Από την Μαδρίτη στους Φούρνους

Στην Μαδρίτη, στις 8 Ιουλίου 1997, κατά την σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη και υπό την επίβλεψη της υπουργού εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλήν Ωλμπράιτ, ο έλληνας πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης και ο τούρκος πρόεδρος Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ υπέγραψαν μια συμφωνία με στόχο την αποκλιμάκωση της έντασης στο Αιγαίο, η οποία είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της κατά την προ ολίγων μηνών κρίση των Ιμίων. Με αφορμή τον ντόρο που έγινε τις τελευταίες μέρες λόγω των  διαδραματισθέντων στις Ανθρωποφάγους βραχονησίδες νοτιοανατολικά των Φούρνων, δεν βλάφτει να θυμηθούμε τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν οι δυο χώρες μ' εκείνη την συμφωνία, η οποία έγινε ασμένως αποδεκτή τόσο από τα ΜΜΕ όσο και από την πλειοψηφία των κομμάτων:

- Αμοιβαία δέσμευση για την ειρήνη, την ασφάλεια και την συνεχή ανάπτυξη σχέσεων καλής γειτονίας.
- Αμοιβαία δέσμευση αποφυγής μονομερών ενεργειών, με βάση την επιθυμία να αποτραπούν συγκρούσεις οφειλόμενες σε παρεξήγηση.
- Αμοιβαία δέσμευση διευθέτησης των διαφορών με ειρηνικά μέσα, αμοιβαία συναίνεση και χωρίς την χρήση βίας ή την απειλή βίας.
- Σεβασμός της κυριαρχίας κάθε χώρας.
- Σεβασμός του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συνθηκών.
- Σεβασμός στα ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία της.

Αύγουστος 1976: Το "Χόρα" κόβει βόλτες στο Αιγαίο.

Η αμφισβήτηση των δικαιωμάτων μας επί της υφαλοκρηπίδας, η διένεξη για το αν τα νησιά μας έχουν υφαλοκρηπίδα ή όχι, τα όρια τόσο του εθνικού μας εναέριου χώρου (άρα και τα όρια ευθύνης του FIR Αθηνών), όσο και των χωρικών μας υδάτων αλλά και οι περίφημες "γκρίζες ζώνες" στο Αιγαίο δημιουργουσαν προβλήματα από την εποχή ακόμα της χούντας. Κάθε τόσο ξεσπούσαν -μικρότερες ή μεγαλύτερες- κρίσεις, οι οποίες ακολουθούνταν από σπασμωδικές προσπάθειες εξομάλυνσης των διαφορών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα όσα έγιναν το 1987. Σε αντίπραξη για τα δικαιώματα εξερεύνησης για πετρέλαιο στην Θάσο, τα οποία εκχώρησε η Ελλάδα, η Τουρκία όχι μόνο αντέδρασε εντονα αλλά χορήγησε αντίστοιχα δικαιώματα εξερεύνησης στην θαλάσσια περιοχή ανοιχτά τής Σαμοθράκης και έστειλε το ωκεανογραφικό "Σισμίκ" στην περιοχή. Ήταν η σειρά της Ελλάδας να αντιδράσει. Τα πνεύματα ηρέμησαν με την παρέμβαση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, οπότε οι δυο χώρες υπέγραψαν ένα "Μνημόνιο Συναντίληψης", με βάση το οποίο δεσμεύονταν να σεβαστούν την εθνική κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα η μια της άλλης και συμφώνησαν ότι εξερευνήσεις για ορυκτό πλούτο θα πραγματοποιούνται μόνο στα αδιαμφισβήτητα χωρικά ύδατα του κάθε κράτους.

Κάτι παρεμφερές είχε γίνει και το 1976, όταν η Τουρκία έστειλε ένα άλλο ωκεανογραφικό πλοίο, το "Χόρα", να κάνει έρευνες στα ελληνικά χωρικά ύδατα ανατολικά τής Λέσβου και της Χίου. Ήταν τότε που ο Ανδρέας είχε φωνάξει στον Κωνσταντίνο Καραμανλή (ο ίδιος είπε ότι είχε συνεννοηθεί προηγουμένως με τον Καραμανλή) την περίφημη φράση του "Βυθίσατε το Χόρα". Η έντονη κρίση που ξέσπασε, κατέληξε στην Διακήρυξη της Βέρνης, με την οποία Ελλάδα και Τουρκία δεσμεύτηκαν να συζητήσουν θέματα ελέγχου των πτήσεων και οριοθέτησης της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας αλλά και να απέχουν από μονομερείς ενέργειες που θα τορπίλλιζαν την διαδικασία επίλυσης των διμερών προβλημάτων.

