Μπρεχτικά

Το σύνθημα του εφετεινού φεστιβάλ ΚΝΕ-Οδηγητή, του 39ου στην σειρά, είναι παρμένο από τον Μπρεχτ: "Άλλαξε τον κόσμο. Τό 'χει ανάγκη". Σαν το είδα, δυο πράγματα πέρασαν από το μυαλό μου. Το πρώτο ήταν ο στίχος τού Γκάτσου από τον -πολυφορεμένο τελευταία- "Κεμάλ", εκείνο το μοιρολατρικό "Καληνύχτα, Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν αλλάζει με τίποτα", το οποίο μου κάθεται στον λαιμό ("σιγά μη τον αφήσω ανάλλαχτο, τον πούστη", που λέει κι ο φίλος μου ο Γιώργος). Το δεύτερο ήταν το σύνθημα του περυσινού, του 38ου φεστιβάλ, επίσης παρμένο από τον Μπρεχτ: "Δώσε το χέρι σ' όποιον σηκώνεται". Και σαν να μην έφταναν αυτά, μπαίνοντας χτες βράδυ στον χώρο τού φεστιβάλ, το μάτι μου καρφώθηκε σε έναν τεράστιο πίνακα με άλλο ένα μπρεχτικό απόφθεγμα: "Ο πόλεμός τους γεννιέται από την ειρήνη τους, όπως ο γιος από την μάνα". Μοιραία, λοιπόν, αναρωτήθηκα αν υπάρχει κάτι για το οποίο δεν έχει μιλήσει αυτός ο μεγάλος γερμανός ποιητής, φιλόσοφος και δραματουργός.

Κάπως έτσι, βρέθηκα σήμερα το πρωί να κατεβάζω από την βιβλιοθήκη μου τα βιβλία τού Μπρεχτ και να ανατρέχω σε φράσεις και στίχους που είχα σημειωμένα από καιρό. Και για να μη πάει χαμένος τόσος χρόνος, σκέφτηκα το σημερινό μου σημείωμα να είναι...μπρεχτικό:

- Τί σημασία έχει η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυσή της;

- Να φτάνουν είδα δολοφόνων στρατιές / κι ήθελα να φωνάξω "σταματήστε!", / μα ξέροντας πως κρυφοκοίταζε ο χαφιές / μ' άκουσα να φωνάζω "προχωρήστε!".

- Απ' όλες τις αμφισβητήσεις ομορφότερη είναι σαν οι φοβισμένοι κι οι αδύνατοι σηκώνουν κεφάλι και παύουν να πιστεύουν στην δύναμη των τυράννων.

- Γιατί να λέμε "βίαια" τα νερά ενός ποταμού κι όχι τις όχθες που τα περιορίζουν;

- Αυτοί που βρίσκονται ψηλά θεωρούνε ταπεινό να μιλάς για το φαΐ. Ο λόγος: έχουνε κιόλας φάει.

- Όταν αυτοί που βρίσκονται ψηλά μιλάνε για ειρήνη, ο απλός λαός ξέρει πως έρχεται πόλεμος. Όταν αυτοί που είναι ψηλά καταριούνται τον πόλεμο, οι διαταγές για επιστράτευση έχουν υπογραφεί.

- Τι νόημα έχουν οι πολιτείες, χτισμένες δίχως τη σοφία του λαού;

- Αν μείνουνε τα πράγματα όπως είναι, είσαστε χαμένοι. Φίλος σας είναι η αλλαγή, η αντίφαση σύμμαχός σας. Αυτό που έχετε απαρνηθείτε το και πάρτε αυτό που σας αρνιούνται.

- Την πρώτη φορά που ιστορήσαμε πως αργοσφάζανε τους φίλους μας, κραυγή φρίκης αντήχησε. Είχανε, τότε, σφάξει εκατό. Μα όταν σφάξαν χίλιους και η σφαγή δεν είχε τελειωμό, απλώθηκε σιωπή. Όταν οι κακουργίες πέφτουν σαν βροχή, κανένας πια δεν φωνάζει: Σταματήστε! Όταν σωρεύονται τα εγκλήματα, γίνονται αόρατα. Όταν οι πόνοι γίνονται αβάσταχτοι, δεν ακούγονται πια οι κραυγές. Και οι κραυγές πέφτουν κι αυτές σαν καλοκαιρινή βροχή.

- Κάθε δέκα χρόνια κι ένας μεγάλος άντρας. Ποιός πλήρωσε τα έξοδα;

- Οι άνθρωποι παραείναι ανθεκτικοί, αυτό είναι το πρόβλημα. Είναι σε θέση να κάνουν υπερβολικά πολλά σε βάρος του εαυτού τους. Αντέχουν υπερβολικά πολύ.

- Μη φοβάστε τόσο πολύ το θάνατο, όσο μια ανεπαρκή ζωή.

- Αυτοί που είναι εναντίον της πολιτικής, είναι υπέρ της πολιτικής που τους επιβάλλεται.

- Αυτός που αγωνίζεται μπορεί να χάσει, όμως αυτός που δεν αγωνίζεται ήδη έχει χάσει.

- Είδα το παλιό να πλησιάζει, μα ερχόταν σα νέο. Σερνόταν πάνω σε καινούργια δεκανίκια που κανένας δεν είχε ξαναδεί και βρομούσε νέες μυρωδιές σαπίλας που κανείς δεν είχε πριν ξαναμυρίσει. 

- Ρώτησαν τον κ.Κ.: Τί φτιάχνετε τώρα; Ο κ.Κ. αποκρίθηκε: Κουράζομαι πάρα πολύ, ετοιμάζω το επόμενο λάθος μου.


Φυσικά, από ένα μπρεχτικό ανθολόγιο δεν θα μπορούσε να λείψει το παρακάτω πασίγνωστο ποίημα, το οποίο αφιερώνω σε όσους μένουν αμέτοχοι σε κοινές δράσεις (π.χ. απεργίες) επειδή τάχατες αυτοί δεν κινδυνεύουν:

Όταν ήρθαν να πάρουν τους εβραίους, δεν διαμαρτυρήθηκα, γιατί δεν ήμουν εβραίος.
Όταν ήρθαν για τους κομμουνιστές δεν φώναξα, γιατί δεν ήμουν κομμουνιστής.
Όταν κατεδίωξαν τους τσιγγάνους, ούτε τότε φώναξα, γιατί δεν ήμουν τσιγγάνος.
Όταν φυλάκισαν τους ομοφυλόφιλους, δεν έκανα τίποτα, γιατί δεν ήμουν ομοφυλόφιλος.
Μετά ήρθαν να συλλάβουν εμένα, αλλά δεν υπήρχε πια κανείς να αντισταθεί μαζί μου... (*)



(*) Για να λέμε τα πράγματα σωστά, αυτό το ποίημα είναι βασισμένο σε ένα παρομοίου περιεχομένου ποίημα του γερμανού πάστορα Μάρτιν Νιεμέλλερ. Ο Μπρεχτ, προκειμένου να κάνει το ποίημα πιο ζωηρό, άλλαξε όσους στίχους τού Νιεμέλλερ θεωρούσε άτονους: ο στίχος "όταν ήρθαν να πάρουν τους ρωμαιοκαθολικούς, δεν αντέδρασα, γιατί ήμουν προτεστάντης" αφιερώθηκε στους ομοφυλόφιλους, οι "σοσιαλιστές" τού πάστορα έγιναν "κομμουνιστές" και, κάπου ανάμεσα, βρήκαν θέση και οι τσιγγάνοι.