως αυτά απηχούσαν απόψεις των "ιδιοχτητών ορυχείων" μόνο, η υποσημείωση της σελίδας 622 μας αποκαλύπτει ότι αυτή ήταν η γνώμη και της πολιτικής ηγεσίας:

"Άν η Κίνα -λέει ο βουλευτής Στάμπλτον στους εκλογείς του- αν η Κίνα γίνει μεγάλη βιομηχανική χώρα, δε βλέπω πώς ο εργατικός πληθυσμός τής Ευρώπης θ' αντέξει στον αγώνα, χωρίς να κατέβει ίσαμε το επίπεδο των ανταγωνιστών του". Όχι πια ηπειρωτικά αλλά κινέζικα μεροκάματα, αυτός είναι τώρα ο σκοπός που επιδιώκει το αγγλικό κεφάλαιο.

Ενάμισυ αιώνα, λοιπόν, πριν αρχίσουν τα πιπιλίσματα περί των φτηνών βουλγαρικών μεροκάματων, περί του ότι η Μολδαβία απέχει μόλις μια ώρα με το αεροπλάνο και περί των καπιταλιστικών παραδείσων τής Άπω Ανατολής, τα ίδια κι απαράλλαχτα παραμυθάκια λεγόντουσαν κι απάνω σ' αυτά στηρίζονται από τότε -και πρωτύτερα- οι απανωτές επιθέσεις τού κεφαλαίου στην τιμή της εργατικής δύναμης. Τίποτε καινούργιο και κανένας αιφνιδιασμός.

"Το Κεφάλαιο" - Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης

Αφού φτάσαμε ως εδώ, ας προσθέσουμε κάτι ακόμη. Σϋμφωνα με τον Μαρξ, η μείωση της αμοιβής τἠς εργασίας μέχρι ισοπεδώσεως, εκτός από λόγους ανταγωνισμού προς τις "φτηνές" χώρες, ενισχύεται και από την ανεργία στις ίδιες τις αναπτυγμένες χώρες. Συνεπώς, η ύπαρξη ανεργίας είναι απαραίτητη στο κεφάλαιο ώστε να διατηρούνται χαμηλά τα μεροκάματα και γι' αυτό αποκλείεται ποτέ οποιοδήποτε αστικό καθεστώς να νομοθετήσει για την εξάλειψή της:

Ο νόμος που κρατάει πάντα σε ισοροπία το σχετικό υπερπληθυσμό ή το βιομηχανικό εφεδρικό στρατό με την έκταση και ένταση της συσσώρευσης, καρφώνει τον εργάτη στο κεφάλαιο πιο γερά απ' ότι τα καρφιά τού Ήφαιστου καρφώσαν τον Προμηθέα στο βράχο. (σελ. 668)

Εδώ, αξίζει να σημειώσουμε ότι στο έργο του "Η εξέλιξη του σοσιαλισμού από την ουτοπία στην επιστήμη", ο Φρήντριχ Ένγκελς είναι σαφέστατος για τον τρόπο με τον οποίο το κεφάλαιο συντηρεί την -απαραίτητη για τις ανάγκες του- ανεργία: η υπερεργασία ενός τμήματος της εργατικής τάξης γίνεται η προϋπόθεση για την πλήρη ανεργία του άλλου τμήματος της εργατικής τάξης.

Με την συντήρηση της ανεργίας, λοιπόν, το κεφάλαιο πετυχαίνει την δημιουργία αντιπαλότητας ανάμεσα στους εργαζόμενους (όπως λέει το Κομμουνιστικό Μανιφέστο: η μισθωτή εργασία στηρίζεται αποκλειστικά στο συναγωνισμό ανάμεσα στους ίδιους τους εργάτες), κάτι που το διευκολύνει τόσο στην διατήρηση χαμηλών μεροκάματων όσο και στην προσπάθεια για παραπέρα συμπίεσή τους. Όμως, το παρήγορο είναι πως η ανάποδη ανάγνωση αυτής της διαπίστωσης οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι ίδιοι οι εργάτες μπορούν να τα αλλάξουν όλα τούτα με την δική τους αντίδραση.

Το πόσο κάτι τέτοιο είναι εφικτό ή το τι πρέπει να γίνει για να καταστεί εφικτό, είναι μια άλλη κουβέντα.