Μπορεί η συμφωνία τής Μαδρίτης να ηρέμησε την εξαιρετικά τεταμένη κατάσταση αλλά δεν είναι λίγοι αυτοί που ανησύχησαν βλέποντας μια οπισθοχώρηση από ελληνικής πλευράς. Παράλληλα, η έντονη πολιτειακή παρέμβαση έδινε δικαίωμα να γεννιούνται υποψίες πως η συμφωνία είχε ως απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων συμφερόντων. Όμως, κύρια πηγή ανησυχίας ήταν η τελευταία διάταξη απ' αυτές που αναφέραμε πιο πάνω, δηλαδή ο "σεβασμός στα ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα κάθε χώρας στο Αιγαίο". Κι αυτό επειδή, ενώ η ελληνική πλευρά αποδέχεται όλα τα τουρκικά συμφέροντα που απορρέουν από τις συνθήκες και το διεθνές δίκαιο, οι τούρκοι προβαίνουν σε καταχρηστικές και διασταλτικές ερμηνείες των συνθηκών, οι οποίες καταλήγουν σε αυθαίρετες διεκδικήσεις. Αυτή η γενική και αόριστη αναφορά για σεβασμό στην κυριαρχία των δυο κρατών, χωρίς τη διευκρίνηση της αποδοχής των υφιστάμενων συνόρων από την Τουρκία, αποτέλεσε το έναυσμα για αναζωπύρωση των θεωριών των "Γκρίζων Ζωνών" στο Αιγαίο, καθώς και για διευθέτηση της Α.Ο.Ζ. μέσω της μέσης γραμμής και της ευθυδικίας. Αν και τα δυο κράτη δηλώνουν σεβασμό στις αρχές του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συμφωνιών, δεν διευκρινίζουν με απόλυτη σαφήνεια ότι αποδέχονται την διευθέτηση των όποιων διαφορών τους επί τη βάσει των κανόνων τού διεθνούς δικαίου.

Ιδαίτερη προσοχή χρειάζεται και η τελευταία φράση, που κάνει λόγο για τα συμφέροντα μιας χώρας, τα οποία έχουν "μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία της". Με αυτή ακριβώς την δικαιολογία, ο Χίτλερ διεκδίκησε με τα όπλα τον περίφημο "ζωτικό χώρο" τής Γερμανίας πριν ογδόντα χρόνια. Αυτήν ακριβώς την δικαιολογία χρησιμοποιούν σήμερα οι τούρκοι προκειμένου να εκδηλώσουν την αποστροφή τους στην συνθήκη τής Λωζάννης και τις επεκτατικές τους βλέψεις για "τα σύνορα της καρδιάς τους", όπως λέει ο πρόεδρός τους.


Και κάτι ακόμη. Συχνά-πυκνά γίνεται λόγος για το αν πρέπει ή όχι η Ελλάδα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα δώδεκα μίλια, μια δυνατότητα που αναμφίβολα της παρέχει το διεθνές δίκαιο, άρα είναι απολύτως νόμιμη. Ας έχουμε υπ' όψη μας ότι εδώ η Τουρκία κάνει χρήση τής συμφωνίας τής Μαδρίτης, ειδικώτερα δε της διάταξης που μιλάει για "αποφυγή μονομερών ενεργειών", κάνοντας ξεκάθαρο ότι μια τέτοια ενέργεια εκ μέρους της Ελλάδας είναι μονομερής, άρα συνιστά αιτία πολέμου (casus belli). Κατά πάσα πιθανότητα και για τον ίδιο ακριβώς λόγο, αιτία πολέμου θα συνιστά και η ανακήρυξη ελληνικής ΑΟΖ, η οποία θα συνυπολογίζει το Καστελλόρριζο.

Μάρτιος 1987: Η σειρά τού "Σισμίκ" να βγει στο Αιγαίο.

Τελειώνω κάπου εδώ, δίχως να διατυπώσω άποψη για το αν έκαναν καλά ή όχι αυτοί που πήγαν και σήκωσαν την ελληνική σημαία στις βραχονησίδες των Φούρνων. Για άλλη μια φορά περιορίζομαι στην παρουσίαση δεδομένων και στοιχείων, αποφεύγω να καταλήξω σε διδάγματα και αφήνω τον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

-------------------------------------------
Σημείωση
Το ιστολόγιο έχει αναφερθεί κατ' επανάληψη στις ελληνοτουρκικές συμφωνίες. Ενδεικτικά: "Ελληνοτουρκική προσέγγιση ή, απλώς, εθνική υποχώρηση;" (5/3/2011), "Ξεβρακώματα..." (28/7/2012), "Προτεκτοράτο" (22/3/2016) κλπ.